سایه امپراتوری دروغ بر فضای مجازی / چگونه اخبار جعلی را در شبکههای اجتماعی شناسایی کنیم؟
تاریخ انتشار: ۳ مهر ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۵۲۳۱۱۰۶
به گزارش خبرنگار حوزه اخبار داغ گروه فضای مجازی باشگاه خبرنگاران جوان، فریبکاری و دروغ از همان آغاز پیدایش اینترنت با آن همراه بوده است اما در چند سال گذشته عرصههای سازمانیافته و سیستماتیک برای تولید اخبار دروغ یا فیک نیوزها، ظهور پیدا کردهاند. شبکههای اجتماعی و فضای مجازی هم یکی از عوامل اصلی و مهمی است که در این زمینه نقش مهمی ایفا میکند.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
شواهد امر نشان میدهد که شبکههای اجتماعی مانند تلگرام، اینستاگرام، فیسبوک، توئیتر و غیره با این هدف ساخته شدهاند که اطلاعات جعلی منتشر کنند. اما دایره گسترش خبرهای جعلی به اینکه بتواند به شکل ویروسی انتشار یابد وابسته است و این اغلب بیش از آنکه به صحت و سقم خبر بستگی داشته باشد به تحریک احساسات و واکنشهای عاطفی مخاطبان بستگی دارد. بر اساس آمارهای فیسبوک و توئیتر (دو میلیارد کاربر در فیسبوک و ۳۳۰ میلیون کاربر در توئیتر) و ساعتهایی که در هر هفته در این شبکههای اجتماعی صرف شده است، باید گفت بسیاری از کاربران در معرض خبرهای دروغین و کمپینهای اطلاعات جعلی قرار گرفته اند.
اخیراً ژورنال ساینس پژوهشی منتشر کرده که الگوی شیوع اطلاعات غلط در توییتر را اعتبارسنجی میکند. این پژوهش با تحلیل میلیونها توییت مربوط به سالهای ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۷، به نتیجهای شوکهکننده میرسد: «در تمام شاخههای اطلاعات، اکاذیب بسیار دامنهدارتر، سریعتر، عمیقتر و گستردهتر از حقایق نشر مییابد». این پژوهش همچنین دریافت که «تأثیر اخبار سیاسی جعلی به مراتب پررنگتر از اخبار جعلی مربوط به تروریسم، بلایای طبیعی، علم، افسانههای محلی یا اطلاعات مالی است».
این تحلیل عظیم با گردهمآوردن دادهها، به این ظن متداول میپردازد که رسانههای اجتماعی بهعنوان پلتفرمی برای نشر اخبار، گرایش به خبرهای خالهزنکی، تأییدنشده، احساسی و جعلی دارد. و این امر نگرانکننده است، چون رسانههای اجتماعی به نیرویی غالب برای نشر اخبار تبدیل شدهاند.
پژوهشگران پس از اینکه دادههایشان را تکمیل کردند، تأثیر این اخبار جعلی را از سه جهت مورد سنجش قرار دادند:
۱. سرعت: مطلب با چه سرعتی به دست تعداد مشخصی از افراد میرسد
۲. عمق: هر خبر جعلی چند بار ریتوییت میشود
۳. دامنه: کاربران اطلاعات غلط را چگونه ارزیابی میکنند
پژوهشگران شیوع اخبار غلط را با نشر اخبار واقعیِ حقیقتسنجی شده و چند خبرِ مورد تأیید دستیاران پژوهشی مقایسه کردند که نتایج بسیار آزارنده بود؛ در هر یک از این معیارها، اخبار جعلی سرتر از اخبار موثق بود. «در تمام شاخههای اطلاعات، اخبار جعلی دامنهدارتر، سریعتر، عمیقتر و گستردهتر از حقایق نشر مییابد». این را آرال میگوید و میافزاید که تأثیر اخبار سیاسی بهطور خاص بیشتر است.در مجموع، یافتههای این تحلیل نشان میدهد که «حقیقت شش برابر بیشتر از دروغ طول میکشد تا به دست ۱۵۰۰ نفر برسد».
اما شاید بتوان گفت یافتۀ مهمتر این پژوهش این است که چه چیزی به این اخبار جعلی دامن میزند؟ این عامل نه حسابهای پرنفوذ توییتری با میلیونها کاربر دنبالکننده است و نه باتهای روسی که آنها را برای توییت خودکار اطلاعات غلط طراحی میکنند. عامل اصلی شیوع این اخبار جعلی خودِ کاربران عادی توییتر با دنبالکنندههای اندک هستند که معمولاً اخبار غلط را با دوستانشان به اشتراک میگذارند.این پژوهش دریافت که «اکاذیب در هر سطحی نسبت به حقیقت، به دست افراد بیشتری میرسد، بدین معنا که افراد اکاذیب را بسیار بیشتر از حقیقت ریتوییت میکنند».
همچنین مهم است بدانیم چرا و چه کسی پشت این قضیه است. برای پاسخ به این پرسش، پژوهشگران بررسی کردند که آیا اخبار جعلی میان افراد عادی و دوستانشان نشر مییابد یا اینکه حسابهای بزرگ با چندین میلیون دنبالکننده آنها را منتشر میکنند؟
آنها دریافتند که «افرادی که اخبار جعلی را نشر میدهند بهطور معناداری دنبالکنندههای کمتری دارند، معمولاً اعتبارسنجی نشدهاند و فعالیت کمتری در توییتر دارند». به عبارت دیگر، همین اعضای عادی هستند که اخبار جعلی را نشر میدهند. بهطور خلاصه حسابهای نشردهندۀ اخبار کذب نسبت به حسابهای نشردهندۀ اخبار واقعی، به دست افراد بیشتری میرسند.
اخبار جعلی نسبت به اخبار واقعی تازهتر و احساسیتر است
در این تحقیق پژوهشگران دریافتند که اخبار جعلی تازهتر و غیرمنتظرهتر از اخبار واقعی هستند. اینجا بود که مجموعه دادههای عظیم به کار آمد. این قضیه برای پژوهشگران قابل مشاهده بود که آیا کاربرانی که اخبار جعلی توییت میکنند، قبلاً این اخبار جعلی را در صفحۀ فید (خوراک) خود دیدهاند یا نه. اگر قبلاً آن را ندیدهاند، میتوان آن اخبار را تازهتر به حساب آورد.
بر اساس این پژوهش «اخبار جعلی به طور قابلتوجهی تازهتر از اخبار واقعی بودند و این با عقل جور درمیآید؛ چون وقتی اصلاً در قید واقعیت نباشید، اطلاعات خیلی تازهتری به ذهنتان میرسد». تحلیل احساسات در این مقالۀ علمی نشان داد که پاسخهای ارائهشده به توییتهای اخبار جعلی خیلی بیشتر از اخبار واقعی حاوی ابزار شگفتی یا انزجار است. شاید به همین خاطر است که اخبار جعلی مرگ سلبریتیها تا این حد در توییتر شایعاند: "این اخبار غیرمنتظره و احساسی هستند و سخت میتوان در برابر به اشتراکگذاری آنها مقاومت کرد." پژوهش دیگری در این زمینه نشان می دهد که هر چه بار اخلاقی یا احساسی یک توییت بیشتر باشد، احتمال نشر آن در میان یک گروه با ایدئولوژی خاص بیشتر است.
شناسایی اخبار جعلی یا «فیک نیوز» آسان نیست، پژوهشی که در دانشگاه استنفورد در سال گذشته انجام شده نشان میدهد که کاربران شبکههای اجتماعی اغلب در تشخیص تفاوت میان محتوای جعلی و محتوای معتبر ناتوان بوده و ناشیانه عمل میکنند. این پژوهش فهرستی از ترفندها برای شناساییِ خبرهای جعلی یا «فیک نیوز» ارائه داده که در زیر به آنها اشاره میکنیم:
۱- به سرخط خبرها با دیده شک بنگرید: سرخط خبرهای جعلی اغلب جالب هستند و با حروف بزرگ و علامت تعجب میآیند. اگر سرخط خبر باورناپذیر باشد این احتمال هست که خبر جعلی باشد.
۲- منبع خبر را نگاه کنید: مطمئن شوید که خبر از منبعی معتبر و مستقل به دست شما میرسد. اگر خبر از وب سایتی به دست شما رسیده که برایتان آشنا نیست درباره آن وبسایت اطلاعات کسب کنید.
۳- وب سایتهای وابسته به دولتها و حکومتها و نهادهای حکومتی مثل رسانههای زنجیرهای «بی بیسی» (رسانه سلطنتی بریتانیا)، «VOA» یا تلویزیون صدای آمریکا (وابسته به وزارت امورخارجه آمریکا)، «ایران اینترنشنال» (وابسته به آلسعود)، شبکه رسانهای «من و تو» (وابسته به بهاییان بریتانیا)، «دویچه وله» یا رادیو صدای آلمان (وابسته به دولت آلمان)، «یورو نیوز» (وابسته به اتحادیه اروپا)، «رادیو ملی فرانسه» یا rfi (وابسته به دولت فرانسه)، «رادیو زمانه» (وابسته به سرویس اطلاعاتی هلند و موسسه NED از زیرمجموعههای سازمان CIA)، «گویا نیوز» (وابسته به آژانس مرکزی اطلاعات آمریکا)، «آمد نیوز» (وابسته به موساد سرویس اطلاعاتی اسرائیل) و... بیشتر این اخبار جعلی و یا «فیک نیوز» را به طور هماهنگ تولید میکنند)
۴- به فرمتهای نامتعارف توجه کنید: بسیاری از خبرهای جعلی در خود خطاهای املایی و گرامری دارند و فرمت ظاهریشان هم غیرعادی است.
۵- به عکسها توجه کنید: گزارشهای خبریِ جعلی اغلب با عکسها یا ویدئوهای دستکاری شده همراه هستند. گاهی عکس مورد نظر معتبر است اما در جایی غیر از پیشزمینه خودش به کار رفته است. میتوانید عکس را در اینترنت جستوجو کنید تا دریابید از کجا آمده است.
۶- به تاریخها توجه کنید: گزارشهای خبریِ جعلی ممکن است زمانبندیهایی داشته باشند که بیمعنا باشد یا ممکن است در آنها، زمان رخدادها تغییر داده شده باشد.
۷- شواهد را چک کنید: منابعی که در آنها نام نویسنده آمده است را بررسی کنید. نبود هیچ منبعی یا بینام بودن نویسنده میتواند نشانه جعلی بودنِ خبر باشد.
۸- به دیگر گزارشها هم توجه کنید: اینکه هیچ منبع دیگری آن خبر را گزارش نکرده است میتواند نشانه جعلی بودن خبر باشد.
۹- آیا خبر طنز است؟: گاهی دشوار است میان خبر جعلی و مطلب فکاهی تمایز بگذاریم. بررسی کنید که آیا منبع خبر به مطالب طنز معروف است و آیا جزئیات خبر و آهنگ خبر نشان از طنز بودن دارد.
۱۰- برخی خبرها عمداً دروغ هستند: با نگاهی انتقادی درباره خبرهایی که میخوانید، بیندیشید و فقط آنهایی را همرسانی (بازنشر) کنید که میدانید موثق هستند.
در پایان باید گفت بد نیست درباره هر خبری کمی شکّاک باشیم و از خود بپرسیم: آیا این واقعاً اتفاق افتاده است؟
گزارش از معصومه شیریانتهای پیام/
منبع: باشگاه خبرنگاران
کلیدواژه: فضای مجازی شبکه های اجتماعی توییتر دروغ
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.yjc.ir دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «باشگاه خبرنگاران» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۵۲۳۱۱۰۶ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
ربیعی: تعطیلی شنبه توطئه نیست
دکتر علی ربیعی با بیان اینکه وقتی هر پدیدهای را محدود میکنیم و در جایی را میبندیم، چه هدفی داریم! وقتی با چشممان میبینیم اهدافمان محقق نمیشود، تداوم سیاستها چیست؟ گفت: هدف بستن فضای مجازی چیست؟ مگر سنجشها نشان نمیدهند که مردم تا چه میزان بالایی از فیلترشکن استفاده میکنند و نه از صداوسیمایی با این بودجه کلان! پس این محدودیتها و اختلالها چه خاصیتی دارند! همه تان هم که در شبکههای مجازی حضور دارید و تیک آبی و خاکستری هم میگیرید! این هم از آن تناقضها است!
به گزارش جماران، دکتر علی ربیعی، وزیر پیشین تعاون، کار و رفاه اجتماعی که در نشست «بررسی تاثیر سیاستهای اقتصادی و اجتماعی در رشد و توسعه اقتصادی در فضای فناوری اطلاعات» که از سوی گروه علمی تخصصی اقتصاد رسانه «انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات» برگزار شده بود، سخن میگفت، با بیان اینکه متاسفانه از روز اولی که اینترنت در کشور ما آمد، دائما به دنبال آسیب شناسی بودیم و بحثهای اندکی به مساله فرصتهای نهفته در آن پرداختند، گفت: این نگاه عمدتا ناشی از سطح فردی و بررسی تاثیر آن بر رفتارهای فردی بوده و از روز اول با نگاه آسیب شناسانه به سمت آن رفتیم و تنها حوزهای که برای ما اهمیت داشته، رفتارهای فردی بوده است. در واقع با مشاهده رفتارهایی که خلاف سنتها و ارزشهای مالوف ما بوده، نوعی احساس خطر ایجاد شده است.
دوران دو رئیس قبلی قوه قضائیه، یکی از دورانهای بسیار تلخ فضای مجازی بودوی با بیان اینکه در سطح بعد باید آیین نامهها و سیاست گذاریها را بررسی کرد، توضیح داد: برای نمونه، قانون مجلس و آیین نامههایی که قوه قضائیه مطرح میکند به این مسائل میپردازند و دوره دو رئیس قبلی قوه قضائیه، یکی از دورانهای بسیار تلخ فضای مجازی بود و بیشترین فشارها بر گسترش فضای مجازی در این دورانها سامان گرفته بود.
ربیعی با تاکید بر ضرورت توجه به فلسفه حکمرانی فضای مجازی و حوزه تکنولوژیهای اطلاعاتی و ارتباطی، گفت: فهم این سطح به ما کمک میکند که دریابیم چه اتفاقی در حوزه سیاست گذاریها و همچنین رابطه مردم با فضای مجازی و تکنولوژی اطلاعاتی میافتد. درک این سطح به ما برای فهم علل اتفاقات کمک میکند. به تعبیری باید بررسی کرد عوامل و عناصر اصلی فلسفه حکمرانی دیجیتال و تکنولوژیهای ارتباطی، چه عواملی هستند.
وزیر پیشین تعاون، کار و رفاه اجتماعی اضافه کرد: میان رویکردها و استراتژیهای فلسفه ساز حکمرانی کشور، میان استراتژی بقا و توسعه گرفتار شده ایم. این وضعیت کنشها و سیاستهای ما را تحلیل میکند. از دهه ۷۰ این بحث بود که آیا میخواهیم خودمان را کماکان بسط دهیم به سطح جهان را قدرت خود را حفظ کنیم، آن زمان جمعبندی شد که ما هم توسعه و هم بقا میخواهیم. اما متاسفانه در روندی که طی شد، فلسفه بقا بر فلسفه توسعه کشور چربیده است.
از ساحت تکنولوژیهای ارتباطی امنیت زدایی کنیموی توضیح داد: وقتی فلسفه حکمرانی ما بقا است، تمام تکنولوژیها بر اساس آن سنجیده میشود. استارتاپها را این گونه ارزیابی میکنند. نسبت مردم با فضای مجازی، در همین ارتباط سنجیده میشود. ما باید این نکته را درک کنیم؛ میتوانستیم درباره تکنولوژیهای اطلاعاتی و فضای مجازی بحث اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی و امنیتی کنیم، اما استراتژی بقا ما را به سمتی برده است که سیاستهای امنیتی بر سایر سیاستها در امر فضای مجازی چربیده و این گرفتاری اصلی ما است.
باید از ساحت تکنولوژیهای ارتباطی امنیت زدایی کنیم. وقتی نگاه و فلسفه این گونه جلو میرود، به رغم هر اسمی که بر توسعه میگذاریم، تحمل الزامات و نتایجش را نداریم و بنابراین عملا به جایی نمیرسیم؛ چرا که فلسفه بقا حاکم است.
ربیعی با بیان اینکه بنیانهای نظری و فلسفه وجودی حکمرانی ما گسترش پهنای باند اینترنت را بر نمیتابد، خاطرنشان کرد: حکمرانی ما میگوید پهنای باند را میخواهم، اما نه میتواند الزامات آن را رعایت کند و نه از نتایجش خوشش میآید؛ بنابراین پهنای باند ما عملا دچار مشکل میشود. آثار توسعه در فضای مجازی متاثر از این دیدگاه است و با جزمیتی که وجود دارد، شرکتهای استارتاپی ما تهدید محسوب میشوند.
در حالی که اگر همه جهان بگویند هوش مصنوعی، آینده اقتصاد جهان و ثروت جهان تعداد مشاغل ما در خدمات شبکههای اجتماعی و فضای مجازی است، چون آن نگاه میترسد، استارتاپ به جای اینکه سکو و جهش توسعه و اقتصاد کشور باشد، جهش وابستگی کشور و جهش دیدگاههایی که ارزشهای نامالوف را دنبال میکنند تلقی میشود.
جریان پرقدرتی سالهاست که مقابل حاکمیت تفکر توسعه و پیشرفت ایستادهوی با بیان اینکه جریان پرقدرتی سالهاست که مقابل حاکمیت تفکر توسعه و پیشرفت ایستاده و در عمل صرفا استراتژی «بقا» را دنبال میکند، تاکید کرد: عنصر اصلی تاثیرگذار بر سیاستگذاری این نکته است که ما دائما و ناچارا به فراز و نشیب و کشاکش و آیین نامههای مختلف میرسیم که متاثر از این عامل در حکمرانی است.
در این نشست که در دفتر روزنامه شرق برگزار شد، وزیر پیشین تعاون، کار و رفاه اجتماعی در ارزیابی از فضای مناسب کار برای کارآفرینی در کشور، اظهارداشت: درباره اینکه چرا شکست خوردیم و کجاها موفق بودند، بحثهای زیادی میشود. در حالی که این مساله بسیار ساده است. از دوره ۷۶ تا ۸۴ را میتوانیم بررسی کنیم، دوره ۹۲ تا ۹۷ هم بررسی کنیم.
نیازی به تحلیل و واکاویهای عمیق نداریم. این دو دوره که در آن سیاستها جامع نگر هستند و روابط بین الملل درست است و جامعه مدنی نفس میکشد، درخشانترین دوران اقتصادی همان دوران است. از ۹۴ تا روی کار آمدن ترامپ، شکوفاترین دوران استارتاپی در ایران را داشتیم، شرکتهای دانش بنیان هم دوران خوبی داشتند.
اما اکنون با بازی با کلمات، بحث دانشگاههای «حکمت بنیان» را مطرح میکنند و روشن نیست که این شاخص چگونه میخواهد سنجیده شود.
با تعابیری مانند دانشگاه «حکمت بنیان»، دل خوش میکنندربیعی گفت: با این کلمات که فریبایی دارد، دل خوش میکنند و تحت پوشش آنها آسوده میخوابند و تصور میکنند این کلمات برای ما خوشبختی و سعادت میآورند!
وزیر پیشین تعاون، کار و رفاه اجتماعی اضافه کرد: یک تفکر ما را نیازمند توسعه و پذیرفتن نتایج و الزامات آن میداند و معتقد است باید برای مدیریت نتایج آن برنامه ریزی درست کرد، اما ما، چون در این حوزه وارد نمیشویم، با بخشهای سنتی وارد چالش نمیشویم و چالش ما با بخشهایی است که مرتبط با فضای ارتباطی مبتنی بر شبکههای اطلاعاتی است.
تعطیلی شنبه توطئه نیستربیعی با بیان این اعتقاد که بسیار تاکید کرده ایم که تغییر سبک زندگی که در خیابان میبینید، توطئه نیست، بلکه تغییر ارزشها است، تصریح کرد: اینگلهارت هم مطالعه کرده و میگوید کل جوامع این تغییرات را دارند. در هر جامعهای به شکلی است. تعطیلی جمعه و شنبه توطئه نیست بعد هم فضای مجازی را محل این توطئه تصور میکنند.
آنچه امروز میبینیم، نتیجه سیاستهایی است که خود ما اعمال کرده ایمبه گفته وی؛ تغییر ارزشی را میبینند، اما، چون علت یابی نمیتوانند بکنند، آن را توطئه میدانند. در حالی که بخشی از تغییرات ارزشی، جهانی و طبیعی است. بخشی از آن هم حاکی از سیاستهای خود ما است. آنچه که امروز میبینیم، نتیجه سیاستهایی است که خود ما اعمال کرده ایم.
ربیعی با بیان اینکه شرکتهای استارتاپی زمینه ساز ایجاد نوعی پیوندهای جهانی هستند که ما نه به الزامات آن تن میدهیم و نه نتایجش را میپذیریم، اظهارداشت: فضای شرکتهای استارتاپی در میان ۸۰ میلیون نفر جمعیت تنگ است و فضای جهانی را میخواهد.
این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه اقتصاد آینده، بدون اقتصاد دیجیتال، ناقص است، توضیح داد: بیشترین میزان اشتغال را ما در آینده در بخش خدمات مبتنی بر تکنولوژی اطلاعاتی داریم. هم ثروت ایجاد میکند و هم موتور حرکت سایر بخشها میتوانند رشد و توسعه یابند و هم میزان اشتغال را رشد میدهد و هر گونه کوتاهی در این زمینه رفتاری غیرامنیتی است که در واقع امنیت کشور و اشتغال و ثروت اندوزی کشور را به خطر میاندازد.
سخنگوی دولت پیشین ادامه داد: وقتی هر پدیدهای را محدود میکنیم و در جایی را میبندیم، چه هدفی داریم! وقتی با چشممان میبینیم اهدافمان محقق نمیشود، تداوم سیاستها چیست؟ هدف بستن فضای مجازی چیست؟ مگر سنجشها نشان نمیدهند که مردم تا چه میزان بالایی از فیلترشکن استفاده میکنند و نه از صداوسیمایی با این بودجه کلان! پس این محدودیتها و اختلالها چه خاصیتی دارند! همه تان هم که در شبکههای مجازی حضور دارید و تیک آبی و خاکستری هم میگیرید! این هم از آن تناقضها است!