خیال‌پردازی‌های فرهنگ عامه درباره ابن‌سینا
تاریخ انتشار: ۸ مهر ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۵۲۹۸۰۰۲
زندگی شخصیت‌های تاریخی چه محبوب و چه مغضوب در گذر زمان به خیالات، افسانه‌ها، اتهامات‌ها و رنگ و لعاب‌هایی مبتلا می‌گردد که گاهی اصل زندگی و اندیشه‌های آنان را به حاشیه می‌برد. این افسانه‌ها و خیالات به دلیل جذابیت‌شان در اذهان عموم جا باز کرده و نسل به نسل انتقال پیدا می‌کنند و در این میان تنها ذره‌بین تاریخ و پژوهشگران است که می‌تواند این غیرواقعیات را از واقعیات سوا کند و از حقیقت پرده‌برداری کند.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
محمد دهقان در «ابن سینا» از مجموعه کتاب‌های «تاریخ و ادبیات ایران» زندگی، زمانه و اندیشه شیخ طبیب و فیلسوف را بررسی کرده و با مرور اسناد تاریخی و مقالات صاحب‌نظران شناخته شده نظیر مجتبی مینوی و سعید نفیسی، فروزانفر و مهدوی و... به جستجوی حقیقت زندگی ابن‌سینا پرداخته و در این راه اطلاعات ارزشمندش را در اختیار اهل علم گذاشته است.
اهمیت انتشار چنین کتابی درباره ابن‌سینا از آن حیث است، زندگی این دانشمند عصر غزنوی در فرهنگ عامه آغشته به داستان‌پردازی‌ها متنوع است؛ هرچند برخی از این قصص با هدف ستایش مرتبه علمی و دانش او بوده است اما برخی از این قصه‌ها به قدری تکرار شده که باوری غیرقابل تردید شده‌اند تا جایی که حتی به متون معتبر نیز راه پیدا کرده‌اند، بدون آنکه نویسنده در اعتبار و صحت مدعای آن تردید به خود راه بدهد.محمد دهقان محققانه در خلال بررسی زندگی ابن‌سینا برخی موارد خلاف واقع و در تناقض با شواهد تاریخی را بیان کرده که جالب توجه هستند. از سویی دیگر علیرغم محبوبیت ابن‌سینا نزد ایرانیان جز تحقیقاتی پراکنده و اندک، هیچ پژوهشی جدی‌ای درباره اندیشه‌ها و احوال او انجام نشده است. این در حالیست که ابن سینا محققی پرکار بوده تا جایی که سعید نفیسی بیش از ۴۵۰ اثر را به ابن‌سینا نسبت می‌دهد و این تعداد اثر نشان می‌دهد او در بسیاری از حوزه‌های علمی صاحب‌نظر بوده است.
محمد دهقان در کتاب خود زندگی ابن سینا را مرور کرده و در خلال آن برخی قصه‌های عامه پسند درباره او را نقد کرده و با شواهد تاریخی رد کرده است. هرچند محمد دهقان بخش مجزایی را برای بررسی این مسائل تاریخی اختصاص نداده است اما مرور برخی از موارد مطرح شده در این کتاب می‌تواند علاقمندان را به مطالعه کامل اثر تشویق کند.
قصه یافتن نشانی خانه معشوق از روی نبض عاشق
یکی ازخویشاوندان جوان قابوس وشمگیر بیمار می‌گردد. بوعلی پس از آزمودن نبض و مشاهده نمونه ادرار جوان در می‌یابد که بیمار پنهانی عاشق شده و عشق خود را از سر ترس یا شرم منکر می‌شود. در این ماجرا بوعلی از مردی می‌خواهد نام محلات گرگان را تک‌تک نام ببرد و با تغییر ضرباهنگ ضربان قلب بیمار از او می‌خواهد جزئی‌تر نام تک‌تک کوچه‌ها و سپس یکایک خانه‌ها را بگوید تا از طریق ضربان قلب جوان خانه معشوقه را کشف کند. نظامی سمرقندی در چهارمقاله این داستان را آورده و در این باره می‌نویسد: «قابوس از این معالجت شگفتی بسیار نمود [....] قابوس، خواجه بوعلی را هرچه نیکوتر بداشت.» اما محمد دهقان رد پای این قصه را پیدا کرده و می‌نویسد: «شکی نیست که این قصه عامیانه را نویسنده چهارمقاله یا کسان دیگری پیش از او بر اساس داستان‌های کهن‌تری که میان مردم رایج بوده برساخته و به ابن سینا نسبت داده‌اند.» دهقان سپس با مرور دیدگاه فروزانفر نشان می‌دهد این قصه پیش از ابن سینا برای افراد دیگری نیز بازگو شده بود و قبل‌تر در فردوس الحکمه علی‌بن ربن طبری در قرن سوم نیز آمده و حتی در کتابی رومی به نام کردارها و گفتارهای ماندگار نیز شبیه این قصه در باب فرد دیگری ذکر شده است.
آیا ابن‌سینا مرید ابوسعید ابوالخیر شد؟
دو داستان درباره دیدار ابن‌سینا با ابوسعید ابوالخیر وجود دارد. در این ماجراها گفته می‌شود ابن‌سینا در حلقه مریدان ابوسعید قرار می‌گیرد و به او در حد بالایی ارادت پیدا می‌کند. در بیان این حکایات یکی محل این دیدار را نیشابور و دیگری مکان ملاقات را باورد دانسته شده است. از آنجا که در آن زمان ابن‌سینا هرگز به نیشابور نرفته بنابراین قصه اول یکسره مردود است اما شفیعی کدکنی احتمال آن را می‌دهد که ماجرای دوم درست باشد.
برتلس درباره چرایی ساخته شدن این قصه‌ها می‌نویسد: «داستان ملاقات ابن سینا با بوسعید را زمانی ساخته‌اند که آثار فلسفی ابن سینا در محافل صوفیه اعتبار فراوانی یافته بود. برای آنکه در معتقدات دراویش نسبت به شیوخ تردیدی پدید نیاید، می‌بایست این توهم ایجاد شود که تعالیم ابن‌سینا با آیین صوفیان تضادی ندارد بلکه آن را تایید و تصدیق می‌کند.» به همین ترتیب دیمیتری گوتاس، سرشناس‌ترین ابن‌سینا پژوه دنیا، مکاتبات عین القضات همدانی با ابن سینا را مجعول می‌داند.
شباهت عجیب زندگی ابن‌سینا با ارسطو
محمد دهقان در جدولی مقایسه مهمترین تحولات زندگی ارسطو و ابن سینا را مقایسه کرده است. این محقق سپس به طرح این سوال می‌پردازد که چقدر این تشابه می‌تواند ناشی از اتفاق باشد و تا چه اندازه متاثر از داستان پردازی است؟ او سپس پاسخ می‌دهد :«به نظرم کاملا امکان دارد که ابن سینا و شاگردانش کوشیده باشند که با آوردن جزئیاتی از زندگی شیخ و حذف برخی دیگر زندگی نامه، او را به روایتی که از زندگی ارسطو وجود داشته است نزدیک کنند و به این ترتیب او را نماینده و جانشین بر حق فیلسوف بزرگ یونانی نشان دهند.»
زندگی خصوصی متفاوت ابن‌سینا
محمد دهقان می‌نویسد: «ابن‌سینا به گواه شاگردش جوزجانی و نیز آنچه دیگران درباره‌اش نوشته‌اند، نابغه‌ای بود که در عین گرایش به علم و حکمت مانعی نمی‌دید که خوش‌گذران و عشرت پرست هم باشد. روزها غالبا گرفتار اشتغالات سیاسی و اداری بود و، به همین سبب، مجالس درس خود را شب‌ها برگزار می‌کرد.»آنطور که نزدیکان ابن‌سینا می‌گویند این فیلسوف دوران غزنوی چندان اهل خانواده نبوده و در روابط خود قید و بندی نداشته است. برخی دشمنانش به دلیل همین رفتارها او را «فاسد الاعتقاد» می‌دانستند.
به نظر می‌رسد ابن سینا با بزرگان و چهره‌های شناخته شده دوران خود مجادله داشته و چندان با مخالفان خود محترمانه رفتار نمی‌کرده، برای مثال ابن‌سینا درباره زکریای رازی با لحنی توهین آمیز سخن می‌گوید. در همین باره می‌توان به نقل قول علی بن زید بیهقی از ابن سینا اشاره کرد. علی بن زید بیهقی از قول ابن سینا می‌نویسد، محمدبن زکریای رازی از سربیهوده کاری و فضولی دعوی فلسفه کرده و شان او فقط در این حد بوده که ادرار و مدفوع بیماران را بنگرد. به همین ترتیب ابن سینا درباره فیلسوف دیگری به نام ابوالفرج بن الطیب نیز لحنی تحقیرآمیز دارد و کتاب وی را بی‌ارزش می‌خواند. از همین رو بیهقی، ابن سینا را «موذی و بد دهن » می‌داند. محمد دهقان به همین ترتیب به نمونه مکاتبات غیرمحترمانه ابن سینا با ابوریحان بیرونی اشاره می‌کند و لحن تحقیرآمیز ابن سینا را در این مکاتبات تایید می‌کند.
کتاب «ابن سینا» در مقدمه ۹۵ صفحه‌ای خود زندگی و احوالات دوران حیات ابن‌سینا را مرور می‌کند. این کتاب علاوه بر این مقدمه مفصل در بخش دانشنامه علایی، بخش‌هایی از رساله منطق، طبیعیات، الهیات را آورده و به همین ترتیب در فصل ترجمه اشارات نیز بخشی از المنط الثالث فی‌النفس الارضیه و السماویه را آورده و فصلی را رساله عشق و در نهایت فصل آخر کتاب را نیز به بخشی از ترجمه رساله اضحویه اختصاص داده است. این کتاب توسط نشر نی در ۱۴۱ صفحه منتشر شده است.
منبع: ایرنا
کلیدواژه: محمدرضا شفیعی کدکنی
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۵۲۹۸۰۰۲ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
بارش بی سابقه باران در روستای قطرم بافق
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز یزد، در روستای قطرم بافق ۶۵ میلیمتر باران از ساعت ۶ و نیم روز چهارشنبه تا ساعت ۱۱ امروز پنجشنبه باریده است. در این روستا از ابتدای اردیبهشت ماه تا کنون بیش از ۷۱ میلی متر باران باریده است. دهقان فرماندار بافق گفت: این بارندگی باعث طغیان رودخانه و خساراتی به این روستا شده و ارتباط تلفنی و برق روستا را قطع کرده است. او افزود: همچنین باعث خرابی جاده ورودی این روستا، شکسته شدن منبع آب و خرابی مزارع شده است. دهقان بیان کرد: اعضای ستاد مدیریت بحران به موقع وارد عمل شده است تا به کمک روستاییان بیاید و شرایط روستا را به حالت عادی برگرداند. او خاطرنشان کرد: در حال حاضر ورودی این روستا و روستای شادکام بسته است، اما با عادی شدن شرایط باز خواهد شد.
تصادف مرگبار در محور دره شهر-بدره ۴ کشته برجای گذاشت