به نقل از «ایرنا»

آثار رنج دوران بر چهره کلان‌شهر اراک

تاریخ انتشار: ۲۸ مهر ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۵۵۱۲۷۰۹

«یوسف‌خان گرجی» در سال ۱۳۱۶ هنگامی که اقدام به ساخت سلطان‌آباد می‌کرد هرگز نمی‌دانست که با گذر ۲ قرن این مجموعه با نام «کلان‌شهر اراک» شهرت می‌یابد، شهری که آوازه بلند در صنعت و مشاهیر و نخبگان دارد اما با وجود عمر کوتاهش به سرعت پیر شده و از چالش‌های اساسی زیست محیطی و ساختارهای ضعیف خدمات شهری، رفاهی، فرهنگی و اجتماعی رنج می‌برد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

اراک، اگرچه در زمره ۱۲ کلان‌شهر کشور طبقه‌بندی شده و به‌عنوان یکی از کانون‌های جمعیتی و خدماتی بزرگ ایران معرفی شده، اما در  نظم مدیریت شهری و زیرساخت‌هایش به شدت شکننده است و بودجه‌های محدود نیز این اجازه را نداده تا درحد کلان‌شهر عرض‌اندام کرده و راهبردی هدفمند را در ترمیم جراحات و دستیابی به توسعه متوازن پی بگیرد.

بنای اولیه سلطان‌آباد بر پایه نظم و با محاسبات اصولی نهاده شد به‌طوری‌که این شهر در کتب و مستندات معتبر یکی از نمونه‌های برجسته معماری و شهرسازی ایرانی و اسلامی نام گرفت و ساختار شطرنجی این شهر و ریزه‌کاری‌های منحصر به فردی که در شبکه معابر، تاسیسات، زیرساخت‌های ضروری  و سایر مولفه‌ها  در کالبد آن دیده شده بود، مثال زدنی است.

با گذر زمان و از دهه ۵۰ کم‌کم اراک اولین جوانه‌های صنعت را در آغوش گرفت و در سال‌های بعد رشد صنعتی در این خطه آن‌چنان شتاب گرفت که توسعه متوازن را درهم ریخت و بخش‌های خدماتی و فرهنگی نسبت به صنعت در حاشیه قرار گرفتند، این گسیختگی‌ خود را در منظر و مدیریت شهری نیز نمایان کرد به‌طوری‌ که با رشد جمعیت و افزایش محدوده شهری، نظم شطرنجی در ساخت و سازها رنگ باخت و سازه‌های جدید ارتباط معنادارشان را با هسته اولیه شهر از دست دادند و این قصه‌ای است که مرثیه چالش‌های شهری را در جای‌جای خود تابه امروز یدک کشیده است.

۲۸ مهرماه در تقویم کشور با عنوان سالروز صدارت میرزا تقی‌خان امیرکبیر نام گرفته، مردی که از دیار فراهان و اراک برخاست و تحولات و خدمات شایانی را در کشور رقم زد، شورای اسلامی اراک در حرکتی نوآورانه این مناسبت را به‌نام «روز اراک» تصویب کرده و به این بهانه تلاش می‌شود گوشه‌ای از فرصت‌ها و تهدیدهای پیش روی این کلان‌شهر مطرح شود.

شاید از همین آغاز باید از واژه «کلان‌شهر» شروع کرد، پیشوندی برای اراک که با تعاریف کلی آن فاصله زیادی دارد، کلان‌شهرها به کانون‌های جمعیتی بزرگی اطلاق می‌شود که نوعی نظم مدیریت شهری همراه با ساختارهای پیشرفته در حمل و نقل، بهداشت و درمان، محیط زیست، اقتصاد، صنعت، فرهنگ و خدمات رفاهی و عمومی مطلوبی را در بربگیرند و بتوانند ضمن ارایه خدمت به جمعیت ساکن، به مراکزشهری و روستایی همجوار و وابسته نیز خدمات‌رسانی بهینه داشته باشند.

اگرچه اراک در سال ۱۳۹۲با الحاق شهرهای کرهرود و سنجان به پیشنهاد وزارت کشور و به‌دلیل بهره مندی از جمعیت بالای ۵۰۰ هزار نفر، کلان‌شهر نامیده شد اما واقعیت آن است که از ساختار متوازن و توسعه یافته در کالبد خود محروم است و هرگز مانند همپایانش سهم موثری از اعتبار نداشته تا در سیمای خود بزرگراه‌های مهندسی، بیمارستان‌ها و مراکز درمانی به‌روز، مجموعه‌های پردیس فرهنگی، پارکینگ‌های طبقاتی، حمل و نقل عمومی مدرن نظیر مونوریل و مترو و ده‌ها خدمات ضروری دیگر را به نمایش بگذارد و بالندگی اقتصادی و فرهنگی را در سایه پیوست‌های غنی اجتماعی و زیست محیطی تجربه کند.

نبود نقشه راه هدفمند در حوزه عمران و مدیریت شهری از دیرباز یکی از نقیصه‌های مهم و اساسی اراک بوده است به‌طوری که این شهر اکنون با تمرکز خدمات در بافت قدیمی و هسته مرکزی شهر مواجه‌است و معابر تنگ و نبود برنامه هدفمند در دهه‌های قبل برای پراکنش مناسب خدمات در حاشیه ها و محله‌ها و ایجاد راه دسترسی اصولی و مهندسی سبب شده که این کلان‌شهر گره‌های کور ترافیکی را در اغلب مواقع شاهد باشد.

نمونه‌ای از بی ‌برنامگی‌ها در سنوات قبل برای اراک خود را با مصوبه طرح ۵۸ متری نشان داد که با هدف ایجاد معبری برای ساماندهی ترافیک در شورای عالی معماری و شهرسازی مصوب شد اما، ضعف در پیش‌بینی منابع مالی برای تملک زمین‌ و پیشبرد عملیات اجرایی موجب شد  ۱۵ سال بلاتکلیفی برای طیف بزرگی از مردم اراک ایجاد کرده و در نهایت نیز به دلیل نداشتن قابلیت اجرا لغو شد.

با وجود اینکه شورای معماری و شهرسازی کشور زمان معرفی طرح جایگزین ۵۸ متری را  مدت زمان یک ماه مشخص کرده است با گذشت حدود سه ماه هنوز هیچ طرحی ارایه نشده و این درحالیست که چالش ترافیک امروز و آینده اراک روز به روز حادتر می‌شود و دایره‌ تصمیم سازان باید برای چالش‌هایی که در غفلت برنامه‌ریزی موثر ایجاد شده به مردم این شهر جوابگو باشند.

با توجه به استقرار صنایع مهم و متعدد در حاشیه شهر اراک طیف بزرگی از ساکنان این خطه را کارگران تشکیل می‌دهد که به لحاظ روان‌شناختی به نشاط و رفاه بیشتری نسبت به سایر اقشار جمعیتی نیاز دارند اما، اراک در منظر بصری، شهری خاکستری است و کمتر در سازه‌های آن خلاقیت و رنگ به‌کار رفته  و این مهم  در کنار ترافیک عاملی در تشدید عصبانیت است.

موضوع موقعی حادتر می‌شود که در نیم‌نگاهی به امکانات ورزشی، بوستان‌ها، اماکن فرهنگی و هنری عمق فاجعه بیشتر می‌شود و نبود نقشه راه فرهنگی در سال‌های قبل موجب شده تا رشد مطلوب در زیرساخت‌ها صورت نگیرد و فقر خدمات گریزگاهی را برای بروز خلاقیت‌ها، بسط نشاط و تقویت سرمایه اجتماعی ایجاد نکرده است.

برای مثال اراک در دهه ۵۰ میزبان پنج سینما بود اما امروز تنها چراغ یک سینما روشن مانده و هیچ کانون تئاتر مجهز و یاپردیس فرهنگی و هنری مدرن در ۴۰ سال اخیر برای این شهر که به پایتخت مشاهیر ایران شهرت دارد، ایجاد نشده و بسیاری از نخبگان به دلیل ضعف ساختارهای فرهنگی از این دیار کوچ می‌کنند.

اراک با وجود میزبانی صنایع بزرگ کشور و مطرح شدن آن با برچسب قطب تولید و اقتصاد، کمتر از درآمدهای صنعتی نصیب برده و با وجود سهم بزرگی  که در درآمدزایی سرانه ناخالص ملی دارد به‌دلیل استقرار دفاتر مرکزی صنایع در تهران از چرخش مالی که عامل توسعه و پیشرفت شهر است  محروم مانده و سهم بودجه‌ای استان مرکزی نیز به تناسب نقش‌آفرینی آن در صنعت به صورت عادلانه دیده نشده است.

کمتر کسی است که از چالش‌های زیست محیطی اراک در رسانه‌های جمعی نشنیده باشد، کلان‌شهری با  جمعیت ۵۲۶ هزار نفری که با آلایندگی منابع آب، خاک و هوا دست و پنجه نرم می‌کند و هر روز گوشه جدیدی از  معضلات آن رخ می‌نماید.

مشکل اینجاست که به‌دلیل رشد نامتوازن صنعت و عقب افتادگی سایر بخش‌ها نسبت به آن، با وجود اینکه اراک عمر کوتاهی را داشته اما از توان اکولوژیک خود عبور کرده است و دیگر ذخیره و جانی  برای تحمل مخاطرات و آسیب‌های ناشی از عمران و مداخلات انسانی ندارد.

شریان‌های ارتباطی برون‌شهری اراک با وجود اینکه در مسیر کریدور تردد اصلی کشور در شمال به جنوب و شرق به غرب قرار دارد، همپای نیازش رشد نداشته است و جاده‌های  این شهر یکی از کانون‌های پرخطر حوادث رانندگی شناخته شده است.

این درحالیست که  شبکه راه‌آهن سراسری در اراک نیز متناسب با نیازها رشد نکرده و مسیر ریلی اراک به تهران نیازمند اصلاحات فنی است و  با وجود اینکه مادر صنعت ساخت خودروهای ریلی (واگن پارس) در اراک قرار دارد، مردم این خطه برای سفرهای ریلی باید از قطارهای با کیفیت پایین استفاده کنند که این نقیصه نیز جای تامل دارد.

بی‌برنامگی‌ها در چند دهه اخیر سبب شده که فرودگاه این شهر به‌عنوان یکی از محورهای محرک توسعه در دل کویر میقان و در کنار تصفیه‌خانه فاضلاب قرار بگیرد و خطر سقوط هواپیما به دلیل تصادف با پرندگان این زیستگاه و بوی آزاردهنده فاضلاب برای مسافران فعالیت آن را راکد گذاشته است.

از سوی دیگر کویر میقان اراک  نگین ارزشمند طبیعی است که می‌تواند عاملی درآمد و اشتغالزایی در حوزه گردشگری و منابع طبیعی باشد اما، هنوز برنامه هدفمندی برای استفاده از فرصت‌های آن به طور کامل تعریف نشده و علاوه بر اینکه این سرمایه گردشگری معطل مانده، مدیریت آن نیز به دلیل نبود همگرایی بین دستگاه‌ها با معضل مواجه است و آسیب‌های زیست محیطی عمیقی را در سال‌های گذشته تجربه کرده است.

اغلب ساختارهای سلامت و مراکز بیمارستانی این شهر عمر بالای ۵۰ سال دارند و در سطح پراکنده‌اند که این ضعف به‌شدت برای کادر درمانی و مردم آسیب‌زا است و عملیات اجرایی طرح نوسازی بیمارستان ولیعصر(عج) نیز که در سال ۸۷ آغاز شده، هنوز پایان نیافته است و شرایط کنونی بهداشتی و درمانی این شهر با استانداردهای یک کلان‌شهر فاصله زیادی دارد.

وجود پنج  منطقه‌ حاشیه‌نشین از معضلات جدی دیگر در اراک است که به گواه کارشناسان علاوه بر مشکلات عمرانی و مدیریت شهری، در بروز و تشدید آسیب‌های اجتماعی اثرگذار است.

اگرچه در قالب راهبردهای کارآفرینی شهری بهبود منظر مناطق حاشیه‌ای، ایجاد خدمات رفاهی و مشاوره‌ای و سهم پذیری بیشتر مردم در ترمیم این مناطق کلید خورده و کاری باارزش است اما باید دامنه این اقدامات گسترده‌تر شده و برای محرومیت‌زدایی و سامان این مناطق با سرعت بیشتری عمل شود.

گفتتی‌ها در مورد زادگاه امیرکبیر بسیار است، شهری که داغ توسعه نیافتگی را بر پیشانی دارد و می‌کوشد با  پای لنگان طعم پیشرفت و توسعه را بچشد، زمان آن رسیده که اراک برای آنکه جامه کلان‌شهری بر قامتش برازنده باشد در راهبردهای کلان  زیست‌محیطی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و مدیریت شهری بازنگری کرده و با نگاهی نو به پیش برود.

آینده بالنده برای اراک نیازمند پوست اندازی فکری و برنامه‌ای است تا بتوان مرهمی بر زخم‌های عمیق این شهر گذاشت و غفلت‌های گذشته را در سایه خلاقیت، برنامه و استفاده از ظرفیت همه بخش‌ها ترمیم  کرد.

منبع: ایرنا

کلیدواژه: اراک توسعه اقتصادی مدیریت شهری توسعه پایدار

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۵۵۱۲۷۰۹ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

فضای مجازی باید باعث افزایش انسجام جامعه شود

صالح اصغری در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، با اشاره به اثرگذاری فضای مجازی در شرایط امروز کشور اظهار کرد: امروز در کشور دو کلان مسئله ناظر به فضای مجازی داریم که باید بر روی آن کار کنیم.

وی افزود: کلان مسئله اول همبستگی اجتماعی و کیان ایران است بعضاً در فضای مجازی شاهد اخبار و مطالب نادرست هستیم که بحث همبستگی اجتماعی و سرمایه اجتماعی را تحت تأثیر قرار داده و می‌تواند باعث مشکلاتی در کشور شود.

وی با بیان اینکه کلان مسئله دوم خانواده ایرانی است، تصریح کرد: خانواده ایرانی به مثابه یک کل منسجم است که یکی از محورهای اصلی آن تربیت است اما به نظر می‌رسد این نهاد اجتماعی در نسبت با فضای مجازی دچار اعوجاج شده است.

اصغری اضافه کرد: فضای مجازی یکی از فرصت‌های خانواده‌ها محسوب می‌شود که متأسفانه شاهد آن هستیم بعضاً مخاطرات آن در خانواده پررنگ شده است.

وی با بیان اینکه باید فعالیت‌های ترویجی را در قالب کمپین‌های مردمی جلو ببریم، اضافه کرد: ما در سازمان مرکز سواد مجازی سازمان سراج تلاش می‌کنیم گروه‌ها و مجموعه‌های مردمی را که دغدغه بهبود شرایط اجتماعی-خانوادگی را در مدل خرد را دارند همراهی کنیم و نیازهای آنان را برطرف کنیم.

مسؤول مرکز سواد سازمان فضای مجازی سراج تصریح کرد: جنس فعالیت‌های اجتماعی ارگانیک و مردم برای مردم را باید تقویت کنیم.

این مدرس دانشگاه بیان کرد: حاکمیت و دولت عزم خوبی برای حل مسائل حوزه رسانه و فضای مجازی دارند اما الگوی مردم برای مردم یک الگوی مکمل محسوب می‌شود.

وی گفت: نباید و نمی‌توانیم به عنوان یک جامعه پویا منتظر باشیم تا همه اقدامات از سوی ساختارهای دولتی انجام شود بلکه باید توان خود در سطح خرد تقویت کرده و با احساس مسؤولیت اجتماعی نسبت به مسائلی همچون خبر جعلی دغدغه داشته باشیم.

اصغری تاکید کرد: در جامعه باید الگوهای موفق کوچک را توسعه و رسانه‌ای نمائیم.

وی در پایان با بیان اینکه فضای مجازی ما باید انسجام اجتماعی را افزایش دهد نه اینکه این فضا باعث دو قطبی شدن جامعه و اختلاف در جامعه شود، ادامه داد: ایجاد کمپین ملی مواجهه با خبر جعلی یکی از فعالیت‌هایی است که امسال به آن می‌پردازیم.

کد خبر 6088323