پیاده‌سازی قوانین قرآن نیازمند حاکمان حکیم است/ قرآن صامت با گذر از عقل‌های فعال در جامعه پویا می‌شود
تاریخ انتشار: ۲ آبان ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۵۵۶۴۳۵۷
به گزارش ایکنا؛ نشست علمی «صلح پایدار بر اساس التزام به کتاب و حکمت» عصر دیروز، یکم آبان، با حضور محمدکاظم شاکر، قرآن‌پژوه و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، در خبرگزاری ایکنا برگزار شد. شاکر در این نشست اظهار کرد: بحثی که آماده کردم صلح پایدار بر اساس کتاب و حکمت است. یک وقت برای من سؤال شد که چرا قرآن ده بار کلمه کتاب را با حکمت آورده است.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
استعاره قرآن برای دعوت به صلح
وی افزود: امروز یاد آیه 61 سوره انفال افتادم که می‌فرماید: «وَإِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَهَا؛ و اگر به صلح گراييدند تو [نيز] بدان گراى». این آیه بعد از آیه «وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ» آمده است؛ یعنی در عین حال که باید قوی باشید و اقتدار داشته باشید، بلافاصله می‌فرماید: «وَإِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَهَا». این آیه راجع به کفار است. در این آیه استعاره به کار رفته است. «جناح» یعنی بال، بال برای پرنده است. پرندگان بال‌های خود را می‌گشایند و بچه‌هایشان را زیر بال و پر خودشان قرار می‌دهند. بال گشودن نشانه مهربانی است. بال پرنده جای آرامش است، نه جای تنش و درگیری. ببینید زبان قرآن چقدر قشنگ است.
وی با بیان اینکه خداوند در این آیه می‌فرماید که اگر کفار بال گشودند شما هم بال بگشایید و در آغوش هم بروید، اظهار کرد: اینجا قرآن نگفته است که اگر کفار بال گشودند تحقیق کنید که راست می‌گویند یا خیر. البته آیه بعد می‌گوید ممکن است آنها بخواهند شما را فریب بدهند: «وَ إِنْ يُرِيدُوا أَنْ يَخْدَعُوكَ فَإِنَّ حَسْبَكَ اللَّهُ هُوَ الَّذِي أَيَّدَكَ بِنَصْرِهِ وَ بِالْمُؤْمِنِينَ». معنای این آیات این است که صلح ارزش آن را دارد که شما به سمت آن بروید و اگر کفار نیرنگ زدند خداوند هوای شما را دارد. ما صاحب چنین فرهنگی هستیم که در عین اقتدار، می‌گوید اگر دشمن می‌خواهد صلح کند به سمت صلح بروید.
بروز اختلاف؛ نتیجه طبیعی اجتماعات انسانی
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی تصریح کرد: حالا وارد بحث خودم می‌شوم که بحث کتاب و حکمت چه رابطه‌ای با صلح دارد. همه دریافته‌اند که انسان‌ها متفاوت هستند. تفاوت هم اختلاف به وجود می‌آورد. اینکه انسان‌ها متفاوت هستند دو نتیجه دارد. نخست اینکه این تفاوت باعث می‌شود زندگی اجتماعی شکل بگیرد. من یک استعدادی دارم، شما یک استعداد دیگری دارید، لذا به هم نیاز پیدا می‌کنیم. مثلاً مرد نیاز به زن دارد، زن هم نیاز به مرد دارد. پس یکی از پیامدهای این تفاوت این است که زندگی اجتماعی را رونق می‌بخشد. دومین پیامد این تفاوت این است که موجب بروز اختلاف می‌شود. اگر اجتماعات درست هدایت نشود به سمت اختلاف می‌رود. مثلاً دختر و پسر با هم ازدواج می‌کنند، ولی در گذر زمان با هم اختلافاتی پیدا می‌کنند.
وی با تأکید بر اینکه این تفاوت پارادوکس به وجود می‌آورد، اضافه کرد: ما به هم نیاز داریم پس به سمت هم می‌رویم، ولی این تفاوت یک لبه دیگر هم دارد و آن لبه، اختلاف است. بنابراین طبیعتاً تفاوت، اختلاف به وجود می‌آورد. حالا باید چکار کنیم؟ سه راه وجود دارد: یک راه، نزاع و ستیزه است. این راه خلاف آن اصل اولیه است که انسان برای آن آفریده شده است. دومین راه جدایی است. این هم نقض غرض است. سومین راه، تنها راهی است که می‌توانیم از مسئله طبیعی اختلاف، راه به مقصد ببریم. راه سوم، تن دادن به قانون عدل است. پس راه حل اختلاف، نه نزاع است و نه جدایی؛ بلکه راهش تن دادن به قانون است. این قانون در اصطلاح قرآن نامش «کتاب» است. یکی از کاربردهای قرآن از کلمه «کتاب» قانون است. به شما خواهم گفت که مفهوم کتاب در زوج «کتاب و حکمت» که ده بار در قرآن آمده، در معنای قانون است.
معنای واژه «کتاب» در قرآن
شاکر یادآور شد: در اصطلاح قرآن گاهی به نماز، «کتاب» گفته شده است: «إِنَّ الصَّلَاةَ كَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ كِتَابًا مَوْقُوتًا». گاهی به نامه اعمال انسان‌ها کتاب گفته شده است. یکی از معانی دیگر آن قانون است. آیه 213 سوره بقره می‌فرماید: «كَانَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً». هر اجتماعی در ابتدا امت واحد است، ولی بعداً اختلاف به وجود می‌آید. وقتی اختلاف به وجود آمد، باید قانونی وجود داشته باشد تا اختلافات حل شود. ادامه آیه می‌فرماید: «فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِيِّينَ مُبَشِّرِينَ وَمُنْذِرِينَ وَأَنْزَلَ مَعَهُمُ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ لِيَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ فِيمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ». آیه 19 سوره یونس هم می‌فرماید: «وَمَا كَانَ النَّاسُ إِلَّا أُمَّةً وَاحِدَةً فَاخْتَلَفُوا؛ مردم جز يك امت نبودند پس اختلاف پيدا كردند». کتاب در این آیه به معنای قانون است. چرا؟ چون آیه می‌فرماید: «لِيَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ فِيمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ». این کارکرد قانون است که در اختلافات فصل‌الخطاب می‌شود. پس یکی از معانی مصطلح کتاب در قرآن، قانون عدل و قانون حق است.
کتاب منهای انسان فهیم بی‌‌معناست
وی ادامه داد: در آیه 105 سوره نسا می‌خوانیم: «إِنَّا أَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ لِتَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ بِمَا أَرَاكَ اللَّهُ وَلَا تَكُنْ لِلْخَائِنِينَ خَصِيمًا؛ ما اين كتاب را به حق بر تو نازل كرديم تا ميان مردم به [موجب] آنچه خدا به تو آموخته داورى كنى و زنهار جانبدار خيانتكاران مباش». معنای آیه این است که خداوند راه را به توی پیامبر(ص) نشان می‌دهد تا میان مردم داوری کنی. به این نکته توجه داشته باشید که کتاب منهای انسان فهیم معنا ندارد؛ لذا امیرالمومنین(ع) فرمودند: قرآن کتاب صامت است و باید رجالی باشند تا بر اساس این کتاب رأی صادر کنند. برخی مفسران گفته‌اند پس قرآن باید با حدیث تفسیر شود. این حرف اشتباه است. حضرت علی(ع) نفرمودند که ما باید قرآن را تفسیر کنیم، بلکه فرمودند همراه قرآن باید یک انسان زنده وجود داشته باشد تا آن را معنا کند.
وی افزود: از امیرالمومنین(ع) سوال شد شما که این همه معارف در اختیار دارید، آیا به منبعی غیر از قرآن دسترسی دارید؟ حضرت فرمودند: «لا، الا فهماً آتاه الله من یشاء»؛ یعنی جز فهمی که خداوند به هر کس از بندگانش می‌خواهد می‌دهد. این چیزی است که در جوامع اسلامی فراموش شده است. حضرت نفرمودند که قرآن را با حدیث بفهمید. حضرت نفرمودند که در فهم قرآن به من اکتفا کنید؛ بلکه فرمودند قرآن قانون صامت است و همواره به یک انسان زنده نیاز دارد و آن خرد است.
نقش عقل فعال در فهم قرآن
پژوهشگر قرآن در ادامه به نقش عقل فعال در فهم قرآن اشاره کرد و گفت: می‌خواهیم همان قرآن صامت را در جامعه جاری کنیم. قرآن صامت با فکر و خرد جریان درست پیدا می‌کند؛ وگرنه همان قرآن صامت مثل آب راکدی است که می‌خواهید به خورد مردم بدهید. این آب باید از صافی ذهن‌هایی که در هر زمانی فعال هستند بگذرد تا زنده بشود و در جامعه مورد استفاده قرار بگیرد.
وی در ادامه اظهار کرد: پس از آیات قرآن استفاده می‌شود که یکی از کاربردهای کلمه کتاب در قرآن، قانون عدل است؛ چون در چندجا بعد از کلمه کتاب، کارکرد کتاب به عنوان حکم کردن بین مردم در امور اختلافی عنوان شده است. از عبارت «بِمَا أَرَاكَ اللَّهُ» هم استفاده کردم که نقش انسان در این میان خیلی مهم است. خدا چگونه به انسان نشان می‌دهد؟ از طریق عقل و فهم. پس در کنار کتاب همیشه باید یک عقل فعال وجود داشته باشد. عقل فعال ما هستیم. عقل فعال انسان‌های زنده هستند. عقلی که پانصد سال پیش وجود داشته است، دیگر فعال نیست، بلکه صامت و راکد است. آن عقلی که زنده است فعال است. به همین خاطر آیه می‌فرماید «بِمَا أَرَاكَ اللَّهُ».
محمدکاظم شاکر در ادامه توضیح داد: آیا این کتاب به تنهایی کافی است؟ به نظر قرآن خیر. قانون عدل برای جامعه لازم است، ولی کافی نیست. چرا؟ چون قرآن ده بار در کنار کتاب یک زوجی قرار داده است به نام «الحکمه». هیچ وقت کتاب کافی نیست و باید در کنار آن یک مغز فهیم وجود داشته باشد. آیه 25 سوره حدید می‌فرماید: «لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ». فرقان، حکمت و میزان همه یک معنا دارند و زوج قرآن هستند. به موجب این آیه همه انبیا بدون استثنا کتاب و میزان دارند. از اینجا روشن می‌شود جایی که قرآن می‌فرماید: «وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ»، این حکمت همان میزان است؛ چون نمی‌شود انبیا کتاب و میزان را گرفته باشند و کتاب و حکمت را به مردم بیاموزند. پس در واقع حکمت بیان دیگری از میزان است.
معنای «حکمت» در لسان قرآن
شاکر در ادامه معنای «حکمت» را تبیین کرد و گفت: حکمت چیست؟ برخی می‌گویند حکمت یعنی دانش. برخی می‌گویند حکمت یعنی سنت و حدیث. حکمت در لغت یعنی «منع». ماده حکمت دلالت بر جلوگیری کردن دارد. «الحکمه» یعنی نوع خاصی از منع. راغب اصفهانی می‌گویند حکمت منعی است که در جهت اصلاح باشد و از فساد جلوگیری کند. اصلا فلسفه حکومت «منع» است. اگر منع حکومت در جهل اصلاح باشد، حاکمان «حکیم» هستند. سوره اسرا آیه 19 تا 38 را مطالعه بفرمایید. اکثر آیات بیانگر نهی هستند. بعد در پایان می‌فرماید: «ذَلِكَ مِمَّا أَوْحَى إِلَيْكَ رَبُّكَ مِنَ الْحِكْمَةِ؛ اين [سفارش‌ها] از حكمت‌هايى است كه پروردگارت به تو وحى كرده است». پس این نهی‌هایی که در آیات آمده است حکمت هستند.
وی در پایان گفت: پس در کنار قانون باید حکمت باشد؛ چون ممکن است همین قانون همه جا دفع فساد نکند. قانون الهی در وضع همراه با حکمت است، ولی هرچه در وضعش همراه با حکمت است لزوما در اجرا هم همراه حکمت نیست. به عنوان مثال قصاص قانون است. اما آیا همه جا این قانون مستلزم صلاح است؟ خیر. مسلما اینگونه نیست. به همین خاطر قرآن می‌فرماید خیلی موارد اگر عفو کنید بهتر است. انسان فهیم می‌فهمد کجا، جای عفو است. قانون باید وجود داشته باشد؛ ولی همراه با قانون باید حاکمان حکیم وجود داشته باشند.
انتهای پیاممنبع: ایکنا
کلیدواژه: ایکنا نشست صلح قرآن کتاب حکمت
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت iqna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایکنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۵۵۶۴۳۵۷ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
استفاده از نیروهای متدین در دانشگاه از کارهای استاد مطهری بود
به گزارش خبرگزاری مهر، حجت الاسلام والمسلمین مجتبی فاضل مدیر حوزه‌های علمیه خواهران کشور امروز در مراسم تجلیل از اساتید حوزه های علمیه خواهران استان تهران که در آستان مقدس حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) برگزار شد، با گرامیداشت یاد و خاطره شهید مطهری گفت: شهید مطهری به معنای واقعی کلمه عبد بودند. شهید مطهری قابلیت هایی داشتند که امام راحل ایشان را استاد شهید می نامیدند و علامه در رسای ایشان اشک ریختند. ایشان برای رسیدن به قله های باور خود بسیار تلاش و کوشش کردند.
وی افزود: مرحوم شهید مطهری از استادان خوبی برخوردار بودند که نشان می دهد اگر یک فرد مستعد در مسیر استادان دلسوز قرار بگیرد می تواند همچون علامه شهید مطهری رشد کند. بسیاری استعداد، انگیزه و امکانات داشتند اما در مسیر تعالی استاد خوب نصیب آنها نشد و به جایی که باید نرسیدند اما مرحوم شهید مطهری از کسانی بودند که خداوند متعال درباره رفیق، استاد و محیط خوب به ایشان تفضل کردند. ایشان در فقه شاگردی آیت الله بروجردی و مرحوم امام راحل و در فلسفه، حکمت و معارف شاگردی مرحوم علامه طباطبایی را داشتند.
حجت الاسلام والمسلمین فاضل ادامه داد: مرحوم شهید مطهری در شرایطی رشد کردند که شاید اگر ما در آن قرار بگیریم آنگونه نشویم. علت اینکه ایشان به تهران می آیند این بود که در کشور حزب توده، جریانات کمونیستی و سوسیالیستی آغاز به کار کرده بودند و شبهه به دین و مذهب وارد می کردند، زمانی که دین در دانشگاه ها افیون جامعه محسوب می شد مرحوم مطهری کرسی طرفداری از دین را بلند کردند. استفاده از نیروهای مومن و متدین در دانشگاه یکی از کارهای مطهری بود. ایشان با شهامت و رشادت از دین در دانشگاه سخن گفتند واز حکمت و فلسفه دفاع داشتند، ایشان حتی در حوزه های علمیه یکی از اصول و استوانه های دفاع از حکمت و فلسفه بودند.
مدیر حوزه‌های علمیه خواهران کشوربا بیان اینکه یکی از خصوصیان ایشان بیگانه نبودن با علوم روز بود. عنوان کرد: ایشان در خط مقدم آگاهی از علوم روز قرار داشتند. اسلام و شیعه دنبال استادانی است که در هر عرصه ای بتوانند شبهات مردم را پاسخ بدهند و اجازه ندهند که شیاطین مردم را به گمراهی بکشند. ما در دنیایی زندگی می کنیم که بیشترین هجمه و حمله نسبت به دین وجود دارد پس باید بتوانیم شبهات را به خوبی پاسخ دهیم. امروز بسیاری از نهادها در خدمت نظام تعلیم و تربیت هستند انتظار است که از شما طلاب کسانی همچون شهید مطهری تربیت شوند و به جامعه دینی خدمت کنند. فرصت ها بسیار کم است. نقش ما به عنوان نهاد تعلیم و تربیت که اساسی ترین نهاد پس از خانواده است در این است که با قدرت تلاش کنیم که آسیب های فرهنگی دشمن بر جامعه ما بسیار کمتر شود.
وی در پایان خاطرنشان کرد: طلاب خواهر باید به طلبه بودن خود و سربازی برای امام زمان افتخار کنند، طلاب تا می توانند با قرآن و احادیث اهل بیت انس داشته باشند که علم و و آگاهی آنها نسبت به علوم دینی افزایش یافته و با قدرت و آگاهی کامل دین را در جامعه ترویج دهند، طبق آیات قرآن کریم علم آموزی حد یقف ندارد.
کد خبر 6093775
گزارشگر قديمى راديو دار فانى را وداع گفت