«کاپیتولاسیون» چه بود و چه تبعاتی برای رژیم شاه داشت؟
تاریخ انتشار: ۴ آبان ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۵۵۸۳۲۱۲
امام خمینی(ره) در نطقی تاریخی علیه لایحه کاپیتولاسیون در تاریخ ۴ آبان ۱۳۴۳، آنرا سند بردگی ملت ایران دانستند. به گزارش پایگاه اطلاع رسانی شبکه خبر، "من نمی‌دانم دستگاه جبار از قرآن کریم چه بدی دیده است، از پناه به اسلام و قرآن چه ضرری برده است که این‌قدر پافشاری برای محو اسم آن می‌کند. اگر پناه به قرآن و اسلام بیاورید، اجنبی به خود اجازه نمی‌دهد که از شما سند بردگی بگیرد؛ اجازه نمی‌دهد که مفاخر ملی و اسلامی شما پایمال شود.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
در دوران نخست‌وزیری «حسنعلی منصور» قانونی به مجلس شورای ملی برده شد که قرار بود براساس آن مستشاران آمریکا که در ایران خدمت می‌کردند از مزایای کنوانسیون وین برخوردار شوند. کنوانسیون وین که در ۱۹۶۱ میلادی در شهر وین به‌تصویب رسید و امروزه مورد توافق تقریباً تمامی کشورهای جهان است برای سفیران و مأموران کنسولی کشورهای خارجی مصونیت‌هایی را قائل می‌شود، اما براساس لایحه‌ای که منصور آن را به مجلس سنا برد قرار بود این مصونیت‌ها این بار به تمام مستشاران آمریکایی که در ایران کار می‌کردند داده می‌شد.
سابقه‌ی دادن امتیازات ویژه و مصونیت قضایی به اتباع بیگانه یا همان کاپیتولاسیون در ایران به دوران قاجار برمی‌گردد. پس از شکست فتحعلی شاه قاجار از قوای روسیه و انعقاد قرارداد ترکمنچای، امتیازات حقوقی و جزایی فراوانی به اتباع روسیه در ایران داده شد. براساس بند ۱۰ قرارداد ترکمنچای "اعلیحضرت پادشاه ممالک ایران برای دولت روس کما فی السابق این اختیار را مرعی می‌دارد که در هر جا که مصلحت دولت اقتضا کند کونسول‌ها و حامیان تجارت تعیین نمایند و تعهد می‌کند که این کونسول‌ها و حامیان تجارت را که هر یک زیاده از ده نفر اتباع نخواهد داشت فراخور رتبه ایشان مشمول حمایت و احترامات و امتیازات سازد... ".
براساس قرارداد ترکمنچای، کاپیتولاسیون که تنها برای یک گروه کوچک دیپلمات وضع شده بود، به همه روس‌ها در ایران تعمیم داده می‌شد. با فروپاشی امپراتوری تزاری روسیه و تشکیل اتحاد جماهیر شوروی، با امضای قرارداد ایران و شوروی در۱۲۹۷، عهدنامه ترکمنچای و حقوق کاپیتولاسیون برای شهروندان معمولی روسیه در ایران لغو شد. شوروی الغای این امتیازات را در سایر کشور‌ها رعایت کرد.
کاپیتولاسیون اولین‌بار در ایران بعد از انعقاد قرارداد ترکمنچای به اتباع دولت روسیه داده شد. این امتیازات تا زمان فروپاشی امپراتوری روسیه در ایران برقرار بود
در دوران ناصرالدین شاه نیز بعد از انعقاد معاهده پاریس میان دُوَل ایران و انگلستان در ۱۸۶۵ میلادی و از دست رفتن خاک هرات، انگلیسی‌ها همان امتیازاتی را که دولت برای اتباع روس درنظر گرفته بود برای اتباع خودشان تقاضا کردند. براساس متن معاهده پاریس، "دولت ایران هم تعهد می‌کند که همان امتیازات و معافات در ممالک ایران به دولت انگلیس و نوکر‌ها و رعایای آن داده خواهد شد که به دول کاملة الوداد و به نوکر‌ها و رعایای ایشان داده می‌شود و همچنین دولت انگلیس و نوکر‌ها و رعایای آن بهره‌یاب خواهند بود از همان احترام و اعتبار که به دول کاملة الوداد و به نوکر‌ها و رعایای آنها داده می‌شود. "در دوران پهلوی و با کاهش تدریجی نفوذ روسیه و انگلیس در ایران، اولین‌بار در سال ۱۳۲۲ علی سهیلی نخست‌وزیر وقت قراردادی یک‌ساله درباره «هیئت مستشاری نظامی ایالات متحده» امضا کرد و هدف این پیمان این بود که ارتش ایران بازسازی و مدرن شود. این پیمان در پایان هرسال تنها برای یک سال دیگر تمدید می‌شد.
در دوران ناصرالدین شاه نیز بعد از انعقاد معاهده پاریس میان دول ایران و انگلستان در ۱۸۶۵ میلادی و از دست رفتن خاک هرات توسط قاجاریه، انگلیسی‌ها همان امتیازاتی را که دولت برای اتباع روس درنظر گرفته بود برای اتباع خودشان تقاضا کردند.
بعد از کودتای ۲۸ مرداد و کمک ایالات متحده به محمدرضا پهلوی برای بازگشت به سلطنت، نفرات مستشاران این کشور در بخش‌های مختلف از جمله نظامی و صنعتی افزایش یافت. ۲۸ اسفند ماه ۱۳۴۰ در دوره نخست وزیری علی امینی، سفیر آمریکا در تهران نامه‌ای به وزارت امور خارجه ایران نوشت و خواستار بهره‌مندی کارمندان آمریکایی که در ایران کار می‌کردند از مزایای قرارداد وین شد: "شرایط موجود، وضعیت کارمندان مستشاری آمریکا را روشن نمی‌کند، برای حل این مسئله، پیشنهاد می‌شود که این کارمندان از مزایا و مصونیت‌های کارمندان اداری و فنی امضاشده در کنوانسیون سازمان ملل درباره روابط دیپلماتیک در تاریخ ۱۸ آوریل ۱۹۶۱ بهره‌مند شوند. "
دولت امینی به این درخواست سفارت آمریکا توجهی نکرد تا اینکه با استعفای وی و روی کارآمدن اسدالله علم در تاریخ ۲۰ اسفند ۱۳۴۰ وزارت امور خارجه به سفارت آمریکا پاسخ داد که به این امر رسیدگی خواهد شد. ۲۵ دی ۱۳۴۲ برابر با ۱۵ ژانویه ۱۹۶۴ دولت علم قانون اجازه استفاده مستشاران آمریکایی در ایران از مصونیت‌ها و معافیت‌های قرارداد وین را که برای کارمندان اداری و فنی نوشته شده بود به مجلس سنا برد. در واقع مستشاران آمریکایی عملاً در استخدام دولت ایران بودند و مستقیماً کارکنان آمریکایی یا وابستگان سفارت محسوب نمی‌شدند، ولی به‌تقاضای آمریکا، ایران آنها را هم ذیل کنوانسیون وین قرار داد.
یکی از تبعات تصویب کاپیتولاسیون ترور حسنعلی منصور عامل امضای این سند به‌دست جوانان مؤتلفه اسلامی بود
با روی کارآمدن حسنعلی منصور در اسفند، ۳ مرداد ۱۳۴۳ مجلس سنا قانون اجازه استفاده مستشاران آمریکایی از قرارداد وین درباره روابط سیاسی را تصویب کرد و به مجلس شورای ملی فرستاد. در مجلس شورا درباره این قانون بحث‌های زیادی شد تا اینکه با ۷۴ رأی مثبت به‌تصویب رسید.با توجه به حساسیت‌های جامعه و همچنین مخالفت سابق علما و مردم با لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی که به الغای آن انجامید، تصویب کاپیتولاسیون در سکوت کامل خبری صورت پذیرفت. آیت‌الله فیض گیلانی از شاگردان امام خمینی درباره نحوه افشای سند تصویب کاپیتولاسیون برای امام می‌گوید "شاه یک قانونی در مجلس تصویب کرده بود که تمام مستشاران آمریکایی که در ایران هستند اگر جنایتی مرتکب شدند و یک کسی را در خیابان مثلاً اذیت کردند و یا با ماشین زیر گرفتند یا هر جریانی پیش آمد، تنها دادگاه آمریکا می‌تواند وی را مجازات کند. قانونی وضع کرده بودند که تمام مستشاران آمریکایی در ایران مصونیت دارند و هر جرم و جنایتی در ایران مرتکب شوند، ایرانیها میتوانند در دادگاه آمریکا برای رسیدگی به آن کار شکایت کنند. درباره این مصونیت نه روزنامه‌ها چیزی نوشتند و نه رادیو و تلویزیون آن زمان گفت که این‌ها این قانون را تصویب کردند، ولی یکی از کارمندان مجلس که متدین بود این قانون و مصونیت مستشاران آمریکایی را یک نسخه پیدا کرد و کپی گرفت و آمد به امام خمینی نشان داد که این‌ها دارند چه‌کار‌هایی می‌کنند.
امام آنجا متوجه شدند که در مجلس چه می‌کنند، چون سخنرانی ها و مصوبات مجلس را نه روزنامه مینوشت و نه رادیو و تلویزیون اعلام میکرد و ما هم اینجا نفهمیدیم و بعد آن کارمند که آن نسخه مصونیت مستشاران آمریکایی را برای امام آورد، ایشان تصمیم گرفت علیه آنها سخنرانی کند. "
با افشای این سند امام خمینی در ۴ آبان ۱۳۴۳ سخنرانی تندی در دیدار روحانیون، طلاب، بازاریان و دانشگاهیان و اهالی قم و سایر شهرستان‌ها علیه کاپیتولاسیون ایراد می‌کنند. ایشان امضای این سند را نه‌تن‌ها ازبین‌برنده عظمت ایران بلکه توهین به شاه و ارتش قلمداد می‌کنند: "ملت ایران را از سگ‌های آمریکا پست‌تر کردند. اگر چنانچه کسی سگ آمریکایی را زیر بگیرد، بازخواست از او می‌کنند؛ لکن، اگر شاه ایران یک سگ آمریکایی را زیر بگیرد بازخواست می‌کنند؛ و اگر چنانچه یک آشپز آمریکایی شاه ایران را زیر بگیرد، مرجع ایران را زیر بگیرد، بزرگتر مقام را زیر بگیرد، هیچ کس حق‌تعرض ندارد! "
سخنان امام خمینی در روز ۴ آبان بازتاب گسترده‌ای در جامعه داشت. به‌گفته مرحوم حبیب‌الله عسگراولادی از اعضای هیأت‌های مؤتلفه «آن روز تولد محمدرضای خائن بود و تمام نیرو‌های امنیتی برای حفظ او و برنامه‌ها در مرکز جمع شده بودند و از طرفی روز تولد صدیقه طاهره (ع) بود و توجه مردم به حضرت معصومه (س) سبب شده بود قم نیز از جمعیت مملو باشد.»
متن سخنرانی امام توسط گروهی از جوانان عضو هیأت‌های مؤتلفه از روی نوار پیاده و شامگاه نهم آبان ماه در تهران و شهرستان‌ها تکثیر شد. رژیم که تجربه دستگیری امام در ۱۵ خرداد سال ۴۲ و همچنین مخالفت‌های ایشان با لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی را در سال ۴۱ داشت، فوراً دست به کار شد و روز ۱۳ آبان امام خمینی در توافق دولت ایران و ترکیه به شهر بورسای این کشور تبعید شد.
شاید بتوان یکی از اولین پس‌لرزه‌های این مصوبه را تبعید امام خمینی و شروع نهضت اسلامی دانست چراکه از بعد واکنش امام به کاپیتولاسیون، شاهد شکل‌گیری احزاب و گروه‌های مبارز و مسلح و غیرمسلح هستیم که برای هماهنگی مبارزات از سال ۴۴ راهی نجف می‌شدند.
همچنین ترور حسنعلی منصور نخست‌وزیر وقت در اول بهمن ۱۳۴۳ مقابل مجلس شورای ملی به‌دست جوانان مؤتلفه اسلامی از تبعات دیگر احساس سرخوردگی جامعه به دادن امتیازات زیاد به آمریکایی‌ها بود. سرانجام پس از پیروزی انقلاب اسلامی، نظام جمهوری اسلامی ایران در ۲۳ اردیبهشت ۱۳۵۸، قانون اجازه استفاده مستشاران نظامی آمریکایی از بند دوم کنوانسیون وین را لغو کرد.
منبع: شبکه خبر
کلیدواژه: کاپیتولاسیون رژیم پهلوی امام خمینی حسنعلی منصور لغو امریکا انگلیس
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irinn.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «شبکه خبر» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۵۵۸۳۲۱۲ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
افشاگری رشیدی کوچی از تلاش دولت برای نزدیک کردن ریاست مجلس آینده به جریان پایداری و امام صادقی‌ها
به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، جلال رشیدی کوچی نماینده مرودشت در مجلس شورای اسلامی، در پاسخ به این سوال که «در هفته‌های اخیر بحث‌های پرچالشی بر سر مسائل ارزی میان دولت و مجلس به وجود آمد، به نظر شما این اختلافات تا چه اندازه جدی است؟»، گفت: دولت خودش را از هر اشتباهی مبرا می‌داند یا اگر هم مبرا نمی‌داند علی الظاهر و به صورت دکوری صحبت هایی درخصوص استقبال از انتقاد مطرح می‌کند که برای همه مشخص است، ما با یک دولت تمامیت‌خواه و غیرقابل انتقاد مواجه هستیم.
اختلاف دولت و مجلس برای ریاست دوره بعد پارلمان استوی در گفتگو با ایلنا، ادامه داد: اینکه الان هم دولت با مجلس و به ویژه آقای قالیباف درخصوص مسائل مختلفی که مردم شاهد آن هستند اختلاف پیدا کرده دقیقا برای ریاست دوره بعد مجلس است. یعنی در مسائلی که دارد مطرح می‌شود نگاه من این است که به دنبال این هستند که بر ریاست مجلس دور بعد اثرگذار باشند و من فکر می‌کنم که ریاست آقای قالیباف برای دولت مطلوب نباشد.
رشیدی کوچی خاطرنشان کرد: اینکه می‌گویم دولت، به معنای کل شاکله دولت نیست، برخی‌ها در دولت آقای رییسی آن‌هایی که باعث آسیب اول به خود آقای رییسی هستند و بعد به مملکت؛ دست های پشت پرده‌ای که از نزدیکان ایشان هستند، بعضی از اقوام نسبی و سببی آقای رییسی؛ این‌ها با تفکر خامی که دارند فکر می‌کنند این اقدامات به نفع آقای رییسی و یا کشور خواهد بود که قطعا اینطور نیست، به نظرم عقلا باید برای حل این مشکل چاره اندیشی کنند.
روایت دست‌های پشت پرده در انتخاباتعضو کمیسیون امورداخلی کشور و شوراها در پاسخ به این سوال که «فکر می‌کنید آن ها دنبال حاکم کردن کدام جریان در مجلس آینده هستند؟»، عنوان کرد: ببینید این بحثی که مطرح می‌کنم اثبات شدنی نیست اما به وضوح مشخص است که در انتخابات مجلس اعمال نفوذ زیادی شکل گرفت، چه الان و چه در بحث تایید یا ردصلاحیت ها شاهد بودیم افرادی که به نظر می‌رسید طبق نظر نهادهای امنیتی نباید تایید می شدند اما با رایزنی هایی از طرف همان افرادی که اشاره کردم تایید شدند. حتی ما افرادی را داشتیم که محکومیت قطعی در پرونده شان بود اما چون نزدیک به تفکر دولت بودند و باید در این مجلس حضور داشته باشند؛ مشاهده کردیم که تایید شدند.
وی افزود: اما یک عده ای هم که منتقد دولت بودند یا ردصلاحیت شدند یا در انتخابات به مشکلات جدی برخوردند، من یکی از این ها را مثال می زنم، آقای مهدی عسگری ایشان در تهران ثبت نام کرد ولی به او اجازه ندادند که برود کرج و مجبور شد در تهران رقابت کند که اگر کرج بود به نظرم قطعا ایشان رأی می آورد. در مجموع یک عده ای را ردصلاحیت کردند، یک عده را به این شکل مدیریت کردند و در مورد یک عده ای هم شاید با شیوه‌های دیگری که می‌شد بر انتخابات اثر گذاشت و دخالت کرد، اقدام کردند و از مسیر کنار زدند؛ واقعا دست آن افراد نزدیک به دولت در انتخابات مشهود بود ولی خب قابل اثبات نیست.
تلاش دولت برای نزدیک کردن ریاست مجلس به جریان پایداری و امام صادقیهانماینده مرودشت در مجلس ادامه داد: نکته دیگر اینکه به نظرم می‌آید که دولت و در واقع آن افراد خیلی تلاش خواهند کرد که ریاست مجلس را به جریان پایداری نزدیک کنند. چون جریان پایداری و بعد دانشگاه امام صادقی‌ها به آن افراد خیلی نزدیک هستند و من امیدوارم که این اتفاق رخ ندهد، به نمایندگان دوره دوازدهم و عقلای دوره آینده امید دارم که این اتفاق محقق نشود.
رشیدی کوچی در پاسخ به این سوال که «چقدر احتمال می‌دهید ریاست در سال اول به قالیباف داده شود تا کاندیدای ریاست جمهوری نشود و بعد در سال دوم او را کنار بزنند؟»، گفت: این یک تحلیل است، من نگاهم بر این است که آقای قالیباف کاندیدای ریاست جمهوری نخواهد شد و نگاهش به تداوم فعالیت در ریاست مجلس باشد. اما درباره ریاست ایشان فکر می‌کنم که آقای قالیباف سال اول با یک رأی پایین نه با آن آرایی که در مجلس یازدهم کسب کرده بودند ریاست مجلس را در اختیار داشته باشد اما سال های دوم و سوم را نمی دانم.
عضو کمیسیون امورداخلی کشور و شوارها خاطرنشان کرد: به نظرم می آید یک سری افرادی که اشاره کردم به شدت به دنبال ایجاد تنش در مجلس باشند، امیدوارم مجلس دوازدهم به این سمت و سو نرود اما شواهد و قرائن نشان می‌دهد که حواشی‌اش بر متن حتما غلبه خواهد کرد.
۲۷۲۱۸
برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل رویدادهای ایران و جهان اپلیکیشن خبرآنلاین را نصب کنید. کد خبر 1902965
جزئیات جدید از دزدیده شدن دختر ۴ ساله کلالهای؛ کارگر ۳۵ ساله قصد فروش یسنا را داشت