روش غالب تفسیر المیزان روش «قرآن به قرآن» است
تاریخ انتشار: ۱۳ آبان ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۵۶۸۰۴۷۶
نشست رونمایی، نقد و بررسی کتاب روش‌های تفسیری با حضور مولفان؛ حجت‌الاسلام و المسلمین سیدرضا مؤدب استاد دانشگاه قم و محمدرضا عزتی فردویی مدرس این دانشگاه همچنین ناقدان؛ فروغ پارسا دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و حبیب‌الله حلیمی جلودار دانشیار دانشکده الهیات دانشگاه مازندران در سالن اندیشه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
مؤدب به عنوان یکی از مولفان کتاب در ابتدای سخن ضمن اشاره به اینکه کتاب بر اساس سرفصل درس روش‌های تفسیر نگاشته شده است گفت: در مرکز هماهنگی و توسعه پژوهشی آموزش عالی قرآن کشور در دوره جدید قرار شده تمام سرفصل ها تجمیع و برای هر کدام از سرفصل ها متون واحدی تدوین شود. این کتاب یکی از این پیرو یکی از این برنامه‌هاست.
استاد دانشگاه قم در این نشست عصر یکشنبه (۱۲ آبان) افزود: تدوین این اثر حاصل زحمات یک گروه است. هر کتابی می تواند ارتقا پیدا کند و هدف این نشست هم این است در چاپ‌های بعدی با نکات انتقادی دوستان تکمیل شود. کتاب به صورت درسنامه تدوین شده است. درسنامه‌ای برای درس روش‌های تفسیری که هم در ارشد و هم در دکتری، درس مهمی است. در این زمینه مولفان گرانقدری پیشتر آثار مهمی نگاشتند؛ مانند آیت الله محمدهادی معرفت که بنیانگذار این گونه مباحث در حوزه علمیه و دانشگاه قم بودند.
وی گفت: امتیاز این کتاب بر دیگر کتابی که من در این زمینه دارم به نام روش‌های تفسیر قرآن این است که در اینجا کتاب به صورت تفصیلی، در مورد طرح بحث روش‌ها گفت‌وگو و تامل کرده است. به عنوان مثال روش قرآن به قرآن در این کتاب، در قرآن، در آثار اهل بیت و نزد صحابه هر کدام به صورت مستقل ارائه شده است.
قضاوت را در کتاب به عهده دانشجو گذاشتیم
عزتی در ابتدای سخن گفت: کتاب از طرف وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به عنوان یک منبع درسی در رشته علوم قرآنی تدوین شده که این اهمیت کتاب را دوچندان می‌کند. وجه تمایز این اثر از دیگر کارها هم این است که بر اساس سرفصل مصوب وزارت علوم تهیه شده است. قبل از این اساتید هر سرفصل را از کتاب‌های مختلف استفاده می کردند که با این کتاب دیگر نیاز به منبع مرتفع شده است. در مورد محتوای کتاب هم کتاب کمتر مساله‌محور است؛ اما تلاش شده به برخی ابهامات پاسخ داده شود. یکی از مهمترین این ابهامات تعریف خود روش است.
مدرس دانشگاه قم ادامه داد: تعریف ما از روش‌های تفسیری، راهکارهایی مستند به مبانی علمی و متکی به منابع؛ از قبیل عقل و روایات و کشف و شهود است. در این کتاب بیان شده در تفسیر عرفانی، در جایی که مفسر به قرآن استناد می‌کند، تفسیر قرآن و در جایی که او به کشف و شهود مستند است، می توانیم از روش تفسیری عرفانی سخن بگوییم. همچنین چون کتاب برای مقطع کارشناسی تدوین شده سعی کردیم آرا را در کنار هم نقد کنیم ولی قضاوت و رای مختار را به عهده دانشجو بگذاریم.
کل کتاب برای یک ترم زیاد است
حلیمی جلودار به عنوان اولین ناقد گفت: بسط و توضیح مطالب در هر پاراگراف و در هر درس در کتاب مناسب است. عناوین موجود در متن مرتبط و منسجم است. مطالب کتاب جامع و جذاب و اغلب منابع مهم و دست اول و کافیست. تقدیم و تاخیر در دروس هم منطقی و درست است.
وی در بخش بعدی نقد به نقدهای ساختاری پرداخت و گفت: طرح جلد برای جوانان شاداب و جوان‌پسند نیست. عنوان کتاب عنوان خوبی است اما بیانگر محتوای کلی کتاب نیست. سامان‌بندی صوری از قبیل (مقدمه، فهرست و..) خوب است؛ اما پیشینه مباحث در آن نیامده است. فهرست و نام دروس هم، تعریف اهداف هر درس خوب و بجاست. جمع‌بندی هر درس هم قابل پذیرش است اما نام چکیده برای آن آمده که به نظرم جمع بندی نوشته شود.
دانشیار دانشکده الهیات دانشگاه مازندران ادامه داد: ضرورتی نیست که این کتاب حتماً ۱۶ درس باشد، چون حداکثر کلاس های یک ترم برای یک استاد منظم در بهترین حالت ۱۴ کلاس است. به علاوه تعداد سطوح و کلمات دروس در هر صفحه زیاد است. پیشنهاد من این است که مولفان پیشنهاد تغییر سرفصل با ارائه این درس در دو ترم یک و دو به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری را بدهند. زیرا کل کتاب برای ترم زیاد است واژگان هم در برخی موارد در حد کارشناسی ارشد و دکتری است. همچنین در کتاب نظر مختار درباره تفسیر اجتهادی و عقلی مشخص نیست.
حلیمی جلودار اضافه کرد: در صفحه ۱۷ کتاب در بحث پیشینه بعد از پیامبر (ص) به امام علی (ع) اشاره شده است، از آنجا که کتاب برای اهل سنت نیز نوشته شده و کشوری است، بهتر است صحابه پیامبر ذکر شود و نام افرادی نظیر ابن عباس و ابن مسعود هم به عنوان مفسران متقدم آورده شود. همچنین متون عربی آمده در کتاب چه آیه ها و چه احادیث بهتر است ترجمه شود زیرا برای دانشجوی کارشناسی متن مستقیم عربی کمی سخت است. در همه جای کتاب نقل‌ها جامع است اما گاهی منبع دستدومِ ذکر شده آنقدر به منبع دست‌اول نزدیک است که بهتر است همان منبع دست اول بیاید.
دانشیار دانشگاه مازندران ادامه داد: در کتاب سخن از روایات مرفوع هم به میان آمده است، بهتر است توضیحی در مورد تعریف آن به کتاب افزوده شود. در صفحه ۱۷۹ نیز سخن از اعجاز علمی قرآن به میان آمده است. من هنوز اعجاز علمی برایم فهم نشده است. به عنوان مثال در جایی از کتاب مقصود از اعجاز علمی اعجاز بیانی آمده است، در حالی که اعجاز بیانی اعجاز علمی نیست. همچنانکه مردم زمانه نزول از زوجیت آگاه بودند همچنین کسی مستقلاً و مستقیماً نکته علمی را مبتنی بر قرآن کشف نکرده است. قرآن واجد اعجاز است اما لزوماً این اعجاز اعجاز علمی مورد اشاره نیست.
حلیمی جلودار در بخش انتهایی به برخی نکات و نقدها در زمینه نگارش کتاب اشاره کرد و گفت: اغلاط کتاب بسیار نادر و نادیدنی است. در کتاب عبارات «علیه السلام» و «صلوات الله علیه» کامل نوشته شده که بسیار عالیست. اما در برخی جاها پرانتز درست به کار گرفته نشده و برخی اظهارات طولانی است که موجب سردرگمی در فهم مطلب است.
کتاب به گرایشهای جدید در فهم قرآن نپرداخته است
پارسا در ابتدای سخن در بیان نقدهای خود بر کتاب ضمن اشاره به پیشینهٔ نه‌چندان زیاد بحث روش های تفسیری در جهان اسلام گفت: در گزارشات آثار قرآنی از سده‌های متقدم به این سو بحث روش های تفسیر قرآن در لابلای کتاب‌های علوم قرآنی مطرح می‌شد. ( جلال‌الدین) سیوطی (دانشمند مصری مسلمان، ۸۴۹ تا ۹۱۱ ه. ق) در نوع ۷۸ (دسته‌بندی سیوطی به معنای بخش) در کتاب الاتقان سخن از بحث معرفت و شناخت شروط مفسر به میان می‌آورد و در آنجا کمی درباره مباحثی که امروز به عنوان روش‌های تفسیری مشهور است سخن می‌گوید. زرکشی در کتاب البرهان نیز در بخش علم تفسیر کمی سخن از روش های تفسیری به میان می آورد و در آنجا می‌گوید تفسیر به دو نوع است. یکی تفسیر موقوف به نقل و دیگری تفسیر غیرنقلی.
دانشیار علوم قرآنی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی افزود: با نگاه به تاریخ تفسیر می‌بینیم از اواسط سده دوم و اوایل سده سوم کارهای تفسیر غیرنقلی از جمله تفسیرهای کلامی و فقهی افزایش می‌یابد. در سده ۱۰ و ۱۱ کتاب کتاب طبقات المفسرین را داریم که سعی دارد در خلال گزارش از احوال و احوالات مفسرین اندکی هم به روش‌های آنان بپردازد. اما در سده بیستم با انتشار کتاب گلدزیهر به نام گرایشهای تفسیری مسلمانان که در آنجا تفاسیر سده‌های متقدم مسلمانان بررسی شده، این بحث وارد مطالعات قرآنی می شود. بعد از (ایگناز ) گلدزیهر (خاورشناس مشهور مجار ۱۸۵۰ تا ۱۹۲۱) است که بحث روش های تفسیری در جهان اسلام مطرح و مسلمانان بعدی بر روش و روش‌شناسی متمرکز می‌شوند. اولین نفر محمدحسین ذهبی در کتاب التفسیر و المفسرون، در چهار جلد است که در آنجا به تاریخچه تفسیر و روش‌های تفسیری می‌پردازد. در این کتاب ما شاهد گرایش سلفی‌ذهبی هستیم. او دوران را به دوران صحابه و پیامبر و دوران بعد از آنها تقسیم‌بندی می‌کند.
پارسا ادامه داد: ذهبی در کتاب خود تلاش می‌کند تقسیم‌بندی از تفاسیر در جهان اسلام را ارائه دهد. تقسیم‌بندی او در این زمینه تقسیم‌بندی به تفاسیر ماثور و تفاسیر به رای است. تفاسیر به رای نیز از نظر او دو نوع ممدوح و مذموم هستند. ذهبی در آنجا همه تفاسیر مربوط به امامیه، خوارج، نصریه و معتزله را در شمار تفاسیر مذموم تلقی می‌کند. شاید بشود گفت اولین واکنش به کتاب ذهبی، کتاب آیت‌الله معرفت با همین عنوان است.
وی ضمن اشاره به اینکه بعد از ذهبی در جهان اسلام مواجه با کتاب های بسیار زیادی درباره روش ها و گرایشهای تفسیری هستیم گفت: در سوریه مصر و تونس از اواسط سده بیستم به بعد کتاب های زیادی درباره روش و گرایشهای تفسیری نوشته شده است. در زبان فارسی هم کتاب های زیادی در این زمینه داریم. کتاب آیت الله معرفت، کتاب تفسیر و تفاسیر جدید بهاءالدین خرمشاهی، کتاب‌های سیدمحمد علی ایازی در این زمینه، روش ها و گرایشهای تفسیری علی اکبر بابایی، کتاب آسیب شناسی جریان تفسیری محمد اسعدی و همکارانش و نیز روش‌های تفسیر قرآن دکتر مؤدب از این جمله اند.
پارسا در ادامه به نقد کتاب روش های تفسیری پرداخت و گفت: اولین سوال در مواجهه با کتاب این است که با وجود این همه کتاب چه نیازی به کتاب روش‌های تفسیری بود؟ کل بحث‌های مطرح شده کتاب چهار روش تفسیری و پنج گرایش تفسیری است. از جمله نقاط قوتی، همین شکل و ساختار درسنامه‌ای، استفاده از منابع زیاد که بیشتر منابع فارسی و نمایه های خوب کتاب است.
با وجود اینکه حدود ۱۰۰ کتاب در این زمینه نگاشته شده است در این زمینه جای یک درسنامه برای دانشجویان کارشناسی خالی بود. مهمترین نقطه قوت کتاب درسنامه بودن آن است که برای هر درس اهداف خاصی را در نظر داشته استوی ضمن اشاره به اینکه کتاب نقاط ضعف زیادی ندارد گفت: در بحث روش‌ها و گرایشات تفسیری، تعریف روش تفسیری همچنان در ابهام است. از این رو کتاب تلاش زیادی کرده تعریف جامعی در این زمینه ارائه دهد. تعریفی که در کتاب برای روش وجود دارد این است که روش مسیر یا فرایندی است که مفسر در فهم آیات آن را دنبال می کند یا مستنداتی که مفسر در فهم قرآن از آن کمک گرفته است. مستندات همان منابع شناختی از قبیل قرآن، سنت، عقل و کشف شهود عنوان شده است و بر اساس همین تقسیم بندی مولفان روش های تفسیری را هم تقسیم بندی کرده اند. پرسش لازم در اینجا این است که تقسیم‌بندی روش و گرایش خیلی تعریف روشن و معیار مشخصی ندارد.
دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی اضافه کرد: امروزه گرایشاتی از قبیل معناشناسی، نشانه شناسی، تحلیل تاریخی، فمنیستی، هرمنوتیک، انسان‌شناسی در فهم قرآن وجود دارد که در کتاب مطرح نشده است. همچنین به نظر می‌رسد اگر قرار است دانشجوی کارشناسی ارتباط عمیقی با مبحث گرایشهای تفسیری داشته باشد دو واحد خیلی کم است و باید دو واحد دیگر هم به آن افزوده شود.
وی در ادامه بیان نقدهای دیگری بر کتاب گفت: در کتاب بعضی مباحث جا افتاده است. در موضوعات روش قرآن به قرآن و روایی هر کدام از این مباحث خودشان می‌توانند دو واحد را شامل شودند. کتاب در اینجاها یک اجمال نگران کننده‌ای دارد و از خیلی مباحث به سرعت عبور شده است. همچنین در کتاب تلاش شده نشان داده شود همه روش‌های تفسیری نزد صحابه و اهل بیت از ابتدا وجود داشته است. به نظر نمی‌رسد اینگونه باشد و روش صحابه و اهل بیت همزمان استفاده از هر سه روش عقلی و نقلی و کشف و شهود بوده است. مثلاً در کتاب، تفسیر المیزان را در جایی تفسیر عقلی، در جایی تفسیر روایی، در جایی علمی و در جایی از جمله تفاسیر قرآن به قرآن طبقه بندی شده است. در اینجا دانشجو با نوعی آشفتگی و سرگیجگی مواجه می‌شود. باید ملاک و معیار ارائه دهیم که بگوییم فلان تفسیر به این دلیل روشش این است.
روش غالب تفسیر المیزان، روش قرآن به قرآن است
مودب در پاسخ به منتقدان و مبنای انتساب روش به مفسران گفت: در این کتاب جنبه غالب تفسیر در انتسابِ روش به مفسر مورد نظر بوده است. به عنوان مثال جنبه غالب المیزان روش قرآن به قرآن است. روش ها از مبانی گرفته می شود و پیوستگی بین مبانی، روش ها و گرایش ها بحثی مهم است.
او اضافه کرد: تلاش شده کتاب در سطح کارشناسی باشد، البته می‌پذیریم در جاهایی کتاب کمی از سطح کارشناسی بالاتر رفته است. به علاوه عده‌ای معتقدند مکاتب همان روش ها هستند. کتاب از اشکالاتی برخوردار است و ما از ناقدین سپاسگزاریم که نقدهای خود را به مولفان کتاب در جهت بهتر کردن آن ارائه کردند.
منبع: ایرنا
کلیدواژه: تازه های نشر کتب دینی تفسیر قرآن پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۵۶۸۰۴۷۶ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
حقوق کدام یک از ایثارگران در سال ۱۴۰۳ افزایش داشت؟