دیدگاه رایج متکلمان عدلیه در مسأله حسن و قبح بررسی شد
تاریخ انتشار: ۴ آذر ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۵۸۹۳۳۱۱
به گزارش خبرگزاری مهر، سومین نشست از سلسله نشست‌های فلسفی-کلامی گروه آموزشی فلسفه و کلام اسلامی مرکز آخوند خراسانی در دفتر تبلیغات اسلامی خراسان برگزار شد. در این جلسه حجت الاسلام حسین رفیعی، دانش پژوه مرکز تخصصی آخوند خراسانی بحث خود را با موضوع «دیدگاه رایج متکلمان عدلیه در مسأله حسن و قبح: تحویل‌گرایی یا ناتحویل‌گرایی» ارائه داد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
رفیعی در بیان مسأله بحث خود توضیح داد که در فرااخلاق، نظریات مختلف در مورد چیستی خوبی و بدی و دیگر مفاهیم اخلاقی را می‌توان به دو دسته کلی تقسیم کرد: تحویل‌گرایانه و ناتحویل‌گرایانه. برخی تلاش می‌کنند تا خوب و بد را براساس دیگر مفاهیم تعریف کنند و عده‌ای خوب و بد را بی‌نیاز از تعریف و جزء مفاهیم پایه می‌دانند. گروه اول تحویل‌گرا و گروه دوم ناتحویل‌گرا خوانده می‌شوند. اکنون باید دید متکلمان عدلیه تحویل‌گرا هستند یا ناتحویل‌گرا. اگر تحویل‌گرا هستند، خوب و بد را دقیقاً به چه چیزی فرومی‌کاهند؟
این دانش‌آموخته رشته فلسفه و کلام در ادامه مباحث مقدماتی خود، توضیحاتی پیرامون ماهیت «تحویل» هم ارائه نمود. وی تبیین کرد در تحلیل ماهیت رابطه تحویل دست‌کم دو نظریه وجود دارد:
۱. این‌همانی identity: بر اساس این دیدگاه، هنگامی که A را به B فرومی‌کاهیم، بین A و B این‌همانی برقرار کرده‌ایم.
۲. ابتناء (supervenience): بر اساس این دیدگاه، هنگامی که A را به B فرومی‌کاهیم، A را مبتنی بر B دانسته‌ایم.
در توضیح رابطه ابتناء معمولاً چنین توضیح داده می‌شود: مجموعه ویژگیA مبتنی می‌شود بر مجموعه ویژگیB اگر و تنها اگر هیچ تغییری در مجموعه ویژگی A رخ ندهد مگر اینکه تغییری در مجموعه ویژگی B رخ دهد.
وی همچنین دو نوع کلی تحویل را این‌گونه تبیین می‌کند که تحویل یا به صورت مفهومی است یا متافیزیکی. در تحویل مفهومی، یک مفهوم به مفهوم دیگر بازگشت دارد مانند اینکه بگوییم دما همان میانگین انرژی جنبشی مولکول‌هاست. اما در تحویل متافیزیکی یک واقعیت به واقعیت دیگر باز می‌گردد مانند اینکه آب همان H۲O است. در تحویل متافیزیکی یک واقعیت وجود دارد که با دو تعبیر بیان می‌شود. به نظر برخی، تحویل مفهومی مستلزم تحویل متافیزیکی است.
رفیعی پس از طرح مباحث مقدماتی، سه دسته کلی تعاریف متکلمان از حَسَن و قبیح را بیان کرد. این سه دسته به ترتیب تاریخی عبارت است از:
۱. الحَسن ما لایستحق الذم و القبیح ما یستحق الذم. این تعریف سلبی، تعریف رایج متکلمان تا زمان خواجه است. در کتب قاضی عبدالجبار، شیخ طوسی و سید مرتضی و دیگران این تعریف آمده است. در آثار خواجه نصیر هر سه دسته تعریف یافت می‌شود. البته ابوالصلاح حلبی در این میان، تعریف دوم را ارائه کرده و استثنا می‌شود.
۲. الحَسن ما یستحق المدح و القبیح ما یستحق الذم. این تعریف ایجابی از زمان خواجه در میان تعاریف متکلمان دیده می‌شود.
۳. الحسن ما یستحق المدح و الثواب و القبیح ما یستحق الذم و العقاب. نکته این دسته از تعاریف، اضافه کردن ثواب و عقاب در معنای حسن و قبح است.
وی در تشریح بیشتر این سه دسته نکاتی را بیان می‌کنند مانند اینکه در این بحث افعالی که از روی آگاهی و اختیار باشد مطرح است نه بدون آن. همچنین جریان بحث مطلق از فعل خداوند و فعل عباد می‌باشد هر چند برخی از قسمت‌های تعابیر، اختصاص بحث به افعال عباد را نشان می‌دهد. نکته دیگر آنکه ابن مخدوم و برخی دیگر از متکلمان از تعبیر «تعلّق» مدح و ذم استفاده می‌کنند نه استحقاق. ظاهر این تعبیر این است که مدح و ذم فعلی مد نظر آنان بوده است نه صِرف استحقاق و شایستگی.
رفیعی با دقت نظر در تأثیر مرحوم خواجه نصیر در تنوع تعاریف متذکر می‌شود که هر سه تعریف مذکور در کتب خواجه دیده می‌شود. وی تعریف سلبی خواجه را از این عبارت او محتمل می‌داند که «الفعلُ المتصف بالزائد إما حَسَن أو قبیح و الحسن أربعه». حمل این کلام خواجه بر تعریف سلبی از این جهت است که فعل حسن در صورتی می‌تواند شامل موارد چهارگانه غیر از حرام شود که سلبی تعریف گردد. البته در صورتی که مباح و حتی مکروه استحقاق ذم نداشته باشد. تعریف خواجه در تلخیص المحصل از دسته دوم و تعریف او در قواعد العقائد به دسته سوم نزدیک‌تر است. به هر حال خواجه از دو جهت نقطه عطف است؛ اولا تعریف ایجابی مطرح کرده و ثانیا ثواب و عقاب را دخیل دانسته است.
حجت الاسلام رفیعی پس از ارائه این توضیحات، دو تفسیر متفاوت از عبارات متکلمان مطرح کرد.
۱. ناتحویل‌گرایی: برخی از معاصران این سخنان متکلمان در معناشناسیِ حسن و قبح را به معنای تعریف «حسن» و «قبح» نمی‌دانند. از نگاه ایشان این واژگان بیش از یک معنا ندارند و آن معنا برای همگان روشن است. کاری که متکلمان انجام داده‌اند بیان معانی مختلف «حسن» و «قبح» و مشخص کردن معنای مختار خودشان نیست، بلکه متکلمان ملاک‌ها و معیارهای مختلف حسن و قبح را بیان کرده‌اند. براساس این خوانش باید بگوییم در عبارات عدلیه هیچ تحویلی در مورد حسن و قبح صورت نگرفته است و متکلمان عدلیه ناتحویل‌گرا هستند.
۲. تحویل‌گرایی: متکلمان خوب و بد را به امور دیگری فروکاسته‌اند.
رفیعی تفسیر دوم را تقویت کرده و دو دلیل برای آن بیان می‌کند: ۱٫ برخی از متکلمان از واژه «حد» استفاده کرده اند. ۲٫ برخی از متکلمان تعبیر «معنا» و «معانی مختلفه» آورده‌اند. این تعبیرات نشان می‌دهد که آنان خواسته‌اند تعریف و معنای حسن و قبیح را بگویند.
وی در مقام ارزیابی تمام تعریف‌هایی که از سوی متکلمان عدلیه مطرح شد را دست‌کم ذیل یکی از چهار گروه زیر قرار می‌دهد و بر هر گروه انتقاداتی وارد می‌کند. این چهار گروه عبارت‌اند از:
۱. برخی متکلمان حسن را سلبی معنا کرده‌اند. اما این تعریف شرط کافی ندارد. مثلا مکروهات را هم شامل می‌شود. ضمنا حسن و قبیح در این تعریف همه افعال عباد را شامل می‌شود و دیگر افعال خنثی باقی نخواهد ماند.
۲. بعضی از تعاریف مشتمل بر ثواب و عقاب است. ولی این در حالی است که ممکن است حسن و قبیح را بدون تصور و بدون اعتقاد به ثواب و عقاب نیز فهمید.
۳. برخی متکلمان از تعبیر استحقاق استفاده نکرده بلکه تعبیر تعلّق آورده‌اند. اشکال این گونه تعریف این است اگر تعلق مدح تمام عقلا منظور باشد که شرط لازم نیست و اگر تعلق مدح برخی از عقلا منظور باشد شرط کافی نیست.
۴. دسته عمده تعاریف، استحقاق را در عبارات خود آورده‌اند. سوال و نقدی که در اینجا مطرح است این است که خود شایستگی به چه معناست؟ فخر رازی شایستگی را باز به حُسن و قبح تعریف می‌کند. اگر نتوانیم شایستگی را بدون استفاده از حسن و قبح تعریف کنیم تعریف حسن و قبیح دچار دور است.
در پایان جلسه حاضران، نقدها و نظرات خود را مطرح کردند. استاد حجت‌الاسلام طالقانی گفت: می‌توان حسن و قبح را براساس استحقاق تعریف کرد و استحقاق را یک مفهوم پایه و بی‌نیاز از تعریف دانست. چون در مباحث دیگر هم که از «حق» سخن گفته می‌شود این راهبرد باعث می‌شود در تعداد مفاهیم پایه صرفه جویی کنیم.
کد خبر 4780508منبع: مهر
کلیدواژه: کلام اسلامی خواجه نصیرالدین طوسی علوم اسلامی کنفرانس وحدت اسلامی علامه طباطبایی فلسفه وحدت اسلامی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی نشست علمی مجمع عالی حکمت اسلامی علوم انسانی اسلامی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی فعالیت های قرآنی کنفرانس بین المللی آیت الله جوادی آملی فلسفه اسلامی معرفی کتاب
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.mehrnews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «مهر» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۵۸۹۳۳۱۱ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
جشنواره عدالت و رسانه برگزار می‌شود/ سند تحول قضائیه حلال مشکلات عدلیه
به گزارش خبرنگار گروه فرهنگ و جامعه خبرگزاری آنا، اصغر جهانگیر روز سه‌شنبه در نخستین نشست خبری دوره جدید سخنگویی دستگاه قضایی اظهار داشت: ابتدا از حسن اعتماد ریاست قوه قضاییه برای سپردن مسئولیت خطیر سخنگویی و از اینکه فرصت خدمتگزاری در نظام جمهوری اسلامی ایران را یافته‌ام، قدردانی می‌کنم و امیدوارم که این مهم موجبات رضایتمندی مردم که به حق رضایت خداوند است، فراهم آورد.
وی تصریح کرد: در این مسیر به همکاری‌ها و همراهی‌های اصحاب رسانه بیش از پیش محتاجیم و تلاش ما در این دوره این است که تصویری درست از خدمات عدلیه که خدمات نظام اسلامی است در معرض نظارت و قضاوت افکار عمومی به‌عنوان جویندگان حقیقت قرار دهیم.
وی با یاد کردن از سخنگویان ادوار گذشته از زحمات و مجاهدت‌های آنها در ادوار گذشته قدردانی کرد.
معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضاییه به دو مناسبت مهم و سرنوشت ساز در کشور؛ روز کارگر و روز معلم اشاره کرد و افزود: کارگران به عنوان بازوان تولید در کشور هستند و امسال هم که رهبر انقلاب در شعار سال به نقش مشارکت مردم تاکید کردند، این نقش بیش از پیش باید مورد توجه قرار گیرد.
وی با اشاره به سالروز شهادت شهید مطهری و گرامیداشت روز معلم، افزود: آنان که نتوانستند تفکر شهید را تاب بیاورند او را ترور کردند و امروز بیش از هر زمان دیگر توجه و استفاده از اندیشه علامه شهید احساس می‌شود و باید تلاش کنیم این اندیشه به نسل جدید با روش های نوین انتقال یابد.
وی از زحمات معلمان و قشر فرهنگیان قدردانی کرد و افزود: قوه قضاییه تلاش دارد برای حفظ شأن معلمان در هر کجا که در جامعه لازم است اهتمام داشته باشد.
سخنگوی قوه قضاییه، سالروز شهادت حضرت امام جعفر صادق علیه السلام رئیس مکتب جعفری اثنی عشری را به ملت ایران به‌ویژه مراجع تقلید تسلیت گفت.
جهانگیر با اشاره به ابعاد سند تحول قضایی و تمهید برگزاری جشنواره سالانه عدالت و رسانه افزود: در این جشنواره از رسانه‌ها به عنوان ناظران بیطرف که با رصد دائمی و بررسی و ارزیابی ها به دستگاه قضایی نقد منصفانه دارند، قدردانی می‌شود.
جهانگیر با اشاره به ابلاغ سند تحول و تعالی قوه قضاییه گفت: اخیرا این سند از سوی ریاست قوه قضاییه تایید و ابلاغ شد و این سند می‌تواند حلال مشکلات باشد.
وی ادامه داد: سند تحول و تعالی قوه قضاییه رویکرد تحولی دارد که ۱۰ عنوان پیشران در این سند پیش بینی شده است و با همکاری سایر دستگاه‌های حاکمیتی و همراهی و مشارکت مردم اجرایی خواهد شد و هوشمندسازی، نظارت بر عملکرد ضابطین، رفع ساختارهای فساد زا، تقویب فعالیت رسانه‌ای قوه قضاییه از جمله مواردی است که در این سند مورد توجه قرار گرفته است.
سخنگوی قوه قضاییه با اشاره به برخی موارد که در سند تحول قضایی برای آنها راهکار و راه‌حل پیش‌بینی شده است، افزود: فراوانی مصادیق تضییع حقوق عامه، تراکم تشکیل پرونده در دستگاه های قضایی، محدود شدن برخی از آزادی های مشروع مردم که برای فقدان قانون این اتفاق افتاده، کثرت مصادیق زیاد در تضییع حقوق ایرانیان از جمله چالش هایی است که قوه قضاییه با آن موجه است و در سند برای ان راهکارهایی پیش بینی شده است.
وی با اشاره به موضوع پیشگیری از وقوع جرم به عنوان یکی از وظایف اصلی قوه قضاییه اظهار داشت: تزلزل در روابط حقوقی اشخاص یکی از چالش هایی است که قوه قضاییه با آن مواجه است. به عنوان مثال مردم با حسن نیت یک معامله را انجام می دهند اما به علت ناآشنا بودن با الفبای حقوق منجر به ثبت شکایات در سیستم قضایی می‌شود، از این رو در سند راهکار این معضل پیش بینی شده است.
سخنگوی قوه قضاییه گفت: امیدواریم با اجرای سند تحول و تعالی قوه قضائیه بتوانیم موضوعاتی همانند احیای حقوق عامه، ارتقای امنیت سرمایه گذاری، جلب مشارکت مردم به نحو شایسته جامه عمل بپوشانیم.
این نشست از طریق تلویزیون اینترنتی سیمای عدالت به نشانی https://www.aparat.com/simayeedalat/live به صورت زنده در حال پخش است.
خبر در حال تکمیل...
انتهای پیام/
افزایش ۳۵ درصدی حقوق بازنشستگان حداقل بگیر/کمترین حقوق آن ها ۱۰ میلیون تومان می شود