عظمت یلدایی و گنجینه‌ای از سُننِ گذشتگان
تاریخ انتشار: ۲۸ آذر ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۶۱۶۲۶۶۷
یلدا یا شب چله آیینی اصیل و ریشه‌دار در تاریخ این مرز و بوم است که قدمتش به درازای تمدن ایرانی است و هنوز باستان‌شناسان نتوانسته‌اند برای آن گمانه تولدی داشته باشند اما به استناد ظروف سفالین پیش از تاریخ گفته شده که قدمت آن تا هفت هزار سال می‌رسد و این گنج فرهنگی ارزشمند در تمامی این سال‌ها سینه به سینه راوی اخلاق، همبستگی، انسان‌دوستی و فرهنگ بوده است.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
یلدا واژه‌ای سُریانی به معنای زایش و تولد است و ابوریحان بیرونی، دانشمند ایرانی و تقویم‌شناس از این مناسبت با عنوان «میلاد اکبر» یاد کرده است و آن را در تولد و زایش خورشید مترتب می‌داند.
شب یلدا ترجمانی از طولانی‌ترین شب سال است که ازغروب آفتاب آخرین روز پاییز شروع شده و با طلوع نخستین بارقه‌های خورشید در بامداد اول دی به پایان می‌رسد.
ایرانیان باستان درتقویم کلینگر که کاربرد در امور کشاورزی و دامپروری داشته دو موقع از سال را به نام چله می‌شناختند. که یکی تیرماه و چله تابستان و دیگری دیماه و چله زمستان بوده و هر یک از این دو مناسبت به چله بزرگ و چله کوچک تقسیم‌بندی شده است.
چله بزرگ زمستان که درست بعد از شب یلدا آغاز می‌شودگام نخست از فصل زمستان است که در آن شدت سرما در اوج بوده و به همین دلیل چله بزرگ تا دهم بهمن طول می‌کشد و پس از آن چله کوچک شروع و تا اول اسفند ادامه دارد که شدت سرما کمتر بوده است.
چهار روز پایان چله بزرگ و چهار روز آغاز چله کوچک نیز از منظر ایرانیان باستان « چهار چهار» بوده که نهایت شدت سرما در این ایام اتفاق می‌افتد.
خاستگاه یلدا در باور ایران باستان با اسطوره‌ها و شناخت رویدادهای کیهانی پیوند عمیقی دارد و از این رهگذر روایت‌های مختلفی از علت برگزاری جشن شب یلدا در تاریخ و فرهنگ فولکور به یادگار مانده است.
هنوز در بسیاری از مناطق روستایی و بافت‌های سنتی و محلی که کمتر درگیرودار تغییرات مدرنیه هستند، شب چله با قربانی گوسفند در خانه بزرگ فامیل و گذران ساعات طولانی شب در اطراف کرسی‌های چوبی گره خورده و معمولا چاشنی این محافل فال کوزه، شوقات و قصه گویی و تکریم اقوام است که در ریشه‌یابی این رفتارهای یلدایی به باور ایرانیان باستان در اعتقاد به جنگ تاریکی نور و کارکرد همگرایی در غلبه بر ظلمت می‌رسیم.
در مناطق روستایی استان مرکزی رسم هدیه فرستادن خانواده داماد برای عروس هنوز اجرا می‌شود که بر اساس مناسکی برگزار می‌شود و هدایا در طبقی با تزئینات چیده شده و همراه با شام، میوه و شیرینی از سوی پیکی برای نوعروس فرستاده می‌شود و خانواده عروس نیز در عوض آن با هدف حرمت‌گذاری به خانواده داماد هدایایی که معمولا دستکش و یا جورابی پشمین است پیشکش می‌کنند و اجرای این رسم در طولانی‌ترین شب سال به پیوست روابط خانواده‌ها و اهمیت بخشش و مهر در گذار زندگی اشاره دارد.
یکی از آیینی‌های شب چله در استان مرکزی کشتن گوسفند با هدف فراهم‌آوری مواد اولیه شام این شب با حضور اقوام است که هنوز در بسیاری از مناطق روستایی انجام می‌شود و در خلال این سنت گوسفند قربانی که «اتلیک» نام دارد از فصل تابستان انتخاب و جداسازی شده و پروار می‌شود و در شب چله برای «اتلیک شام» ذبح می‌شود.
در این شب دل و جگر گوسفند با سیب زمینی به‌عنوان غذای ویژه تفت داده می‌شود که به آن «جزلاق» می‌گویند و روستائیان آن را همراه با نوعی نوشیدنی محلی و طبیعی از انگور که به «شیره رب» شهرت دارد تناول می‌کنند و در برخی از روستاهای مامونیه نیز ضمن ذبح گوسفند اتلیک کله و پاچه آن را به عنوان شام دسته جمعی طبخ کرده و با اقوام می‌خورند.
قربان کردن از دیرگاه در فرهنگ ایرانی با هدف بلاگردانی متداول بوده و رد پای آن در ایین یلدایی نیز به یادگار مانده است.
در روستای «چناقچی بالا»از توابع ساوه نیز که یکی از کانون‌های ارمنی‌نشین استان مرکزی محسوب می‌شود درشب یلدا گردهمایی از ارامنه در کلیسا برگزار می‌شود و پس از آیین نیایش و دعا ، تازه دامادها در حیاط کلیسا آتش روشن می‌کنند و از روی آن می‌پرند که به نوعی آمیختگی این رسم با باور جنگ اهورامزدا و اهرمن حکایت دارد.
برخی از مناطق روستایی شهرستان محلات از توابع استان مرکزی نیز در شب‌های چله محفل محبت خانواده‌ها با شاهنامه‌خوانی و یا کتاب امیرارسلان نامدار زینت می‌گیرد و در مناطق «چهل زر» و «نیمور» این شهرستان نیز هفت خوراکی سینی یلدا از تنقلاتی است که با حرف سین شروع می‌شود و معمولا در این سینی سنجد، سیب، سبزی، سمنو و سرکه یافت می‌شود.
در کنار این خوردنی‌ها کدو حلوایی آب‌پز نیز به‌عنوان دسر به چشم می‌خورد که گاه با زردک و قیسی زردآلو نیز همراه است.
یلدا در کانون‌های جمعیتی شهری استان مرکزی دستخوش تغییراتی شده و بیشتر به شب‌نشینی مدرن و امروزی با تنقلات فانتزی خود می‌نماید اما، در لایه‌های زیرین هنوز مفاهیم بنیادی یلدا را حفظ کرده و کارویژه‌ها و پیام‌های خود را دارد.
حافظ‌خوانی و شاهنامه‌خوانی، بازگویی قصص قرآنی و روایات بزرگان ادب و دین از اصلی‌ترین جانمایه‌های یلدایی در شب‌نشینی خانوارهای شهری استان مرکزی است.
هنوز در بسیاری از خانواده‌های اصیل اراکی و استان مرکزی بزرگترهای فامیل به‌عنوان گنجینه‌ای ارزشمند قصه‌ها و متل‌های محلی را با شور و حرارت خاص برای نسل‌های جدید تعریف می‌کنند که از جمله آن میتوان به قصه «کردعلی به کوه»،« تله گرگ»، «ریزعلی»، «پیرزن نخ‌ریس »و «کوسه ناقالدی» و «شاه و دزد» اشاره کرد که هر کدام درسی ارزنده‌ای را با خود دارد.
گاه زینت بخش شب‌های یلدایی استان مرکزی زمزمه‌های فولکوریک از کار و حرفه‌ها و یا سرگرمی‌های محلی است که عمده کارگردانان آن زنان و دختران هستند و در برخی مناطق روستایی استان مرکزی هنوز رسم «تخم‌مرغ شکنی» با هدف دورکردن چشم بد از فامیل در درازترین شب سال انجام می شود و دختران دم‌بخت نیز در برخی از مناطق کمیجان و فراهان رسم فال کوزه را با هدف بخت گشایی و خوشبختی به صورت نمادین اجرا می‌کنند.
در شهرستان خمین نیز مردم معتقدند که باید خوردنی‌هایی مانند هندوانه، انار، سیب، به، انگور سر سفره چله باشد و علاوه بر این‌ها، ترشی پیاز و ترشی سیر هم در شب یلدا در خمین مرسوم است و مردم این شهرستان این میوه‌ها و خوردنی ها را نشانه برکت و سلامتی می‌دانند و با آن‌ها درازای شب را سرگرم می‌شوند.
خشکباری مانند برگه هلو و زردآلو، انجیر خشک، سنجد و کشمش ، نخودچی می‌خورند، کدو حلوایی پخته شده و گندم برشته ، تخم هندوانه و آفتابگردان در شب یلدا استفاده می‌شود.
در گویش روستا «یمن» از توابع خمین شب یلدا معروف به «شو اول زمستن»است و از قدیم رسم بر این بوده که مردم این روستا درشب یلدا مقداری برف با شیره انگور مخلوط کرده و می‌خوردند و اعتقاد داشتند که این خوراک بر توازن طبع‌های بدن اثر دارد.
شب چله فرصتی است که برای بیان و انتقال پندها و تجربه‌های ارزشمند پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها به فرزندان و نوه‌ها و بسیاری از تعالیم اجتماعی و فرهنگی را نسل جدید می‌توانند از تجربه‌های بزرگترهای خود دریافت کنند و بیاموزند.
از دیگر رسوم خمین در شب یلدا این است که به مناسبت فرا رسیدن شب یلدا خانواده‌هایی که پسرشان نامزد دارد، انواع آجیل، شیرینی و میوه‌های فصل از جمله هنداوانه ، انار را همراه با هدایای در بسته‌های آذین‌بندی شده یک شب قبل از شب یلدا به خانه عروس می‌برند و در شب یلدا عروس را به خانه خودشان دعوت می‌کنند.
در شب یلدا دختران و پسران جوان به حافظ تفاُُل می‌زنند و پدر بزرگان اشعار و غزلیات حافظ را برای فرزندان و نوه های خود قرائت می‌کنند.
کارشناس باستان شناسی و مردم شناسی اداره کل میراث فرهنگی استان مرکزی در این باره معتقد است: شب یلدا فرصتی مغتنم است تا خانواده‌ها با جمع شدن در کنار یکدیگر الفت و صمیمیت را افزایش و از کدورت‌های احتمالی چشم‌پوشی کنند.
«قاسم فضلی» افزود: یک واقعیت تلخ از روابط خانوادگی در جامعه کنونی شکل گرفته و آن رفتارهای ناشی از مدرنیته و فناوری اطلاعات است که پیوندهای چهره به چهره اعضای خانواده و به ویژه فرزندان را با والدین کمرنگ کرده است.
وی اظهار کرد: آیین‌هایی مثل شب چله و نوروز فرصت خوبی است که باید آگاهانه از آن‌ها بهره گرفته شود و وزن ارتباطات انسانی و اهمیت آن در قیاس با ارتباطات مجازی برجسته شود و مزایای دورهمی به ویژه به نسل جوان گوشزد شود.
کارشناس باستان شناسی و مردم شناسی اداره کل میراث فرهنگی استان مرکزی گفت: کمرنگ شدن برخی آداب و سنن نیازمند فرهنگ‌سازی برای کاهش آسیب‌هایی است که جامعه به آن مبتلا شده است.
فضلی افزود: دگرگون شدن اخلاقیات در زندگی مدرن از جذابیت روحیه صفا و صمیمیت کاسته است که پرداختن به رسم‌های اثرگذار گذشته می‌تواند بخش کوچکی از زخم آسیب‌ها را مرهم باشد.
«علی جوکار» یک راهنمای گردشگری در استان مرکزی گفت: رسومات و آداب و سنن داشته‌های فرهنگی و اصالت قومی است و شب چله به‌عنوان یکی از این رسم‌ها بیانگر برشی از تفکر، رفتار و زیست مردمان ایران زمین است و باید زنده نگه‌داشته شود.
وی اظهار داشت: حضور در عرصه زندگی مدرن نباید هویت فرهنگی اقوام و مردم بومی ایران زمین را دستخوش تزلزل و فراموشی کند و از همین رهگذر نیاز است که ارایه‌های میراث معنوی با حساسیت در نگاه تصمیم‌سازان و اقشار مردم دنبال شده و پاس داشته شود.
وی بیان کرد: شب چله فرصتی است که خانواده‌ها از زندگی روزمره فاصله بگیرند و برای ساعاتی هم که شده از چارچوب عرصه مجازی پای در محفل صمیمی خانوادگی بگذارند و در گفت و شنودها باورها و داشته‌هایشان را بازخوانی کنند.
بیش از ۲ هزار جاذبه گردشگری در استان مرکزی شناسایی شده که ۸۵۰ اثر تاکنون در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
برچسب‌ها استان مرکزی میراث فرهنگی شب یلدامنبع: ایرنا
کلیدواژه: استان مرکزی میراث فرهنگی شب یلدا استان مرکزی میراث فرهنگی شب یلدا
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۶۱۶۲۶۶۷ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
گیاهان خوراکی خودرو؛ گنجینه‌ای ارزشمند در چهارمحال و بخیاری
خبرگزاری مهر، گروه استانها-راضیه نظری‌زاده: چهارمحال و بختیاری یکی از استان‌های خوش آب‌وهوا در ایران است که طبیعت بکر و زیبای آن می‌تواند هر انسانی را به وجد بیاورد.
چهارمحال و بختیاری از دیرباز به سرزمین آب و آینه و آفتاب شناخته می‌شده و همین ویژگی‌ها موجب شده تا این استان سرشار از نعمت‌های خدادادی باشد که رویش انواع گیاهان دارویی، خوراکی و ادویه‌ای یکی از این موارد به شمار می‌آید.
گیاهانی ارزشمند که هرساله با فرارسیدن فصل بهار و زنده شدن طبیعت و زمین سر از دل خاک بیرون می‌آورند و خواص درمانی و صنعتی بسیاری را با خود همراه دارند البته همین خواص موجب شده تا این گیاهان با خطر انقراض مواجه شوند.
استفاده از گیاهان دارویی و خوراکی خودرو در چهارمحال و بختیاری سابقه طولانی دارد
یک کارشناس منابع طبیعی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، اظهار کرد: هرساله با نزدیک شدن به فصل بهار بازار فروش گیاهان خود رو مانند کلوس، موسیر، کنگر، شنگ، ریواس، موچه، آویشن، تره کوهی، سیردینگ، سن سرخ، آنغوزه و… نیز در چهارمحال و بختیاری رونق پیدا می‌کند که هریک از آن‌ها خواص دارویی بی‌شماری دارد و همین امر نیز موجب محبوبیت بالای آن‌ها در بین مردم شده است.
زهرا امیری افزود: با توجه به اینکه شیوه زندگی در چهارمحال و بختیاری از دیرباز روستایی و عشایری بوده است بنابراین استفاده از گیاهان دارویی و خوراکی خودرو در استان نیز تاریخچه‌ای طولانی دارد و مردم این نواحی از این گیاهان ارزشمند در پخت غذا و موارد درمانی استفاده می‌کردند.
وی ادامه داد: کلوس یکی از گیاهان دارویی است که در چهارمحال و بختیاری با فرارسیدن فصل بهار رشد می‌کند، این گیاه با وجود اینکه هرساله در بازار با قیمت‌های بالایی به فروش می‌رسد و شاید بسیاری از افراد امکان خرید آن را نداشته باشند اما از خواص بسیاری برخوردار است.
این کارشناس منابع طبیعی در چهارمحال و بختیاری عنوان کرد: پیشگیری از ابتلاء به زخم معده، درمان چربی خون بالا، درمان اختلالات قلبی عروقی، درمان افسردگی، استرس و اضطراب، درمان اختلالات گوارشی و بیماری‌های التهابی روده همچنین خواص ضدویروسی تنها بخشی از خاصیت‌های کلوس هستند همچنین این گیاه ارزشمند به دلیل دارا بودن مقادیر بالای آنتی اکسیدان و ویتامین سی باعث افزایش تولید کلاژن و جوان‌سازی پوست می‌شود.
امیری اضافه کرد: کلوس معمولاً همراه با ماست مصرف می‌شود همچنین به دلیل عطر بالای این گاه استفاده از آن در انواع خورشت‌ها و به صورت ترشی متداول است.
وی یادآور شد: شنگ و موچه از دیگر گیاهان خود رو با خواص دارویی هستند که در فصل بهار در چهارمحال و بختیاری رشد می‌کنند، مردم این استان از دیرباز با استفاده از این دو گیاه آش طبخ کرده و از مزایای دارویی آن‌ها بهره‌مند می‌شدند.
این کارشناس منابع طبیعی در چهارمحال و بختیاری بیان کرد: مصرف گیاه موچه در تسکین دردهای سیاتیک، رماتیسم و دردهای عصبی بسیار مؤثر است، گیاه شنگ نیز مقوی معده است و در درمان زخم معده اثرگذاری بالایی دارد این گیاه همچنین از خونریزی معده و ریه جلوگیری می‌کند، ریشه آن نیز برای افرادی که دارای اشتهای کمی هستند مورد استفاده قرار می‌گیرد.
امیری افزود: سایر گیاهان دارویی که به شکل خود رو در چهارمحال و بختیاری رشد می‌کنند نیز از خواص دارویی بسیاری برخوردار هستند.
وی ادامه داد: وجود و رشد گیاهان دارویی در چهارمحال و بختیاری در حقیقت موهبتی الهی است که می‌تواند نقش مهمی در اشتغالزایی و رفع معضل بیکاری در استان داشته باشد اما این موضوع تنها در صورت برداشت اصولی و صحیح این گیاهان رقم می‌خورد.
این کارشناس منابع طبیعی در چهارمحال و بختیاری خاطرنشان کرد: متأسفانه امروزه شاهد برداشت‌های غیراصولی، بی‌رویه و غیرقانونی گیاهان دارویی در سطح استان هستیم و همین امر این گیاهان ارزشمند را با خطر انقراض و نابودی مواجه کرده است بنابراین باید متولیان امر برای حفظ و نگهداری این گنجینه پربها تدابیر مؤثری در نظر بگیرند.
زنگ خطر انقراض گیاهان دارویی در استان به صدا درآمده است
عزت‌الله سلیمانی رئیس اداره مرتع اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، اظهار کرد: هرساله با نزدیک شدن به پایان سال یعنی از ابتدای اسفندماه تا پایان تابستان سال بعد بسته به زمان رویش انواع گیاهان مرتعی با خواص دارویی، عطری و ادویه‌ای شاهد فروش حجم بسیار قابل توجهی از این گیاهان مانند کلوس، تره کوهی، موسیر، قارچ‌ها، بن سرخ، کنگر، ریواس، آنغوزه، آویشن و… در بازارهای چهارمحال و بختیاری هستیم.
وی افزود: با وجود اینکه حدود ۲۷۰ گونه گیاه در استان وجود دارد که خواص دارویی و صنعتی آن‌ها اثبات شده است ولی متأسفانه در سال‌های اخیر به دلیل بهره‌برداری‌های بی‌رویه و خارج از توان اکولوژیک مراتع و زودتر از موعد با خطر انقراض این گیاهان با ارزش مواجه شده‌ایم.
سلیمانی ادامه داد: گیاهان مرتعی و دارویی که در چهارمحال و بختیاری وجود دارند متأسفانه عمدتاً به صورت دست‌فروش و بدون رعایت مسائل و موارد بهداشتی به فروش می‌رسند همچنین نکته قابل توجه این است که این گیاهان معمولاً به شکل غیرقانونی و بدون مجوز مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌اند.
سلیمانی عنوان کرد: استان چهارمحال و بختیاری به دلیل تنوع اقلیمی، بهره‌برداری از روزهای آفتابی قابل توجه، بارندگی نسبتاً مناسب، ارتفاعات و رشته کوه‌های شاخص از قدیم خاستگاه بسیاری از گیاهان با ارزش بوده که طی دهه‌های گذشته به دلایلی که گفته شد دیگر شاهد وفور این گونه‌های گیاهی نیستیم.
رئیس اداره مرتع اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری اضافه کرد: گیاهان دارویی و ادویه‌ای که در این استان به صورت خود رو وجود دارند دارای خواص متفاوت و قدرت دفع سموم بدن هستند و به همین جهت نیز از محبوبیت بالایی برخوردار بوده و طرفداران زیادی دارند بنابراین در صورتی که برای حفظ آن‌ها اقدامات مؤثری انجام نشود دیری نخواهد پایید که شاهد منقرض شدن آن‌ها خواهیم بود.
وی خاطرنشان کرد: فرهنگ‌سازی، توسعه باغچه‌های خانگی، ایجاد مناطق ذخیره‌گاهی، اجرای طرح‌های صحیح مدیریت منابع طبیعی و طرح‌های مرتعداری، استفاده از تمامی پتانسیل‌های مراتع، تغییر معیشت جوامع محلی و اجرای طرح‌های بهره‌برداری اصولی در کنار مشارکت مردم می‌تواند راهکارهای مناسبی برای پایداری و بقای اکوسیستم‌ها باشد که یکی از اجزای این اکوسیستم‌ها نیز گیاهان با ارزش دارویی هستند.
به گزارش خبرنگار مهر، گیاهان دارویی و خوراکی در چهارمحال و بختیاری در حقیقت گنجینه‌ای ارزشمند هستند چراکه می‌توانند منجر به اشتغالزایی در استان شده و در رفع معضل بیکاری مؤثر باشند بنابراین لازم است تمامی مسئولان و جوامع محلی با همکاری یکدیگر برای حفظ و حراست از آن‌ها تلاش کنند.
کد خبر 6078647
علت فوت پزشک متخصص در استان فارس در دست بررسی است