اعتبارسنجی نقش مقاصد شریعت در استنباط

گروه حوزه‌های علمیه ــ عضو مجلس خبرگان رهبری با اشاره به نقش مقاصد الشریعة در استنباط گفت: برای مقاصد شریعت در استنباط سه نقش به مثابه یک قاعده اصولی، به مثابه مرتكز و به مثابه ابزاری در تفسیر نص، قابل تصور است که باید مورد تجزیه و تحلیل علمی و امکان‌سنجی و اعتبارسنجی قرار گیرد.

به گزارش ایکنا، آیت‌الله احمد مبلغی 3 دی‌ماه، در نشست علمی تشریح نظریه مقاصد الشریعه بیان کرد: تبارشناسی بحث از مقاصد و تحول‌شناسی آن، ماهیت تاریخی دارد و باید در تاریخ اجتهاد مورد بحث قرار بگیرد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

آیت‌الله مبلغی با اشاره به حوزه‌های چندگانه مقاصد شریعت و طرح این سوال که آيا شریعت اهداف‌مدار است؟، گفت: بحث از هدفمندی شریعت دارای ماهیت کلامی است و در زمره کلام شریعت جای می‌گیرد.

وی ادامه داد: کلام، حوزه‌ها و مجموعه‌هایی مانند صفات، نبوت، امامت، قیامت، شریعت، انسان، طبیعت، تاریخ و دارد، لذا در حال حاضر که رشته‌های کلامی وجود ندارند، جای پرداختن به کلام شریعت، فلسفه شریعت یا فلسفه فقه است.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس اظهار کرد: تبارشناسی بحث از مقاصد و تحول‌شناسی تاریخی آن، ماهیت تاریخی دارد و باید در تاریخ اجتهاد مورد بحث قرار بگیرد، ماهیت‌شناسی مقاصد، تفاوت آن با علل الشرایع، حكمت و علت، و گونه‌شناسی مقاصد نیز در فلسفه فقه قابل پیگیری است.

آیت‌الله مبلغی با بیان اینکه امکان‌سنجی استخراج مقاصد و روش‌شناسى استخراج آن دارای ماهیت فلسفه فقهی است، اظهار کرد: بحث در این نشست متمرکز بر بررسی مقاصد الشریعة به مثابه عنصری روشی، جایگاه و نقش شناسی آن در استنباط است.

نقش‌های سه گانه مقاصد الشریعه در استنباط

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس افزود: برای مقاصد شریعت در استنباط سه نقش مقاصد الشریعه به مثابه یک قاعده اصولی، مقاصد الشریعه به مثابه مرتكز و نقش مقاصد به مثابه ابزارى در تفسیر نص، قابل تصور است که باید مورد تجزیه و تحلیل علمی و امکان سنجی و اعتبارسنجی قرار گیرد.

آیت‌الله مبلغی گفت: نکته اول اینکه، یک اصل کلی و استثنا ناپذیر وجود دارد که حکم همیشه دائر مدار مناط (که گاه از آن به علت نيز تعبیر می شود) است، لذا در تعریف مناط گفته شده است: المناط ما يناط به الحكم الشرعي، وهو ما يوجب الحكم لوجوده، وينتفي لغيابه.

وی ادامه داد: نکته دوم، اینکه اگر در ادبیات شرعی و فقهی سخن از موضوع حکم به عنوان ما یترتب علیه الحکم به میان می آید (و گفته می شود: موضوع، مدار برای حکم قرار می‌گیرد)، این را نباید به معنای شکستن اصل انحصار مناطیت در مناط، تلقی کرد و تصور نمود که موضوع وضعیتی همچون مناط جهت مدار واقع شدن برای حکم دارد؛ بلکه این، از آن جهت است که موضوع شدن موضوع برای حکم ظهور دارد در این که حامل و واجد مناط شده است؛ بنابراین موضوع، نه رقیب مناط است و نه شریک آن.

آیت‌الله مبلغی یادآورشد: به همین جهت است که اگر شما در یک موضوع خصوصیاتی را ببینید که دخالت در حکم ندارد آنها را الغاء می‌کنید و بر خصوصیتی تمرکز می‌کنید که دخالت در حکم دارد و اسم آن را مناط می گذارید و به این عمل، تنقیح مناط می‌گویید.

وی ادامه داد: اینکه بعد از الغاء خصوصیت دیگر، نمی‌گویید موضوع حکم بلکه می‌گویید مناط حکم، به دست می‌آید که آنچه حکم دائر مدار آن است چیزی است که از آن تعبیر به مناط می‌کنیم و موضوع از آن جهت که ظهور در مناط بودن دارد حکم در آن ترتب می‌یابد.

آیت‌الله مبلغی با اشاره به نکته سوم در زمینه مقاصد به مثابه یک قاعده اصولی بیان کرد: از آن‌جا که نتیجه نکته دوم، این است که تا یک وصف و عنوان ( هر چند بسیار مهم) از سوی شارع مناط برای حکم قرار نگیرد، حکم بر آن ترتب پیدا نمی‌کند، می‌توان گفت: یک مقصد (هرچند هم که مهم باشد) از آن جهت که مقصد است حکم بر آن ترتب، نمی یابد و به بیان دیگر مقصد بما هو مقصد (هر چند هم مهم) مدار برای حکم قرار نمی‌گیرد، مگر آنکه لباس مناط بر تن بپوشد.

وی گفت: نکته چهارم اینکه، برخی از مقاصد قابلیت برای مناط شدن دارند، و واقعیت این است که پاره‌ای از آنها مناط قرار گرفته‌اند و به بیان دیگر لباس مناط را برتن پوشیده‌اند.

آیت‌الله مبلغی با اشاره به راه های احراز مناط گفت: راه‌های احراز اینکه یک وصف یا يك عنوان از سوی شارع به عنوان مناط قرار گرفته است، شامل قرارگرفتن در لسان شارع به عنوان موضوع حکم،  تعلیل یا معلل شدن یک حکم به وجود يك علت (مناط) در آن، قیاس اولویت، حکم عقل به مناط واقع شدن یک وصف یا عنوان برای حکم شارع است که ماهیت و خصوصیات چنین حکمی در جای خود باید محل بحث قرار بگیرد.

وی ادامه داد: اگر مقصدی از یکی از این طرق احراز شود که مناط واقع شده است، حکم دائر مدار آن می‌شود.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس به عنوان مثال گفت: اگر ما عدالت را آنگونه که برخی گفته‌اند جزء مقاصد شریعت به حساب بیاوریم (همان‌طور که تمرکز انبیا علیهم السلام بر آن به عنوان یک هدف مهم، حاکی است از این که عدالت مقصدی از مقاصد شریعت است)، این مقصد در عین مقصد بودن، مناط حکم قرار گرفته است؛ زیرا موضوع واقع شده است.

مقاصد به مثابه مرتكز

آیت‌الله مبلغی با اشاره به اینکه ما گاه با یک مقصد مرتکز شده روبه رو می‌شویم در این صورت مقصد دست به ایفای نقش به مثابه مرتکز می‌تواند بزند، گفت: گاهی یک مقصد در عین آنکه مقصد است، به دلیل مهم بودن، شفاف بودن و برجسته بودن آن، در اذهان متشرعه به مثابه یک ارتکاز، جای باز می کند و از آنجا که ارتکازات به تناسب وضعیت خود می‌توانند نقش های چند لایه ای نسبت به استنباط و در استنباط پیدا کنند، مقصد مرتکز شده قابلیت ایفای چنین نقشی را پیدا می‌کند.

وی اظهار کرد: اگر ما وحدت و اخوت اسلامی را یکی از مقاصد شریعت به حساب بیاوریم (البته این را ذکر نکرده اند) ولی ما باید در فهرست مقاصد شریعت تجدید نظر دقیق به عمل بیاوریم و بر اساس اولویت ها و اهتمامات شارع، این فهرست را بازسازی کنیم چون مقاصد شریعت روش شناسی استخراج دارد که در جای خود باید محل بحث قرار گیرد.

آیت‌الله مبلغی تصریح کرد: به هر حال اگر کسی وحدت اجتماعی را همانطور که در نزد بسیاری از ملل به مثابه یک هدف و مقصد مهم است مقصد و هدف برای جامعه اسلامی به حساب بیاورند چه بسا بتوان گفت که این وحدت و اخوت به عنوان یک مرتکز در صدر اسلام در اذهان متشرع جای گرفته بود اگر چه به دلیل اختلافات سیاسی و اجتماعی نقض می شد؛ اما این به معنای نفی وجود چنین ارتکازی نبود و علائم ارتکازی بودن آن در آن دوران بسیار زیاد است.

وی بیان کرد: از این ارتکاز که آن زمان بوده است می توان مقصود از بسیاری از روایات وارد شده در ارتباط با ضرورت دوست داشتن یکدیگر، ارتباط داشتن ومعاشرت داشتن با یکدیگر و... را دریابید یعنی با آن مقصد مرتکز شده می‌توانید بفهمید که این نصوص، روى به تحقق هدف وحدت اجتماعی بین امت اسلامی را داشته است و دایره این تبادل دوستی و ارتباط و معاشرت محصور به یک طایفه خاص نبوده است.

مقاصد به مثابه ابزارى در تفسیر نص

عضو مجلس خبرگان رهبری با اشاره به اینکه نقش ابزارهای تفسیری کمتر از قواعد دارای حجیت اصولی در استنباط نیست، گفت: این خطا است که ما صرفاً تصور می‌کنیم این قواعد دارای حجیت اصولی است که نقش کارآمدی در استنباط دارند.

آیت‌الله مبلغی ادامه داد: مقاصد گاهی در صورت شناخته شدن مى‌توانند سکوهای پرش به سمت فهم نص قرار بگیرند و به تعبیر دیگر ابزارهای چارچوب دهنده، جهت دهنده و معنا کننده نسبت به نص باشند، بر همین اساس می‌توان گفت که حفظ نسل انسانی از مقاصد شریعت به حساب می‌آید همان طور که گفته شده است و همانطور که در ادبیات دینی اهلاک نسل خط قرمز معرفی شده است.

وی اظهار کرد: اگر ما حفظ نسل انسانی را یک هدف و مقصد مهم برای دین به حساب بیاوریم و از طرف دیگر به زیرساخت‌های حفظ نسل انسانی و عوامل اصلی بقاء آن همچون محیط زیست و به ویژه آب حساب باز کنیم این مقصد شریعت یعنی حفظ نسل انسانی می‌تواند نقش تفسیری مهمى را در ارتباط با نصوص وارده در قبال عوامل اصلی بقاء نسل همچون آب ایفا کند.

وی با ذکر مثالی در این زمینه یادآورشد: در ارتباط با روایتی که آب را محل شراکت بین همه انسان‌ها به حساب می‌آورد دو تفسیر وجود دارد یک تفسیر می‌گوید مقصود، آب‌های عمومی است و یک تفسیر می‌گوید مقصود هر ماده جوشان آب، که دیدگاه شیخ طوسی و دیدگاه مرحوم شهید صدر است به گونه ای که اگر شما بر اساس این دیدگاه در منزل خود چاهی بکنید نمی‌توانید ماده آن را مالک شوید و باید بر اساس معیاراحقیت مصارف خود را به انجام برسانید و از استفاده دیگران از بقیه آن جلوگیری نکنید.

آیت‌الله مبلغی اظهار کرد: مقصد انگاری حفظ نسل به دیدگاه دوم، وجه عقلانی‌تری به هنگام تفسیر نص می‌بخشد به ویژه که در شرائط کمبود آب و کشمکش‌ها بر سر آب، این نگاه عقلانی معطوف به تامین حیات برای نسل ها، و دور کردن ماده حیات بخش آب از اختلافات بیشتر معنای خود را باز می‌یابد.

انتهای پیام

منبع: ایکنا

کلیدواژه: قرآن ایکنا قم مبلغی نشست مدرسه امام کاظم

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت iqna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایکنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۶۲۲۹۶۳۴ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

عبور محموله تجاری ریلی افغانستان به مقصد ترکیه از ایستگاه تهران

به گزارش خبرگزاری مهر، با وجود عدم اخذ مجوزات لازم و عدم هماهنگی با راه آهن جمهوری اسلامی، ۱۰ واگن محموله صادراتی کشور افغانستان به ترکیه که لکوموتیو آن توسط مجموعه موسوم به کنسرسیوم جدا شد و در مرز شمتیغ رها شده بود، روز پنجشنبه ۱۳ اردیبهشت، توسط راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران و با همراهی مرزبانی کشور به سمت مرز رازی در غرب کشور حمل شد.

همچنین راه آهن جمهوری اسلامی ایران، آمادگی خود را جهت حمل قطار دوم محموله تجاری پس از انجام تشریفات گمرکی و مرزبانی توسط صاحبان بار و شرکت فورواردر اعلام می‌کند.

در پی اطلاع رسانی‌های گذشته تاکید می‌شود که متأسفانه مجموعه موسوم به کنسرسیوم توسعه ریلی افغانستان، بدون طی روال قانونی اعم از اخذ مجوزات مرزبانی و گمرک و همچنین عدم اخذ مجوز از راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان متولی حمل‌ونقل ریلی کشور، اقدام به ارسال تعدادی واگن با محموله تجاری به مرز شمتیغ و سپس رها کردن این ۱۰ واگن در شمتیغ کرد و کوشید با فشارهای رسانه‌ای و توسل به برخی ادعاهای بعضاً کذب، نسبت به عبور این بار از مسیر ریلی جمهوری اسلامی ایران اقدام کند.

در این راستا راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران به‌رغم ناپختگی و بی صداقتی صورت گرفته از سوی کنسرسیوم، با لحاظ کردن مصالح ملی و با حسن نیت، حمل بخش اول محموله تجاری را روز پنجشنبه ۱۳ اردیبهشت آغاز کرد و این محموله روز گذشته (شنبه ۱۵ اردیبهشت) از تهران نیز عبور نموده و اکنون در مسیر مرز رازی واقع در شمال غرب کشور است. همچنین راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران آمادگی خود جهت حمل محموله تجاری بعدی را پس از کسب مجوزات لازم از سوی مراجع ذیربط از جمله مرزبانی و گمرک اعلام می‎‌کند.

راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران، تأکید می‌کند برقراری خط دائمی تبادلات تجاری ریلی با کشور افغانستان به ایران مستلزم انجام اصلاحات لازم بر روی خطوط ریلی افغانستان جهت رسیدن به استانداردهای مورد نیاز و همچنین انجام روال اداری و تشریفات قانونی لازم شامل اخذ مجوزهای مربوطه از مرزبانی، گمرک و راه‌آهن توسط فورواردرها خواهد بود.

راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران در راستای سیاست دولت سیزدهم مبنی بر توسعه ارتباط با همسایگان، ضمن تأکید مجدد بر تمایل خود برای گسترش هرچه بیشتر حمل ریلی محموله‌های تجاری کشور افغانستان به صورت صادرات، واردات یا ترانزیت آمادگی خود جهت کمک به بهسازی و بازسازی خطوط مربوطه و تسریع در برقراری مبادلات تجاری ریلی میان دو کشور ایران و افغانستان را اعلام می‌دارد.

کد خبر 6097908