ابوالجود و اشتیاق حل مسائل هندسی
تاریخ انتشار: ۵ دی ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۶۲۵۰۴۳۴
محمد بن احمد بن لیث ملقب به «ابوالجود»، ریاضی‌دان ایرانی قرن چهارم هجری است.
به گزارش خبرنگار حوزه آیین و اندیشه گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا، بارها شنیده‌ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ، روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می‌انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن‌ها پیش خشت به خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته‌اند.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.
برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ، جلد اول کتاب « تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.
محمد بن احمد بن لیث، ریاضی‌دان ایرانی سده چهارم هجری است. تنها منبع موجود درباره زندگی او از صاعد اندلسی است، که بر مبنای آن، ابوالجود ساکن بلنسیه (والنسیا) بوده و در آنجا به قضاوت اشتغال داشته و در 405 هجری درگذشته است.
درباره استادانش اطلاعی نداریم و فقط می‌دانیم که صاغانی یکی از آنها بوده است. ابوالجود با ریاضی‌دانان بزرگی چون ابوجعفر خازن و ابوریحان بیرونی در زمان خود مکاتبه علمی داشته است و بیرونی و خیام در آثار خویش از او نام برده‌اند.
درباره تحصیلات او همین‌قدر می‌دانیم که علوم متداول ریاضی و احتمالاً برخی علوم دیگر مانند فقه را فرا گرفت، اما برای امرار معاش از تحصیل و تحقیق بازماند و مشغول کارهای دیوانی شد. هر چند در اوقات فراغت از حل مسائل ریاضی غافل نبود.
علوم ریاضی در زمان ابوالجود رونق بسیار داشت و ریاضی‌دانان مشتاق حل مسائل هندسی از قبیل تقسیم دایره به هفت و 9 جزء برابر و تقسیم زاویه به سه جزء برابر بودند. ریاضی‌دانان مشهوری مانند بیرونی و ابوجعفر خازن مسائل دیگری نیز مطرح می‌کردند که برخی از آنها به معادلات درجه سوم و چهارم می‌انجامید و حل آنها نیز به مثابه موضوعی مستقل مورد توجه بود. مثلاً ابوالجود معادل‌هایی برای محاسبه طول ضلع 9 ضلعی منتظم یافت و برخی مسائل هندسی دیگر را به معادلات درجه چهار برگرداند که بسیار مهم بوده و راه‌حلی که ابوالجود ارائه کرده در خزانه پادشاهان سامانی نگه‌داری می‌شده است.
بررسی نامه‌هایی که میان ریاضی‌دانان بزرگ آن زمان رد و بدل شده نشان می‌دهد که به مسئله رسم هفت‌ضلعی منتظم یا به عبارت دیگر تقسیم دایره به هفت جزء برابر بیش از مسائل دیگر توجه شده است. چهار نفر دیگر، به‌جز ابوالجود، کوشش‌هایی برای حل این مسئله انجام دادند: ابواحامد صاغانی، ابوسهل کوهی، ابوسعید سجزی و ابوسعد علاء بن سهل. ظاهراً ابوالجود نخستین کسی بود که راه‌حل این مسئله را پیدا کرد، اما در محاسبات دچار خطا شد و ابوسعد علاء بن سهل با رفع آن خطا، حل مسئله را به نام خود ثبت کرد.
ابوالجود که گمان می‌کرد مسئله را درست حل کرده، آن را در قالب رساله‌ای برای ابومحمد عبدالله بن علی حاسب فرستاد. زمانی که این رساله به دست ابوسعید سجزی افتاد به خطای ابوالجود پی برد اما نتوانست آن را برطرف کند و از ابوسعد علاء‌بن سهل کمک خواست. وی معادله را به دو بخش تقسیم کرد و با رسم نمودار آنها، یعنی یک سهمی و یک هذلولی، معادله را حل کرد.
اخبار مربوط به مسئله رسم هفت‌ضلعی از اینجا به بعد اندکی آشفته است و راه حل آن را به افراد گوناگونی نسبت داده‌اند. همین امر باعث اختلاف بین ابوالجود و سجزی شد که صراحتاً در نوشته‌های سجزی و ضمنی در نامه‌های ابوالجود مشهود است.
سجزی، به بهانه توهین ابوالجود به ارشمیدس، او را ملامت کرده و او را مبتدی و بی‌خرد و کم‌تجربه خوانده است و ابوالجود هم در مقدمه رساله‌ای که برای ریاضی‌دانی به نام ابوالحسن احمد بن اسحاق فرستاده، خود را نخستین فردی دانسته که مسئله هفت‌ضلعی را حل کرده و از «یکی از مهندسان» که این کار را به گزاف به ابوسهل کوهی نسبت داده، گلایه کرده است. ظاهراً منظور ابوالجود از «یکی از مهندسان» ابوسعید سجزی بوده است.
ابوعبدالله شنی درباره ابوالجود و سجزی گزارش‌های نادرستی داده است و ابوالجود را به جهل، غفلت و کم‌دانشی و کندذهنی منسوب می‌دارد. به کار بردنِ چنین صفاتی درباره کسی که دانش او مورد ستایش کسانی چون بیرونی و خیام قرار گرفته نشان از کینه شدید گوینده دارد.
آثاری که از ابوالجود برجای مانده عبارت‌اند از:
1. رسالة الی ابی محمد عبدالله الحاسب فی طریقَی ابی سهل الکوهی و شیخه ابی حامد الصاغانی فی عمل المُسَبَّع المتساوی الاضلاع فی الدائرة، نسخه‌ای از این رساله در پاریس موجود است (سزگین، ج 5، ص 354)؛
2. کتاب عمل المُسَبًّع فی الدائرة؛
3. مقاله‌ای درباره سه مسئله هندسی، کارل شُوی این مقاله را به آلمانی ترجمه و در 1925 در مجله‌ای منتشر کرده است. نسخه‌ای از این مقاله نیز در دارالکتب قاهره نگه‌داری می‌شود؛
4. مقاله‌ای در پاسخ به مسئله‌ای که ابوجعفر خازن طرح کرده است؛
6. مقاله‌ای در پاسخ به مسئله‌ای که ابوسعید سجزی و ابوسهل کوهی طرح کرده‌اند؛
7. رساله‌ای درباره خواص مثلث غیرمتساوی‌الاضلاع.
علاوه بر این آثار، دو رساله دیگر در رسم هفت‌ضلعی و اثری با عنوان الکتاب الجامع فی الهندسیات به ابوالجواد نسبت داده‌اند، که اکنون موجود نیست.
انتهای پیام/4104/
منبع: آنا
کلیدواژه: دکتر علی اکبر ولایتی تقویم تاریخ
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت ana.press دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «آنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۶۲۵۰۴۳۴ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
ارائه مشاوره دقیق برای جذب دانش آموزان به رشته ریاضی
به گزارش خبرنگار گروه آموزش و دانشگاه خبرگزاری علم و فناوری آنا، علی فرهادی، سخنگوی آموزش و پرورش در پاسخ به سوال خبرنگار خبرگزاری علم و فناوری آنا مبنی‌بر اینکه برنامه آموزش و پرورش برای عدم هدایت تحصیلی دانش‌آموزان چیست، اظهار کرد: هدایت تحصیلی دانش‌آموزان یکی از ظریف‌ترین و مینیاتوری‌ترین اقدامات است که باید در آموزش و پرورش صورت بگیرد.
وی افزود: این کار در مقطع متوسطه اول با بهره‌گیری از توان مشاوره دقیق روان‌شناختی و تحصیلی در مدرسه انجام شود و به نیرو‌های کیفیت‌بخشی و مشاور در مدرسه وابستگی دارد. فرهادی ادامه داد: زمانی‌که یک انحراف در آمار می‌بینیم؛ در بخش‌های نرم‌افزاری و فکری دچار خطا هستیم و در امکانات مشکلی وجود ندارد. در دبیرستان‌ها امکاناتی که رشته‌های دیگر و دانش‌آموزان تحربی دارند، دانش‌آموزان ریاضی نیز بهره‌مند هستند.
انتخاب رشته تحصیلی ناظر بر بازار اشتغال است
سخنگوی آموزش و پرورش خاطرنشان کرد: نکته دوم ناظر بر بازار اشتغال است و نوع اطلاع‌رسانی برای مشاغل در کشور و تحقیقات صورت می‌گیرد. نهاد‌هایی که در آموزش و پرورش همکار هستند و در سند تحول برای آنها وظیفه‌ای تعیین شده، مراقب باشند که خلاف سند تحول بنیادین آموزش و پرورش اقدام نکنند و تبلیغات کاذب شکل بگیرد.
در میان فارغ‌التحصیلان هنرستانی کم‌ترین بیکاری را داریم
وی با اشاره به برنامه ششم و هفتم توسعه، اضافه کرد: در این برنامه قرار است دانش‌آموزان در رشته‌های فنی‌حرفه‌ای و کاردانش با یک ضریب بالای پنجاه درصد هدایت شوند و در میان فارغ‌التحصیلان هنرستانی کم‌ترین بیکاری را داریم؛ به عبارت دیگر، بیکار نداریم، زیرا دانش‌آموزان مهارت دارند.
فرهادی ادامه داد: بسیاری از دختران در رشته‌های کامپیوتر و طراحی و دوخت، هنری و صنایع دستی نه‌تنها بیکار نداریم، بلکه با افزایش بیشتر تقاضا در حرفه آموزش‌دیده روبرو هستند.
هنرستان‌ها برای همه رشته‌ها الگو موفقی هستند
سخنگوی آموزش و پرورش با بیان اینکه هنرستان‌ها برای نه‌تنها برای رشته‌های ریاضی بلکه برای هنرستان‌ها الگوی موفقی است و باید به آنها مشاوره دقیقی ارائه دهیم، ابراز کرد: برای رشته ریاضی در آموزش و پرورش وظیفه مشاوره دقیق ارائه دهیم که ناظر بر استعداد‌های خدادادی و علایق است تا در این رشته تحصیل کنند.
وی در پایان افزود: رشته بنده ریاضی و فیزیک است و معتقد هستم مبنای بسیاری از علوم، ریاضی و فیزیک است و باید این موضوع با جدیت دنبال شود.
انتهای پیام/
اعلام محدودیت های ترافیکی پایان هفته در جاده های شمالی کشور