داوری مقاله یک مسئولیت حرفهای است که باید توام با اخلاق باشد
تاریخ انتشار: ۱۲ دی ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۶۳۳۹۶۷۹
گروه فرهنگی ــ معلم علم اطلاعات و دانششناسی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: داوری مقاله یک مسئولیت حرفهای است که باید توام با اخلاق باشد. چنانچه جامعه دانشگاهی و فریخته از اهمیت اخلاق داوری آگاه باشد سلامت و کیفیت بیشتری در نشر علمی و پژوهشی برقرار خواهد شد.
به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، رحمت الله فتاحی معلم علم اطلاعات و دانششناسی دانشگاه فردوسی مشهد، یازدهم دیماه در نشست تخصصی اصول و موازین اخلاق علمی در پژوهش که در دانشکده مهندسی دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد، در خصوص اخلاق داوری مقالههای علمی اظهار کرد: در ابتدا چند پرسش بنیادی مطرح میشود که چرا داوری مقالههای علمی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار و گاهی اوقات سونوشتساز است، اخلاق داوری تحت تاثیر چه عواملی است، معیارهای اخلاق داوری کدام است، اخلاق داوری با چه چالشهایی روبروست و در نهایت چگونه میتوان اخلاق داوری را ترویج و نهادینه کرد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
وی در خصوص از اخلاق داوری تا کیفیت نشر دانش افزود: بخش اعظم دانش از طریق مقالههای علمی به جامعه و به نسلهای آینده انتقال مییابد، کیفیت این دانش تا اندازه زیاد به کیفیت کار داوران وابسته است و کیفیت کار داوران هم به اخلاق داوری بستگی دارد. اخلاق داوری تحتتاثیر وضعیت کلی سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، امکان دمساز شدن داوران با جریانهای روز، نادیده گرفتن و کم بها دادن اصول اخلاق عمومی و نادیده گرفتن معیارهای اخلاق حرفهای است.
استاد پیشکسوت دانشگاه فردوسی مشهد عنوان کرد: نویسندگان همواره زیر ذرهبین هستند اما گاهی اوقات فقط زیر ذرهبین نیستند، بلکه با چالشهای بسیار سختی روبرو هستند. این چالشها میتواند از سوی سردبیران، اعضای هیات تحریریه، داوران، ویراستاران، خوانندگان، همکاران، دانشجویان، مراکز و نهادها باشد. مسئله داوری و رعایت حق از جمله مواردی است که باید موردتوجه قرار گیرد اما مانند هر فعالیت دیگری امکان نابسامانی و آشفتگی نیز وجود دارد. امکان بروز انواع تبانیها که میان نویسندگان، داوران، نویسنده و سردبیر رخ میدهد حتی امکان خطای علمی حرفهای به صورت کاملا ناآگاهانه، تا اندازهای ناآگاهانه و یا آگاهانه وجود دارد.
اخلاق داوری تا اندازه زیاد «فرهنگ وابسته» است
وی تصریح کرد: داوری مقاله، یک رفتار علمی حرفهای برای قضاوتی مبتنی بر چارچوبها و معیارهای اخلاقی است. فرآیندی ذهنی، اما مبتنی بر معیارهای عینی است. در هر مرحله از این فرآیند، این احتمال وجود دارد که ذهن داور دچار انحراف از اصول اخلاقی شود. در داوری باید اخلاق قضاوت ذهنی و شخصی تبدیل به فرآیندی عینی و ملموس شود. جلوگیری از بروز خطا در ارزیابی، پرهیز از اعمال سلیقههای شخصی و حفظ یکدستی و انسجام در ارزیابی از جمله پیامدهای داوری است.
فتاحی در خصوص معیارهای کلی برای قضاوت عینی گفت: در بسیاری از ارزیابیهای علمی و پژوهشی، پنج معیار کلی مانند اصالت، نوآوری، کیفیت، سودمندی و اثربخشی است که میتواند مورد توجه و تاکید باشد. اخلاق نقش بنیادی در این قضاوتها دارد. نیاز به معیارهایی مانند معیارهای شخصی مبتنی بر اخلاق عمومی و حرفهای، معیارهای ناشر مجله علمی و معیارهای بینالمللی حرفهای برای پرهیز از خطاهای اخلاقی در داوری وجود دارد. باور به مسئولیت حرفهای، توجه به تضاد همراستایی منافع و پایبندی به زمان از جمله محورهای اصلی منشور کوپ(کمیته بینالمللی اخلاق نشر) است.
وی خاطرنشان کرد: کوپ دارای 11 مقوله اصلی و 43 مقوله فرعی است، پایبندی به زمان، محرمانگی، سوگیری، تضاد منافع، توجه به نقض اخلاق، انتقالپذیری، آمادهسازی گزارش، زبان و سبک، پیشنهاد برای بهبود اثر، تعهدپذیری و درخواست اطلاعات بیشتر مقولههای اصلی را در بردارد. انجام داوری در چارچوب زمانی مشخص، اعلام تغییر شرایط داوری، پیشنهاد داوران جایگزین، رعایت حقوق و نپذیرفتن داوری اثر، ارائه شواهد پشتیبان، بازنویسی نکردن اثر با سبک نوشتاری داور از جمله قواعد فرعی به شمار میرود.
جنبه اخلاقی زبان داوری؛ از لحنی گزنده و تلخ تا لحنی مثبت و آموزنده
وی در پاسخ به این پرسش که «چرا داوری مقاله یک مسئله اخلاقی است؟»، ادامه داد: در پاسخ به این سوال باید مطرح کرد که به عوامل و شرایط گوناگونی مرتبط است، نقش مهمی در کیفیت دانش دارد و برای بعضی افراد سرنوشتساز است.
معلم علم اطلاعات و دانششناسی دانشگاه فردوسی مشهد بیان کرد: زبان به منزله یکی از نمونههای اخلاقی است و همچنین باید لحن آکادمیک داشته باشد. نمونه گزنده و تحقیرآمیز آن اینگونه است که گفته میشود «عجیب است که شما هنوز سادهترین الفبای آئین نگارش را نمیدانید؛ نشانه نقطه پیش از پرانتز نمیآید» و نمونه مثبت و آموزنده اینگونه است که «توجه داشته باشید که اگر پایان جمله با پرانتز همراه است، نشانه نقطه پس از پرانتز میآید».
وی ادامه داد: داوران باید خود را بشناسند و ارزیابی کنند که آیا تجربه کافی در داوری دارم، آیا در زمینه موضوع مقاله دانش و تخصص دارم، آیا میتوانم وقت کافی برای داوری صرف کنم، آیا قادرم داوری را به موقع انجام دهم، آیا از هر گونه غرضورزی و یا تبانی دوری میکنم، آیا از دنبال کردن منافع خود پرهیز میکنم و آیا محرمانه بودن داوری را رعایت خواهم کرد.
وی گفت: چنانچه به طریقی نویسنده(نویسندگان) مقاله را شناختم، داوری را ادامه دهم، چنانچه خود من یا دانشجوی من مقالهای در همان زمینه در دست انتشار داشته باشیم، با مقاله مشابه در دست داوری چه کنم؟ چنانچه سردبیر(همکار یا دوست) از من خواست با نظر موافق یا مخالف داوری کنم، چه تصمیمی خواهم گرفت؟ چنانچه پس از انجام داوری، متوجه شدم که بیش از اندازه آسان یا سخت گرفتهام، چه میتوانم انجام دهم؟ از جمله مواردی است که باید به آن توجه کرد.
فتاحی اضافه کرد: قویشدن به لحاظ روانی، اخلاقی، علمی و حرفهای و داشتن برنامهای دراز مدت و پیوسته از جمله بایستههای اخلاق داوری است و داور باید مطالعه زیاد، عمیق و روزآمد در حوزههای مورد علاقه باشد، آشنایی با ادبیات تخصصی در زمینههای موردنظر، داشتن پیشینه پژوهشی و آشنایی با الزامات پژوهش، مطالعه درباره چگونگی و معیارهای اخلاق داوری و نیز شرکت در کارگاههای آموزشی، شیوهها و مهارتهای داوری و اخلاق داوری را باید انجام دهد.
وی افزود: سردبیر، خود یک داور است و باید انتخاب داوران بر مینای شناخت کافی به لحاظ حوزه تخصصی و میزان دقت باشد. نظارت سردبیران بر کار داوران به لحاظ ارزیابی کیفیت داوری، رصد انجام به موقع داوری و توجه به میزان رعایت اخلاق داوری باشد و نباید فراموش کنیم که ما سردبیران و داوران چه نقشی بر عهده داریم.
استاد پیشکسوت دانشگاه فردوسی مشهد اظهار کرد: داوری مقاله یک مسئولیت حرفهای است که باید توام با اخلاق باشد. چنانچه جامعه دانشگاهی و فریخته از اهمیت اخلاق داوری آگاه باشد سلامت و کیفیت بیشتری در نشر علمی و پژوهشی برقرار خواهد شد. توجه به اصول و معیارهای اخلاقی میتواند ضامن درستی آن باشد و نیز درک فلسفه اخلاق از ضروریات است. اقداماتی که در این زمینه میتوان انجام داد این است که باید رعایت سازوکارهایی برای حفظ سلامتی فرآیند ارزیابی نوشتههای پژوهشی داشته باشیم، ترویج منشور کوپ، آموزش سردبیران، داوران و نویسندگان، نظارت بر اخلاق داوری داوران و نیز توجه به وظیفه سنگین سردبیری است.
انتهای پیاممنبع: ایکنا
کلیدواژه: خبرگزاری قرآن ایکنا خراسان رضوی فرهنگی اخلاق علمی پژوهش دانشگاه فردوسی قرآن
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت iqna.ir دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایکنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۶۳۳۹۶۷۹ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
مسئولیت علم در کلاس امام صادق(ع)
زمانی که انقلاب اسلامی پیروز شد، شهید آیتا... سیدباقر صدر که امید جهان اسلام در نجف به عنوان شاگرد و ذخیره علمی پس از آقای خوئی عظیمالشأن شمرده میشد، کلاسهایش را تعطیل کرد و به همه شاگردان برجسته خود از جمله مرحوم آیتا... شاهرودی دستور داد همه هم و غم خود را برای کشف راهحل فقهی مسائل عملی جمهوری اسلامی صرف کنند و نقل میشود در همان سالها در آیین حج در عرفه، وقتی آقای سیستانی از علمای قم پرسیدند سرگرم چه اموری هستند و ایشان پاسخ دادند به تدریس متداول دروس خارج حوزوی مشغول هستند با تعجب و اعتراض فرمودند حالا زمانی است که باید در رفع نیازهای فقهی اداره نهادهای گوناگون و مسائل متعدد حکومتی جدید فعالیت کنند. این همان نگاه امام (ره) و رهبر معزی است که متاسفانه به سبب عدم آزاداندیشی و دستان تفرقهانداز این جریان آزاداندیشی و گفتوگوی مفید فقیهانه و علمی حوزه و دانشگاه محقق نشد.ماجرا تنها تطبیق ناگزیر قوانین مصوبه قوه مقننه با احکام ا... نیست بلکه استواری بر فقه اکبر در همه شئون زندگی امروزی و عرضه هر علم نافع ضروری جهان در هر زمینه سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و ... به ساحت تفقه صحیح است تا هرآنچه که تایید شد به علم دارای صلاحیت برای بهکارگیری در ساختن جامعه سالم و اسلامی بدل سازند.نگاه فرهنگی به روایات
میخواهم نگاهی فرهنگی به روایات نسبت علم و مسئولیت و عمل صالح حکومتی و اجتماعی در گنجینه روایی امام صادق(ع) بیندازیم تا به عنوان فردی نادان دارای مطالبه علم از متخصصان، فقیهان بزرگوار و مراجع عالیمقام بپرسم، پاسخ به این پرسشهای اساسی تکلیفی به عهده کیست جز آنان؟ و وقتی چنین دریایی از گوهر راهگشا وجود دارد که تنها امکان رهایی ما از فساد گریبانگیر و اغتشاش در اداره امور کلان است، چرا فقها استواری عمل حکمرانی بر فقه اکبر را زمینهسازی نمیکنند و به یاری ولیفقیه برای سالمسازی امور کلان قیام نمیکنند؟ عالمان حداقل حق بیش از ۸۰ میلیون از ملت را به گردن دارند . از علم شروع کنیم و قبل از آن به وضع علم در عصر امام صادق(ع) بپردازیم.در اثر ارجمند جعفر بن محمد امام صادق(ع) میخوانیم عصر امام باقر(ع) و امام صادق(ع)( درود خدا بر آنان) دوران رشد گسترده علوم خاندان وحی علیهمالسلام بود. قرنها به لحاظ تحولات علمی، اعتقادی و کلامی به دو دوره بخش میشود. دوره اول با رحلت رسولا...(ص) و ماجرای سقیفه بنیساعده، آغاز میشود و تا نخستین سالهای قرن دوم هجری میگسترد و دوره دوم عصر امامت امام جعفر صادق(ع) است.خصوصیت دوره نخست « تاثیر تعیینکننده تحولات سیاسی بر جریانهای اعتقادی» است و در دوره دوم فرقهها از حال و هوای صرفا سیاسی در آمده و بر سازمانهای کلامی مستقلی تکیه میکنند. مکاتب فکری مختلف در این دوره است که سر بر میآورند و مکتب اعتقادی، علمی و فکری امام صادق(ع) نقش دفاع از حقیقت نگاه اسلام ناب در برابر دیگر هویتسازیهای علمی را به دوش میکشد. در کانون یا مستقل از فرقههای منحرف و تفکرات دیگر، علم و نقش علم و تعریف علم از سوی امام صادق(ع) قرار دارد.
رشد اصول محکم مکتب اصیل اسلامی
اختلاف فکری در این دوره و مدعیان علم چنان رشد کرده بود که اگر اصول محکم مکتب اصیل اسلامی و اتکا به تفقه اصیل قوام نمیگرفت، اسلام در دریای هجوم تفکرات بیریشه مستحیل میشد و به اسم اسلام انواع اجتهاد رای و اصلاح واهی خودرای، گمراهی و سرگشتگی و تحریف کتاب مقدس چون یهودیت و مسیحیت رایج میشد.این پدیده امروز همچنان معتبر است و بدوناتکا به کتاب فرقان و نیز علم امام معصوم و فقه اکبر خاندان وحی، اداره کشور اسلامی طعمه مدرنیته غرب و شرق و تفسیر به رای رفرمیست خودبنیان و شرکآلود خواهد شد.در کانون این ستون استوار امام صادق(ع)، خود علم و علم وسیع و بزرگ او قرار دارد و خوب است پژوهش اساسی با این نگاه در باره علم در تفقه جعفری در وجه ضرورتهای مبنایی حکمرانی انجام شود.
کاشف حکم الهی و درک حقیقت
در دیدگاه امامصادق(ع) جایگاه عقل و علم در زندگی فرد، اجتماع، شناخت، انتخاب مسیر و تشخیص صحیح از ناصحیح و در بنا نهادن همه امور باید بر وجود فرد و جامعه سایهگستر باشد. این علم، علم نیست مگر کاشف حکم الهی و درک حقیقت به شمار آید. ایشان میفرماید: آدمی به عقل، کامل میشود و عقل راهنما و سبب بینایی و کلید حل مشکلات امور انسان(فرد انسان و اجتماع انسان است). و هرگاه عقل از نور معنوی نیرو گرفته باشد، انسان، عالم و نگهدارنده علم و متذکر و هوشمند و زیرک فهیم خواهد بود(کافی جلد ۱،ص ۲۵). انسان و جامعه انسانی با علم به ریشه هر حالت والا دستمییابد و به عالیترین مرتبه صعود میکند :
العلم اصل کل حال سنی و منتهی کل منزله رفیعه
علم اصل هر حالت والا و منتهای منزلتهای رفیع است. پس مرتبه عالی رشد جامعه ابتناع همه امور آن بر علم و دانایی و تفقه است. این علم باید متکی به علم معصوم باشد.علم معصوم در سخن امام صادق(ع) همان است که خداوند به وسیله روح القدس که از علم علم امر است، بی پیامبراکرم صلوات ا...علیه وآله وامامان معصوم علیهم السلام میفرستد.
وازطریق این روح علم وفهم دریافت میکنند.علم انسان در گسست ازاین علم نوری،همواره ظنی و آلوده به باطل وسرگشته و ناتمام خواهد بود. این است اهمیت علم در سایه فقاهت جعفری وقرآن وروایات۱۴معصوم(ع).علم مسئولیتزاست و با عمل همدوش است.
مسئولیتشناسی در فقه
از اینجا اهمیت مسئولیتشناسی در فقه اکبر امام صادق(ع)، مسئول بودن و آماده پاسخ به خداوند در مسئولیت اساس نظام دینی حکمرانی است. مسئولان مطلقا آزاد نیستند و در مقام عبد و نیز پاسخگو به مردم انجام وظیفه میکنند و عمل خودرأی و آزاد و دلخواه مسئولان، مجازات آتش و نیز جرم دنیایی در نظام اسلامی دارد.امام صادق(ع) میفرماید: العلم مقرون الی العمل فمن علم عمل و من عمل علم و العلم یهتف بالعمل فان اجابه والا ارتحل عنه. علم با عمل قرین و همراه است، هرکه علم داشت باید عمل کند و هر که عمل کند باید براساس علم باشد (باید بداند). علم عمل را صدا زند، اجابت کرد بماند؛ والا کوچ و رحلت میکند.به این سان در کار کل حکمرانی و اداره هر نهاد کشوری از اقتصاد و هر جزء آن و سیاست و همه نهادهای سیاسی و فرهنگی ولو یک اداره باید عمل براساس علم باشد و علم اصلی در اینجا همان علم به هدایت قرآن و اهلبیت وحی است. عرضه عمل به فقه معصوم(ع) در نسبت علم و مسئولیت و عمل در کلام امام صادق(ع) مسئولیت نیز تعریف شده است .
علم در زندگی اجتماعی
روایات امام صادق(ع) به انواع مسئولیت انسان در ارتباط با عمل مبتنی بر علم در زندگی فردی، اجتماعی و حکمرانی بهطور جدی تاکید دارد؛ مسئولیت در برابر خداوند متعال، قرآن مجید و امامان معصوم و مسئولیت در برابر نفس و در برابر جسم و اعضای بدن و در برابر اجتماع و انسانهای دیگر. روایات مسئولیت اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در کلام امام صادق(ع) چنان وسیع و پر حجم است که حیرت برمیانگیزد و به آن انواع مسئولیتهای دیگر چون مسئولیت برابر ضعفا یا ظالمان و قدرتهای جائز و مسئولیت برابر خمس و خانواده و یتیمان را باید افزود. سخن درباره مسئولیت حکمرانان و روسا در تحفالعقول، کافی، وسائل و... مبسوطا بحث شده است. به هر رو در کلام امام(ع) سرچشمه مسئولیت فردی و اجتماعی مسئولیت برابر خداست و حق محور مسئولیت است و نباید به باطل تن داد. این امر در تفقه صحیح سیاسی و حکمرانی نقش حیاتی دارد. در نتیجه استدلال رفرمیستها در گردن نهادن به اباطیل مدرنیته و گسست از فقه و ناممکنی امر دینی در حکمرانی در قرن بیستویکم واصل قرار دادن نظام جائز جهانی و سازش با آن پوچ است:
ان من حقیقه الایمان ان توثر الحق آن ضرک علی الباطل و ان نفعک
از حقیقت ایمان آن است که حق را برگزینی. اگرچه زیان داشته باشد و باطل را رها کنی، اگر چه به سود تو باشد. تردیدی نیست که حکومت در راهنمایی امام صادق(ع) باید عملش مبتنی بر علم باشد و مجموعهای از مسئولیتها را بپذیرد و جدی بگیرد. محور این مسئولیتهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و حکمرانی حق متعال است و حق در جامعه و اجرای عدل در وسع انسان عصر غیبت امری چشمپوشیناپذیر در کلام امام صادق(ع) است.