دعا؛ نوعی ارتباط با خدا/امیدوار به لطف خدا باشیم

گروه معارف ــ دعا یکی‌از مهم‌ترین راه‎ها برای مرتفع کردن پستی و بلندی‎های زندگی و به‌نوعی نوعی ارتباط با خداست اما ما باید نحوه صحیح دعا کردن را بدانیم چراکه خیلی از دعاهایی که ما می‎کنیم یا غلط است و یا به‌نوعی نفرین در حق خودمان یا دیگران است.

دعا یکی‌از عبادت‌های پُراهمیت در اسلام است. پیامبر گرامی اسلام(ص) آن‌را «مغز عبادت» خوانده است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

دعا نیاز همه انسان‌هایی است که خود را با ماوراءالطبیعه پیوند می‌زنند. این عبادت در بحرانی‌ترین لحظه‌های زندگی آدمی را نجات می‌دهد و امید و نشاط را به او برمی‌گرداند. ملتی که در میان خود از دعا و نیایش، محروم باشد به زوال و نابودی می‌گراید.برای دعا کردن آداب و شرایطی ذکر شده که ازجمله آن‌ها می‎توان به حضور قلب، خضوع و فروتنی، شناخت خدا و اعتقاد به قدرت او، امیدواری به خدا و قطع امید از دیگران، پرهیز از گناه به‌ویژه ستم مالی و آبرویی به مردم، گریستن، سپاس و ستایش خداوند، ذکر نام‌های خدا، درنگ و عجله نکردن و اصرار و پافشاری در دعا، پنهان دعا کردن، شریک ساختن دیگران در دعا، با دیگران دعا کردن، تضرع در دعا، صلوات فرستادن، پاکدلی و روی آوردن با تمام وجود به خداوند، بلند کردن کف دست‌ها هنگام دعا، صدقه دادن قبل از دعا، انتخاب اوقات مخصوصی برای دعا، اشاره کرد.

امیدوار به لطف خدا باشیم/پرهیز از یاس و ناامیدی

حاجیه بتول زنی تقریباً هفتاد ساله است که به تازگی از ناحیه کمر به پایین فلج شده است او را در حالی روی تخت بیمارستان مشاهده می‌کنم که فرزندانش همواره در کنارش هستند و برایش دلسوزی می‌کنند، اما او برایش بسیار سخت است که شب با پاهای سالم  به رختخواب رفته و صبح زود برای برخاستن مشکل داشته و در یک لحظه پاهایش بی‎حس شده و از ناحیه کمر به پایین فلج شده است.

او می‎گوید همواره از فلج شدن می‌ترسیدم نمی‌دانم چه گناهی به درگاه خدا کرده‌ام که باید یک‌شبه فلج شوم برای گله‌هایش جوابی ندارم چراکه این گله‌اش با خداست و من در جایگاهی نیستم که او را نصیحت کنم یا وعده و وعیدی به او بدهم.

البته دکترش امیدوار است که دوباره حاجیه بتول بتواند روی پاهایش بایستد هرچند آقای دکتر یک پروسه زمان‌بر و طولانی‌مدت را برای این بانوی سالخورده ترسیم می‎کند که امیدواری نقش و حرف اول را برای این رسیدن به بهبودی کامل می‌زند اما با نگاهی به اوضاع و احوال حاجیه بتول می‎توان فهمید که اوضاع بسیار وخیم‌تر از آن است که بتواند این راه پُرفراز و نشیب را طی کند چراکه از حرف‎هایش بوی از امیدواری نمی‎آید و هرچه می‎گوید همه از ناامیدی خبر می‎دهد.

با حاجیه بتول که وارد بحث می‎شوم او را زنی مؤمن، معتقد به خدا و زجرکشیده می‌بینم او می‎گوید در سنین جوانی با داشتن نه فرزند شامل چهار فرزند دختر و پنج فرزند پسر شوهرش را در یک سانحه رانندگی از دست می‎دهد و او می‎ماند با کلی دختر و پسر قد و نیم‌قد با یک زندگی سخت و طاقت‌فرسای روستایی.اما او عزمش را جزم می‎کند که بچه‌هایش را به سروسامان برساند و در این عزم خود موفق می‎شود.او می‎گوید در حال حاضر همه دخترانم را شوهر داده و برای همه پسرانم زن گرفته‌ام و کلی نوه و نتیجه نیز دارم.

حاجیه بتول با وجودی‎که گرد پیری بر چهره‌اش نشسته و مشکلات زندگی و انواع بیماری‎ها از دیابت، بیماری قلبی، فشار خون، چربی و حالا هم فلج شدن از ناحیه کمر به پایین او را از رنگ و رو انداخته اما باز هم می‌توان مهربانی و زیبایی را در چهره او دید.

این بانوی سالخورده لرستانی که بیش‌از یک ماه است در بستر بیماری به سرمی‎برد همواره از خدا می‎خواهد اگر می‎خواهد فلج بماند و شفایی ندارد همان بهتر است که خدا مرگ او را برساند چراکه او دوست ندارد سر پیری سربار و وبال گردن فرزندانش شود من از نحوه دعا کردنش بسیار متعجب می‎شوم می‎گویم چرا از خدا نمی‎خواهی شفایت بدهد مگر او را به قادر بودن به بزرگ بودن و به متعال بودن قبول نداری خدایی که هزاران اسم دارد و هر اسمش خود سرشار از اسمای بزرگ دیگری است قادر خواهد بود شفایت دهد، اما او می‎گوید نمی‎خواهم فلج بمانم بهتر است اگر فلج شدن برایم همیشگی است خدا عمرم را بگیرد و راحتم کند.

شاید این نحوه دعا کردن به‌نوعی بزرگ‌ترین نفرین در حق خودمان باشد و نشان از این باشد که ما خدای خود را به بزرگی و قادری و توانایی قبول نداریم و او را همچون خودمان ضعیف ضعیف می‎دانیم درصورتی‎که از خدای متعال باید انتظارات بزرگ داشت.

نحوه دعا کردن را به مردم آموزش دهیم

مهتاب هم یک شهروند خرم‎آبادی است که در گفت‌وگو با ایکنا می‎گوید من خدا را بسیار بزرگ می‎دانم بعضی وقت‌ها همین‌که خواسته‌ای هر چند بزرگ و یا کوچک به ذهنم خطور می‎کند می‎بینم خداوند متعال در اسرع‌وقت آن‌را برایم فراهم می‎کند اما من می‎گویم نباید برای هر چیزی دست به درگاه خدا دراز کرد و از او چیزی خواست باید کمی هم صبور بود.

این بانوی لرستانی اضافه کرد: خیلی از ماها به‌درستی یاد نگرفته‌ایم دعا کنیم به‌ویژه در زمان بیماری بلافاصله امید خود را از دست می‎دهیم و زود از خدا می‎خواهیم که یا شفایمان دهد یا ما را بکشد که این نوع نگاه کردن به قدرت خدا اصلاً خوب نیست.

وی ادامه داد: قبلاً شنیدم زنی از اهالی روستایمان به زیارت امامزاده‌ای رفت در مسیر گفت ای امامزاده یا مرا بکش یا از این بیماری شفا بده یا این‌که یکی‌از همسایگان ما یک روز که خیلی مشکل داشته به اصرار اجازه ورود به داخل امامزاده در دست تعمیر شهرمان را می‎گیرد و از امامزاده می‎خواهد که یا او را از بیماری شفا دهد یا بکشد یا این‌که پدری بود فرزندش معلول بود یک‌بار که به زیارت امام رضا می‎رود می‎گوید یا فرزندم را شفا بده یا او را بکش که به‌نظرم این شکل صحیحی از دعا کردن نیست.

مهتاب اضافه کرد: به نظرم ما باید نحوه دعا کردن درست را به مردم به‌ویژه سالخوردگان و کودکان یاد دهیم چراکه خیلی از دعاهایی که ما می‎کنیم یا غلط است و یا به‌نوعی نفرین در حق خودمان یا دیگران است.

از نفرین کردن مردم خودداری کنیم

منیز یک بانوی تقریباً چهل و چهار ساله خرم‎آبای است که در گفت‌وگو با ایکنا در رابطه‌با دعا کردن می‎گوید: متاسفانه من دلم از بعضی از مردم خیلی شکسته مخصوصاً وقتی داخل یک امامزاده می‎شوم و چشمم به قفل‌هایی که محکم و استوار بر ضریح امامزاده‌ها نصب شده می‌خورد دلم واقعاً می‎شکند از خودم می‎پرسم آیا این قفل‌ها برای خیر رساندن به کسی بر ضریح این امامزاده‌ها نصب شده یا برای نابودی و بدبخت کردن یک انسان بی‎گناه که شاید گناهش خیلی کوچک‌تر از این باشد که قفلی به این بزرگی برایش در خانه یک امام یا امامزاده نصب شود.

این شهروند خرم‎آبادی ادامه داد: ما باید به مردم آگاهی بدهیم که چگونه دعا کنند و وقتی دلشان از کسی گرفت بلافاصله دست به‌کار نفرین نشوند چراکه واقعاً برخی از خطاها و اشتباهات مجازات‌شان خیلی کمتر است از این‌که از خدا یا امام یا امامزاده‌ای مرگ یا سیاه‌بختی کسی را بخواهیم.

فاطمه یکی دیگر از بانوان خرم‎آبادی در گفت‌وگو با ایکنا، گفت: من همیشه با رفتن به امامزاده‌ها در حق فرزندانم و اقوامم دعا می‎کنم البته می‎دانم که دعا کردن و طلب حاجت کردن از خدا آداب و شرایطی دارد ولی من همیشه به همان زبان ساده خودم حاجت‌هایم را از خدا می‎خواهم و بعضی اوقات واقعاً خداوند دعاهایم را مستجاب کرده و آن‌هایی را که مستجاب نکرده می‎دانم حتماً به صلاح و خیرم نبوده که اجابت نشده وگرنه خداوند خیلی بزرگ است.

بر اجابت دعایمان پافشاری نورزیم

سکینه یک زن لرستانی است که غم بزرگی را در دل دارد وقتی با او وارد گفت‌وگو می‎شوم آه سردی می‎کشد و می‎گوید دخترم نزدیک به هشت سال پس‌از ازدواج بچه‌دار نمی‎شد و من به هر در زدم از دارو و درمان گرفته تا متوسل شدن به دعانویسان سطح شهر اما هیچ توفیری نداشت یک سال از روی ناامیدی در یک سفر زیارتی خودم و شوهر و دخترم دست به دامان امام رضا(ع) شدیم که دخترم بچه‌دار شود واقعاً خیلی هم التماس کردیم و گریه کردیم و مصرانه بر این خواسته خود پافشاری کردیم و خوشبختانه بعد از بازگشت از آن سفر زیارتی دخترم به فاصله چند هفته باردار شد و یک پسر به دنیا آورد و بلافصله پسر دومش نیز بعد از دو سال متولد شد.

وی افزود: در حال حاضر بین دخترم و همسرش اختلاف پیش آمده و در آستانه طلاق و جدایی هستند و این دو پسر کوچولو که یکی‌از آن‌ها یک ساله و شیرخوار است و دیگری سه ساله مدام اذیت می‎شوند و هر هفته دو روز باید تحویل پدرشان باشند و بقیه هفته نزد مادرشان و اکنون من به این نتیجه رسیده‌ام که نباید به زور و پافشاری یک حاجتی را از خدا خواست چراکه شاید اجابت آن دعا به خیر و صلاح نباشد شاید اگر دختر من درگیر این دو پسر کوچکش نبود زندگی پس‌از طلاق برایش قابل تحمل‌تر بود ولی اکنون به‌خاطر آینده و سرنوشت دو پسرش و این‌که هر چند روز یک‌بار باید دو روزی از دیدن فرزندانش محروم شود، دچار افسردگی شده است.

نقش مؤثر رعایت آداب دعا در استجابت دعا

مهرداد ویسکرمی، پژوهشگر قرآنی نیز در گفت‌وگو با ایکنا، با بیان این‌که دعا یکی‌از اسباب غیرمادی برای بهبود بیماران است، افزود: خداوند متعال برای رفع مشکلات انسان راه‎ها و شرایط خاصی در نظر گرفته که دعا یکی‌از مهم‌ترین این راه‎ها برای مرتفع کردن پستی و بلندی‎های زندگی است.

ویسکرمی بیان کرد: خداوند متعال در وهله اول سفارش داده است هرکاری را از راه خود و با وسیله‎های مرتبط پیگیری کنید و در کنار آن می‎توان از دعا نیز بهره جست.

وی با بیان این‌که اولویت اول برای حل مشکل بیماری استفاده از ابزار و راه‎های رفع و در طول تلاش‎های مادی انسان معجزه‎سازی با دعا نیز توصیه می‎شود، اظهارکرد: اولویت اول برای حل مشکل بیماری استفاده از ابزار و راه‎های رفع و در طول تلاش‎های مادی انسان معجزه‎سازی با دعا نیز توصیه می‎شود.

ویسکرمی یادآور شد: البته بیماری پُلی برای رسیدن به خداست و انسانی‌که دل شکسته با خداوند ارتباط برقرار کرده و از اسم‎های «یا شافی» در دعاهای خود بهره بگیرد بیماری وی شفا خواهد یافت.

وی با بیان این‌که رعایت آداب دعا، اخلاص کامل و توجه به پروردگار می‎تواند در محقق شدن دعای یک بیمار مؤثر واقع شود، خاطرنشان کرد: دعا در این حالت تلقین مثبتی به بیمار می‎دهد و خیلی از بیماران با اتکاء به این معجزه الهی شفا پیدا کرده‎اند.

دعا؛ نوعی از ارتباط با خدا

حجت‌الاسلام گراوند، از روحانیون مستقر خرم‌آباد نیز در گفت‌وگو با ایکنا، با بیان این‌که دعا، درخواست از خداوند سبحان و ایجاد ارتباط با اوست، افزود: در دعا انسان با خدا راز و نیاز کرده و از او درخواست کمک و مساعدت برای کسب فیض و سعادتمندی می‌کند.

وی اضافه کرد: یکی‌از راه‌های تقرب و نزدیکی به پروردگار دعا است قطع نظر از اجر و پاداش اُخروی و برآمدن حاجت، دعا حلقه ارتباط انسان با خداوند است اولیای الهی به‌منظور حفظ پیوند خلق و خالق «آفریدگار و آفریده» و تشویق انسان به دعا برای هر روز ذکر خاصی را به پیروان خود یاد داده‌اند.

گراوند ادامه داد: دعا و نماز بزرگ‌ترین نیرویی است که برای مبارزه با دشواری‌های زندگی روزانه و به دست آوردن آرامش روحی شناخته می‌شود.

عوامل استجابت دعا

حجت‌الاسلام فاطمی، دکترای فقه و معارف اسلامی و از کارشناسان مذهبی لرستان در گفت‌وگو با ایکنا، در رابطه‌با دعا کردن و عوامل نزدیکی دعا به استجابت، گفت: یکی‌از نکات خیلی مهم در مورد دعا و آداب آن رعایت کردن و بهره‌مند شدن از زمان‌ها و مکان‌های خاص استجابت دعاست.

وی با اشاره به این‌که همه زمان‌ها مانند هم نیستند و همه مکان‌ها هم یکسان نیستند، عنوان کرد: برخی‌از جاها بیشتر از جاهای دیگر مورد توجه و عنایت خداوند متعال است، مسجد مورد توجه ویژه خداوند متعال است، نمازی که در مسجد خوانده می‌شود ثوابش از نمازی که در خانه و جاهای دیگر خوانده می‌شود بیشتر است؛ لذا دعای در مسجد نیز احتمال استجابت بیشتری نسبت به جاهای دیگر دارد.

فاطمی ادامه داد: حتی خود مسجدها نیز با یکدیگر یکسان نیستند، به‌عنوان مثال مسجد جامع یک شهر ویژگی دارد که مساجد دیگر نقاط شهر ممکن است آن ویژگی را نداشته باشند، حرم اهل‌‌بیت(ع) حرم امامزاده‌ها و بزرگان دین هرکدام ویژگی‌هایی برای دعا کردن دارند.

این کارشناس مذهبی تصریح کرد: در روایات وارد شده که اگر انسان در کنار قبر والدین خودش از خداوند حاجتی بخواهد خدا توجه ویژه به آن حاجت خواهد داشت و احتمال استجابت بالا می‌رود.

وی با بیان این‌که زمان‌ها نیز دارای شرایط استجابت هستند، اظهارکرد: برخی از زمان‌ها با زمان‌های دیگر متفاوت هستند، به‌عنوان مثال روزهای جمعه، نزدیک غروب آفتاب و اذان مغرب، بین‌الطلوعین از اذان صبح تا طلوع آفتاب، اگر بخواهیم ویژه‌ترین زمان را برای استجابت دعا اسم ببریم شب‌های قدر است.

فاطمی با تأکید بر این‌که شب‌های قدر یک برند و زمان خیلی ویژه برای دعا کردن است، عنوان کرد: امام رضا(ع) در رابطه با فضیلت شب قدر می‌فرماید، «شب قدر شبی است که سرنوشت و تقدیر انسان‌ها در این شب معلوم می‌شود»، در روایتی دیگر از امام رضا(ع) آمده که فرمود: امام علی(ع) در سه شب اصلاً نمی‌خوابیدند شب ۲۳ از ماه رمضان، شب عید فطر و شب نیمه شعبان، چون در این شب‌ها روزی‌ها و اجل انسان و آن‌چه که قرار است در طول سال اتفاق بیافتد تقسیم و تعیین بشود، این خیلی مهم است که در این شب‌ها انسان بیدار بماند و توجه داشته باشد، دعا بخواند.

این کارشناس مذهبی ادامه داد: همچنین از امام رضا(ع) روایت داریم که به دعا کردن زیاد در این شب‌ها اشاره می‌کند و می‌فرماید: حواس‌تان به سلاح انبیاء باشد شخصی پرسید منظورتان از سلاح و اسلحه انبیاء چیست؟ فرمودند دعا و به اهمیت دعا اشاره کردند و این‌که در شب قدر آن‌چه در طول یک سال آینده برای انسان می‌خواهد پیش بیاید را در این شب تعیین می‌کند.

وی تأکید کرد: در این شب ما پشت دری هستیم که قرار است برای یک سال ما تصمیم بگیرند قطعاً خواب به چشم نخواهد آمد و انسان مورد توجه ویژه برای دعا است و ما باید از این زمان خیلی ویژه برای دعا بهره ببریم.

دعا از دیدگاه قرآن

 خداوند متعال در آیه ۷۷ سوره فرقان در این رابطه فرموده است: «قُلْ ما یَعْبَؤُا بِکُمْ رَبّى، لَوْلا دُعآؤُکُمْ. فَقَدْ کَذَّبْتُمْ، فَسَوْفَ یَکُونُ لِزاماً؛ بگو: اگر خواندن و دعای شما نباشد پروردگار من به شما اعتنا و عنایتى نکند، شما را قدر و ارزشى ننهد، [ولى کافران‏] شما [پیامبر و آیات خدا را] تکذیب کردید پس [کیفرتان‏] پیوسته و بر دوام خواهد بود.همچنین، خداوند متعال در آیه ۴۳ سوره انعام فرموده است: «فَلَوْلا إِذْ جآءَهُمْ بَاءْسُنا، تَضَرَّعُوا وَلکِنْ قَسَتْ قُلُوبُهُمْ؛ پس اى کاش هنگامى‌که سختى و ناگواریى از سوى ما به آنان مى‌رسید، تضرع و زارى مى‌نمودند، لیکن دل‌هایشان قساوت پیدا نموده و سنگدل گردیده بودند» که خداوند در این آیه شریفه هشدار مى‌دهد که اگر کافران تضرع و زارى مى‌نمودند، خداوند سختى و ناگوارى و خشم و عذاب و عقاب خویش را از آنان برمى‌داشت و ناراحتی‌هاى آنان را برطرف مى‌نمود».

خداوند متعال در آیه ۱۸۶ بقره دعا را کلید رسیدن به آمال و آرزوها بیان کرده و فرموده است: «وَ إِذا سَاءَلَکَ عِبادى عَنّى فَإِنّى قَریبٌ اءُجیبُ دَعْوَةَ الدّاعِ إِذا دَعانِ؛ و هرگاه که بندگانم درباره من بپرسند، بگو: که من نزدیکم و دعاى هر دعا کننده را هنگامى که مرا بخواند، اجابت مى‌کنم» خداوند متعال مى‌فرماید: «قُلْ ما یَعْبَؤُا بِکُمْ رَبّى لَوْلا دُعآؤُکُمْ فَقَدْ کَذَّبْتُمْ، فَسَوْفَ یَکُونُ لِزاماً؛ بگو: اگر دعایتان نبود، پروردگارتان چه اعتنایى به شما داشت زیرا مسلّماً شما تکذیب نمودید، و لذا تکذیبتان همواره ملازم شما خواهد بود».

و نیز در آیه ۶۰ غافر می‎فرماید: «وَقَالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ؛ مرا بخوانید تا دعایتان را براى شما اجابت کنم، به‌راستى کسانى‌که از پرستش و عبادت من گردنکشى مى‌کنند، با حالت خوارى و ذلّت وارد جهنم خواهند شد».

اگر انسان توجه قلبی به سوی خداوند نداشته باشد دعایش سزاوار اجابت نیست همچنان‌که در دنیا  اگر کسی به‌سوی انسان توجه کامل نکند، سزاوار نیست انسان به او توجه کامل پیدا کند؛ مثلاً در زندگی دنیا با کسی مشغول صحبت باشی اما او از صحبت کردن با تو غافل باشد و از ماندن در کنار تو روی گردان باشد در این جا سزاوار است که تو با او صحبت نکنی و جوابش را نگویی.

رسول خدا(ص) در این رابطه فرمود: خداوند دعایی را که از دلی غافل و بی‌خبر باشند نمی‌پذیرد همچنین، امام صادق(ع) فرمود: در هنگام دعا توجه کن چه کسی را می‌خوانی چگونه می‌خوانی و برای چه می‌خوانی و چه می‌خواهی.

انتهای پیام

منبع: ایکنا

کلیدواژه: خبرگزاری بین المللی قرآن ایکنا لرستان معارف دعا کردن شرایط آداب دعا

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت iqna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایکنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۶۶۷۵۹۸۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

گزارشگر ایده‌آل رئیس فدراسیون فوتبال

به گزارش "ورزش سه"، مهدی تاج رئیس فدراسیون فوتبال ایران در حاشیه مراسم تشییع پیکر زنده یاد مسعود اسکویی در گفتگو با خبرنگاران گفت: هنوز خودم باورم نیست که ایشان به رحمت خدا رفته. صدای آقای اسکویی یک صدای خاص بود و صدای ممتاز بود. امیدوار بودیم این صدای سحرانگیز و غرور آفرین یک بار دیگر شنیده شود ولی متاسفانه این اتفاق افتاد.

او ادامه داد: فکر می‌کنم اهالی ورزش هم امروز حق این مرد بزرگوار را ادا کردند. من با آقای اسکویی خاطرات زیادی داشتم و به واسطه قدمتی که در حوزه ورزش از سال 1368 که مدیرعامل یک باشگاه بودم تا امروز با ایشان مراوده داشتم. به هر جهت این اتفاق تلخ افتاد و من به همکارانم عرض تسلیت دارم. امیدوار هستم ایشان که رفتند ولی قدر عزیزانی که در کنارمان هستند را بدانیم.

مهدی تاج در پایان تاکید داشت: واقعیت این است که صدا، نگاه و دید مثبت آقای اسکویی خاص بود. انتقادات او همیشه جنبه اصلاحی داشت که خیلی مهم است و هیچوقت صدای تخریب را از ایشان نشنیدم.