نظریه علم دینی؛ اقدامی واکنشی در برابر پیش‌فرض‌های الحادی/ تحمیل هر پیش‌فرض اشتباه است
تاریخ انتشار: ۱۶ بهمن ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۶۷۸۹۰۶۴
گروه اندیشه ـ رسولی‌پور با بیان اینکه نظریه علم دینی اقدامی واکنشی در برابر کسانی است که پیش‌فرض‌های الحادی خود را در تحقیقات علمی دخالت می‌دهند، تصریح کرد: اگر دخالت دادن پیش‌فرض‌های الحادی در تحقیقات علمی اشتباه است، دخالت دادن پیش‌فرض‌های اسلامی هم اشتباه است؛ چون شما طبیعت را آنچنان که هست مطالعه نمی‌کنید.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
رسول رسولی‌پور، رئیس دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه خوارزمی و پسا دکترای فلسفه دین از دانشگاه نوتردام آمریکا و همچنین استاد مدعو این دانشگاه است. خبرگزاری ایکنا؛ در گفت‌وگو با این محقق نظرات او در چند زمینه همزیستی، گفت‌وگوی ادیان و علم دینی جویا شدم. در مصاحبه پیش‌رو که بخش نخست این گفت‌وگوست، او ضمن تردید در امکان تولید علم دینی، به بیان استدلال خود در این زمینه پرداخت. مشروح این بخش از گفت‌وگو از نظر می‌گذرد؛
ایکنا ـ یکی از مسائلی که در حوزه علوم انسانی مطرح است بحث اسلامی‌سازی است که در چند سال اخیر این بحث قوت گرفته است و همایش‌هایی در این زمینه برگزار میشود و گروهی در این زمینه فعال هستند. در مقابل یک دیدگاه نقادانه وجود دارد و برخی امکان تحقق علوم انسانی اسلامی را نفی می‌کنند. با این توصیف در دو حوزه می‌توان بحث کرد: یکی امکان ذاتی اسلامی‌سازی علوم انسانی و دوم، بحث امکان وقوعی آن. در وحله نخست می‌خواست ببینم به نظر حضرت‌عالی در عالم تصور و ذهن، سوای عالم خارج، امکان تولید یک علم بر اساس مبانی اسلامی وجود دارد یا خیر؟
سوال شما خیلی سوال جدی و چالشی است. ما چند دهه است با آن درگیر هستیم. مشکلاتی که در سطح فکری و دانشگاهی با آن مواجه بودیم این انگیزه را به مراکز دینی و دانشگاهی ما داده است که در این حوزه کار بکنند و طرح‌های اجرا بشود و در دانشگاه، مراکزی دایر بشود و تلاشی برای اسلامی کردن دانشگاه و اسلامی کردن علوم انسانی صورت بگیرد.
اگر بخواهم از جهت مفهوم‌‌شناسی به بررسی این موضوع بپردازم، ابتدا باید دو مفهوم «علم» و «اسلام» را تبیین کنیم تا معلوم شود چه چیزی را می‌خواهیم چه کار بکنیم. یعنی منظور ما از علم چیست، منظورمان از اسلام چیست. قبل از اینکه به این بحث بپردازم، مسئله ساده‌تر و سهل‌الوصول‌تر مسئله اسلامی کردن دانشگاه است. خود مقام معظم رهبری یک بیانی دارند که نشان می‌دهد منظورشان از اسلامی کردن دانشگاه این است که استاد مومن باشد، با انگیزه‌های الهی به کلاس برود و فضای معنوی در محیط کار ایجاد بشود. من با این تعریف کاملا همراه هستم و موافقم که این مسئله امکان‌پذیر است.
. بیشتر ببینید؛ همزیستی؛ پیام مشترک همه انبیاست
استاد دانشگاه خوارزمی در ایکنا
به هر حال ما در یک کشور اسلامی زندگی می‌کنیم و اساتید ما عموما تعلقات مذهبی و دینی دارند. از این جهت انتظار می‌رود یک استاد، این فضای معنوی را در سطح دانشگاه تقویت بکند. به این معنی اسلامی کردن دانشگاه هم امکان دارد و هم یک تکلیف است برای همه اساتیدی که تعلقات مذهبی دارند. اما در خصوص اینکه میشود علم را اسلامی کرد یا نه، همین‌طور که عرض کردم اگر ما تعریفمان را از این دو واژه مشخص بکنیم، شاید پاسخگویی به این سوال راحت‌تر باشد؛ هرچند باز هم مسئله، مسئله سخت و جدی است.
اگر منظور ما از «علم»، معرفت و آگاهی و دانستن است، یعنی معادل کلمه Knowledge، به این معنا هر کسی که مسلمان است یا متدین است در تلاش است آگاهی‌های مذهبی خودش را افزایش بدهد؛ یعنی دانایی دینی خود را افزون بکند. این دانش و آگاهی دینی امر ممکنی است و کسب آن برای هر کسی که خودش را مسلمان می‌داند لازم است. پس ما باید دانش اسلامی‌مان را بیشتر کنیم، آگاهی‌مان را نسبت به اسلام بیشتر کنیم؛ اما اگر تعریف ما از علم Science باشد، یعنی آنچه تعریف مشخص و معینی در مجامع علمی دارد، در آن صورت برای اینکه داوری کنیم چنین علمی امکان اسلامی‌سازی دارد یا خیر باید قدری احتیاط کنیم.
ساینس همان رشته معرفتی انسان است که نتیجه تلاش همه ابنای بشر در جهت شناخت طبیعت و جهان است. هم موضوعش مشخص است، هم شیوه‌هایش مشخص است و شیوه‌های تجربی و آزمایشگاهی و حسی است و هم روشن است. ما در ساینس دنبال شناخت پدیده‌ها برای پیش‌بینی دقیق‌تر هستیم.
حالا اگر منظور ما از اسلامی کردن ساینس این است که یک جهت الهی به تحقیقمان بدهیم؛ یعنی یک جهتی را به آن تحمیل بکنیم، به نظر من این امر با ذات علم سازگار نیست. اما اگر منظورمان این است که یک عالم مسلمان تربیت بکنیم که در عین اینکه دانشمند است و در رشته‌های علمی تبحر دارد، در عین حال مسلمان هم باشد و به شرایع و احکام دینی عمل بکند، خب باز این معنا مشکلی ندارد. اما اینکه ما بخواهیم یک ساینس اسلامی درست بکنیم امری بعید است و لااقل من آن را نمی‌فهمم و نیاز به توضیح بیشتر درباره دو مفهوم اسلام و علم دارد.
با تجربه و شناخت اندکی که من دارم، علم دینی اگر به منزله دانش دینی و معرفت دینی است، هم ممکن است و هم لازم، اما اگر علم دینی به معنای یک شیوه علمی است که دین به ما تکلیف می‌کند یا به ما نشان می‌دهد و ما باید به عنوان مسلمان به آن شیوه عمل بکنیم، به نظر من پذیرش این امر برای من خیلی سخت و مبهم است.
در گفت‌وگوهایی که با اساتید مدافع علم دینی داریم، آنها می‌گویند که در تاریخ ساینس و علم، چون پیش‌فرض‌های علمی یک پیش‌فرض‌های الحادی و سکولار بوده است، بر این اساس منظور ما از علم دینی تلاشی است که پیش‌فرض‌هایش مطالعه جهانی باشد که صانعی به نام خدا دارد. یعنی منظورمان از علم دینی این است که پیش‌فرض‌هایمان را عوض بکنیم. در جواب این افراد باید بگویم بله، اگر علم دینی یک عمل واکنشی است در برابر کسانی که با پیش‌فرض‌های الحادی و سکولار می‌خواهند به جهان نگاه کنند، من هم قبول دارم اگر آن طرفش امکان دارد، این طرفش هم امکان دارد.
در واقع باید بپذیریم یک دانشمند تا جایی که می‌تواند، باید از پیش‌فرض‌هایش دوری کند و طبیعت را آنچنان که هست ببیند، نه آنچنان که خودش می‌خواهد ببیند. اگر نگاه الحادی به طبیعت اشکال دارد، چون محکوم به پیش‌فرض‌های من است و سوژه بیشتر بر آن دخالت دارد تا ابژه، در اسلامی کردن علوم هم همین مشکل پیش می‌آید. بر اساس تحمیل پیش‌فرض‌های اسلامی شما در واقع طبیعت را مطالعه نمی‌کنید بلکه دارید دیدگاه خودتان را به طبیعت تحمیل می‌کنید.
ممکن است طرفداران علم دینی در پاسخ ما بگویند که غربی‌ها دارند پیش‌فرض‌های خود را تحمیل می‌کنند، ما هم تحمیل می‌کنیم حالا کدامش بهتر است؟ به نظرم از این جهت که تحمیل یک نگاه خداباورانه از تحمیل یک نگاه خدا ناباورانه بهتر است و رجحان دارد، می‌توان گفت اگر بنا بر تحمیل باشد، تحمیل نگاه خداباورانه بهتر است؛ ولی اگر ما به بخواهیم ابژه را آنچنان که هست مطالعه کنیم، تحمیل هیچ کدام از این پیش‌فرض‌ها چه سکولار و چه الحادی نمی‌تواند یک شیوه عالمانه در تحقیق علمی باشد.
تازه برخی افراد مدعی علوم تجربی اسلامی هم هستند. من در یک گفت‌وگویی که با یکی از مدافعان علم اسلامی و دینی داشتم، وقتی بحث بالا گرفت و یک مقدار هیجانی شد ایشان مدعی شد ما حتی سیب زمینی اسلامی داریم. یعنی حتی ابژه‌ها باید یک رنگ اسلامی به خود بگیرند. اگر منظور ما از سیب‌زمینی، محصولی است که زارعش با قصد قربت می‌رود آن را می‌کارد یا این کار را یک عبادت تلقی می‌کند، باز من با این دیدگاه همدلی دارم و آن را می‌پذیریم؛ ولی دیگر طریق کاشت سیب‌زمینی اسلامی و غیر اسلامی ندارد و صحبت از دینی کردن این امر استبعاد دارد و پذیرشش خیلی سخت است.
ایکنا ـ ممکن است کسانی که مدافع اسلامی‌سازی علوم انسانی هستند این مطلب را بگویند که مثلا غربی‌ها یک نظام فکری و فلسفی داشتند، بعد آمدند آن را به حوزه اقتصاد و سیاست و ... وارد کرده‌اند و حوزه‌های مختلف مثل جامعه‌شناسی و علوم تربیتی و ... را از دل آن منظومه فکری بیرون کشیدند. قطعا دین اسلام هم یک منظومه فکری و چهارچوب مشخصی دارد اما ما نتوانستیم آن را به حوزه جامعه‌شناسی و علم سیاست و ... وارد کنیم. شاید کسانی که مدافع این جریان هستند حرفشان این باشد که ما بیاییم این پیش‌فرض‌ها و مبانی اولیه دین اسلام را وارد علوم مختلف کنیم؛ کما اینکه همین الآن هم درس خارج فقه علوم اجتماعی و ... در حوزه علمیه برگزار میشود. آیا از نظر شما این استدلال پذیرفتی است؟
اساساً باز باید به تعریف دین و علم برگردیم که دین قرار است چه کار کند؟ دین قرار است رشته‌های معرفتی انسانی تولید کند یا دین قرار است یک معنایی به زندگی ما بدهد تا انسان در زندگی حس تنهایی نکند و بداند جهان صاحبی دارد، غایتی دارد، هدفی دارد. اگر تعریف ما از دین و علم و وظایفی که برای دین و علم قائل هستیم روشن‌تر بشود فکر می‌کنم راحت‌تر بتوانیم به این سوال پاسخ دهیم.
با برداشتی که من از دین دارم پیامبران را مسئول و متکفل ایجاد رشته‌های علمی نمی‌دانم. اینکه ما از مبانی دینی یک پیش‌فرض‌هایی استخراج کنیم که بر اساس آن مثلا فیزیکی متفاوت از فیزیکی که غربیان تاسیس کردند درست بکنیم، پذیرشش برای من سخت است. با این وجود من انکار نمی‌کنم که عده‌ای از غربیان پیش‌فرض‌های الحادی و سکولار خودشان را در معرفت علمی‌شان به کار بستند و علمی که تولید شده است یک علم سکولار است و در آن فرض خدا هیچ جایگاهی ندارد. اما نمی‌توانم واکنشی عمل بکنم و بگویم چون یک عده‌ای این کار را کردند، من هم باید در جواب آنها این کار را انجام دهم. اتفاقا من باید اشتباهی که صورت گرفته است را اصلاح کنم و شیوه خنثی و بی‌طرفانه و شیوه‌‌ای که پیش‌‌فرضا‌هایمان در مطالعه جهان خارج دخیل نباشد را پیش بگیرم.
انتهای پیاممنبع: ایکنا
کلیدواژه: ایکنا علم دینی رسولی پور مصاحبه علم سکولار اسلامی کردن دانشگاه پیش فرض دین قرار علوم انسانی اسلامی سازی سیب زمینی دین و علم ما از علم نگاه خدا علم دینی اما اگر بر اساس
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت iqna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایکنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۶۷۸۹۰۶۴ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
استفاده از ظرفیت بانوان فعال برای رفع چالش‌های ملی/ پژوهش‌های دینی، مسئله‌محور باشند
به گزارش خبرنگار خبرگزاری علم و فناوری آنا، آیین معارفه سرپرست جدید امور بانوان دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرقدس، ملارد و صفادشت در محل سالن اجتماعات ریاست این دانشگاه برگزار و صغری باباپور به‌عنوان مسئول امور بانوان دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرقدس معرفی شد.
حامد افشاری رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرقدس، ملارد و صفادشت در این نشست اظهار کرد: این دانشگاه به‌عنوان دانشگاهی سرآمد در سطح استان تهران است و از مسئول امور بانوان انتظار می‌رود، توسعه و نوآوری فرهنگی امور بانوان مبتنی بر پژوهش و فناوری و کارآفرینی در واحد دانشگاهی مربوطه، شبکه‌سازی در سطوح و حوزه‌های مختلف پژوهش‌های فرهنگی در درون واحد دانشگاهی، ایجاد بستر‌های مناسب برای انجام پژوهش‌های دینی مسئله‌محور و تحقق اهداف دانشگاه در حل مسئله حجاب و عفاف و استفاده از توان بانوان فعال واحد دانشگاهی برای رفع چالش‌های ملی را سرلوحه فعالیت خود قرار دهد.
در ادامه حکم سرپرستی امور بانوان دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرقدس، ملارد و صفادشت به باباپور اهدا شد.
در حکم افشاری خطاب به باباپور آمده است: امید است با اتکال به درگاه ذات اقدس احدیت تمامی توان و کوشش خود را مصروف حفظ مصالح کشور در توسعه دانشگاه کرده و با صداقت کاری، امانتداری و قانونمندی در انجام امور محوله موفق باشید.
به گزارش آنا، بانوان و دختران دانشجو برای اطلاع از برنامه‌های ویژه می‌توانند در گروه «بانوان نقش‌آفرین دانشگاه آزاد اسلامی شهرقدس» به سرپرستی دکتر باباپور به آدرس تلگرام https://t.me/banooqods/ مراجعه کنند.
انتهای پیام/
حمله به نمازگزاران در گذره هرات افغانستان/ ۶ نفر شهید شدند