ستاره‌شناس مسلمان و نظریه حرکت حلزونی سیارات

ابواسحاق نورالدین اشبیلی معروف به «ابواسحاق بِطروجی» ستاره‌شناس اندلسی قرن ششم و هفتم هجری قمری است.

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا ـ بارها شنیده‌ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ، روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می‌انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن‌ها پیش خشت به خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته‌اند.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ، جلد اول کتاب «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.

ابواسحاق نورالدین اشبیلی ستاره‌شناس اندلسی قرن ششم و هفتم هجری قمری است.

در بِطروج، در شمال قرطبه، به دنیا آمد و به این سبب به «بطروجی» ملقب شد و چون بیشتر عمر خود را در اشبیلیه گذراند، به «اشبیلی» نیز مشهور است. او در منابع غربی به آلپِتراگیوس شهرت دارد .

از تاریخ تولد و نحوه زندگی وی اطلاع نداریم جز آنکه مؤلفی یهودی به نام یهود بن سلیمان در 1247م از او یاد کرده و گفته است که او حدود 30 سال پیش از آن تاریخ زنده بوده است. در منابع تاریخ فوت او را حدود 614ق ذکر کرده‌اند.

بطروجی کتابی به نام الهیئة دارد که از طریق آن می‌توان دریافت که شاگرد و دوست ابن طفیل، فیلسوف مشهور اندلسی بوده است. بطروجی این کتاب را به سفارش ابن طفیل نوشت که سبب شهرتش شد. وی در این اثر نظریه نظام افلاک و حرکت ستارگان، بدون توسل به افلاک تدویر و خارج از مرکز را بیان کرده که با الگوی بطلمیوس متفاوت است. این کتاب به سرعت توجه دانشمندان را به خود جلب کرد.

نقد هیئت بطلمیوس و دفاع از کیهان‌شناسی ارسطو، یک سده پیش از بطروجی آغاز شده بود. ابن باجه، جابر بن افلح اشبیلی، ابن طفیل و ابن رشد در رد هیئت بطلمیوس سخنانی گفته بودند و ابن میمون، معاصر بطروجی نیز مخالف نظریه بطلمیوسی و موافق با قواعد طبیعیات ارسطویی بود. از نظر ارسطو، آسمان از فلک‌های تودرتو و متحدالمرکزی تشکیل شده است که حرکت‌های خاص خود را دارند. هر فلک شامل یک یا چند جرم آسمانی (ثوابت و سیارات) است که با حرکت افلاک تغییر مکان می‌دهند. بنابراین، هر فلک محرکِ آن دسته از جرم‌های آسمانی است که در آن قرار گرفته‌اند.

در نظریه بطلمیوس هفت سیاره (ماه، خورشید، عطارد، زهره، مریخ، مشتری، زحل) منظم و دایره‌وار به دور زمین که ثابت است، می‌چرخند. بنا بر این نظریه، سیارات هنگام گردش گاهی به زمین نزدیک و گاهی از آن دور می‌شوند و به همین سبب، با آنکه همیشه سرعتی ثابت دارند، حرکت آنها از زمین گاه کُند و گاهی تند دیده می‌شود.

بطروجی نظریه حرکت لَولَبی (حلزونی) را که ساده‌تر و به نظریه ارسطو نزدیک‌تر بود، عرضه کرد. از نظر او فلک نهمی وجود دارد که منشأ همه حرکات است و فلک‌های تودرتوی آسمان تحت تأثیر این فلک برین، از شرق به غرب می‌چرخند و سرعت حرکت هر فلک به فاصله آن از فلک نهم تفاوت دارد.

 فلک هشتم یا فلک ثوابت که کمترین فاصله را با فلک نهم دارد و سرعت آن از همه بیشتر است و هر 24 ساعت اندکی کمتر از یک دور کامل می‌چرخد. فلک‌های درونی‌تر به علت تأثیرپذیری کمتر از فلک بیرونی، کندتر حرکت می‌کنند و منشأ مشاهده حرکت رجوعی نیز همین است.

در این نظام، هر فلک قطب جداگانه‌ای دارد و قطب هر فلک نسبت به قطب فلک بالاتر انحراف دارد. فلک‌ها هم در مسیر شبانه‌روزی خود حرکت می‌کنند و هم به دور محور خود می‌چرخند. از ترکیب این دو حرکت، حرکت لولبی پدید می‌آید که انحراف سیارات به شمال و جنوب را موجب می‌شود. به این ترتیب، در نظام نجومی بطروجی، بی‌نظمی ظاهری مشهود در حرکت سیارات بدون نیاز به فلک‌‌های خارج مرکز و تدویر توجیه می‌شود.

بطروجی در کتاب خود آورده که مبنای این سخنان او الهام الهی و همچنین نظریات ابن طفیل است، نه محاسبه و مشاهده و رصد.

انتقاد بطروجی از هیئت بطلمیوسی تأثیر فراوانی در غرب گذاشت. آرای او نشان می‌داد که وی تجربه چندانی در نجوم عملی نداشته است؛ اما فیلسوفان یهودی و مسیحی که نظام طبیعی ارسطو را با موازین دینی سازگارتر در نظام طبیعی بطلمیوس می‌دانستند، به او توجه فراوان نشان دادند.

دانشمندان فراوانی از بطروجی و هیئت او یاد کرده‌اند؛ از آن جمله می‌توان از آلبرت کبیر و شاگردش، برنارد دوتری، راجر بیکن و اسحاق اسرائیلی و لوی بن گرسون نام برد. بیشتر ستاره‌شناسان فرضیات بطروجی را به سبب نقصان و ناتوانی آن در برابر نظام بطلمیوسی رها کرده‌اند.

انتهای پیام/4104/

منبع: آنا

کلیدواژه: انتشارات امیرکبیر دکتر علی اکبر ولایتی تقویم تاریخ ستاره شناس

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت ana.press دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «آنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۶۸۸۰۳۸۲ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

کمربند کویپر و ابر اورت: لبه‌های منظومه شمسی!

به گزارش خبرگزاری علم و فناوری آنا، وقتی از منظومه شمسی حرف می‌زنیم، خورشید و سیارات و اقمار به ذهن‌ها خطور می‌کند، اما آیا می‌دانستید که فراتر از مدار نپتون (آخرین سیاره منظومه شمسی)، دو منطقه مرموز به نام‌های کمربند کویپر و ابر اورت (Kuiper Belt and Oort Cloud) وجود دارند که در لبه‌های منظومه شمسی قرار دارند؟

ابتدا اجازه دهید در مورد کمربند کویپر صحبت کنیم. این منطقه مانند حلقه‌ای از اجرام یخی است که فراتر از مدار نپتون قرار دارد. اجرام این منطقه به دور خورشید می‌چرخند. برخی از این اجرام مانند سیارات کوتوله مانند پلوتو و اریس بسیار بزرگ هستند. این اجسام یخی بقایایی از روزهای اولیه منظومه شمسی هستند، وقتی که سیارات شکل گرفته بودند. کمربند کویپر خانه دنباله دارها نیز هست! دنباله دارها مانند گلوله‌های خاکی و یخی هستند که وقتی به گرمای خورشید نزدیک شوند تا حدودی ذوب می‌شوند و به همین علت آنها را از روی دم‌های بلندشان می‌شناسیم.

اکنون بیایید دامنه سفرمان را گسترش دهیم و به فراتر از کمربند کویپر و به سمت ابر اورت سفر کنیم. این منطقه در مقایسه با کمربند کویپر بسیار دورتر از خورشید است. ابر اورت مانند یک پوسته یخی غول پیکر است که منظومه شمسی ما را احاطه کرده است. آنقدر دور است که دیدن یا مطالعه مستقیم آن حاصل نشده است. ابر اورت از میلیاردها جرم یخی (از جمله دنباله دارها) پر شده است. این دنباله دارها مدارهای طولانی و بیضی‌ شکلی دارند که طی سفرهای خود به خورشید نزدیک شده و سپس به اعماق فضا می‌روند.

کمربند کویپر و ابر اورت به دلیل جاذبه خورشید شکل گرفته‌اند و بنابراین باید آنها را در رده منظومه شمسی در نظر گرفت اما کمتر به آنها اشاره‌ای می‌شود. مطالعه این مناطق دوردست کمک می‌کند تا در مورد چگونگی شکل گیری منظومه شمسی در میلیاردها سال پیش اطلاعات بیشتری کسب کنیم. دانشمندان از تلسکوپ‌های قدرتمند برای رصد این مناطق و جمع آوری اطلاعات در مورد اجرام یخی و دنباله دارهایی که در آنجا هستند استفاده می‌کنند.  دفعه بعد که به آسمان شب نگاه کردید، به یاد داشته باشید که در منظومه شمسی فراتر از سیارات آشنای دور و برمان، قلمروهای پنهانی نیز وجود دارد که باید کشف شود.

انتهای پیام/