به نقل از «فردا»

پالانی که به کمک انگلیس به سلطنت رسید +عکس

تاریخ انتشار: ۴ اسفند ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۷۰۰۱۱۲۷

خبرگزاری فارس: سوم اسفند ۱۲۹۹ رضاخان با کودتای نظامی وارد تهران شد و ادارات و نهاد‌های دولتی را به اشغال درآورد. بر اثر این کودتا بسیاری از شخصیت‌های برجسته و آزاداندیش آزاد شدند، مطبوعات سرکوب شد که ضیاءالدین طباطبایی از همدستان رضاخان در طراحی کودتا، به نخست‌وزیری رسید و رضاخان نیز شخصا به عنوان فرمانده کل قوا منصوب شد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

کودتای ۱۲۹۹ را می‌توان نقطه عطف قدرت‌یابی رضاخان دانست که بر اساس آن سلسله قاجار منقرض شد و قدرت به پهلوی رسید.

* فرمانده اصلی

ادموند آیرون‌ساید فرمانده اصلی کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ بود که نقش اصلی در به قدرت رساندن رضاخان داشت. آیرون‌ساید در سال ۱۸۸۰ در انگلستان متولد شد. در دوران جنگ جهانی اول فرماندهی قوای متفقین در شمال روسیه را برعهده داشت و پس از پایان جنگ جهانی با درجه سرلشکری، چون دیگر افسران ارتش بریتانیا مدتی بیکار بود. در این مدت به نگارش کتاب پرداخت که مربوط به دوره فرماندهی وی در شمال روسیه بود. سپس مأموریت‌های تازه‌ای به وی ارجاع شد که عبارت بودند از مأموریت در مجارستان برای تسهیل عملیات عقب‌نشینی قوای رومانی از خاک این کشور، فرماندهی نیرو‌های بریتانیا در ازمیر و سرانجام به ظاهر مأمور فرماندهی نیرو‌های بریتانیا در شمال ایران و اعزام این قوا به بین‌النهرین شد. ولی هدف وی از این مأموریت چیزی بیش از این نبود.

ژنرال آیرون‌ساید در مهر ۱۲۹۹ به ایران وارد شد و اولین هدفش فراهم کردن زمینه برای اخراج فرمانده روسی قوای قزاق سرهنگ استارو سلسکی از ایران و در اختیار گرفتن این قوا بود. دربار همایون از سوی شاه به ظاهر ریاست قوای قزاق منصوب شد، ولی در واقع اختیار کامل این قوا را سرهنگ اسمایس و ژنرال آیرون‌ساید برعهده داشتند.

آیرون‌ساید در این زمان بود که با فرمانده واحد تبریز، یعنی رضا میرپنج آشنا شد. البته پیش از این، عامل بریتانیا در تهران، او را متوجه این فرد کرده بود. آیرون‌ساید در مورد اولین دیدارش با رضاخان می‌نویسد: «رفته رفته توجه من و سرهنگ اسمایس به واحد تبریز جلب شد. فرمانده آن‌ها مردی بلندقامت بود. شانه‌هایی فراخ و چهره و نگاهی مشخص داشت. نامش رضاخان بود. بدین ترتیب مردی که بنا بود در سرنوشت کشورش تأثیری آن همه عظیم برجای گذارد، رفته رفته مورد توجه قرار گرفت. به یاد دارم نخستین باری که او را دیدم بدنش از حمله جدی مالاریا می‌لرزید. فکر کردم او کسی نیست که با این بیماری‌ها از پا درآید. ما تصمیم گرفتیم او را فوری ولو به طور موقت به فرماندهی بریگاد قزاق منصوب کنیم».

آیرون‌ساید در همان حین که مشغول مذاکره و طراحی کودتا در شاخه نظامیان بود دستور عقب‌نشینی به قوای انگلیس را هم صادر کرد و خروج این نیرو‌ها بر شایعاتی همچون حمله بلشویک‌ها دامن می‌زد و بر وحشت مردم می‌افزود. آیرون‌ساید که در اجرای عملیات خود موفق شده بود در روز ۲۸ بهمن ۱۲۹۹ ایران را به قصد بغداد ترک کرد. او در مورد این مأموریت خود نوشت: «مدت خدمتم در ایران آن قدر زیاد نبود که بتوانم اطلاعات عمیقی در مورد این کشور به دست آوردم... یک چیز برایم مسلم بود، تلاش صد ساله ما برای اعمال نفوذ در ایران از طریق زور به سر رسیده بود».

آیرون‌ساید پس از بازگشت به بغداد مأمور شد در کنفرانس قاهره که از سوی چرچیل وزیر مستعمرات بریتانیا برای حل مسأله عراق تشکیل شده بود، شرکت کند. در بازگشت از این کنفرانس هواپیمایش دچار سانحه شد و به علت شکستگی پا مدتی بستری بود. پس از بازگشت به انگلیس به فرماندهی ستاد کمبرلی منصوب شد.

آیرون‌ساید که دارای سه نشان از ملکه انگلستان بود در سال ۱۹۵۹ درگذشت. کتاب خاطرات او تحت عنوان «شاهراه فرماندهی» در سال ۱۹۷۲ توسط فرزندش لرد آیرون ساید در لندن منتشر شد، اما این خاطرات کامل نبود و قسمت مربوط به کوتای سوم اسفند آن منتشر نشده بود.

* حامی قرارداد، نخست‌وزیر کودتا

از دیگر شخصیت‌هایی که نقش مهم و محوری در کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ داشت، سیدضیاءالدین طباطبایی فرزند سیدعلی آقای یزدی بود که در سال ۱۳۶۸ در شیراز متولد شد. او ایام کودکی را در تبریز و شیراز طی کرد. در تبریز به مدرسه ثریا رفت و زبان فرانسه و انگلیسی را در این مدرسه فرا گرفت.

با آغاز نهضت مشروطه‌خواهی به مشروطه‌خواهان پیوست و ۱۸ سال بیشتر نداشت که اقدام به انتشار روزنامه‌ای به نام «اسلام» و سپس «ندای اسلام» کرد.

پس از بمباران مجلس توسط محمدعلی شاه و قلع و قمع مشروطه‌خواهان در مغازه یکی از نمایندگان مجلس دور اول که از طرفداران شاه بود، بمبی منفجر شد که منجر به کشته شدن او شد و سیدضیاء از متهمان نخست این بمب‌گذاری بود که از بیم جان ابتدا به سفارت عثمانی پناهنده شد؛ ولی سایر پناهندگان سفارت عثمانی با حضور وی در سفارت مخالفت کردند. سفارت انگلیس نیز از پذیرفتن وی سر باز زد و او ۶ ماه در سفارت اتریش پناهنده بود تا اینکه تهران توسط مشروطه‌خواهان فتح و شاه خلع شد. اولین اقدام سیدضیاء در این دوره انتشار روزنامه‌ای به نام «شرق» بود که از حمایت مالی اعضای لژ فرماسیونری بیداری ایران برخوردار بود.

این روزنامه به علت سیاست تندی که در پیش داشت، چند بار توقیف شد و هر بار پس از چندی مجددا اقدام به انتشار آن می‌کرد تا آنکه پس از انتشار شماره ۱۰۶ برای همیشه توقیف شد، ولی سیدضیاء از روزنامه‌نگاری دست برنداشت و این بار به انتشار روزنامه‌ای به نام «برق» اقدام کرد. اما این روزنامه نیز دیری نپایید و تعطیل شد و صاحب امتیاز آن پس از محاکمه به اجبار برای مدت سه سال به فرانسه رفت.

پس از بازگشت از این سفر اجباری سید ضیاء که حال دیگر در بازی سیاست زبردست شده بود، بار دیگر اقدام به انتشار روزنامه‌ای به نام «رعد» کرد. او در انتشار این روزنامه از حمایت سفارت انگلیس برخوردار بود. این روزنامه مدتی منتشر شد و پس از ۲۴۶ شماره صاحب امتیاز آن اعلام کرد که روزنامه تا چندی موقتا تعطیل خواهد بود. علت تعطیلی روزنامه، سفر سید ضیاء به روسیه بود که خود هرگز این مطلب را بیان نکرد، ولی در گزارش سفارت ایران در پترزبورگ اشاره شده است.

روزنامه پس از ۱۴ ماه تعطیلی مجددا انتشار یافت و سیاست آن دفاع از دولت وثوق‌الدوله بود. سال ۱۳۳۷ قمری از سوی دولت وقت در رأس هیاتی ۱۴ نفره مأمور مذاکره با دولت‌های قفقازیه و انعقاد قرارداد مودت شد. پس از بازگشت از روزنامه‌اش رعد، به حمایت از قرارداد استعماری منعقده بین وثوق‌الدوله و امپراتوری انگلستان تحت عنوان قرارداد ۱۹۱۹ پرداخت و به عاقد قرارداد دست‌مریزاد گفت و انعقاد این قرارداد را آرزوی دیرین خود خواند و او به صورت علنی با سفارت انگلیس رابطه‌ای کاملا نزدیک داشت و با اعضای آن رفت و آمد می‌کرد. مخالفت با قرارداد ۱۹۱۹ سرانجام منجر به سقوط دولت وثوق‌الدوله شد و حال باید انگلیس راهی دیگر برای تثبیت قدرت خود در ایران می‌جستم. در این حال سید ضیاء به راهنمایی سفارت اقدام به تأسیس کمیته‌ای به نام کمیته آهن در منزل خود در زرگنده که به سفارت انگلیس بسیار نزدیک بود کرد.

این کمیته که انگلیسی‌ها نیز با آن ارتباط داشتند برای کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ طرح شد و در چهارم اسفند احمدشاه حکم نخست‌وزیر او را تحت فشار قوای قزاق صادر کرد. اکثر اعضای کابینه سیدضیاء را که به کابینه سیاه معروف بود، اعضای کمیته زرگنده تشکیل می‌دادند. در شرایط جدید که انگلیس موفق به تشکیل کمیته دولت در ایران شده بود، دیگر به قرارداد ۱۹۱۹ نیاز نداشت؛ لذا از اولین اقدامات این دولت دست‌نشانده اعلام لغو آن قرارداد بود.

در خرداد ۱۳۰۰ بنا به مصالحی دولت کودتا کنار گذارده شد و سیدضیاء تهران را به قصد اروپا ترک کرد. او ۱۶ سال در اروپا و ۶ سال نیز در فلسطین به سر برد و در این مدت همواره با عوامل انگلیس در ارتباط بود. پس از سقوط رضاشاه در سال ۱۳۲۲ به ایران بازگشت و حزب اراده ملی را تأسیس کرد و به عنوان نماینده یزد به مجلس چهاردهم وارد شد. سال ۱۳۲۵ در دولت قوام به جرم وابستگی به انگلیس مدتی را در حبس گذراند و سال ۱۳۲۹ قصد نخست‌وزیری داشت که پس از شکست در این مورد تنها مشاورت غیررسمی محمدرضا شاه را عهده‌دار شد. به کشاورزی در باغ خود در سعادت‌آباد روی آورد و در سال ۱۳۴۸ به علت حمله قلبی درگذشت.

* از پالانی تا پهلوی

از دیگر عوامل اصلی کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ رضاخان میرپنج بود. رضا فرزند عباسعلی خان داداش‌بیگ، افسر فوج قزاق سال ۱۲۵۶ در روستای آلاشت از توابع سوادکوه مازندران به دنیا آمد. رضا در کودکی آموزشی ندید و ۱۵ سال بیشتر نداشت که به بریگاد قزاق پیوست و پس از ۳ سال به استخدام فوج سوادکوه درآمد. از انتقال به تهران نیز مدتی در سفارت هلند مأمور نگهبانی بود. سال ۱۲۹۴ به همراهی چند تن دیگر از افسران قوای قزاق فرمانده روسی این قوا سرهنگ کلرژه را مجبور به استعفا کردند و سرهنگ استارو سلسکی به جای وی فرماندهی قوای قزاق را برعهده گرفت.

رضاخان در عملیات قزاق علیه نیروی بلشویک در شمال ایران شرکت داشت و زمانی که این قوا شکست خورد به قزوین آمد. او دارای درجه میرپنجی بود. پس از آنکه انگلیسی‌ها قوای قزاق را در اختیار گرفتند و استارو سلسکی از فرماندهی برکنار شد، میرپنج مورد توجه آنان قرار گرفت و ژنرال آیرون‌ساید که وصف وی را از اردشیر جی عامل بریتانیا پیش از این شنیده بود با او از نزدیک آشنا شد.

اردشیر جی در مورد اولین ملاقاتش با رضاخان می‌نویسد: «رضاخان فرمانده آتریاد تبریز بی‌تردید یکی از بهترین‌هاست. اسمایس رضاخان را فرمانده واقعی صحنه قلمداد می‌کند. او زیر دست یک مافوق سیاسی که در تهران نصب شده است، کار می‌کند».

او از دیدگاه عوامل انگلیسی، بهترین مهره برای اجرای کودتا بود و به همین منظور مورد استفاده قرار گرفت. پس از آنکه با عوامل کودتا در تهران مرتبط شد، فرمانده ایرانی قوای قزاق، سردار همایون از قزوین رفت، رضاخان فرماندهی قوای قزاق را در دست گرفت و با هماهنگی به سوی تهران راه افتاد.

پیش از آن جلسه‌ای با آیرون‌ساید داشت. آیرون‌ساید که در صدد خروج از ایران بود، پس از توصیه‌های فراوان به وی از او خواست تا از پشت سر به قوای وی حمله نکند و شاه را نیز سرنگون نسازد. رضا صراحتاً قول داد و من با او دست دادم.

رضاخان در دوم اسفند ۱۲۹۹ با سیدضیاء و دیگر عوامل کودتا در شاه‌آباد ملاقات و با یکدیگر سوگند وفاداری یاد کردند و در نیمه شب، تهران را به تسخیر خود درآوردند. او در ۴ اسفند از سوی شاه به سردار سپهی ملقب و به فرماندهی کل قوای قزاق منصوب شد.

رضاخان که در پی کسب قدرت بود در فروردین ۱۳۰۰ به وزارت جنگ منصوب شد؛ در حالی که پس از سقوط دولت سیدضیاء بسیاری از عوامل کودتا از کار برکنار شدند، برای او تازه ابتدای راه بود. قدرت‌طلبی و حمایت مستمر انگلستان از این قزاق، او را به نخست‌وزیری و سپس در سال ۱۳۰۴ به سلطنت رساند.

رضاخان در دوره ۱۶ ساله سلطنت خود بسیاری از مخالفان و یاران هم‌پیمان خود را سرکوب کرد. او به خوبی نیاز‌های استعمار را برآورده ساخت تا اینکه در شهریور ۱۳۲۰ آنان که او را بر تخت سلطنت نشانده بودند، به تبعید در جزیره موریس و بعد ژوهانسبورگ فرستادند. رضاخان در تبعید چندان دوام نیارود و در ۴ مرداد ۱۳۲۳ درگذشت.

پی‌نوشت:
خاطرات و سفرنامه ژنرال آیرون‌ساید در ایران، ترجمه بهروز قزوینی
محمدرضا شیرازی تبریزی، زندگی سیاسی، اجتماعی سید ضیاءالدین طباطبایی، موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران
باقر عاقلی، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران

منبع: فردا

کلیدواژه: انگلیس سلطنت کودتای سوم اسفند رضاخان کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ سفارت انگلیس پس از بازگشت منصوب شد

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.fardanews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «فردا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۷۰۰۱۱۲۷ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

نخستین «موتور شش سیلندر بنزینی» ایران‌ساخت رونمایی شد

آیین رونمایی از نخستین موتور شش سیلندر ایران ساخت با حضور معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان رییس جمهور برگزار شد.

به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو،  به نقل از معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری، روح الله دهقانی در مراسم رونمایی از موتور شش سیلندر بنزینی که در پژوهشگاه شهید رضایی دانشگاه صنعتی شریف برگزار شد، با اشاره به توانمندی دانش‌بنیان‌ها در طراحی، تولید و بهینه‌سازی قوای محرکه عنوان کرد: قوای محرکه در حجم بالا با سوخت بنزین، یکی از انواع قوای محرکه است که در بسیاری از انواع خودروها، متناسب با نیاز صنایع راهبردی کشور کاربرد دارد. این یک نیاز کاملاً راهبردی است که کشور اهمیت آن را دریافته و شرکت‌های مختلف در مسیر بومی سازی و تولید آن گام برداشته‌اد.

یک شرکت دانش‌بنیان توانمند کشور، متشکل از چندین متخصص و عضو هیئت علمی برترین دانشگاه‌های ایران و سارسر جهان در مسیر بومی سازی این موتور گام برداشته و امروز به موفقیتی چشمگیر دست یافته‌اند. بالغ بر ۴۰ نفر از برجسته‌ترین دانشگاهیان مطرح در عرصه ملی و بین‌المللی، تشکیل شد و با طرح‌ریزی یک برنامه عمیق چهار ساله در مسیر اکتساب فناوری‌های یکی از شناخته‌شده‌ترین و پرکاربردترین موتور‌های شش سیلندر گام گذاشتند و به لطف خدا امروز موفق شدند که نمونه بومی‌سازی شده این موتور را با کیفیتی بالا و منطبق با روزآمدترین استانداردها، طراحی، تولید و آزمون کنند.  

دهقانی، مهم‌ترین دستاورد شرکت‌های دانش‌بنیان را اثبات توانمندی کشور در توسعه فناوری ساخت انواع قوای محرکه متناسب با نیاز کشور و نیز امکان توسعه و بهینه‌سازی آن‌ها دانست و افزود: امروز توانمندی تولید موتور شش سیلندر بنزینی خورجینی با حجم ۴۰۰۰ سی‌سی که موتوری راهبردی بوده و دارای کاربری‌های متنوع صنعتی، تفریحی و نظامی است، در این مجموعه دانش‌بنیان به اثبات رسید و امیدوارم این جریان قوی که در این شرکت و سایر شرکت‌های دانش‌بنیان به راه افتاده، با قوت ادامه پیدا کند و به زودی تولید انبوه و استفاده از این تولیدات را در کاربری‌های خاص خود نظاره‌گر باشیم.

رییس بنیاد ملی نخبگان با اشاره به این‌که فناوری‌های موتور، جزو راهبردی‌ترین و کلیدی‌ترین دانش‌ها و فناوری‌ها جای دارند و سرریز این فناوری‌ها می‌تواند به توسعه و ساخت محصولات دیگری منجر شود، ادامه داد: وقتی یک شرکت از توانمندی طراحی، ساخت و ارتقای قوای محرکه‌ای با این حجم، کیفیت و سطح استاندارد برخوردار است، در واقع به سرمایه ارزشمند دانش فنی دست یافته است که به مراتب از خود محصول یادشده ارزشمندتر است و قابلیت تسری به دیگر بخش‌های صنعت خودروسازی را دارد و می‌تواند زمینه‌ساز تولید و توسعه محصولات ارزشمند دیگری شود.
دهقانی به حمایت جدی معاونت علمی از کسب دانش فنی و تولید محصولات فناورانه حوزه حمل و نقل و به طور خاص ساخت انواع قوای محرکه، اشاره کرد و ادامه داد: معاونت علمی به عنوان پشتوانه اصلی این شرکت، سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه را بر عهده گرفته و در دیگر حمایت‌ها که از جنس دانشی است مانند دسترسی به فناوری‌های خاص دنیا، همراه این مجموعه دانش‌بنیان بوده است.

گفتنی است، پژوهشکده فناوری‌های راهبردی شهید رضایی دانشگاه صنعتی شریف که در زمینه پژوهش‌ها و کسب دانش فنی، ارتباط میان صنعت و دانشگاه و بومی‌سازی فناوری‌های کلیدی و راهبردی فعالیت دارد، طراحی و تولید موتور شش سیلندر بنزینی را با توجه به نیاز صنایع کشور آغاز کرد.

به طور میانگین نیاز بخش دفاعی کشور به این قوای محرکه حدود  ۱۰ هزار خودرو است و با در نظر گرفتن نیاز سایر حوزه‌ها این ظرفیت به ۳۰ هزار عدد نیز می‌رسد و پژوهشگاه شهید رضایی با ورود به توسعه دانش فنی بومی قوای محرکه، مطالعه و کار بر روی خودرو‌های تاکتیکی و آفرود را آغاز کرد.

در این پروژه، ضمن الگوبرداری از بیش از ۱۳۰ موتور بنزینی، دستاورد ۱۳ سازنده نامی موتور در سطح جهانی مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت و در نهایت موتور مبنای ۴هزار سی‌سی شش سیلندر، برای بومی سازی انتخاب و پس از یک کار تحقیقاتی و فناورانه چهار ساله، نخستین نمونه از این موتور با رویکرد اثبات توانمندی تولید داخل طراحی و ساخته شد.

متخصصان در این پروژه موفق شدند به ۴۵ درصد دانش فنی بومی ساخت موتور دست پیدا کنند و ۱۰ بخش اصلی موتور با موفقیت کامل مهندسی معکوس شد. از اقدامات صورت گرفته توسط تیم تحقیقاتی و فناور پروژه موتور شش سیلندر بنزینی خورجینی می‌توان به طراحی و ساخت قطعات با دقت ۹ میکرون، شبیه سازی، طراحی سیستم راهگاهی و قالب‌های بلوک چدنی، طراحی ساخت محور بلوک موتور، ساخت بلوک آلومینیومی موتور خورجینی برای اولین بار در کشور، ساخت میل لنگ موتور خورجینی با استحکام تسلیم ۸۰۰ مگاپاسکال، ساخت میل بادامک موتور خورجینی و ساخت شاتون موتور خورجینی با یکی از بهترین انواع مواد اولیه و مبتنی بر دانش روزآمد متالورژی اشاره کرد.