به نقل از «آفتاب»

جامعه، پس از پایان کرونا

تاریخ انتشار: ۱۳ فروردین ۱۳۹۹ | کد خبر: ۲۷۴۴۰۷۱۴

آفتاب‌‌نیوز :

شیوع بیماری کرونا در ماه‌های اخیر تاثیرات گسترده‌ای را در ابعاد مختلف خود داشته است. به عنوان مثال اقتصاد جهان به میزان زیادی از رونق افتاده و حتی در مواردی روابط سیاسی و دیپلماتیک کشورها را هم با تنش‌هایی متعدد مواجه کرده است.

باید توجه داشت که کشور ما ایران هم از این مناسبات در سطح بین‌المللی بی‌نصیب نبوده و تاثیرات گسترده‌ای را در همه ابعاد جامعه به همراه داشته است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

این تاثیرات از بعد اجتماعی تا سیاسی و اقتصادی و حتی فرهنگی به حدی غیر قابل انکار رسیده و قطعا در آینده به شکلی واضح‌تر پدیدار خواهند شد که در جای خود قابل تامل‌اند.

ایرنا در این رابطه گفتگویی را با «مرضیه ابراهیمی»، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه شهید بهشتی، ترتیب داده که مشروح آن از نظر اجتماعی و فرهنگی جالب توجه است.

به نظر شما ابعاد اجتماعی شیوع کرونا چیستند؟

ارزیابی رفتار مردم در مواجهه با شرایط پیش آمده نمی‌تواند بدون رجوع و شناخت ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی جامعه موردنظر باشد، اینکه بخواهیم در لحظه، رفتار مردم را با یک برچسب خوب یا بد تحلیل کنیم، قطعاً تحلیل ما تقلیل گرایانه و غیرواقع بینانه خواهد بود.

رفتار مردم در ارتباط با کرونا را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

در شرایط حاضر جامعه و شیوع بیماری کرونا رفتارهای مردم حول چند دسته قابل دسته‌بندی است:

1- کنش‌های فعالانه : این دسته از افراد با باور به وقوع بحران در جامعه، حداکثر تلاش برای بهبود شرایط را در سطح فردی و خانوادگی انجام می‌دهند، معمولاً کانال اصلی آگاهی از شرایط موجود برای آنها «تلویزیون» است و توصیه‌های مربوط به مدیریت بحران را جدی می‌دانند و عموماً مسئله را جمعی می‌پندارند نه فردی.

2- کنش‌های منفعلانه: این دسته از افراد به دلایل مختلفی از جمله، ناآگاهی، بی‌اعتمادی، ناامیدی و بی‌انگیزگی، درگیر بودن در مسائل اجتماعی همچون فقر و ...، نسبت به شرایط موجود بی‌تفاوت هستند و یا اعتقادی به تاثیرگذاری کنش خود در تغییر وضعیت موجود ندارند، از این رو مشارکت آنها حداقلی و غالباً هم معطوف به منافع فردی است.

3- کنش‌های متغیر و غیر قابل پیش‌بینی: این دسته از افراد با توجه به شرایط موجود، رفتارهای خود را تنظیم می‌کنند و تصمیم‌گیری برای رفتارهایشان در لحظه اتفاق می‌افتد و با توجه به بحرانی شدن شرایط تلفیقی از رفتارهای دو گروه پیشین را انتخاب می‌کنند.

علل و دلایل رفتارهایی که توصیف کردید چیست؟

به نظر من در وضعیت کنونی جامعه و از ابتدای شیوع بیماری کرونا تعداد زیادی از افراد در گروه دوم و سوم جای گرفتند و این امر کنترل شرایط را دشوارتر می‌کند، اینکه چرا رفتارهای تعداد بیشتری از افراد در گروه رفتارهای منفعلانه و رفتارهای غیرقابل پیش‌بینی قرار می‌گیرند، دلایل متعددی دارد که باید مورد پژوهش قرار گیرد. از نظر من مهم‌ترین دلیل این است که رفتار افراد در مواقع بحران مبتنی بر «باور به بحران» است و اگر رفتارهای افراد یک جامعه با رفتارهای قابل انتظار فاصله داشته باشد (اتفاقی که در خصوص بیماری کرونا دیده شد)، پیش‌بینی می شود که افراد باور به بحران ندارند. این عدم باور در چند بعد بروز می‌یابد:

1- عدم باور به حساسیت موضوع (بیماری): این امر می تواند ناشی از دریافت پیام های متضاد از طریق رسانه‌های جمعی یا متولیان امر باشد که در زمان وقوع بحران اتفاق می‌افتد، از طرف دیگر به دلیل کاهش سرمایه اجتماعی در جامعه (به دلایلی که در برخی پژوهش‌ها بررسی شده) میزان اعتماد افراد کاهش یافته و در نتیجه تمایلی به مشارکت در بهبود وضعیت جامعه ندارند.

2- عدم باور به تاثیرگذاری کنش افراد: برخی از افراد برای کنش خود تاثیر مهم و بسزایی قائل نیستند و فکر می‌کنند که رفتارهای آنها جنبه فردی دارد و در سطح کلان جامعه موثر نیست، درنتیجه در زمان‌های بحران به منافع فردی خود می‌پردازند و همان‌گونه که در برخی مصاحبه‌ها ذکر شده آن‌ها با این جمله که «به سفر می‌رویم اما بهداشت را رعایت می‌کنیم» درکی از پیامدهای کنش خود ندارند، علت این مسئله را باید در دوران جامعه‌پذیری افراد جستجو کرد.

3- عدم باور به جمعی بودن نتایج کنش‌های فردی: فردگرایی خودخواهانه درجامعه می‌تواند منافع جمعی را به خطر بیاندازد. برخی افراد معتقدند که «رفتارهای آن‌ها به خودشان مربوط است». این‌که این افراد در زمان شیوع بیماری تصمیمات فردی خود را همچون گذشته دنبال کنند و درکی از این مسئله ‌که همه در یک کشتی زندگی می‌کنیم نداشته باشند، مصداق مهمی بر این رویکرد است. بیماری کرونا بیش از هر زمان دیگری نشان داد که یک جامعه به هم پیوسته و یکپارچه است و سرنوشت افراد به یکدیگر متصل است.

4- عدم باور به نتایج بلندمدت کنش‌ها: رویکرد برخی افراد به مسائل اجتماعی، رویکردهای کوتاه مدت و مقطعی است و افراد کمتر به نتایج کنش‌هایشان در بلند مدت می‌اندیشند، در نتیجه در حوزه‌های مختلف همچون پیش‌بینی بحران‌ها بخصوص بحران‌های تهدید کننده محیط زیست یا در حال حاضر طولانی شدن بیماری و تبعات آن بر آینده جامعه کمتر می‌اندیشند. در حالی‌که باید رویکردهای آینده‌نگرانه را در میان افراد تقویت کرد و در خصوص تبعات ماندن در شرایط کنونی( به جز تبعات پزشکی و مرگ و میر) به آن‌ها آگاهی داد، افراد باید بدانند که قواعد و الگوهای اجتماعی در صورت تداوم اپیدمی‌ها و عدم رعایت آن دچار تغییر و تحول می‌شود.

راهکارهای اجتماعی مواجهه و غلبه بر کرونا چه هستند؟

راهکارهایی که می‌توان برای مواجهه و کنترل شرایط پیشنهاد داد شامل موارد زیر است:

- تقویت باورهای مردم و اقناع آنها در خصوص وضعیت موجود؛

- تعامل نهادی و هماهنگی میان رسانه‌های ارتباط جمعی در ارائه پیام‌های مرتبط با موضوع و معتبر؛

- انجام پژوه‌ش های منظم از طریق فضای مجازی و رصد نگرش‌های مردم؛

- طراحی بسته‌های آموزشی خلاقانه برای آموزش‌های بهداشتی، اجتماعی و فرهنگی؛

- درنظر گرفتن راهکارهای تشویقی برای شهروندان فعال در حوزه کنترل بیماری؛

- در نظر گرفتن سیاست‌های تنبیهی به همراه ضمانت‌های اجرایی برای شهروندان خاطی.

پیامدهای شرایط پیش آمده به واسطه شیوع کرونا، در کوتاه مدت و میان مدت و بلندمدت برای جامعه ایران چه خواهد بود؟

در صورتی که در حداقل زمان با برنامه و سیاست‌های متناسب برای برون رفت از شرایط موجود اقدام نشود پیش‌بینی می‌شود که جامعه علاوه بر افزایش تعداد قربانی و افرادی که سلامت خود را از دست داده‌اند، با پیامدهای جدی اجتماعی و فرهنگی روبرو شود. در حوزه پزشکی و بهداشت پیامدها می‌تواند به پیامدهای کوتاه مدت همچون افزایش مرگ و میر، افزایش بیماران، افزایش هزینه‌های بهداشت و درمان و کاهش امکانات بهداشتی مواجه شود، از نظر اجتماعی جامعه می‌تواند با کاهش سرمایه اجتماعی، کاهش مشارکت اجتماعی، کاهش تعاملات اجتماعی، بدبینی، بی‌تفاوتی، افسردگی و انزوا و ... در بلند مدت مواجه شود.

در کوتاه مدت نیز افزایش ساعات حضور در فضای مجازی موجب کاهش تعاملات رودرو خواهد شد و افراد به مرور زمان ارتباطات موثری با یکدیگر نخواهند داشت و ادامه این وضعیت ممکن است تبدیل به عادت شود و در آینده از کیفیت ارتباطات بکاهد.

از طرف دیگر عدم توجه به هنجارهای رسمی در خصوص کنترل بیماری و .. می‌تواند منجر به افزایش هنجارشکنی یا قانون‌شکنی شود و جامعه را دچار «آنومی» (بخصوص در زمان بحران) نماید. از نظر فرهنگی نیز تغییراتی در برخی آداب و رسوم مرسوم بوجود می‌آید که این امر می‌تواند پیامدهای مثبت و منفی به همراه داشته باشد. از جمله پیامدهای منفی آن می‌توان به کمرنگ شدن برخی رسوم و سنت‌های ایرانی اشاره داشت که در این صورت افراد را به سمت «فردگرایی» و در حد افراطی(در بلندمدت) به «انزوا» عادت دهد. پیامدهای مثبت آن هم ممکن است شامل افزایش مطالعه، تمرین گذران اوقات فراغت درمنزل و .. باشد.

آنچه باید مورد توجه قرار گیرد این است که شیوع کرونا صرفاً جنبه‌های پزشکی و بهداشتی نداشته و ابعاد اجتماعی و فرهنگی زیادی دارد. برای کنترل این بیماری لازم است که با نگاهی جامع به سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی بپردازیم. در غیر این‌صورت پس از این‌که بیماری از بین رفت در بلند مدت با مسائل بسیاری مواجه خواهیم بود که ممکن است در برخی موارد از شیوع بیماری برای جامعه خطرناک‌تر باشد.

منبع: خبرگزاری ایرنا

منبع: آفتاب

کلیدواژه: کرونا اجتماعی و فرهنگی بیماری کرونا شیوع بیماری شرایط موجود عدم باور کوتاه مدت پیش بینی کنش ها

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت aftabnews.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «آفتاب» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۷۴۴۰۷۱۴ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

تمرین نخستین رفتارهای تشکیلاتی و سیاسی در مساجد/مسجد باید جامعه را تربیت کند

به گزارش قدس خراسان، مساجد از صدر اسلام نقش اساسی در پیشبرد اهداف فرهنگی، علمی و سیاسی اسلام داشتند و پایگاهی برای فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی بوده‌اند، این نقش مساجد در پیش از انقلاب نیز رونق خاصی در برخی مساجد شاخص شهر مشهد داشت که در نتیجه این فعالیت‌ها در مساجد انقلاب به بلوغ خود رسیده و در سال ۵۷ به پیروزی رسید.

مساجد پس از انقلاب نیز به روند رو به رشد ادامه دادند اما با افزایش جمعیت و تأسیس بیشتر مساجد در مشهد کم‌کم این فعالیت‌ها در برخی مساجد کمرنگ شده و کارکردهای سیاسی و اجتماعی مساجد به حاشیه رفته است، به‌ گونه‌ای که در برخی مساجد تنها نمازجماعت اقامه می‌شود و هیچ فعالیت دیگری صورت نمی‌گیرد.

برای بررسی علمی و دقیق این موضوع به سراغ هادی وکیلی، دانشیار گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد رفتیم تا نظر او را در این باره جویا شویم.

وکیلی اظهار کرد: از زمان تأسیس مسجد در صدر اسلام و در زمان پیامبر اکرم(ص) مسجد یک کاربرد اساسی و بنیادی داشت که مبتنی بر آن تعریف کاربردهای متفاوتی از آن تحت نظارت شارع و رهبر دین به میدان می‌آمد و عمل می‌شد.

استاد تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه کاربرد اصلی مسجد محل عبادت است و مشخصاً کلمه مسجد از سجده و سجود می‌آید به این معنا که مسجد محل نماز خواندن است، گفت: نماز و سجده عالی‌ترین مرتبه نماز است، اما با توجه به اینکه در دین اسلام نماز بسیار توصیه شده و عمود دین خوانده شده است، مسجد به عنوان عالی‌ترین مکان عبادت در نظر گرفته شده، اما قرآن و سیره پیامبر(ص) نمی‌گوید در مسجد فقط نماز بخوان چون عالی‌ترین سطح عبادت است؛ چرا که دیگر مناسک شرعی نیز عبادت است و در مساجد انجام می‌شده و عبادت به معنای اعم در مسجد به عنوان پایگاه اصلی انجام می‌شده است.

توجه به عبادت و مسجد به معنای اعم کلمه در صدر اسلام

وی افزود: برنامه‌های عبادی همچون اعتکاف و پرداخت صدقه و زکات نیز در مسجد انجام می‌شده، این موارد نشان‌دهنده این است که در مسجد عبادات خاص و مناسک شرعی نیز انجام می‌شده، به عنوان مثال در آیه ولایت، امیرالمؤمنین(ع) در حال رکوع نماز زکات داده‌اند، بنابراین مسجد را نباید به یک حکم فقهی و نماز محدود کرد.

وکیلی درباره معنای عبادت در اسلام نیز گفت: عبادت در اسلام یک معنای اعم دارد، همان طور که حضرت محمد(ص) فرموده‌اند: «یک ساعت تفکر از ۷۰سال عبادت بدون تفکر ارزشمندتر است»، امام رضا(ع) نیز در این باره می‌فرمایند: «عبادت به فراوانی نماز و روزه نیست؛ عبادت واقعی، تفکر در کار خدای جلیل است». با این معنا بقیه عبادات مانند گفت‌وگوهای علمی نیز در مسجد انجام می‌شده است.

این استاد دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه مسجد در زمان پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) محل تدریس و بحث و گفت‌وگوی علمی بوده و جایگاه فرهنگی و علمی داشته است، عنوان کرد: اکنون نیز برخی مسجد و مجتمع فرهنگی می‌سازند که در واقع همان گستره مفهوم مسجد است؛ چرا که باید در مسجد کار فرهنگی خوب انجام شود همان کارکردی که در صدر اسلام نیز از آن استفاده می‌شده است.

وی ادامه داد: در عرصه سیاسی نیز پیامبر(ص) بسیاری از مشاوره‌های سیاسی و نظامی را در مسجد انجام می‌دادند، همچنین بسیاری از خطبه‌ها درباره امور سیاسی و کشورداری را در مسجد ایراد می‌کردند، بنابراین مسجد محل انجام عبادات به معنای کامل است.

وکیلی با اشاره به سیره پیامبر اسلام(ص) بیان کرد: در سیره پیامبر(ص) به لحاظ گروه‌های اجتماعی انحصاری وجود نداشت و در مسجد مردان و زنان در همه رده‌های سنی، همچنین فقرا و اغنیا می‌توانستند حضور داشته باشند.

استاد تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد تصریح کرد: اگر امروز بخواهیم الگوی درستی برای تمدن نوین اسلامی از مسجد داشته باشیم و عرضه و احیا کنیم، باید مسجد با تمامی کارکردهایش احیا شود، اگر مسجد را تنها به محلی برای خواندن نماز جماعت تبدیل کنیم، درِ مسجد نیم ساعت پیش از اذان باز شود و یک ساعت پس از اقامه نماز بسته شود و کارکرد دیگری برای این فضای معنوی و الهی تعریف نشود، این کار تناسبی با کارکردهایی که در صدر اسلام و در سیره معصومین(ع) در مسجد انجام می‌شده، ندارد.

وی درباره پیشینه فعالیت‌های مساجد در پیش از انقلاب گفت: در سال‌های ۲۰ تا ۵۷ و پیش از پیروزی انقلاب اسلامی مسجد محل توجه و بهره‌برداری از ابعاد چندگانه خودش شد، یعنی متدینان و عالمان دینی به این موضوع بیشتر اهمیت دادند که مسجد نباید تنها محل نماز باشد، بلکه باید محلی برای تربیت جامعه و نسل جوان باشد، به همین دلیل در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ در مساجد مهمی در شهر مشهد فعالیت‌های دیگری گزارش و دیده شده، از جمله در مسجد کرامت، مسجد امام حسن مجتبی(ع)، مسجد بناها، مسجد حوض لقمان، مسجد فیل و مسجد صاحب الزمان(عج) کارکردهای چندگانه‌ای همچون کارکردهای اجتماعی، امور خیریه، تربیتی، آموزش قرآن و معارف و کلاس‌های معارف و احکام فقهی انجام می‌شده است.

تمرین نخستین رفتارهای تشکیلاتی و سیاسی در مساجد

وکیلی افزود: در این مساجد فعالیت‌ها و کنش‌های سیاسی نیز به صورت محسوس و نامحسوس در پیش از انقلاب انجام می‌شد، فعالان سیاسی در مساجد مشهد با یکدیگر آشنا می‌شدند و نخستین رفتارهای تشکیلاتی برای حرکت‌های سیاسی را تمرین می‌کردند. همچنین انجام فعالیت‌های فرهنگی، برگزاری کلاس‌های آموزشی و اردو و کوهنوردی از پایگاه‌های مساجد در پیش از انقلاب آغاز شد، به ویژه مساجد کرامت و امام حسن مجتبی(ع) که رهبر معظم انقلاب کلاس‌های آموزشی داشتند، نقش مهمی در آن زمان ایفا کردند و در پس از انقلاب نیز این برنامه‌ها اجرا می‌شد.

دانشیار گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد خاطرنشان کرد: خوشبختانه پس از انقلاب نیز مساجد با همین کارکرد جلو آمدند اما متأسفانه در برخی از مساجد این کارکردها مورد توجه قرار نمی‌گیرد؛ چرا که اکنون فعالیت برخی مساجد مشهد به همان ساعات نماز جماعت محدود شده و این مکان بزرگ با سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی و هزینه‌هایی که برای ساخت آن‌ها صرف شده است، گاهی اوقات صبح تا ظهر یا بعد از ظهر و شب‌ها تنها به مجلس ترحیم اختصاص پیدا می‌کند، در حالی که برخی مساجد دیگر جلسات بصیرتی، دوره‌های تربیتی و کلاس‌های درسی برای همه گروه‌های سنی و جنسی برگزار می‌کنند.

وی با بیان اینکه باید کاری کنیم سه مکان مهم مسجد، مدرسه و خانه به هم پیوند بخورند و دارای کارکردهای مشترک باشند، گفت: بخشی از کارکردهای مدرسه را باید مسجد بر عهده بگیرد و برعکس برخی کارکردهای مسجد مانند اقامه نماز جماعت را مدرسه اجرا کند، خانواده نیز باید به ‌گونه‌ای با مسجد و مدرسه در ارتباط باشد تا این سه مکان مکمل یکدیگر باشند، اگر بتوانیم این‌ها را به درستی با یکدیگر مرتبط کنیم و خانواده‌ها کودکانشان را درون این مثلث تربیت کنند، نتایج خوب فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی حاصل می‌شود.

خبرنگار: فریده خسروی