به نقل از «آنا»

ویروس کرونا می‌تواند ضربه‌های مهلکی بر پیکره مدرنیته وارد کند

تاریخ انتشار: ۱۴ فروردین ۱۳۹۹ | کد خبر: ۲۷۴۵۲۰۶۵

رئیس فرهنگستان علوم اسلامی گفت: تاب‌آوری جامعه دینی در برابر این ابتلاء بسیار بیشتر از جامعه مادی و مدرن است. این ویروس می‌تواند برخلاف همۀ طراحی‌ها، ضربه‌های مهلکی بر پیکرۀ مدرنیته وارد کند.

به گزارش گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا، آیت‌الله سید محمدمهدی میرباقری عضو مجلس خبرگان رهبری در تحلیل ابعاد کلان و پیامدهای مختلف ویروس کرونا به طرح فرضیات مختلف نسبت به شیوع این ویروس پرداخت.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

وی گفت: بیماری‌ای که اخیراً فراگیر شده و به یک ابتلای بزرگ برای جامعه جهانی تبدیل شده، از نظرِ اجتماعی و تمدنی، یک پدیدۀ چندوجهی است نه یک‌وجهی.

وی با بیان اینکه ما با یک امرِ میان‌رشته‌ای و بلکه فرارشته‌ای مواجه هستیم که نباید یک وجهۀ آن غلبه پیدا کند و باید ابعاد مختلف این پدیده به شکلِ جدی موردِ تأمل قرار بگیرد، گفت: وجهی از این پدیده، جنبۀ بهداشتی است که مربوط به دانش‌های وابسته به پزشکی است. وجه دیگر مربوط به حوزه علوم انسانی و علومِ شناختی و همچنین دانش‌های تمدنی و فلسفه تاریخ و حوزۀ رسانه و امثال اینها است. حتی جنبۀ امنیتی و جنگ بیولوژیکی هم مورد توجه قرار گرفته و آمادگی‌هایی برای مقابله با این تهدید فراهم شده است.

رئیس فرهنگستان علوم اسلامی با بیان اینکه امروز این بیماری با تهدیدِ سلامت بشر و مخیر کردن بشر بین انتخاب سلامتی یا انتخاب پیوستارهای کنونی، فضای سیاست، فرهنگ و اقتصادِ جهانی را به‌شدت تحت‌تأثیر قرار داده، گفت: این بیماری نوعی گسست اجتماعی ایجاد کرده است، به طوری که بعضی از صاحب‌نظران جهانی دربارۀ دنیای پساکرونا شروع به نظریه‌پردازی کرده‌اند. این حوادث نشان می‌دهد که این واقعه، جدی‌تر و فراتر از یک پدیدۀ یک‌بُعدیِ بهداشتی و پزشکی است.

احتمال اول این است که واقعاً در امتداد این واقعه، فضای عبور از نظم مادیِ مدرن، به نظم معنوی و نظمِ تحت‌تأثیرِ هدایت‌های الهی و در جهتِ غلبۀ ولایت حقه به وجود بیاید؛ یعنی این پدیده‌ها یک امری تلقی شود که تحت تدبیر ولی الله الاعظم (عج) جامعه جهانی را به‌تدریج از نظمِ مادی و سیطرۀ قدرت‌ها به‌سمتِ یک نظمِ معنوی و رهایی از تسلط مادی سیر دهد.

میرباقری ادامه داد: به نظر می‌رسد با در نظر گرفتنِ گستردگی و بزرگیِ این واقعه، و فرضِ پایداریِ این شرایط، این احتمال وجود دارد که در کنارِ همۀ جنبه‌هایی که گفته شد، مقصد جدی‌تر و بزرگ‌تری هم در پشت‌صحنه وجود داشته باشد و آن، عبور دادنِ جامعه جهانی از نظم کنونیِ زندگی به یک سامان و نظم جدید است.

وی در همین زمینه، 2 احتمال را مورد بررسی قرار داد و گفت: ما باید احتمالاتِ مختلف را در نظر بگیریم و طراحی‌های خود را متناسب با آنها دنبال کنیم. احتمال اول این است که واقعاً در امتداد این واقعه، فضای عبور از نظم مادیِ مدرن، به نظم معنوی و نظمِ تحت‌تأثیرِ هدایت‌های الهی و در جهتِ غلبۀ ولایت حقه به وجود بیاید؛ یعنی این پدیده‌ها یک امری تلقی شود که تحت تدبیر ولی الله الاعظم (عج) جامعه جهانی را به‌تدریج از نظمِ مادی و سیطرۀ قدرت‌ها به‌سمتِ یک نظمِ معنوی و رهایی از تسلط مادی سیر دهد.

ممکن است از طریق کرونا به دنبال حکمرانی مجازی بر دنیا باشند

عضو مجلس خبرگان ادامه داد: در نقطۀ مقابل، این هم محتمل است که مهلت شیطان هنوز تمام نشده باشد و خدای متعال مهلتی به شیاطینِ جن و انس داده باشد و دستگاه ابلیس و شیاطین انس از این فرصت استفاده کنند و با طراحی‌های بزرگ و پنهان در پشتِ صحنه، به‌دنبالِ تغییر مفهوم و سازوکارهای حُکمرانی بر جهان و ایجاد یک نظم پیچیده‌تر مادی، یعنی عبور از حاکمیت کنونیِ قدرت‌های مادی بر جهان به‌سمتِ حاکمیت مجازی و حکمرانی مجازی و سایبری باشند که فضایی مدیریت‌پذیرتر، خشک‌تر و سخت‌تر است.

میرباقری افزود: این طراحی‌ها ممکن است توسط دست‌های پشتِ صحنۀ قدرت در جهان انجام شود؛ کمااینکه دست‌های پشت صحنه در بعد از جنگ جهانی، صحنه را به گونه‌ای مدیریت کردند که جامعه بشری را به پذیرشِ یک حاکمیت جهانی، و محدود کردن اختیارات دولت ــ ملت‌ها، واداشتند و تحت عنوانِ سازوکارهایی برای تحقق صلح پایدار، سازمان‌های بین‌المللی از جمله سازمان ملل و زیرمجموعه‌های آن را بر جهان حاکم کردند و فضایی از رعب و هراس و اضطراب و گریز از جنگ را در جامعه جهانی به وجود آوردند.

وی خاطرنشان کرد: آنها آسیب را به حدّی گسترده کردند که حتی کشورهایی که مستقیماً درگیر آن جنگ‌ها نبودند، به پذیرش این نظم جهانی و سیطره قدرت‌ها از طریقِ شبکۀ سازمان‌های بین‌المللی تن بدهند.

شباهت ویروس کرونا به 2 جنگ جهانی

استاد درس خارج حوزه با یادآوری اینکه جنگ های جهانی، بیش از هفتاد میلیون کشتۀ به دنبال داشته که بسیاری از آنها مربوط به کشورهای درگیر بوده، گفت: در ورای این، شاید کشورهایی که درگیر جنگ جهانی نبوده اند، ده‌ها میلیون کشته‌های خاموش داده‌اند و این هم طراحی همان کسانی بوده که این جنگ‌ها را هدایت می‌کردند تا بتوانند آن کشورها را هم به نقطۀ پذیرشِ این نظم نوین جهانی بر محور قدرت‌های برندۀ جنگ برسانند و نیز آنها را در نقطۀ آسیب‌پذیری قرار بدهند که مسلط بر اوضاع نشوند.

میرباقری تصریح کرد: همان‌طور که بحرانِ جنگ جهانی اول و دوم، بستر جامعه جهانی را برای پذیرش یک نظم جدید با ادعای صلح پایدار مهیا کرد، این فضای ناامنِ کنونی هم می‌تواند جامعه جهانی را برای پذیرش یک پیشنهاد جدید برای تحققِ یک نظم مادی و ایجاد حکمرانی مجازی مهیا کند.

همان‌طور که بحرانِ جنگ جهانی اول و دوم، بستر جامعه جهانی را برای پذیرش یک نظم جدید با ادعای صلح پایدار مهیا کرد، این فضای ناامنِ کنونی هم می‌تواند جامعه جهانی را برای پذیرش یک پیشنهاد جدید برای تحققِ یک نظم مادی و ایجاد حکمرانی مجازی مهیا کند.

وی ادامه داد: این دورکاری‌ها و تعطیل کردن تجمعات حقیقی و عبور از جامعۀ حقیقی به جامعۀ مجازی و ایجاد بستر برای پذیرشِ حل‌و‌فصل امور (تحصیل، اشتغال و سایر ارتباطات اجتماعی) در فضای مجازی، و قرائن فراوان دیگر به‌ویژه قرار گرفتن در شرایطِ یک رزمایش بزرگِ زیست در فضای مجازی، که آخرین مقاومت‌ها در برابرِ آن در حال فروریختن است و...، مؤیداتی بر این احتمال است که شاید چنین پشتِ صحنه‌ای وجود دارد تا بتوانند سیطره بلامنازع مجازی بر جهان پیدا کنند.

میرباقری تصریح کرد: گمان من این است که این بیانی که رهبر بزرگوار انقلاب اسلامی در روز عید مبعث فرمودند و اشاره کردند که ما در فضای مجازی هم باید قوی بشویم، شاید با توجه به این نکته بوده باشد.

وی درباره معارضات احتمالی فرضیه مطرح شده از سوی خود گفت: ممکن است گفته شود اگر چنین مقاصدی در کار است، پس چرا این بیماری دامن اروپا و آمریکا را هم گرفته است؟ در پاسخ باید گفت منافاتی ندارد، چون در جنگ جهانی هم کل جامعۀ جهانی ناامن شد و جهان به سمتی کشیده شد که شعار نظم نوین و صلح پایدار را بپذیرند.

عضو مجلس خبرگان با بیان اینکه ما باید احتمالات و فرضیه‌ها، به‌خصوص احتمالات و فرضیه‌های بزرگ و استراتژیک را در نظر بگیریم و صحت و سُقم آنها را دنبال کنیم، تصریح کرد: ما باید برنامه‌ریزی و رزمایشِ متناسب برای مواجهۀ فعال و هوشمندانه با آن انجام دهیم و تهدیدها را به فرصت تبدیل کنیم. نباید فرضیه‌های بزرگ را صرفاً با چند قرینۀ خُردِ مخالف رد کرد.

میرباقری ادامه داد: این فرض هم دور از نظر نیست که این ویروسِ منحوس اما هوشمند، از همان آغاز هم با هدفِ ایجاد گسست اجتماعی از یک طرف، و شکل‌دهی به پیوست و انسجامِ مجازی و کلبۀ الکترونیکی از طرف دیگر، مهندسی و مدیریت شده باشد.

وی ادامه داد: به نظر می‌رسد اگر آن نهادها و ساختارهایی که باید پشتیبانیِ فکری انجام دهند، شکل گرفته بود و مسیر خودش را طی می‌کرد، امروز می‌توانست دربارۀ این مسائل، نظر کارشناسی بدهد، ولی تلقی حقیر این است که اکنون، شبکۀ نیروهای جوان و فعال و به‌خصوص نیروهای آتش به اختیار و نخبگان، فضاهای اندیشه‌ورزی در این زمینه‌ها را باید به‌سرعت فراهم کنند و بستر تأیید یا رد این فرضیه‌ها را بررسی کنند و سپس به‌دنبال یک طراحی همه‌جانبه و سازوکار جامعی در مقابلِ این پدیده، با ابعادی که برای آن مفروض است، داشته باشند و در برنامه‌های خود، علاوه بر حوزه بهداشت و حوزه جنگ‌های بیولوژیکی که بخشی از کار هستند، به این فرضیه‌ها هم توجه کنند.

شبکۀ نیروهای جوان و فعال و به‌خصوص نیروهای آتش به اختیار و نخبگان، فضاهای اندیشه‌ورزی در این زمینه‌ها را باید به‌سرعت فراهم کنند و بستر تأیید یا رد این فرضیه‌ها را بررسی کنند و سپس به‌دنبال یک طراحی همه‌جانبه و سازوکار جامعی در مقابلِ این پدیده، با ابعادی که برای آن مفروض است، داشته باشند

میرباقری تصریح کرد: اگر مقیاس این بحران، عبور دادنِ جامعه جهانی به‌سمتِ یک حکمرانی بلامنازع جدید باشد و ظرفیت چنین تصرفاتی فراهم آمده باشد، باید تحرکات و اقدامات متناسب با آن طراحی و عملیاتی شود و این کار نیاز به فعالیت‌هایی در لایه‌های مختلفِ بنیادی، راهبردی و برنامه‌ریزی‌های عملیاتی دارد و بعد اقدام گسترده در صف به‌صورت یک شبکه منسجم انجام بگیرد.

تاب آوری جامعه دینی در برابر کرونا بسیار بیشتر از جامعه مدرن است

رئیس فرهنگستان علوم اسلامی با بیان اینکه شکی نیست که تاب‌آوری جامعه دینی در برابر این ابتلاء بسیار بیشتر از جامعه مادی و مدرن است، تصریح کرد: این ویروس می‌تواند برخلاف همۀ طراحی‌ها، ضربه‌های مهلکی بر پیکرۀ مدرنیته وارد کند. این ویروس می‌تواند به ظهور شکاف‌ها و ضعف‌های فراوانِ مستتر در نظم مدرن، از جمله «اصالت منافع فردی» منتهی گردد.

میرباقری ادامه داد: از طرف دیگر، امروز، تمدن غرب یک تمدنِ بی‌رقیب نیست. در رقابت تمدنی بین جبهۀ غرب و جبهۀ اسلام، اگر مقاومت کنیم و موضع‌گیری و برخورد آگاهانه و فعال در مقابلِ طراحی‌های غیرانسانی غرب داشته باشیم، نتیجۀ متفاوتی رقم خواهد خورد و فروپاشیِ تمدن غرب تسریع خواهد شد.

عضو مجلس خبرگان تصریح کرد: راه ما آماده شدن برای مواجهه با احتمالات است و این آمادگی چیزی نیست جز قوی شدن در عرصه‌های مختلف اقتصادی، مجازی، علمی و فرهنگی.

انتهای پیام/4028/

منبع: آنا

کلیدواژه: ویروس کرونا شیوع ویروس کرونا عضو مجلس خبرگان حکمرانی مجازی صلح پایدار جنگ جهانی طراحی ها نظم مادی فرضیه ها قدرت ها بر جهان جنگ ها یک نظم

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت ana.press دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «آنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۷۴۵۲۰۶۵ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

نقد شاعران مداح و متملق در اشعار سعدی شیرازی / پندهای سعدی برای به سر عقل آمدن قدرتمداران / نوآوری معتدلانه سعدی و تحول تند و تیز مدرنیته

گروه اندیشه: دکتر سیروس شَمیسا استاد ادبیّات فارسی و نویسندهٔ ایرانی است که تاکنون بیش از ۴۰ اثر خلق کرده‌است. به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین شمیسا تحصیلاتش را با اخذ دکترا در رشته ادبیات فارسی دانشگاه تهران در سال ۱۳۵۷ به پایان برد. راهنمای تز دکترایش، دکتر خانلری از استادان برجسته در رشته ادبیات فارسی دانشگاه تهران بود؛ در سال ۱۳۸۰ یکی از چهره‌های ماندگار ایران لقب گرفت. هم اکنون، کتاب‌های او در بسیاری از دانشگاه‌های ایران تدریس می‌شود. او به مناسبت یکم اردیبهشت سالروز ابومحمّد مُشرف‌الدین مُصلِح بن عبدالله بن مشرّف متخلص به سعدی، در مراسمی که به همین مناسبت برگزار شده بود، در باره سعدی با عنوان «متجدد معتدل» سخنرانی کرد. به زعم شمیسا، هرچند نوآوری در دنیای مدرن اغلب با نفی سنت، و با برخورد تند و تیز علیه آن صورت می گیرد، اما سعدی شاعری نوآور و معتدل بود که با حفظ سنت های صحیح، و با مشی معتدل، به اصلاح و پیشرفت جامعه آن روز خود اقدام کرد. شاید با توجه به نگاه شمیسا، یکی از دلایل ماندگاری نام سعدی در حافظه ایرانیان و تاریخ ایران زمین، شیوه معتدل او در نقد قدرت، روشنفکران و مردم و به طور خلاصه اصلاح اجتماعی باشد. او تلاش کرد با نقد قدرت، دفاع از منافع مردم و انتقاد از آنان، دوری از ریاکاری، تملق ، و چاپلوسی، الگویی از انسان رشد یافته و شاعری روشنفکر و مسئول با مشی ای بدون افراط و تفریط را برای امروز ایرانیان به عنوان یک میراث گرانبها به یادگار بگذارد. متن پیاده شده از فایل صوتی و تصویری که در یوتیوب منتشر شده، در زیر از نظرتان می گذرد:

***

متجدد معتدل

عنوان سخنرانی بنده همانگونه که فرمودند متجدد معتدل است. گفتمان سنت یا تجدد، در مفهوم امروزی در اعصار قدیم، رایج نبود. توضیح این که در عصر جدید، مدرنیسم، غالبا با نفی سنت همراه است، اما در اعصار قدیم معمولا در حین حفظ سنت، نوآوری هایی هم می کردند. این نوع آوری ها به ویژه در ادبیات، بیشتر ناظر به محتوا بود. حال آن که در عصر جدید بیشتر ناظر به برخورد است. یا به نحوی با تغییر فرم هم همراه است. تجدد امروزی ها تندو تیز است. حال آن که قدما روشی معتدل داشتند.

با توجه به این مقدمه کوتاه، باید سعدی را متجددی دانست که با حفظ اعتدال بیشتر در زمینه معنی و گاهی هم البته فرم، دست به نوآوری هایی زده است. به چند مورد به نوآوری ها او با توجه به تاریخ عصر او و قبل از او اشاره می شود.

۱- در نثر به جای این که روش فضلای دوره خود و ماقبل خود را که مقامات نویسی و سجع پردازی و نثر مصنوع و متکلف بود ادامه دهد، در گلستان نثری معتدل را ابداع کرد که برای اولین بار شادروان ملک الشعرای بهار «در سبک شناسی، ناظر به نثر ساده و موجز خواجه عبدالله انصاری و نثر متکلف و متند حمیدالدین بلخی در مقامات حمیدی است که حکایات گلستان برخلاف مقامات حمیدی کوتاه و ساده است، و از سویی دیگر، مثل مناجات خواجه عبدالله فقط گزاره های اخلاقی و عرفانی نیست. بلکه حکایت است. سعدی حتی در سجع پردازی هم جانب اعتدال را رعایت کرد. و از برخی اشارات او پیداست که معتقد بود در نثر فنی مسجع معنی فدای لفظ شده است. چنانکه در گلستان گوید:

هان تا سپر نیفکنی از حملۀ فصیح
کو را جز این مبالغۀ مستعار نیست
دین ورز و معرفت که سخندان سجع‌گوی
بر در سلاح دارد و کس در حصار نیست»

همین روش بی اعتنایی به اظهار فضل و فضل فروشی و ایراد تلمیحات و اشارات نادر علمی و نجومی و طبی و امثال این ها را علاوه بر نثر در شعر هم دارد. توضیح این شعر قرن ششم یا عهد سلجوقی برای مثال شعر خاقانی و نظامی و انوری و امثال آنان شعری فاضلانه است. که بر آن ها شروح متعدد نوشته اند. اما شعر سعدی در عین احتقاق به مبانی فصاحت و بلاغت شعری ساده و باصطلاح سهل و ممتنع است. آن جا که به انوری توجه می کند قصاید او را نادیده می گیرد و غزل و قطعات او را که ساده و روان است، در مد نظر دارد.

بدیهی است که سعدی با آن پایه و مایه ای که در ادبیت و عربیت داشت، اگر می خواست به شیوه فضلای قبل از خود به شعر و نثر فنی بپردازد گوی سبقت را از همگان می ربود. در همان عصر او هم همشهری اش «وصاف» در تاریخ خود افراط را از حد گذرانده بود. سادگی شعر سعدی در عصری که همگی به دنبال اظهار فضل و تصنع بودند در همان زمان سعدی مورد توجه قرار گرفت. «مجد همگر» گوید:

از سعدی مشهور سخن شعر روان جوی

کو کعبه فضل است و دلش چشمه زمزم

در این جا «و» ، واو حامیه است. یعنی با آن که سعدی کعبه فضل است، دلش مانند چشمه زمزم است، که اشاره به روانی شعر سعدی است. سیف الدین فرغانی در مدح سعدی می گوید:

حدیث شعر من گفتن به پیش طبع چون آبت

به آتشگاه زرتشت است خاکستر فرستادن

سعدی و نقد مدح قدرت؛ دعای تایید یا دعای نقد

۲- قصاید قبل از سعدی عمدتا محدود به مضامین مدحی است. البته در قصاید سنایی و خاقانی مضامینی شبه عرفانی هم هست. مدح چیزی است از دنیای اساطیر و حماسه، و عرفان نیز مربوط به عوالم متافیزیکی است. اما سعدی موضوع و مضامین قصیده را عمدتا بر مطالب این جهانی و حکمت عملی و پند و اندرز قرار داد.

من در سبک شناسی شعر تحت عنوان پایان عمر قصیده سنتی این ابیات او را در انتقاد از قصاید مدحی پیش از او آورده ام.

به نوبت اند ملوک اندر این سه پنج سرا

کنون که نوبت توست ای ملیح به عقل بیا

پس ممدوح عمر جاودانه ندارد و این تعریضی است به دعای تایید در قصاید.

نیاز باید و طاعت نه شوکت و ناموس

بلند بانگ چه سود و میان تهی چو درای؟

قصیده پردازان ممدوح را، به شوکت و ناموس می ستودند نه نیاز و طاعت.

به کامه ٔ دل دشمن نشیند آن مغرور
که بشنود سخن دشمنان دوست نمای

مغرور، شاه و دشمنان دوست نما ، شاعران مداح هستند.

دیارِ مشرق و مغرب مگیر و جنگ مجوی

دلی به دست کُن و زنگِ خاطری بزدای

شاعران مداح، ممدوح را به گرفتن شرق و غرب تحریض می کردند.

نگویمت چو زبان‌آورانِ رنگ‌آسای

که ابرِ مشک‌فشانی و بحرِ گوهرزای

زبان آوران رنگ آسای یا رنگ آمیز همان شاعران معروف مدیحه سرای هستند.

نکاهد آنچه نبشته‌ست عمر و نفزاید

پس این چه فایده گفتن که تا به حشر بپای

این تعریض سعدی است به شریطه دعای تایید در قصاید سنتی. و شاید تعریضی باشد به منوچهری که گفته بود:

جز این دعا چه گویم که رودکی گفته است

هزارسال بزی، صدهزار سال بزی

(در عوض سعدی می گوید)

به روزِ حشر که فعلِ بدان و نیکان را

جزا دهند به مکیالِ نیک‌وبدپیمای

جریده‌ی گنهت عفو باد و توبه قبول

سپیدنامه و خوشدل به عفو بار خدای

این دعای سعدی به جای دعای تایید است. البته نباید فکر کرد فقط همین قصیده است. تا دلتان بخواهد در این باره مثال وجود دارد. مثلا سعدی در شعری در ستایش اتابک محمد می گوید که :

یکی پند پیرانه بشنو ز سعدی
که بختت جوان باد و جاهت مجدد

نبوده‌ست تا بوده دوران گیتی
به ابقای ابنای گیتی معوّد

مؤبد نمی‌ماند این مُلک دنیا
نشاید بر او تکیه بر هیچ مسند

چنان صرف کن دولت و زندگانی
که نامت به نیکی بماند مخلّد

سعدی توجیهی که می کند این است که اسم باید مخلد بماند که باید گفت در این باره نمونه های متعددی وجود دارد.

تنها بیت حماسی سعدی از قصیده ۲۸ بیتی، این بیت است که به سبک قصیده پردازان کهن است:

به طعنه‌ای زده باد آن‌که بر تو بد خواهد
که بار دیگرش از سینه برنیاید وای

در نسخه ها این قصیده عنوان ممدوح را ندارد. مرحوم علی دشتی می گوید در مدح اتابک ابوبکر ابن سعد زنگی است. سرودن این ابیات و بیان این افکار انسانی ، سیره به روش خلفای راشدین را در نظر داشته است. نمونه حکومت صحیح در ذهن وی آن دوره تابانی است که از ایمان و تقوا می‌درخشیده و خلیفه خدمتگزار جامعه اسلامی و حارس اصل عدالت بوده است. این بحث ما در ارتباط با ادبیات عرب هم صحیح است. بله. خلّاق‌المعانی بود، اما فقط در زمینه مدح و مفاخره و امثال اینها، سعدی از متنبی بیشتر ساده و روان‌گویی آموخته است.

سعدی گلستان؛ عملگرا و معتدل

۳- سعدی در گلستان هم به موضوعاتی پرداخت که مربوط به زندگی واقعی بوده و به اصطلاح پراگماتیک و کاربردی است. و به همین علت و البته سبک خاص گلستان در طی ادوار و اعصار مورد قبول مردم قرار گرفت. همین توجه او به موضوعات واقعی و کاربردی است که او را منتقد اجتماعی و سیاسی نیز می کند.

برخلاف آنچه معروف است به همه مسایل دوره خود از جمله فتنه مغول هم توجه داشت. ملک الشعرای بهار که در رسائل ادبی نظرات صائب شخصی دارد، برخلاف ادبای دیگر که می خواستند سعدی را عارف و زاهد گوشه نشین معرفی کنند، می نویسد: «سعدی تا توانسته است سخنان خود را در مادیات و امور معاشیه و سیاسیه و اخلاق معاشی و طرز زندگی و مردمداری و نیک فطرتی و عدالت و رعیت پروری و توجه به واقع محصور نموده است. »

۴-نمونه دیگر تجدد همراه با اعتدال او، در زمینه زبان است. سعدی وارث ادب سبک خراسانی بود. و اساسا در فارس پیش از سعدی شاعر بزرگ یا قابل اعتنایی نبود تا سرمشق سعدی باشد. استاد فقید من دکتر صفا، می‌نویسد «سعدی توانست که از طرفی زبان ساده و فصیح استادان پیشین را احیاء کند و از قید تصنعات عجیب و تکلفاتی که در نیمه دوم قرن ششم و حتی در قرن هفتم گریبانگیر سخن فارسی شده بود ، رهایی بخشد.»

البته نظر من کمی متفاوت است. اما باید توجه داشت که احیای زبان استادان پیشین تقلید محض نبود. او بسیاری از مختصات کهن سبک خراسانی را به کناری نهاد و در عوض برخی تحولات جدید زبانی را که بعدها در سبک عراقی رواج یافت، وارد زبان کرد. در بلاغت هم استفاده های هنری که برای مثال از انواع ایهام از قبیل ایهام تناسب، استخدام، استثنای منقطع تقریبا قبل از او به این وسعت بی سابقه است. برای مثال استثناء منقطع که اصلا سابقه ندارد.

لذا باید هم‌سخن با استاد حمیدی شیرازی که او نیز مانند ملک الشعراء در مورد شاعران با تفحص شخصی اظهار نظر کرده است، گفت، سبک سخن‌سرایی سعیدی چه از جهت معنی و مفهوم و چه از حیث کلمه و ترکیب، سبک خاص و مشخصی است که با سبک شاعران قرن چهارم و پنجم و ششم تقریبا تفاوتی فاحش دارد. و بهتر آن است که آن را به نام خود او سبک سعدی بخوانیم.

نقطه قوت سعدی

۵-نکته ای دیگر آن که عاملی که همواره، بر نوآوری های سعدی حاکم و غالب است، ذوق لطیف اوست به قول حافظ:

قبول خاطر و لطف سخن خدا داداست

همین ذوق لطیف اوست که برای مثال باعث شد در غزل مضامین و لغات غیر غزلی را کنار بگذارد و به مضامین لطیف و عاشقانه و شاعرانه با چاشنی ای از عرفان بپردازد،چنان‌که اغلب نزدیک به عموم ابیات او صنعت «علّو معنی» پیدا کرده است . این صنعت را من مجبور برایش اسم جعل بکنم. خود علو معنی یک نوع صنعت است. و این، غزل ساده اما لطیف او را با غزلیات قبل از او برای مثال با غزلیات خاقانی و انوری از زمین تا آسمان متفاوت ساخته است. همین ذوق لطیف اوست که طنز و شوخی را به نحو ظریفی وارد ادبیات کرد که بعدها حافظ از آن استفاده‌های شایانی کرد.

۶- و نکته آخر در نقد ادبی نقد مهمی است که البته دیگران نیز مطرح کرده اند و آن این که نباید پنداشت که عظمت سعدی در آن دست ابتکارات و نوآوری‌های اوست که از پیش از او سابقه نداشته است، خیر، بخش عظیمی از عظمت او در همان زمینه‌هایی است که قدما هم در آن داد سخن داده‌اند، اما کلام و بیان سعدی تفوق یافته است. الیوت در مقاله معروف سنّت و استعداد فردی در مورد می‌گوید: اگر در آثار شاعری باریک شویم، غالباً خواهیم یافت که نه فقط بهترین قطعه‌های آثار او، که نیز یگانه‌ترین آنها احیاناً همان‌هایی هستند که سخن‌سرایان گذشته، نیاکان او، جاودانگی خویشتن را در آنها به نیکوترین وجه نمایان ساخته‌اند. باری سعدی هم مدح دارد یا شاعران پیش از سعدی هم موعظه و اندرز دارند، اما کلام سعدی به نحوی جای همه آنها را گرفته است. الیوت در همین مقاله مهم خود جمله‌ای داردکه کاملاً در مورد آثار سعدی صادق است: «گذشته باید توسط حال دگرگونی پذیرد، به همان اندازه که حال را گذشته رهبری می‌کند».

بیشتر بخوانید:

هوشیاری شراب لحظه باوری، نظریه ای که خیام به جهان عرضه کرد / نظریه خیام خارج از هستی شناسی مسلط شاعران ایرانی
فرهنگ رجایی: یادگار طباطبایی برای «ایران خانم» اندیشه ایرانشهری در قرن 21 است / طباطبایی نه گذران زندگی که زندگی به جا گذاشت
لحظه ای که به حال عادی بازگشتم، ساعتها گذشته بود ...

۲۱۶۲۱۶

برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل‌ رویدادهای ایران و جهان اپلیکیشن خبرآنلاین را نصب کنید. کد خبر 1898594