فلسفۀ سیاسی شهید صدر برای حکمرانی خوب
تاریخ انتشار: ۴ اردیبهشت ۱۳۹۹ | کد خبر: ۲۷۷۰۲۸۴۸
به گزارش خبرنگار مهر، در یادداشت زیر حجت الاسلام والمسلمین مجتبی الهی خراسانی رئیس میز توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی قم به این بحث میپردازد که اندیشهها و آموزههای شهید صدر چگونه میتواند به حکمرانی خوب در ایران کمک کند؟
حکمرانی خوب چیست؟
چندی است مفهوم حکمرانی در ادبیات علمی رشتههای علوم سیاسی، مدیریت و جامعهشناسی رایج شده و در مطالعات اقتصادی و حقوقی نیز به کار گرفته میشود.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
به این ترتیب فضای حکمرانی دیگر فضای دولت محور نیست و نقش دولت در اجتماع مورد باز تعریف قرار میگیرد. در تعریف حکمرانی، دولت می باید بسیاری از تصدیگریها را کنار بگذارد، اگرچه باید همچنان سه انحصار را به طور قانونی برای خود نگاه دارد: خدمات عمومی، امنیت و خشونت. بنابراین، یک حکومت / دولتِ خوب، شرط حکمرانی خوب است.
حکمرانی خوب یا مطلوب (Good governance)، در یکی دو دهۀ اخیر به شدت مورد توجه محققان علوم اجتماعی قرار گرفته و آنها در تحقیقات خود نشان دادهاند که حکمرانی خوب، از اصول رشد و توسعه در کشورهاست و بیتوجهی به آن، یکی از مهمترین موانع رشد کشورهای فقیر در دهههای اخیر بوده است.
کمیسیون اقتصادی، اجتماعی آسیا و اقیانوس آرام (ESCAP) حکمرانی خوب را با پیریزی سه نوع رابطه توسط حکومت/ دولت، میسّر میداند: الف) روابط توسعهای در حوزۀ اقتصاد، برای نیل به حداکثر رشد اقتصادی؛ ب) روابط شهروندی بر اساس مشارکت و حفظ حقوق شهروندان؛ ج) روابط اجتماعی بر اساس حقوق و آزادیهای اساسی و مشارکت حداکثری مردم در ادارۀ کشور.
این کمیسیون عوامل مؤثر در تقویت این اصول را چنین تبیین نموده است: عدالت و مساوات حقوقی و فرصتهای برابر، وفاق عمومی و همگرایی با آرمانهای جامعه، مسئولیت پذیری، قانونمداری به مدد دستگاه قضائی و پلیس سالم و مستقل، مشارکت آزاد و منسجم مردم در امور جامعه، شفافیت و دسترسی به اطلاعات، پاسخگویی نهادهای حکومتی، کارایی و اثربخشی.
نگرش و بینشِ توحیدی به هستی و انسان، زیرساخت اعتقادی برای حکمرانی خوب
علامه شهید صدر با بررسی ژرفاندیشانۀ منابع اسلامی، مسیری تکاملی را در ساخت نظریه عام سیاسی و در واقع طرح حکمرانی اسلامی، پیمود و در سه مرحله آن را تدوین و به ترتیب در کتابهای «الأسس الاسلامیه» (۱۳۷۸ ق)، «تعلیقات منهاج الصالحین» (۱۳۹۵ ق) و «الفتاوی الواضحة» (۱۳۹۶ ق)، و اندکی پیش از شهادتش به شکل نهایی در «الإسلام یقود الحیاة» (۱۳۹۹ ق) منتشر ساخت.
زیرساختهای بینشی و نگرشی در نظریۀ حکمرانی شهید صدر، بر سه رکن اعتقادی استوار است:
رکن نخست نظریۀ سیاسی علامه شهید صدر، بینش و نگرش توحیدی بر پایه نظام الهی احسن در جهان هستی و سنن تخلفناپذیر او در روابط و مناسبات حاکم بر هستی از جمله انسان و جوامع بشری و محیط زیست اوست. جهان هستی، هویتی هدفدار، هماهنگ و قانونمند دارد و از معنا، شعور و ادراک برخوردار، و مسئولیتآفرین است. انسان در روابط سهگانهاش با خود، همنوعان و طبیعت، به طور جبری بر رابطۀ مرکزی خداوند با هر سه و ارادۀ تکوینی الهی متکی است.
رکن دوم این نظریه، حاکمیت مطلق خدا بر جهان و انسان هم در بُعدِ تکوینی (جبری بر اساس سنن الهی) و هم در بعد تشریعی (اختیاری بر اساس احکام الهی) است. از این رو انتخاب شایستۀ انسان در این روابط سهگانه با خود، همنوعان و طبیعت و رابطۀ چهارم با مرکزیت عالم یعنی خداوند به طور شایسته، در گروی محور قراردادن و هماهنگی با ارادۀ تشریعی خداوند است. با شناخت سنن تکوینی و تشریعی حاکم بر هستی، هم میتوان در ساخت باورها و ارزشها، و هم در عرصههای هنجاری و رفتاری (مانند: حقوق، اخلاق، نظامهای سیاسی، قوانین اجتماعی) و حتی آیندهپژوهی از آن بهره جست.
رکن سوم نظریۀ سیاسی ایشان، اصل کرامت ذاتی، فطری و عمومی انسان است که خداوند بر اساس قدرت عقل، اختیار و آزادی به او عنایت کرده و درنتیجه، به وی نیروی تفسیر و تغییر جهان داده و او را بر سرنوشت خویش، حاکم کرده است.
فلسفۀ سیاسی شهید صدر، ترسیم کنندۀ اصول و ویژگیهای حکمرانی خوب
وی در آخرین حلقۀ تطور، فصلی را در کتاب «الإسلام یقود الحیاة» با عنوان «خلافة الإنسان و شهادة الأنبیاء»، نقش مشارکت و انتخاب مردمی در حکمرانی، نقش فقیهان و ولایت ایشان در حکومت، و سپس ترکیب خلافت الهی مردم با رهبری شاهدان آگاه را ترسیم کرده است.
شهید صدر با زیربنای اعتقاد به توحید و عدل فراگیر، سه اصل را ساخته است؛ نخست، حاکمیت مطلق خدا بر جهان؛ دوم، سنتهای حاکم بر هستی؛ و سوم، آزادی و اختیار انسان. حاصل این اصول، پذیرش خلافت و جانشینی همۀ انسانها از سوی خدا به صورت تکوینی و فطری و همراه با تأیید شرعی است و یکی از ابعاد این خلافت، اداره سرنوشت مشترک جمعی یعنی حکومت است. از این رو حاکمیت، حق مردم و همزمان مسئولیت آنان به عنوان جانشینان خدا بر روی زمین است. این حق اولاً ناشی از حق حاکمیت الهی است که تحت عنوان استخلاف و استئمام به انسان واگذار شده است و از این رو اعتباری، نسبی ومحدود است. وظیفۀ حکومت، پاسداری از حقوق، شؤون و مصالح عمومی و مصالح دین الهی است.
هدف از جانشین سازیِ انسان توسط خداوند بر زمین (استخلاف)، این است که انسان ارزشهایی را مشابه و همسو با آنچه از خداوند تجلی مییابد، در وجود خود به عنوان خلیفه خدا، تبلور بخشد؛ آن چنان که صفات عدالت، علم، قدرت، بخشش، رحمت بر مستضعفان و سختگیری بر ظالمان و مستکبران و… در اهداف و ارزشها و رفتارهای جامعۀ بشریِ خلیفة اللهی، بازتاب یابد. نامتناهی بودن صفات جمال و مکارم اخلاقی خداوند، ایجاب میکند جامعۀ بشری حرکتی پیوسته و مستمر به سوی این هدف نامتناهی فراهم سازد و ساختار روابط اجتماعی خود را در ابعاد چهارگانۀ پیشگفته، هماهنگ با این هدف، شکل دهد.
درک خلافت انسان و باور به آن، به نتایجی منتهی میشود که در ادبیات حکمرانی، تضمینکنندۀ یک حکمرانی خوب خواهد بود:
الف) جامعۀ بشری وابسته به مرکزیت خدای تعالی است که او را جانشین خود بر روی زمین قرار داده است.
ب) روابط اجتماعی باید برپایۀ اخلاص در توحید باشد و با نفیِ هرگونه سلطهجویی و استثمار، برادری عمومی را در همۀ ابعاد، تحقق بخشد.
ج) لازمۀ خلافت انسان، قابل اعتماد بودن و امانتداری اوست و ازین رو قرآن خلافت انسان را «امانت» خوانده است. امانت، مسؤولیت آور است ومسؤولیت از یک طرف تقید به قانون وعدالت میآورد؛ و از سوی دیگر، مسئولیت بدون آزادی، معنا ندارد. خداوند، موجود آزاد ومختاری روی زمین قرار داد تا بتواند با آزادی، خود راهش را برگزیند.
اما غیر از خط خلافت، سنت الهی خط دیگری را رقم زده که خط شهادت (گواهی) انبیا و امامان و صالحان است که نظارت بر چگونگی جانشینی (استخلاف) و راهنمایی امانتداری (استئمان) را بر عهده دارد. شهادت در سه مرحله (با حفظ مراتب) از انبیا آغاز، با امامان معصوم ادامه مییابد و در دوران غیبیت امام عصر عج به فقهای صالح منتهی میشود. علامه شهید صدر سه مسؤولیت مشترک برای شاهدان برشمرده است:
الف) دریافت و فراگیری محتوای رسالت وحیانی و حفظ و مراقبت از آن؛
ب) راهنمایی و نظارت بر رفتار انسانها برای ایفای نقش خلافت الهی و قلمروی مرتبط با رسالت وحیانی؛
ج) مراقبت از سلامت مسیر و اتخاذ تدابیر پیشگیری و اصلاح انحراف در آن.
در اندیشۀ نهایی شهید صدر، در زمان غیبت امام زمان (عج)،حکومت از دو خط خلافت انسان (با مسئولیت تشکیل حکومتی مشتمل بر قوای مقننه و مجریه) و خط شهادتِ مرجع فقیه عام شامل مسئولیت نظارت شرعی بر حکومت و بیان احکام و قضاوت تشکیل میشود و آن را «جمهوری اسلامی» مینامد.
حاصل آنکه در فلسفۀ سیاسی شهید صدر، استخلاف و استئمان الهیِ انسان، به «معنای توحیدی»، «رشد اخلاقی»، «سلامت و تساوی روابط»، «برادری و نفی سلطهجویی»، «مسئولیتپذیری»، «آزادی مسئولانه»، «عدالت فراگیر» و «حاکمیت قانون» منتهی میشود. اینها همان است که در ادبیات سیاسی و اجتماعی معاصر، اصول و ویژگیهای حکمرانی خوب، محسوب میشود.
کد خبر 4903578منبع: مهر
کلیدواژه: شهید صدر فلسفه سیاسی علوم سیاسی اسلامی ویروس کرونا شیوع کرونا کنفرانس بین المللی ماه مبارك رمضان معرفی کتاب مسلمانان پژوهشگاه فرهنگ هنر و ارتباطات شبکه چهار سیما سازمان اوقاف و امور خیریه فلسفه فضای مجازی نشست علمی رسول جعفریان فرهنگسرای سرو حکمرانی خوب خلافت انسان شهید صدر بر اساس
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.mehrnews.com دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «مهر» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۷۷۰۲۸۴۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
شهید مطهری یعنی مبارزه با تفکر تحریف
ایسنا/آذربایجان شرقی نماینده ولیفقیه در سپاه عاشورا شخصیت شهید مطهری را بینظیر خواند و گفت: امروز بعد از گذشت ۴۰ سال از شهادت شهید مطهری آثار و کتابهای آن بزرگوار همچنان در میان جوامع اسلامی رواج دارد و این شخصیت متعالی در مقابل تمام انحرافات ایستادگی کرد.
حجت الاسلام و المسلمین عبدالرحیم نجفقلیزاده سرایی روز چهارشنبه، پنچم اردیبهشت در نشست خبری به مناسبت ایام شهادت شهید مطهری و هفته عقیدتی و سیاسی بسیج و سپاه تصریح کرد: برنامههای فرهنگی، سیاسی و عقیدتی در مجموعه بسیج، صدها مربی، راوی سیاسی، قاریان قرآن چهره فرهنگی و تاثیرگذار تربیت میکند که با تفکر بسیجی و بدون منت نقش آفرینی میکنند که در ایام انتخابات مجلس شورای اسلامی شاهد این فداکاریها بودیم.
وی افتتاح بزرگترین مرکز آموزشی سپاه عاشورا در سال گذشته را رویدادی بینظیری دانست و گفت: هر پاسدار دورههای مختلف عقیدتی، سیاسی و فرهنگی طی میکند تا ایمان و باورهای درونی خود را قوت بخشد و در این راستا نیز شنبههای هر هفته برنامههای متنوع فرهنگی برگزار میشود.
وی ضمن اشاره به فرمایشات مقام معظم رهبری به طهارت روحی و تقوا در پاسداران انقلاب اسلامی تاکید کرد و افزود: در دوران دفاع مقدس رزمندگان، با ایمان و باورهای درونی خود رشادت و فداکاریهایی انجام میدادند که امروزه نیز شاهد این رشادت ها هستیم.
سرایی جنگ سپاه قدس با داعش را نبردی ناشناخته دانست و گفت: پشتوانه داعش ایلات متحده جنایتکار آمریکا بود که امروزه نیز از رژیم کودککش صهیونیستی حمایت میکند ولی عملیات وعده صادق تمام جهان را تحت تاثیر قرار داد و موشک باران سرزمینهای اشغالی به تیتر اصلی اخبار و رسانههای جهان تبدیل شد که این همان اثرگذاری ناشی از تعبد و تدین است.
وی به سفر معنوی پاسداران انقلاب اسلامی به مشهد مقدس اشاره کرد و گفت: سالانه حدود ۵۰۰ خانواده پاسدار به مشهد مقدس سفر میکنند که در کنار تفریح از متون دینی، معنوی، برنامههای فرهنگی و مذهبی بهره لازم را ببرند.
وی ضمن تشریح برنامههای متنوع هفته عقیدتی و سیاسی، آموزشهای قرآن را یکی از مهمترین برنامه در برنامههای پرورشی عنوان کرد و ادامه داد: دیدار با نماینده ولیفقیه در استان حضرت آیت الله آلهاشم، برگزاری نشستهای بصیرتی، سیاسی و بصیرت افزایی، دیدار با علما و اساتید بزرگوار در شهرستانها، دیدار با خانوادههای شهدا، گفتمانهای دانشجویی و کرسیهای آزاد اندیشی در دانشگاههاکه توسط بسیج دانشجویی برگزار میشود، تجلیل از حلقههای صالحین در ردههای مختلف، بسیج اقشار، غبارروبی از مزار شهدا، نشست های تخصصی سیاسی و عقیدتی در حوزههای مقاومت و حوزه های علمیه، تبیین آثار شهید مطهری در مدارس و دانشگاهها و نواخته شدن زنگ انشای مطهری زنگ سپاس معلم در راستای تبیین دستاوردهای انتقلاب اسلامی و قدردانی از معلمان نمونه از جمله برنامه های این هفته در استان است.
نماینده ولیفقیه در سپاه عاشورا روزشمار هفته عقیدتی و سیاسی را تشریح کرد و گفت: شنبه خدا محوری و اعتقاد به معاد، یکشنبه ترویج معنویت و اخلاق _ تربیت نسل جوان انقلابی و متدین، دوشنبه مکتب مطهر و حلقه های صالحین، سه شنبه شهید مطهری پژوهش و تولید علم در مدارس و حوزه های علمیه، چهارشنبه سالروز شهادت مرتضی همایش مطهر و قرآن و عترت عناوین هفته گرامیداشت هفته عقیدتی و سیاسی است.
انتهای پیام