به نقل از «ایرنا»

ضرورت و اهمیّت وجود آب‌انبار در مناطق کویری

تاریخ انتشار: ۶ مرداد ۱۳۹۹ | کد خبر: ۲۸۷۶۲۰۳۲

انسان همواره و در طول تاریخ پرفراز و نشیب هستی آموخته که باید زیست و اگر طبیعت و اقلیم بر سر مهر نبودند و شرایط زیست فراهم نبود، می‌باید محیط را قابل زیستن کند. حال چه انسانی که بر روی قطب شمال و جنوب باشد و چه در صحرای سوزان آفریقا و چه در کویرهای خشک ایران، باید بِزیَد و چون زیست را حق خود می‌داند، در جست‌وجوی چگونه زیستن و بهتر زیستن برمی‌آید.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

انسان کویری، انسانی مقاوم است، انسانی اندیشمند است. برای دسترسی به خواسته‌هایش هر تدبیری می‌اندیشد و اگر آن خواسته آب باشد، دستانش را حتّی تا ژرفای صد گزی چاه و یا درازنای ده فرسنگی قنات هم دراز می‌کند تا به آب برسد.

سال‌ها دشت‌ها و صخره‌ها را می‌کند و می‌کاود تا به قطره‌ای آب برسد و آن را چون فرزندی نوپا نگاهبانی می‌کند تا از پس ریگزاران و سنگلاخ‌ها به مقصد برسد زیرا چونان مردم دیگر سرزمین‌ها، دسترسی همیشگی به آب چشمه، رودخانه‌، چاه و قنات و یا آب باران ندارد و یا حتی برخی از این مردمان، هیچ‌گاه دسترسی به آب چاه و قنات ندارند و بر زمینی شور، روزگار می‌گذرانند که آبی شور یا تلخ را بر پهنه خاک، جاری می‌بینند.

پس هماره باید چشم به راه باران باشند تا قطره قطره آن را جمع کنند و در حوضی انبان سازند. از این روست که آب را فرو فرستاده‌ای آسمانی می‌دانند که حتّی برای آمدنش هم باید در بیرون شهر به نماز بایستند و از پروردگار یگانه آن را بخواهند که آب حلقۀ پیوند تمامی باورها، آداب و رسوم، فرهنگ و تمدّن کهن دیار ایران است. 
و بی‌گمان چه کس بهتر از انسان کویری قدر آب را می‌داند و بدان احترام می‌گذارد. او آب را چون دُر دانه در پهلو می‌گیرد و تا سرمنزل مقصود راهنمایی می‌کند. آب برای انسان کویر، چون کیمیاست. رگه‌های کاریز در دل کویر، رگه‌های حیات هزاران انسان و سرزمین لب‌تشنه‌ای است که در انتظار آب، لَه‌لَه‌ می‌زنند و چون دست یاب شد، باید چون گوهری، گران‌بها آن را پاس داشت و از چشم نامحرم بدورش داشت و در گنجینه‌ای رازآمیز در دل خاک نهانش کرد. 
آن گنجینۀ رازآمیز و مقدّس، آب‌انبار است، ابداع و آفرینش معماران و مردان توانای کویرهای ایران که گاه آب یک سالۀ خلقی لب‌تشنه را در خود جای می‌دهد. آب‌انبارها هم گنجینۀ آب ساکنان و ره‌پویان کویر در روزهای بی‌آبی و کم‌آبی تابستان بوده است و هم نهان‌گاه آب در روزهای قحطی و شهربندان بیگانه و دشمن و به گاه جنگ‌های چندین ماهه و شاید چندین ساله. از این روست که یکی از رهنوردان کویر پیشنهاد می‌کند که:
«ساختن مسجد از این به بعد ممنوع باشد و به جای آن، چیزهای عام‌المنفعه دیگری بسازند. خداوند متعال در هیچ‌یک از شرایع خود، آدمیزاد را در قیام به عبادت دچار تکلّف نکرده است. در زیر این آسمان بی‌انتها هر جا باشید، بدون هیچ خجلت، راحت و آسوده می‌توانید نماز بخوانید و خدا را ستایش کنید. اما در زیر همین آسمان بی‌انتها هر جا باشید، نمی‌توانید راحت و آسوده آبِ خوردن و آبِ زراعتی به دست بیاورید.» (مهاجر: ۹۰-۹۱)
این آبگیرها بنابر موقعیّت، مکان و کاربری در شهرها، روستاها، دژها، در دل کوه‌ها، قلعه‌ها، راه‌های کارون‌رو، میان دشت و کشتزاران و حتّی درون خانه‌ها ساخته‌ می‌شده است. (در بخش انواع آب‌انبار به چگونگی ساخت و تفاوت‌های آن اشاره گشته است).
و آدمیان کویر، پس از پی بردن به وجود آب‌انبار، در پی ساخت آن و بهره‌وری و توسعۀ هر چه بهتر از آن و مطابقت با بافت شهرهای کویری افتادند. این بود که در طول تاریخ و بر اثر آزموده‌های زندگی، با افزودن بادگیر، پاشیر، تزیینات هنری، راه‌های تهویّۀ آب، گندزدایی و مهم‌تر از آن سرمایش آب پی بردند و آب آب‌انبارها در تابستان، به خنکی آب‌های جاری شده از کوهساران پربرف در زمستان شد.

این هنرِ مردان کویر بود. حال که باید این چنین زندگی کرد، پس باید خشکانه را به ترانه تبدیل کرد. معماری کویر، سراسر معماری هوشمندانه است. معماری کویر، دستاورد مردان جان سخت کویر است و آب‌انبار، نماد مقاومت، هوش، هنر و باورهای دینی ایرانیان معمار است و به گفتۀ یکی از نویسندگان کویر: «ارزش آن هنگامی معلوم می‌شود که تشنه‌کام و گرمازده‌ای به آن روی می‌آورد و با نوشیدن جرعه‌ای آب خوشگوار، جانی تازه می‌یابد.» (طباطبایی: ۲۶۹)
علی اصغر مهاجر که به کویر سفر کرده بود، معتقد است که: «سخن گوی مردم یزد می‌گوید که به اعتقاد ما، گردش زمین و زمان و ماه و ستاره هر چه در آسمان‌ها قرار دارند، همه در پی آب و به عشق آب است.

امّا واقع قضیّه آن است که این قطعه شعر و نظائر آن، حسرت ابدی کویرنشینان را برای آب و کشش ازلی آنها را به سوی آب نشان می‌دهد و می‌نماید که فکر و اندیشه و احساس این مردم چه قدر تفاوت دارد. با آن زارع گیلانی که در قسمت اعظم سال، آسمان را ابرآلود می‌بیند و سنگینی بارش‌های سالانه، مجال شناختن آب را به او نمی‌دهد.» (مهاجر: ۹۰) و این ارزش تا بدان جاست که‌ آب، حتّی چهره و بافت شهرهای حاشیۀ کویر را نیز تحت تأثیر خود قرار می‌دهد. 
این ضرورت‌ها که گفته شد، با توجّه به اینکه بخش زیادی از فلات ایران در اقلیم گرم و خشک قرار دارد. مردم ساکن آن با دشواری‌های ویژه‌ای روبرو هستند که عبارتند از: خشکی‌ هوا و عدم ریزش باران کافی در بیش از شش ماه از سال در بیشتر نقاط ایران و در نتیجه، فصلی بودن آب رودخانه و عدم امکان دسترسی به رودخانه‌ها و چشمه‌های پر آب دائمی، گرمای زیاد، آفتاب سوزان تابستان، اختلاف درجۀ حرارت بین شب و روز و نوسان درجۀ حرارت سالانه و پایین بودن سطح آب‌های زیرزمینی در بسیاری از نقاط ایران، سبب بنیان پدیده‌های گوناگونی از شکل زندگی و بافت شهرها شده که احداث بند و قنات و آب‌انبار و دیگر ساختمان‌های وابسته به آب، جهت تأمین آب شیرین در فصول خشک سال، بخشی از این تمهیدات است و چنان شده است که وامبری نویسندۀ کتاب «سیاحت درویشی دروغین» از قول مردم ایران می‌نویسد: «اگر چاه آب را خراب کند، می‌کشیم».
نتیجه آنکه پژوهشگران، ایجاد آب‌انبار را بنابر دلایل زیر می‌دانند:
□ ذخیره آب برای زمان‌های خشک‌سالی، جنگ و یا محاصره 
□ خنک ماندن آب در تابستان
□ تمسّک به عمل خیر سقایت
□ یادآوری حادثۀ عاشورا و واقعۀ کربلا» (خیرخواه: ۸۲)
□ نیز برای بهره‌وری بهتر از مستندات این گفتار بنگرید به بحث‌های اقلیم و معماری/ تقدّس آب/ وقف و خیرمندی.
"نویسنده و پژوهشگر تاریخ و فرهنگ یزد"

برچسب‌ها یزد نویسنده کتاب

منبع: ایرنا

کلیدواژه: یزد نویسنده کتاب یزد نویسنده کتاب آب انبار

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۸۷۶۲۰۳۲ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

ضرورت تدوین کلان روندها برای طراحی آینده متناسب با زیست بوم ایران

 

به گزارش گروه آموزش و دانشگاه خبرگزاری علم و فناوری آنا، دکتر محمدرضا مخبر دزفولی، رئیس فرهنگستان علوم در شورای آینده نگاری فرهنگستان علوم اظهار کرد: فرهنگستان زمانی اثرگذار است که خودش را جزئی از ساختار اداره کشور بداند اما اگر خودش را جز اداره کشور نداند دیگر اثربخشی لازم را نخواهد داشت. ما باید به گونه‌ای عمل کنیم که سیاستمداران به ما اعتماد کنند.

وی افزود: اتفاقاتی که در حوزه علم در برخی از کشورها نظیر امارات متحده عربی می‌افتد متعلق به خود آنها نیست چراکه امارات هویت مستقل ندارد اما ظرف ایران بزرگ و متعلق به خودش است.

رئیس فرهنگستان علوم با بیان اینکه در برخی از حوزه‌‌‌ها خیلی خوب پیش رفتیم، ادامه داد: در پزشکی عقب‌ماندگی نداریم از بیمار تا دانشمند به کشور ما رفت و آمد دارند، در کشاورزی نیز 125 میلیون تن غذا در کشور تولید می‌شود، کدام یک ازکشورهای همسایه این میزان غذا تولید ‌می‌کند.

دکتر مخبر دزفولی گفت:‌ بخشی از مشکلات ما داخلی و بخشی خارجی است، باید ببینیم چه وضعیتی داریم سپس برای آینده برنامه‌ریزی کنیم. حواسمان باشد که نسبت به آینده امیدواری ایجاد کنیم البته در کنار آن باید واقعیت‌های کشور هم ببینیم.

رئیس فرهنگستان علوم ادامه داد: آینده‌نگاری در حوزه علم و فناوری دامنه‌ها و شاخه‌های گسترده‌ای دارد که به امنیت، رفاه و اقتصاد می‌رسد. برای آینده نگاری باید هدفمند برنامه‌ریزی داشته باشیم.

وی افزود: کلان روندهای علم در جهان و منطقه باید استخراج شود، برای زیست بوم ایران نیز این کلان روندها باید مشخص شود. 5 کلان روند امروز در جهان در حال شکل گیری است که باید مورد توجه باشد.

دکتر مخبر دزفولی بیان کرد: قدرت‌های جهانی نمی‌خواهند ایران مرجع باشد، می‌خواهند که جهان عرب در خاورمیانه فعال باشد، در این مسیر است که عربستان، قطر و امارات در حوزه علم و فناوری بودجه‌های زیادی را صرف می‌کنند. البته اتفاقاتی که در این کشورها در حال وقوع است، واقعی نیست و آن چیزی که در ایران است واقعی است چرا که دستاوردهای ما در حوزه‌های هسته‌ای، غذا، پزشکی متعلق به دانشمندان خودمان است. مرجعیت زمانی اتفاق می‌افتد که خدمات فنی و مهندسی ایرانی اتفاق بیفتد، کالای ایرانی تولید شود و محصولات ایرانی مرجع باشد.

رئیس فرهنگستان علوم تاکید کرد: در آینده نگاری باید مباحث عمیق‌تر و دقیق‌تر پیش رود، در این مسیر اگر مشکلاتی در اقتصاد داریم باید برای این مشکلات از سوی اندیشمندان فرهنگستان راه حل ارائه شود. از طرفی فرهنگستان علوم باید آنقدر توانمندی پیدا کند که مسئولان ناگزیر شوند که برای تصمیم‌های مهم با این نهاد مشورت کنند.

 

ضرورت آینده نگاری مبتنی بر ابعاد دینی و اخلاقی در ایران

در ادامه این نشست دکتر علی اکبر صالحی، معاون پژوهشی فرهنگستان علوم بیان کرد: آینده نگاری در ایران بُعد دینی و اخلاقی دارد، باید این بعد را جدی‌تر ببینیم تا مشخص شود که چه آینده‌ای مدنظرمان است.

وی ادامه داد: علمای شیعه در دورانی کنونی باید متمایز از سایرین عمل و زمینه آینده‌نگاری را فراهم کنند. مثلا در فناوری زیستی مباحث اخلاقی و شرعی ممکن است مطرح شود علما می‌توانند زمینه بحث در این زمینه‌ها را فراهم کنند.

عضو پیوسته فرهنگستان علوم با انتقاد از عدم پیشرفت ارتباط حوزه و دانشگاه گفت: ‌در زمینه ارتباط دانشگاه و صنعت اقدامات خوبی شده است که باید ادامه پیدا کند.

 

 

آینده‌نگاری منهای فهم عمیق از جهان امکان‌پذیر نیست

دکتر سید سعید رضا عاملی، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز در این نشست گفت: خواستگاه آینده‌نگاری مهم است. باید ببینم آینده‌نگاری چه تناسبی با فرهنگستان علوم دارد؟ پس در ابتدا باید چارچوب مفهومی برای این کار ترسیم شود تا مبنای آینده نگاری در فرهنگستان علوم باشد. 

وی ادامه داد:‌آینده‌نگاری بدون فهم وضعیت موجود امکان پذیر نیست، آینده‌نگاری ریشه در گذشته و حال دارد. برای مسیر آینده نگاری باید جمع بندی از وضعیت فعلی داشته باشیم. آینده نگاری برای ایران منهای فهم عمیق از جهان امکان پذیر نیست، جهانی شدن ما را به فضای واحد  وصل کرده است بنابراین تاثیر می‌گذاریم و تاثیر می‌پذیریم.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: بنابراین باید مشخص کنیم که چه اولویت هایی برای آینده نگاری داریم، فرهنگستان باید ابعاد علم و فناوری آینده را مشخص کند. چون همه چیز به فناوری متصل است. امروز بزرگترین کمپین ها موضوعشان محیط زیست است.

دکتر عاملی اضافه کرد: فناوری هسته ای خطر بزرگی است. از نظام قدرت جهانی نمی‌توان غافل شد باید آن را مدنظر داشت. فرهنگستان باید بر فناوری‌های نو نیز تمرکز کند چراکه گستره هوش مصنوعی زیاد است. منابع و سرمایه انسانی باید در آینده نگاری مدنظر باشد. در آینده نگاری موضوع غذا مهم است چراکه حیات بشر به غذا بستگی دارد.

وی بیان کرد: جنگ و صلح در آینده مهم است. 650 هزار دانش آموز غزه آواره شده‌اند، جنگ رحم ندارد همه را درگیر می‌کند. در مسیر آینده‌نگاری توجه به بحران‌ها نیز اهمیت دارد، یکی از بحران‌هایی که امروز جهان با آن مواجه است، بحران هویت است، هویت جنسی، ملی قومی و دینی مهم است توسعه جهان با ادغام هویتی مطرح است اما فرد باید بتواند خودش را تشخیص دهد.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی عنوان کرد:‌ روش‌پژوهی در آینده‌نگاری باید صورت بگیرد تنوعی از روشها داریم باید بدانیم که میخواهیم چکار کنیم. روش‌های جدید بر روی مسئله احاطه دارد، باید وارد جزئیات شود و بتواند مرجع باشد.

انتهای پیام/