«ابن صِیرَفی»؛ فقیه مورخ

نورالدین علی بن داود بن ابراهیم (819-900ق)، معروف به «صیرفی» یا «جوهری»، فقیه و مورخ قرن هشتم و نهم هجری است.

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آناـ بارها شنیده‌ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می‌انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن‌ها پیش خشت‌به‌خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته‌اند.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ،از جلد اول کتاب «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.

نورالدین علی بن داود بن ابراهیم (819-900ق / 1416-1495م)، معروف به «ابن داود» یا «جوهری»، فقیه حنفی و مورخ قرن هشتم و نهم هجری است.

وی در مصر و در 14 جمادی‌الآخر به دنیا آمد. در آن زمان ممالیک بَرجّیه بر مصر حکومت می‌کردند. چون پدرش صراف بود، به «ابن صیرفی» یا «جوهری» معروف شد.

ابن صیرفی مقدمات علوم را از زراتیتی و ابن دیری فرا گرفت و شیخ تقی‌الدین شمنی شرح نقایة و شرح نخبة را به او آموخت. ابن صیرفی در حلقه درس و املای ابن حجر شرکت می‌کرد و مدت زیادی ملازم و مصاحب او بود. ابن حجر نیز توجه ویژه‌ای به او داشت، تا جایی که پشت سر او نماز می‌گزارد. شیخ بدرالدین عینی، قاضی‌القضات محب‌الدین بن شحنه، شهاب‌الدین احمد آمِدی نحوی و محیی‌الدین کافیجی از دیگر استادان ابن صیرفی بودند. ابن صیرفی برای تکمیل دانش خود در زمینه فقه و تاریخ مدتی از محضر محمد بن ابراهیم شروانی شافعی بهره برد و شرح‌العمدة را نزد او خواند. وی، علاوه بر فقه، به فراگیری نحو و اصول و عروض نیز پرداخت و قرآن و برخی کتب مشهور مانند الفیه ابن مالک و خزرجیه را حفظ کرد.

ابن صیرفی یک بار به زیارت خانه خدا مشرف شد و از آنجا به بیت‌المقدس و سپس به دمیاط رفت و در مدرسه صوفیه بیبرسیه و برقوقیه ساکن و در آنجا به تدریس مشغول شد.

وی پس از مرگ پدرش در 853ق/1449م، به جواهرفروشی پرداخت اما همان‌طور که خود در یکی از کتاب‌هایش اشاره کرده زندگی‌اش با فقر و تنگدستی توأم بوده است و ناچار برای امرار معاش از کتب با ارزشی چون آثار ابن حجر، ابن تغری بردی، سخاوی و ابن کثیر نسخه‌برداری می‌کرده است. ابن شحنه همواره سعی می‌کرد تا به ابن صیرفی برای دست‌یابی به منصب یاری رساند. بنابراین در 1467م نیابت قضا را بر عهده او گذاشت.

ابن صیرفی، پس از فراگیری فقه و اصول و علوم دیگر به تاریخ روی آورد. وی با استفاده از منابعی که در اختیار داشت، چند رساله تاریخی نوشت و در این زمینه با مورخان زمان خود، چون ابن تغری بردی رقابت و حتی از آنها انتقاد نیز می‌کرد. ابن صیرفی با ابوطیب انصاری، شاعر شافعی مذهب ارتباط داشت.

آثار ابن صیرفی بدین قرارند:

1. انباء الهصر بابناء العصر، که در آن برخی از رویدادهای مصر بین سال‌های 873 تا 886ق، شرح داده شده است. در این زمان مصر شاهد حوادث ناگواری چون جنگ‌های داخلی و خارجی، قحطی، فقر، مفاسد اجتماعی و بیدادگری سلاطین بوده است؛ اما مؤلف که خود شاهد این وقایع بوده، از شرح آنها خودداری کرده و به مسائل جزئی و حاشیه‌ای پرداخته است. با اینکه وی سعی داشته کارهای سلطان و حکام او را موجه جلوه دهد، در مواردی ناخواسته به برخی از خوش‌گذرانی‌ها و بی‌عدالتی‌های حکام و مفاسد اجتماعی اشاره کرده است. این اثر در 1970 به کوشش حسن حبشی چاپ شده است.

2. نزهة‌النفوس و الابدان فی تواریخ الزمان، در این کتاب تاریخی رخدادهای سال‌های 784 تا 850ق، یعنی از ابتدای حکومت سلطان برقوق تا اواخر حکومت سلطان جقمق، شرح داده شده است. ابن صیرفی منابع خود را، به جز چند مورد ذکر نکرده و به همین سبب مورخان معاصر وی به او شدیداً انتقاد کرده‌اند. او حوادث تاریخی را برحسب روز و ماه و سال تقسیم‌بندی کرده و درگذشتگان هر سال را در پایان آن سال آورده است. ذکر برخی اخبار خرافه‌آمیز نیز از نکات ناپسند این اثر است. این کتاب، به شکلی ناقص، در قاهره به چاپ رسیده است.

3. الجوهریة، کتابی درباره تاریخ اسلام و سیره نبوی است. نسخه‌ای از این کتاب در کتابخانه رضا در رامپور هند محفوظ است.

4. الدر المنظوم فیما ورد فی مصر و اهلها من موجود و معدوم.

5. سیرة‌الاشرف قایتبای، نسخه‌ای از آن در موزه بریتانیا نگه‌داری می‌شود.

 انتهای پیام/4104/

منبع: آنا

کلیدواژه: انتشارات امیرکبیر دکتر علی اکبر ولایتی تقویم تاریخ

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت ana.press دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «آنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۸۹۴۹۲۰۱ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

تمایل عربستان برای برقراری عمره پس از حج تمتع

به گزارش گروه فرهنگی ایسکانیوز، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدعبدالفتاح نواب ـ نماینده ولی‌فقیه در امور حج و زیارت و سرپرست حجاج ایرانی ـ در آستانه برگزاری حج ۱۴۰۳ با حضور در ایسنا و بازدید از بخش‌های مختلف این خبرگزاری به تبیین اهداف، برنامه‌ها و رویکردهای حج امسال پرداخت.

بیشتر بخوانید: سهمیه ارز سفر حج ۱۴۰۳ اعلام شد

نماینده ولی فقیه در امور حج و زیارت با بیان اینکه امیدواریم این سفر معنوی که یکی از بزرگترین گردهمایی‌های جهان اسلام است، روزیِ همه شود، گفت: گردهمایی‌های بزرگی برای مسلمانان در عمره رقم می‌خورد که «عمره رمضان» یکی از آنها است، جمعیت در این عمره از حج تمتع هم فراتر می‌رود، به گونه‌ای که درهای مسجدالحرام را می‌بندند تا به جمعیت گِرد کعبه، افزوده نشود. این درحالی است که در حج تمتع جمعیت متفرق است و زائران در سایر مکان‌های زیارتی مکه و مشاعر حضور دارند.

نواب با تأکید بر هوشیاری و آگاهی زائران در سفر به سرزمین وحی، اظهار کرد: مهم‌ترین مسئله در حج این است که زائران هوشیارانه مراقب باشند اعمالشان را با معرفت و به درستی انجام دهند؛ چرا که در سفرهای معنوی شیطان به دنبال تحت‌تأثیر قرار دادن کیفیت اعمال زائر است، البته این به معنی وسواس داشتن نیست. همچنین زائران باید پیش از سفر آگاهی خود را نسبت به اعمال و مناسک حج افزایش دهند.

اقتدار مسلمانان در سایه وحدت فراهم خواهد شد.نماینده ولی‌فقیه در امور حج و زیارت در ادامه گفت: شعار حج ۱۴۰۳ چهار بخش دارد و عنوان کلی آن «حج؛ قرآن محوری، همدلی و اقتدار امت اسلامی و دفاع از فلسطین مظلوم» است. با توجه به اینکه حج مجموعه‌ای از فعالیت‌های عبادی، سیاسی و اجتماعی است این شعار بر اساس منویات حضرت امام (ره) و مقام معظم رهبری انتخاب شده است. «قرآن» به‌عنوان کتاب آسمانی و معجزه پیامبر (ص) باید حتما مورد توجه قرار گیرد. همچنین آیات قرآن در مکه و مدینه بر پیامبر (ص) نازل شده‌اند، از همین رو قرآن محوری‌بخشی از شعار حج است.

نواب دامه داد: به یاری خدا برنامه‌های مختلفی برای اُنس با قرآن در سرزمین وحی درنظر گرفته شده است. دراین سفر زائرانی که با سواد هستند ختم قرآن خواهند داشت و جلسات انس و ختم قرآن با حضور قاریان داخلی و خارجی برگزار خواهد شد. نکته دیگری که در شعار حج مورد توجه است، «همدلی»، همگرایی و همبستگی در جهان اسلام است. هدف این بخش، اتحاد مسلمانان و جهان اسلام است که امروزه به آن نیاز بیشتری داریم. اکنون دشمنان، نسل جوان مسلمان را هدف قرار داده‌اند و تصور می‌کنند پیروز می‌شوند، اما در این مسیر موفق نخواهند بود.

او با اشاره به اهمیت «اقتدار امت اسلامی» یادآور شد: اقتدار مسلمانان در سایه وحدت فراهم خواهد شد. این مسئله موجب ترس دشمنان از جهان اسلام است. همچنین با توجه به تحولات اخیر منطقه و جهان، بخش چهارم شعار حج هم به دفاع از ملت مظلوم فلسطین اختصاص دارد. به عبارت کلی‌تر، قرآن زیرساخت تمام شاخصه‌های شعار حج ۱۴۰۳ قرار دارد.

نماینده ولی فقیه در امور حج و زیارت درباره ملاحظاتی که کارگزاران حج و زائران با توجه به قوانین عربستان باید درنظر داشته باشند، گفت: در ایام حج، سرزمین وحی میزبان حدود دو میلیون زائر از سراسر جهان است، بنابراین در برنامه‌ها به همراهی و همکاری با مسئولان و مأموران کشور میزبان (عربستان) تأکید کرده‌ایم. در عین حال، ما باید پایبند به مقررات و برنامه‌های خودمان هم باشیم و آنچه را که مورد تأکید فقه شیعه است در نظر بگیریم. همچنین روحانیون و علما و هموطنان اهل سنت هم در کاروان‌هایی با مذاهب فقهی زائران و مختلف حضور دارند.

او درباره ادامه از سرگیری سفرهای عمره و تداوم حضور عمره‌گزاران ایرانی پس از حج تمتع، اظهار کرد: رئیس‌جمهور و تمام مسئولان بر این امر واقف‌اند و بعید می‌دانم مشکلی در زمینه اعزام عمره‌گزاران در آینده ایجاد شود. در ایران حدود ۶ میلیون نفر داوطلب اعزام داریم و در کشور میزبان هم این اشتیاق احساس می‌شود؛ چراکه وقتی با مسئولان بخش خصوصی عربستان جلسه داریم آنها تقاضای فعال بودن عمره را دارند، به این دلیل که به بخش وسیعی از اقتصادشان کمک می‌شود.

نماینده ولی فقیه در امور حج و زیارت در ادامه به حضور اندیشمندان و شخصیت‌های برجسته از دیگر کشورهای مسلمان در حج اشاره کرد و افزود: در سرزمین وحی، اندیشمندان کشورهای مختلف به دنبال پیدا کردن اندیشمندان سایر کشورهای مسلمان هستند. اساتید دانشگاه و حوزه وقتی کنار فردی قرار می‌گیرند به ارزیابی یکدیگر می‌پردازند تا دریابند مخاطبشان در چه سطحی از دانش و آگاهی قرار دارد. افرادی که از این ارتباط بهره بردند، کم نیستند و شبکه ارتباطی خوبی میان اندیشمندان سایر کشورها در حج شکل گرفته است. علاوه‌بر این با مسئولان کشورهای مختلف و امیرالحاج کشورهای دیگر در رابطه هستیم و در بعثه‌هایمان دیدارهایی خواهیم داشت. همچنین جلساتی بعد از ایام تشریق داریم، به عنوان مثال در حج گذشته با توجه به تأکید مقام معظم رهبری بر «شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی» همایشی در همین رابطه برگزار و از اندیشه‌ورزان نمونه کشورمان که مقاله ارائه کرده بودند، تقدیر شد.

اکنون آگاهی زائران نسبت به قبل افزایش یافته است و مطالبه‌گر هستند.نواب با بیان اینکه برای فعالیت روحانیون در کاروان‌ها برنامه‌های متعدد فرهنگی پیش‌بینی شده است، گفت: برخی از این برنامه‌ها با محوریت انس و معرفت است و بر اساس زائرانی که در هتل‌ها اقامت دارند، سخنرانان یا مداحان در ارائه مطالب، اولویت‌هایی را مد نظر قرار داده و نوآوری خواهند داشت؛ چراکه اکنون آگاهی زائران نسبت به قبل افزایش یافته است و مطالبه‌گر هستند. همچنین هر ساله بیش از ۳۰ نفر از افراد هم‌رده در بعثه ایران حضور می‌یابند و این دیدارها به حضور در بعثه ختم نمی‌شود و گاهی در مشاعر هم تداوم دارد و گاهی نیز شاهد اعزام قاریان و سخنرانان در جمع کاروان‌های حجاج کشورهای دیگر هستیم که برایشان بسیار دلچسب است.

در جریان بازدید نماینده ولی فقیه در امور حج و زیارت از ایسنا، محمد مهدی خیرجو ـ مدیرعامل خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) ـ نیز در سخنانی گفت: ایسنا به عنوانی خبرگزاری پیشرو همواره به موضوعات ملی و دینی یا بین‌المللی توجه ویژه داشته است، بر همین اساس توانسته‌ایم در سالیان گذشته به عنوان یک منبع خبری بیشترین نرخ بازدید را به خود اختصاص دهیم.

او یادآور شد: در سال گذشته ایسنا رتبه نخست خبرگزاری‌ها را در نمایشگاه مطبوعات کسب کرد. با توجه به اینکه حج و زیارت یکی از دغدغه‌های خبری مهم است همواره تلاش کرده‌ایم تا خبرهای موثق و کاربردی را در قالب‌های مختلف خبری برای مخاطبان خود منتشر کنیم.

اعزام کاروان‌های حج تمتع بر اساس اعلام سازمان حج و زیارت از ۲۴ اردیبهشت‌ماه آغاز می‌شود و تا ۱۸ خردادماه ادامه خواهد داشت. سهمیه حج امسال ایران حدود ۸۷ هزار و ۵۰۰ نفر است.

کد خبر: 1229509 برچسب‌ها حج عمره