به نقل از «تسنیم»

قاجاریان چه نگاهی به ادبیات و کتاب کودک و نوجوان داشتند؟

تاریخ انتشار: ۲۷ مهر ۱۳۹۹ | کد خبر: ۲۹۶۷۱۸۸۴

گرچه در دوره قاجار هیچ کتاب و مقاله مستقلی درباره مباحث نظری ادبیات کودک وجود نداشت،‌ اما دیدگاه آن‌ها به ادبیات کودک و کتاب کودک را می‌توان جست‌وجو کرد. - اخبار فرهنگی -

خبرگزاری تسنیم،‌ سیدعلی کاشفی‌خوانساری ـ باید و نبایدهای کتاب کودک از نگاه قاجاریان

 گرچه اشاراتی به ویژگی‌های یک خواندنی مناسب کودکان در رساله‌ها و متون فارسی برجای مانده از دوران پیشامدرن فراوان است، دغدغه‌ها و نوشته‌های روشنفکران دوره قاجار در این خصوص کم و بیش از جنس متفاوت و دیگری است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

مواجهه عینی ایرانیان با تحولات جهانی و باور به عقب ماندگی از قافله تمدن در زمینه‌های علمی، اقتصادی، نظامی و اجتماعی سبب شد که بخش عظیمی از تحصیل‌کردگان و دردمندان ایرانی در جستجوی علت و چاره این موضوع برآیند.

اینان محدود به یک قشر یا طبقه اجتماعی خاص نبودند و در میانشان می‌توان نمونه‌های فراوانی از شاهزادگان، درباریان، روحانیون، تجار روزنامه‌نگاران، ادیبان، مهاجران به اروپا، کارمندان و ... را یافت. با این حال یک باور مشترک در نوشته‌ها و اقدامات همه آن‌ها مشترک است. آنان مهمترین راه اصلاح و پیشرفت را تعلیم و تربیت کودکان یافته بودند. پیشنهادهایی چون تغییر حاکمان یا نوع حکومت و کشورداری، اصلاح نظام اداری یا قضایی، نوزایی در کشاورزی و صنعت، تغییر دین و آیین و یا هر پیشنهاد قابل تصور دیگری، در مقایسه بسیار کمتر از دیدگاه‌های فرهنگی در نوشته‌های قاجاریان به چشم می‌خورد.

این گروه‌ها در مجموع نسبت به تمدن غرب و جلوات آن بسیار خوشبین و نسبت به سنن و فرهنگ بومی معترض و بدبین هستند. ایشان مهمترین علت پیشرفت غرب را علم‌آموزی و مهم‌ترین دلیل عقب‌ماندگی خود را نظام آموزشی بومی می‌دانند.

عمده ایشان درد و درمان مملکت را در عرصه فرهنگ و آموزش تشخیص داده‌اند و مباحث رایج درباره اصلاح یا تغییر خط فارسی، بحث‌های داغ درباره نقد ادبی، مضامین ادبی، قالب‌های نوشتاری و ...، دیدگاه‌های مرتبط با وحدت جهان اسلام، دیدگاه‌های باستان‌گرایانه و ناسیونالیستی، نوشته‌های مربوط به نقد خرافات و آداب قدیمی، و بسیاری از موضوعات پر چالش و پرطرفدار آن دوره همگی ماهیتی فرهنگی دارند.

اوج باور به نقش آموزش در توسعه و مطالبه تحول آموزشی در دوره مظفرالدین شاه تجلی یافته است. در آن دوره تقریباً همه از لزوم ایجاد مدارس جدید، روش‌های آموزشی نو و خواندنی‌های نو این سخن می‌گویند.

روزگار کم‌فروغ ادبیات کودک/ عده‌ای هرچه غربی‌ها بنویسند، می‌گویند چقدر قشنگ!یادداشت| دختران چه جایگاهی در ادبیات کودک ما دارند؟

گرچه در دوره قاجار هیچ کتاب و شاید هیچ مقاله مستقلی درباره مباحث نظری ادبیات کودک و ویژگی‌های خواندنی‌های کودکان نیابیم، با این حال از دل نوشته‌های آن دوره می‌توان چنین دیدگاه‌های عمومی را شناسایی و تدوین کرد.

این نوشته‌ها نشان می‌دهد روشنفکران آن دوره درباره خواندنی‌های کودکان چه نگرانی‌هایی داشته اند، چه خواندنی‌هایی را مناسب و کدام‌ها را نامناسب می‌دانسته‌اند و دلایل ضعف و قوت یک کتاب کودک از نظر ایشان چه بوده است. مقالات مطبوعاتی قطعاً مهمترین منبع برای چنین جستجویی است با این حال نباید از اخبار، آگهی‌ها، مقدمه پاورقی‌ها و نامه‌های مندرج در مطبوعات هم غافل شد. چرا که اطلاعات مهمی را در خود دارند. همین‌طور مقدمه‌های کتاب‌های داستان، مقدمه‌ها و موخره‌های کتاب‌های کودکان و کتاب‌های ویژه آموزگاران و روش تدریس.

 مرور چنین منابعی برخی باورهای مشترک و پرتکرار درباره کتاب کودک در روزگار قاجاریان را روشن می‌سازد. این باورها  که می‌توان مجموع آنها را مسامحتاً نظریه ادبیات کودک در دوره قاجار نامید، عبارتند از:

1. خواندنی‌های کودکان تاثیر بزرگ و قطعی در شخصیت و تربیت ایشان دارد. تاثیر خواندنی‌ها از هر عامل مفروض دیگر (وراثت، خانواده، محیط و ...) پر رنگ‌تر است.

 2. خواندنی‌های کودکان مقوله‌ای بسیار جدی است. چه کودکان و چه اولیای ایشان باید به این کتاب‌ها و نشریات نگاهی کاملاً جدی داشته باشند و آن را موضوعی تفننی، حاشیه‌ای و کم ارزش (شبیه بازی و سرگرمی و پر کردن اوقات فراغت) تلقی نکنند.

 3. مهمترین هدف، رسالت و کارکرد خواندنی‌های کودکانه دو چیز است: اخلاق آموزی و علم آموزی.

 4. عمده ادبیات عامیانه برای کودکان نامناسب است، چراکه خرافی، غیرعلمی و غیر اخلاقی هستند. به منظور تربیت صحیح کودکان باید از نقل این آثار برای آن‌ها خودداری کرد تا اخلاق ایشان سالم بماند و به موهومات دچار نشوند.

5. بخش زیادی از ادبیات کلاسیک هم برای کودکان نامناسب است است، چرا که اولاً مشحون از میگساری و شاهدبازی و وصف معشوق و آغوش و ... است. دیگر آن که برخی از آنها کودکان را به کارهای غیراخلاقی چون دزدی، طراری، قمار، دروغ و نیرنگ تشویق می‌کنند. سه آن که با جن و پری و دیو و غول کودکان را می‌ترسانند و آنها را خرافی بار می‌آورند و آخر هم آنکه زبان آنها ثقیل و دور از فهم کودکان است. در این میان به ندرت متونی همچون کلیله و دمنه و برخی حکایات گلستان و بوستان مورد تایید ایشان بوده است.

6. طرح مسائل عشقی و مقولات عرفانی که مضامین عمده ادبیات فارسی است نه برای کودکان مناسب است و نه قابل درک.

 7.  بازنویسی حکایات کهن برای کودکان مناسب است؛ به شرط آنکه درس و پیام اخلاقی هر حکایت صریح و مستقیم در پایان نقل و به کودکان تفهیم شود.

8. از میان قالب‌های کهن رایج در ادبیات فارسی و خواندنی‌های کودکانه، پند‌نامه ها و حکایات کوتاه مناسب‌ترین قالب‌ها بر اساس رویکرد جدید به ادبیات کودک است.

9. در کتاب‌های کودکان باید به خوشایندی مخاطبان توجه کرد. حکایات حیوانات بیشترین خوشایندی را برای مخاطبان به همراه دارد.

10. ساده‌نویسی یک تخصص و ارزش است. کسانی که برای کودکان می‌نویسند باید از مهارت ساده سخن گفتن و ساده نوشتن برخوردار باشند.

11. آثار غیرادبی جایگاه مهمی در خواندنی‌های کودکان دارند. عمده‌ای از خواندنی‌های کودکانه می‌تواند در قالب‌هایی چون مطالب علمی، مقاله، گزارش و سایر قالب‌های مطبوعاتی، متن‌های گفت‌وگو محور (شبیه نمایشنامه)، سفرنامه، کلمات قصار و ... ارائه گردد. این آثار چه بسا ارزش و تاثیرگذاری بیشتری نسبت به قالب‌های ادبی دارند.

 12. تفکیک و مرز مشخصی بین مطالب کودکانه و بزرگسالانه وجود ندارد. اصل تمایز میان کهنه و سنتی بودن و یا نو و امروزی بودن است. برای همین روزنامه‌های خبری و سیاسی، رمان‌های تالیف و ترجمه و یا رساله‌های انتقادی و اجتماعی بزرگسالانه به دلیل نوگرایانه بودنشان مناسب مطالعه کودکان و نوجوانان هستند.

13. تعریف، نقش و کارکرد مجزایی برای خواندنی‌های درسی و غیر درسی کودکان وجود ندارد.  کتب ادبی، روزنامه‌ها و ... می‌توانند همزمان هم به‌عنوان خواندنی آزاد و هم متن درسی و رسمی کودکانه مورد استفاده قرار گیرند.

 14. تصویر نقش بسیار مهمی در ایجاد جذابیت و انتقال معنی به کودکان دارد. وجود تصویر ملاکی مهم در تفکیک کتاب‌های خوب و بد کودک و نوجوان است. با این حال سخت‌گیری چندانی در خصوص مناسب بودن و کیفیت تصاویر مشاهده نمی‌شود و می‌توان برداشت کرد تصاویر کتاب‌های کودکان در مقایسه با کتب بزرگسال نیازمند ارزش‌های هنری کمتر و کودکان دارای درک بصری پایین‌تری هستند.

 15. باید در کتاب کودک از کاتب، کاغذ، جلد، صحافی و ... مناسب استفاده کرد (برخلاف کتاب‌های بچه‌خوانی نیمه اول قاجار که جلد نداشتند و کاتبان آن کم سواد بودند و کاغذشان نامناسب بود). چنین نکانی در مناسب بودن یک کتاب نقشی اساسی دارد.

16. خط آثار کودکانه باید ساده و مقروء باشد؛ به همین دلیل به باور ایشان، خط نستعلیق مناسب‌ترین خط برای کتاب‌های کودک است.

انتهای پیام/

منبع: تسنیم

کلیدواژه: ادبیات کودک کتاب کودک و نوجوان کتاب کتاب و ادبیات کتاب کودک و نوجوان کتاب کتاب و ادبیات خواندنی های کودکان کتاب های کودک ادبیات کودک برای کودکان دوره قاجار خواندنی ها کتاب کودک نوشته ها کتاب ها قالب ها آن دوره

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.tasnimnews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «تسنیم» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۹۶۷۱۸۸۴ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

پایان جشنواره ملی شعر کودک و نوجوان رضوی در همدان + تصویر

پانزدهمین دوره از جشنواره ملی شعر کودک و نوجوان رضوی با عنوان "سلام امام مهربان"به میزبانی استان همدان به کار خود پایان داد. - اخبار استانها -

به گزارش خبرگزاری تسنیم از همدان، پانزدهمین جشنواره ملی شعر کودک و نوجوان رضوی با عنوان "سلام امام مهربان" همراه با عرض ارادت شاعران به ساحت مقدس علی‌بن‌موسی‌الرضا(ع) در سالن شهیدآوینی و نکوداشت چهره برجسته شعر کودک و‌ نوجوان؛ استاد جواد محقق به کار خود پایان داد.

مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان همدان ضمن عرض ارادت به پیشگاه امام رضا(ع)، اظهار داشت: عرض ارادت به امام رضا(ع) و خادمی امام رئوف محدود به حرم نمی‌شود و در روایات نیز آمده که هر جا نام آنها برده شود، حرم است.

مسعود ویژه بیان کرد: همه ما امروز برای یاد کردن و خدمت به آرمان آن حضرت در اینجا جمع شدیم؛ هرکس با دمی یا قدمی یا قلمی حافظ آرمان آن حضرت باشد، حتی اگر به زیارت آن حضرت نرفته باشد زائر ایشان به حساب می‌آید.

وی افزود: شاعران و نویسندگان عزیز نیز با قلم خود به درگاه امام رضا (ع) عرض ارادت می‌کنند؛ در استان همدان شاعران زیادی داریم که ارادتمند امام رضا(ع) هستند.

مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان همدان عنوان کرد: در سومین محفل پانزدهمین جشنواره شعر کودک و نوجوان رضوی شاهد آثار هنرمندان ارجمند سراسر کشور هستیم که همه با قلم خود عشق و علاقه خود را به امام هشتم در قالب اثر هنری به نمایش گذاشتند.

مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان همدان گفت: به نوبه خود کمال تشکر و از تمام دست اندرکاران برگزاری این جشنواره، از جمله ادارات، ارگان‌ها و هنرمندان عزیز قدردانی می‌کنم.

در ادامه این مراسم شاعران کودک و نوجوان و برگزیدگان جشنواره در ادامه مراسم به خوانش شعر پرداختند.

امیر محمد نانکلی شاعر نوجوان و مهدی طراوتی توانا شاعر برجسته کودک و نوجوان از نخستین شاعرانی بودند که در این محفل شعر خواند.

اعطای افتخار خادمی حرم حضرت امام رضا(ع) به استاد محقق از دیگر قسمت های جالب و ماندگار این برنامه بود.

شاعر برجسته کشوری در بخش معرفی کتاب "این لحظه‌ها را دوست دارم" اثر مریم زرنشان نیز در این مراسم گفت: کتاب خانم زرنشان کتابی است سراسر تصاویر زیبا، چرا که بچه‌ها با نگاه خود به زیارت می‌روند و با گنبد و آیینه و گلدسته حرف می‌زنند و برایشان خاطره‌ای رقم می‌خورد.

* رونمایی از کتاب "این لحظه‌ها را دوست دارم"

غلامرضا بکتاش عنوان کرد: این کتاب حاوی 9 شعر کودک و نوجوان است که موضوع و محوریت آن زیارت امام رضا (ع) است؛ در تمامی اشعار این کتاب می‌توان تصاویر زیبا و بدیعی از زیارت و حضور در حرم پیدا کرد.

بکتاش افزود: خانم زرنشان در کتاب "این لحظه‌ها را دوست دارم" با زبانی روان و صمیمی سخن گفته‌اند و تصاویر و معانی اشعار این کتاب برای قشر کودک و نوجوان نه تنها قابل فهم بلکه دلچسب است.

مریم زرنشان نویسنده کتاب "من این لحظه‌ها را دوست دارم" نیز بیان کرد: در این کتاب 10شعر رضوی سروده شده که توسط انتشارات به‌نشر منتشر شده است.

وی اظهار داشت: امسال جشنواره را تولیدمحور با طرح هشت کتاب در نظر گرفتیم و همچنین مجموعه شعرهای این جشنواره و اشعار برگزیده جشنواره ملی در هشت کتاب منتشر خواهد شد.

در ادامه مراسم با حضور مسعود ویژه مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان همدان، احمد میرزاده دبیر پانزدهین دوره از جشنواره شعر کودک و نوجوان رضوی، شاعران و نویسندگان این عرصه و علاقمندان به ادبیات آیینی برای نخستین بار از این کتاب رونمایی شد.

*مشهد میزبان کنگره شعر کودک و نوجوان رضوی

احمد میرزاده دبیر پانزدهمین دوره از جشنواره شعر کودک و نوجوان رضوی اظهار داشت: هدف از اینگونه جشنواره‌ها باشکوه برگزار شدن آنها نیست، بلکه هدف این جشنواره و جشنواره‌های این‌چنینی پیروی از حضرت رضا (ع) است.

میرزاده تصریح کرد: در جشنواره ملی شعر رضوی 430 اثر به دبیرخانه جشنواره رسید که 2.5برابر سال گذشته بود و این اشعار توسط 115 شاعر ارسال شده بود.

وی مطرح کرد: این جشنواره در قم، کرمان، همدان، شیراز و تهران برگزار می‌شود اما برای اولین بار نخستین کنگره شعر کودک و نوجوان رضوی با بیش از 40 چهره شاخص اشعار کودکانه در مشهد برگزار خواهد شد.

وی بیان کرد: همانطور که خود حضرت فرمودند نخستین گام در پیروی و اطاعت، شناخت شخصیت ایشان و فهم معارف و آموزه‌های ایشان است بر این اساس شاعران می‌توانند زبان گویای معارف ایشان باشند.

میرزاده گفت: شاعران کودک و نوجوان در نشر و بیان معارف امام رضا (ع) با دو مخاطب مواجه می‌شوند؛ یکی مخاطب درونی که خودمان هستیم و یکی مخاطب بیرونی که شامل کسانی است که اثر ما را می‌خوانند.

وی افزود: شاعران در ابتدا باید معارف و آموز‌ه‌های آن حضرت را با شناخت ایشان در زندگی خود نهادینه کنند و سپس این معارف را از طریق قلم توانمند و با استفاده از هنر خود به دیگران نیز منتقل کنند.

دبیر پانزدهمین دوره از جشنواره شعر کودک و نوجوان رضوی ضمن اشاره به این مطلب که هدف این جشنواره پیروی از امام رضا (ع) است، گفت: در داوری آثار نیز ما سعی کردیم به آثاری که خاص بودند و به زندگی ایشان اشاره داشتند، توجه بیشتری کنیم.

در انتهای مراسم، آیین نکوداشت جواد محقق شاعر و ادیب و استاد ادبیات مطرح کشور و استان همدان برگزار شد و از وی تقدیر به عمل آمد.

انتهای پیام/