به نقل از «فارس»

خاک‌هایی برای تنورمالی تا اسپری کردن خاک بر روی گوسفندان در شهر تاریخی نراق

تاریخ انتشار: ۲۵ آذر ۱۳۹۹ | کد خبر: ۳۰۳۳۹۰۶۵

 خبرگزاری فارس ـ‌نراق؛ در شهر تاریخی نراق انواع مختلفی از خاک‌ها وجود دارد که هر کدام از ارزش و اهمیت خاصی برخوردار می‌باشند و نقش آنها در ساختمان‌های قدیمی و بافت تاریخی نراق به خوبی مشهود است. 

به طوری که نام دو معدن آن  بعد از گذشت سال‌های متمادی هنوز زبانزد مردم نراق است که یکی به نام چاله سرخ و دیگری به نام چاله خاکه بام که این دو معدن دارای دو نوع خاک با کاربرد متفاوت است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

البته خاک‌های دیگری هم وجود دارد که نام معدن مشخصی ندارند ولی خاک آنها ارزشمند است و در صنایع دستی و کارهای ساختمانی در قدیم استفاده می‌شد.

 خاک چاله سرخ  

معدن این خاک پایین‌تر از حوزه علمیه الغدیر قرار دارد وهمان طور که از نامش پیداست خاک آن متمایل به رنگ سرخ(قرمز) و از نوع خاک رُس است. در قدیم از این خاک برای مصارف ساختمانی، خشت مالی و ساخت اتاق‌هایی از خشت و گل استفاده می‌کردند.

گِلِ گُندُه پشت بام‌ها از این خاک ساخته می‌شد، برای درست کردن گل گنده، گل را آنقدر با پا می‌مالیدند تا کاملا سِفت شود به طوری که به دست نچسبد و به راحتی قابل حمل و جابجا  کردن باشد.

در قدیم اتاق‌هایی که با خشت و گل می‌ساختند، زمانی که به اصطلاح پای تیر می‌رسید سقف آنها را با تیر چوبی می‌پوشاندند، بدین صورت که چند تیر چوبی روی دیوارهای آن  می‌انداختند و سپس روی تیرها را با تکه چوب‌هایی به نام پَرتُو می پوشاندند و روی پرتوها را بوته‌های جاز یا بوته‌های مختلف دیگر می‌‌ریختند تا گِل از داخل پرتوها به پایین نریزد.

در مرحله بعد روی پرتوها را با گل گنده می‌پوشاندند که گلی که با پا مالیدن به عمل آمده بود، یک نفر با بیل به صورت تکه‌ای می‌برید و فرد دیگر گِل را از لب بیل می‌گرفت با حالت پرت کردن، آن را دست به دست می‌کردند تا به بالای پشت بام به بنّا می‌رسید و بنا هم با این گِل روی پرتوها را می‌پوشاند.

 اگر احیانا در وسط کار مشکلی پیش می‌ آمد استاد کار یا بناّ با گفتن جمله «لاالله الا الله» کار را متوقف می‌کرد تا کارگران نفسی بگیرند

 

این کار مرتب تکرار می‌شد تا کار پشت بام به اتمام برسد، اگر احیانا در وسط کار مشکلی پیش می‌ آمد استاد کار یا بناّ با گفتن جمله «لاالله الا الله» کار را متوقف می‌کرد تا کارگران نفسی بگیرند و اگر احیانا گِل شُل بود آن را با پا بمالند و مجددا کار را شروع می‌کردند.

دو روز بعد از گل گنده کردن پشت بام بنا دورچینی پشت بام را انجام می‌داد و سپس با یک لایه گل نرم معمولی یا گاهگل کروم بندی یا شیب بندی پشت بام را انجام می داد تا به مرحله بعد برسد.

زمانی که در بافت قدیمی نراق و یا کوچه‌های شهر قدم می‌زنید، دیوارهای قدیمی خانه‌ها، حصارها، بهاربند طویله‌ها، دیوار باغ‌ها نظر شما را به خود جلب می‌کند می‌بینید که در ساخت این دیوارها غیر از گل، مصالح ساختمانی دیگر به کار نرفته است.

دلیل آن این است که در قدیم مانند امروز سیمان و آجر و یا مصالح دیگر وجود نداشت، با سنگ و گل هم نمی توانستند دیوار بسازند، با خشت و گل فقط برای ساختن دیوار اتاق استفاده می‌شد و بعدا روی آن را کاهگل می‌کشیدند تا از رطوبت باران درامان بماند.

بهترین مصالح برای ساخت دیوارهای بلند منازل، حصارها و باغ‌ها که در ساخت آنها خشت و سنگ کارایی نداشت همان گل گنده بود چرا که هم دوام زیاد داشت و در برابر برف و باران بر خلاف خشت و گل مقاوم بود.

 

برای ساخت این نوع دیوارها چینه اول گل را بسته به ارتفای دیوار به عرض حد اکثر ۵۰ سانتی متر در نظر می‌گرفتند.

حداکثر ارتفاع که برای چیدن گل در نظر می‌گرفتند آن هم حدود ۳۰ تا ۵۰ سانتیمتر بود به طوری که گل بتواند تحمل قرار گرفتن روی دیوار را داشته باشد.

بنا از یک طرف کار را شروع می‌کرد و گل گنده را از جلوبه طرف عقب می‌چید. نیاز به ریسمان کار،شِمشَه(خطکش چوبین) و شاقول نداشت.بعد از اینکه چینه اول تمام می‌شد.

 

بنّا یکی دو روز صبر می‌‌کرد تا دیوار خشک شود و چینه بعد را به همان روش قبل شروع می‌کرد با این تفاوت که هر چه دیوار به طرف بالا می‌آمد از عرض اولیه کم می‌شد و به اصطلاح عرض دیوار را جمع می‌کرد و گل را فرم می داد تا مرحله آخر عرض دیوار که از پایین ۵۰ سانتیمتر بود در بالا به ۱۰ سانتیمتر می‌رسید و به اصطلاح دیوار به شکل مخروط در آید و در پایان هم لبه دیوار را صاف و نوک تیز می‌کرد.

به این صورت دیوارهای قدیم ساخته می‌شدند و این کار فقط با گل گنده امکان پذیر بود و سال ها می‌توانست دوام بیاورد و در برابر برف و باران هم مقاوم باشد.

در ساخت بُرج‌های نراق هم به همین سبک عمل می‌کردند و گاهی یک ردیف خشت یا آجر بین چینه های گل می‌گذاشتند. ولی عمده مصالح گل گنده بود چرا که با خشت و گل امکان ساخت این سازه ها وجود نداشت و اگر هم نیاز بود، هم زمانبر بود وهم مصالح بیشتر ولی از نظر استحکام بر خلاف گل گنده ضعیف بود.

بنا براین گل گنده را برای این کارها ترجیح می‌دادند. حتی اتاق‌‌هایی هم وجود داشت که در ساخت آنها اصلا خشت به کار نمی‌رفت و پایه‌ها کلا با گل گنده ساخته می‌شد که نمونه آنها در بافت تاریخی نراق موجود است.

نمونه این اتاق در مزرعه آبشتا با ۱۰۰ سال قدمت وجود داشت که تنها اتاق باقی مانده بود وبازسازی شد و این اتاق توسط مرحوم یوسف نبیئی ساخته شد.

خاک پشت بام

این خاک که به گویش محلی «خاک پُشت بام» می‌گویند، خاکی است منحصر به فرد در کشور که معدن آن در شهر تاریخی نراق قرار دارد و به نام «چاله خاکِ بام» و یا به گویش محلی چاله خاکَبان معروف است.

  خاک پُشت بام  ، خاکی است منحصر به فرد در کشور که معدن آن در شهر تاریخی نراق قرار دارد و به نام " چاله خاکِ بام " و یا به گویش محلی چاله خاکَبان معروف است 

 

رنگ این خاک آبی کمرنگ متمایل به کبود است و صرفا برای اندود کردن پشت بامها کاربرد دارد. درست کاری که آسفالت یا ایزوگام امروزی انجام می‌دهد.

این خاک، رُس نیست و به صورت دانه دانه است که در قدیم با زحمات طاقت فرسا از معدن استحصال می‌شد و با الاغ به شهر می‌آوردند، سپس این خاک را آب می‌گرفتند و حدود ۴۸ ساعت به حال خود می‌گذاشتند تا خیس بخورد و دانه‌های خاک کاملا نرم شود.

 

در مرحله پایان با کاه مخلوط می‌کردند و به صورت کاهگل نسبتا نرم در می‌آوردند و با آن پشت بام خانه‌ها را اندود می‌کردند.

این خاک کاملا نفوذ ناپذیر بود و سال‌ها روی پشت بام می‌ماند و در مقابل برف و باران مقاوم بود. به مرور زمان و پیشرفت شهر ابتدا آسفالت و بعد ایزوگام جای این خاک را گرفت.

همان طور که قبلا گفته شد پشت بام ساختمان گل و خشتی که با گل گنده پوشانده می‌شد،بعد از ترازبندی و شیب آب پشت بام در مرحله نهایی با گل پشت بام اندود می‌کردند و اطراف پشت بام را هم با سَحَل های(سنگ) نازک می‌پوشاندند و بستگی به مساحت پشت بام یک یا چند سولند (ناودان چوبی)در قسمت‌های پشت بام نصب می کردند تا هنگام بارندگی، آب باران از این ناودان‌ها پایین بریزد.

خاک سَرَچَه

از محله پاچنار قاضی،کوچه مَلندون به طرف قنات سَرَچه روبروی پوسُنجه در کنار جاده دو نوع خاک رُس یافت می‌شود که یک نوع آن رنگ زرد و دیگری متمایل به تیره بود که هر دو چسبنده بودند.

خاک زرد برای گچ و خاک درست کردن سقف‌های ضربی یا گنبدی شکل که با خشت ساخته می‌شدند و یا تیغه‌های خشتی  و یا کاهگل کاری داخل بنا به کار می‌رفت. 

گل تنور را هم مانند گل گنده سفت درست می‌کردند و موی سر انسان را به آن اضافه می‌کردند و آنقدر وَرز می‌دادند تا موها کاملا مخلوط و گل هم کاملا نرم و سفت شود، سپس کار تنورمالی را شروع می‌کردند

 

خاک دیگر علاوه بر اینکه خواص فوق را داشت برای تنور مالی هم از آن استفاده می‌شد،گل تنور را هم مانند گل گنده سفت درست می‌کردند و موی سر انسان را به آن اضافه می‌کردند و آنقدر وَرز می‌دادند تا موها کاملا مخلوط و گل هم کاملا نرم و سفت شود، سپس کار تنورمالی(ساخت تنور) را شروع می‌کردند.

خاک سرخ

اول گُدار نراق به سمت مشهد اردهال تپه‌ای مشرف به اراضی مزرعه پودَنا قرار گرفته که به آن مورِ گلِ سرخ می‌گویند. خاک این مور همان طور که از نامش پیداست رنگ سرخ دارد و اگر در داخل آب ریخته شود رنگ سرخ به خود می‌گیرد و شبیه مرکورکروم می‌شود.

این خاک مصارف ساختمانی ندارد و در قدیم از رنگ آن برای متمایز کردن گوسفندان یا به گویش محلی رَقم کردن استفاده می‌کردند و به پیشانی و یا کمر گوسفند می‌مالیدند تا به راحتی قابل تشخیص باشند.

 

درست شبیه کاری که اسپری‌های رنگ پوش امروزی انجام می‌دهند.

یک مکان دیگر از خاک سرخ برای رَقم کردن گوسفندها در انتهای کوچه شتران و جنب آسیاب مرحوم غلامرضا رضایی بود که آثارش همچنان هویداست. 

***********

گزارش از مرتضی علی آقایی نراقی 

***********

انتهای پیام/

منبع: فارس

کلیدواژه: خاک بافت بام شهر نراق خاک پشت بام

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.farsnews.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «فارس» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۰۳۳۹۰۶۵ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

کتاب «چالش‌های تاریخی» رونمایی شد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری صدا وسیما، این کتاب که هشت مقطع مهم تاریخ ایران را مورد بررسی قرار داده تالیف عباس سلیمی نمین و کاری از دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران است. این کتاب در هشت فصل اصلی و تعدادی زیربخش در هر فصل به بررسی موضوعاتی همچون باستان با عظمت، مشروطه به غارت رفته، سیر تاریخی کودتای ۱۲۹۹، نهضت ملی و مشت آهنین، دردی جانکاه، خیزش سراسری یک ملت از دریچه مستند «انقلاب ۵۷»، فرجام تمسک به منابع نامعتبر، منشا تقابل آقای منتظری با امام پرداخته است.

 

کد ویدیو دانلود فیلم اصلی