به نقل از «خبرگزاری آریا»

کرونا نارسایی و ضعف های شهرهای ایران را آشکار کرد

تاریخ انتشار: ۲۶ آذر ۱۳۹۹ | کد خبر: ۳۰۳۵۲۰۲۶

خبرگزاری آریا - شهر: در بیانیه پایانی دوازدهمین جشنواره مجمع شهری تهران آمده است؛ همه گیری بیماری کرونا باردیگر به شکل جدی نارسایی و ضعف‌های شهرهای ما را آشکار کرد.
به گزارش شهر، مظفر صرافی، رئیس هیات علمی دوازدهمین جشنواره مجمع شهری تهران بیانیه پایانی دوازدهمین جشنواره پژوهش و نوآوری در مدیریت شهری (مجمع شهری تهران) را در مراسم اختتامیه این جشنواره قرائت کرد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

متن بیانیه به این شرح است:
دوازدهمین جشنواره پژوهش و نوآوری در مدیریت شهری با نام جدید مجمع شهری تهران به شکل اینترنتی و برخط درشرایطی برگزار می شود که همه گیری ویروس کرونا درایران و جهان تمامی ابعاد زندگی شهری را تحت تاثیر قرار داده است. ازاین رو و با بازگشت مدیریت شهری به یکی از وظایف خود یعنی حفظ سلامت عمومی ره یافت و محور ویژه این جشنواره تاب آوری شهری انتخاب شده است تا بتواند به سهم خود در عرصه دانش به سهم خود یاور بهتر شهر در نگاه داشت سلامت عمومی برای همگان به همراه ره یافت شهری برای همه باشد.
در این راستا فراخوان مجموعه آثار پژوهشی و نیزایده ها و اقدامات سبب ساز کاهش و رفع مشکلات شهری در سطح کشور صورت گرفت و درادامه با هدف دستیابی به راهکارهای خلاقانه و نوآورانه در خصوص چالش های شهری با تاکید بر ارتقای تاب آوری شهری فرآیند داوری دقیق، شفاف با بهره گیری ازظرفیت علمی و با مشارکت تمامی ذی نفعان در سطح کشور،جامعه، نهادهای دولتی، دانشگاه ها، مراکز علمی و تحقیقاتی، پژوهشکده ها، سازمان های مردم نهاد، نخبگان و فرهیختگان و فعالان شهری در قالب کارگروه های داوری در این جشنواره انجام شد و 4126 اثر دریافتی در 16 محور موضوعی و 5 قالب شکلی شامل کتاب، مقاله، پایان نامه، طرح پژوهشی و ایده های نوآورانه به رقابت پرداختند.
با تجلیل و قدردانی از حسن نظر و اعتماد تمامی شرکت کنندگان در نهایت 16 اثر برتر، 31 اثر برگزیده و 50 اثر شایسته تقدیر توسط هیات داورانی متشکل از 118 نفر از استادان دانشگاهی و خبرگان کشور انتخاب شدند که در مراسم اختتامیه معرفی و تقدیر می شوند.
همانطور که برخی آثار منتخب و بطور خاص نوشته های بسیاری از استادان و مدیران در ویژه نامه جشنواره دوازدهم نشان می‌دهد، همه گیری بیماری کرونا باردیگر به شکل جدی نارسایی وضعف‌های شهرهای ما را آشکار کرد. شهرهایی ناپایدار که به ویژه با خودرو محوری، فقدان نگاهداشت فضای سبز و نابرابری‌های اجتماعی و فرهنگی فاقد تاب آوری کافی در برابر این مشکل جدید مطابق آمار رسمی روزانه 100 ها نفر و احتمالا چند برابر آن را در کشور به دام مرگ میکشاند. در مواجهه با این مشکل لازم می دانیم موارد ذیل را درراستای ارتقای شیوه مدیریت شهری و تاب آوری جوامع شهری کشور تاکید کنیم.
1- رویارویی با مشکلات گسترده شهری ازجمله حفظ سلامت عمومی به تنهایی توسط حکومت مرکز قابل مدیریت نیست.بیماری همه گیر کرونا اگر با دغدغه تجربه اندوزی و تلاش برای اصلاح فرایندها به آن نگاه کنیم نشان می دهد بخش مهمی ازسیاسگذاری و اقدام باید در اختیار مدیریت محلی باشد که با حمایت ازتوانمندسازی و ظرفیت سازی در آنها به برپایی حکمروایی محلی ختم شود امری که بسیج منابع نوین مردمی راباعث شده و هم افزایی تلاش های سطوح ملی و منطقه ای در چاره جویی مشکلات را به بار می آورد. به تعویق انداختن این واگذاری اختیار و یا تضعیف مدیریت های محلی در شرایط کمبودها و تحریم های دشمنان کشور جامعه شهری را در برابر مشکلات به وضعیت بحرانی می رساند.
2- حفظ شرایط زیست بهینه و کیفیت زندگی در شان انسان وظیفه ای اجتماعی است و به طور عمده برعهده بخش عمومی است. دور شدن بخش عمومی با حکومت مرکزی یا محلی و یا شهرداری ها از این وظیفه اصلی خود و برون سپاری اینگونه وظایف یا فروکاستن نظامبرنامه ریزی و مدیریت شهری به اقدامات خرد پراکنده بخشی از ریشه مشکلی است که باعث بحرانی شدن همه گیری بیماری کرونا در بیشتر کشورها و از جمله ایران شده است. تاب آوری و آمادگی همیشگی جوامع شهری درمقابل این مشکلات و بحران ها آشکارا نیازمند همکاری بخش عمومی اندیشمند و جامعه نگری است که به صورت نظام مند و به نمایندگی از عموم وظیفه به گشت و حفظ شرایط عمومی بهینه برای همگان را فراهم آورد. شوراهای اسلامی و شهرداری ها باید طلایه داران این رسالت باشند.
3- ضرورت قرنطینه، فاصله گذاری فیزیکی و به حداقل رساندن تجمعات و رفت و آمدهای کاری و خدماتی، راهگشایی ایده های گذشته و کم اهمیت تلقی شده برنامه ریزی شهری بر مدار پایداری را مجدد گوشزد کرد. موارد همچون محله محوری، پیاده مداری، حوزه بندی عملکردی مختلف و فضای سبز متکثر که به ارتقای تاب آوری اجتماعات شهری دربرابر انواع بحران های طبیعی و انسان ساخت یاری می رساند، لازم است در دستور کار فوری و اولویت برنامه ریزی و مدیریت شهری قرار گیرد.
4- نابرابری را باید مشکل جدی جوامع در مسیر دستیابی به تاب آوری و پایداری دانست. همه گیری بیماری کرونا برخلاف تصور نخستین بیشتر افرادی از گروه های اجتماعی و اقتصادی که در دهک های درآمدی پایین قرار دارند را تحت تاثیر قرار داده است. زیر وابستگی بیشتری به درآمد کوتاه مدت خود داشته و نیزکمتر از عواقب خدمات درمانی و بهداشتی و شبکه حمایت رسمی بهره مند می شوند. در معرض خطر بودن و آسیب پذیری بخشی از جامعه به صورت نظام یافته ترد شده اند نه تنها دغدغه ای اخلاقی است، بلکه کل نظام شهری را مختل خواهد کرد و ضرورت مبرم است تا بخش عمومی در چارچوب وظایف آشکار اما فراموش شده خود در قبال گروه های کم درآمد نقش آفرینی موثری ایفا کند. این نقش با چاره اندیشی جبران فرصت های کاری از دست رفته و پشتیبانی از مهارت آموزی کاری، دسترسی به اینترنت و خدمات رسانی های فرعی در ضمن کاهش نگرانی از جان تهیدستان باید درفکر کاهش غم نان آنان نیز باشد.
5- فراتر ازهدف تاب آوری که تحمل رنج و مشکلات پیش آمده و بازگشت به وظعیت قبل از بحران است، مدیریت شهری باید فرا خواندن توسعه جوامع شهری به پایداری را نیزمد نظر قرار دهد. تاکید بر ره یافت شهری برای همه که در مدیریت محلی شرط لازم برای تحقق پایداری شهری است که موجب جامعه ای مهربان با یکدیگر و عدالت محوری می شود و تکامل این ره یافت با شهریبرای همیشه موجب جامعه ای مهربان با محیط زیست و بوم محوری شده که شرط کافی برای تحقق پایداری شهرهاست.
در پایان باید تاکید کرد فعالیت های علمی و پژوهش های کاربردی بیش از پیش نیاز جامعه شهری ما است و رویدادهایی همچون مجمع شهری تهران به عنوان رویداد علمی، معتبر و مستمر در حوزه مدیریت شهری ایران می کوشد با شناسایی، تبادل و ترویج دستاوردهای علمی و تجربی دستیابی به مجموعه ای از تولیدات دانشی و نظریات علمی و راهکارهای نوآورانه در حوزه دانشگاهیف کاربردی را به اشتراک گذاشته و آنها را در تعامل و هم اندیشی میان مدیریت شهری، نخبگان و حرفه مندان قرار دهد و به تقویت کاربست پژوهش های نظری کمک کرده و در تکمیل و عملیاتی کردن اجزای زنجیره علم و نوآوری در مدیریت شهرینقش افرینی کند. در صورت تحقق این ماموریت و پیوند دانش و کنش می توان به شکل گیری شهرهای تاب آوری در مدیریت شهری کشورافتخار کرد.
سر انجام لازم می دانیم قدردانی خود را ازتلاش نهادها و موسساتی که به امر آموزش و پژوهش در حوزه مدیریت شهری مشغول هستند و نیز تمامی شرکت کنندگان و دست اندرکاران دوازدهمین جشنواره پژوهش و نوآوری در مدیریت شهری ابراز کنیم. در این رابطه همکاری سازمان شهرداری ها و دهیاری های کشور دربرگزاری این جشنواره را ارج می نهیم. با امید به ارتقای جایگاه اندیشه و بهره گیری از نتایج پژوهش ها در عرصه سیاستگذاری و تصمیم گیری ها از پروردگار بزرگ برای تمام مردم شریف ایران درشرایط بحران کنونی ناشی از بیماری کرونا و تحریم های ظالمانه سلامت و سعادت و رشد و شکوفایی را خواستاریم.

منبع: خبرگزاری آریا

کلیدواژه: نوآوری در مدیریت شهری همه گیری بیماری کرونا آوری در مدیریت شهری دوازدهمین جشنواره مجمع شهری تهران بخش عمومی تاب آوری ره یافت

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.aryanews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «خبرگزاری آریا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۰۳۵۲۰۲۶ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

واکسن کرونای آسترازنکا چقدر تهدیدتان می‌کند؟ / اشتباهاتی که مردم را به تزریق این واکسن ترغیب کرد

همشهری آنلاین در گزارشی به خبر غافلگیرکننده ای که چند روز قبل در مورد یکی از معروف ترین واکسن های کرونا منتشر شد پرداخت. واکسنی که در ایران هم مورد استفاده قرار گرفت و بنا به آمار وزارت بهداشت حدود 12 درصد از واکسن های وارداتی یعنی 25 میلیون دوز آسترازنکا بودند. مریم سرخوش نویسنده این گزارش نوشت: بروز عوارض نادر با تزریق واکسن آسترازنکا شامگاه دوشنبه (10 اردیبهشت 1403) مورد تایید شرکت سازنده آن هم قرار گرفت. عوارضی که پیشتر از سوی کشورهای مصرف‌کننده به ویژه‌ اروپایی‌ها مطرح و حتی در کوران واکسیناسیون جهانی علیه پاندمی کرونا، تزریق آن را متوقف هم کرده بودند. حالا شرکت آسترازنکا گفته که این واکسن می‌تواند باعث بروز عوارض نادر جانبی از جمله لختگی خون یا کاهش پلاکت‌های خونی (TTS) شود.   آنها گفته‌اند که خطر مرگ ناشی از TTS با ترزیق واکسن آسترازنکا یک در یک میلیون نفر است.   این در حالی است که تقریبا 12درصد واکسن‌های وارداتی به ایران هم آسترازنکا بود، چیزی حدود 25 میلیون دوز، به همین دلیل یک نگرانی جدید از تزریق این واکسن در اذهان عمومی شکل گرفته. نگرانی‌ای که البته به گفته متخصصان تنها در صورت بروز عوارض در همان روزها و هفته‌های ابتدایی تزریق واکسن جدی است اما با گذشت دو سال از زمان تزریق و نبود علائم، دیگر خطری وجود ندارد.   به جز این نگرانی، پیگیری از چند متخصص حوزه واکسن‌ها عیان‌کننده یک وضعیت عجیب دیگر هم هست، این‌که انتشار این خبر باعث شده که بسیاری از دریافت‌کنندگان آسترازنکا، اکنون سایر مشکلات جسمانی‌شان را هم با این واکسن مرتبط بدانند، اما کارشناسان حوزه سلامت می‌گویند که چنین چیزی مورد تایید نیست و در حال حاضر یک عارضه درباره این واکسن مورد تایید قرار گرفته؛ لختگی خون یا کاهش پلاکت‌های خونی. هر چند که فواید تزریق واکسن‌ها نسبت به عوارض آن آنقدر بالاست که در بحران پاندمی‌ها نادیده گرفته می‌شوند.   صبج امروز هم بهرام عین‌اللهی، وزیر بهداشت در پاسخ به خبرنگاران درباره عوارض واکسن‌های کرونا گفته «واکسن‌ها از روش‌های مختلف تامین شد و از عمده‌ترین واکسن‌ها سینوفارم چینی بود که نزدیک به 155 میلیون دوز در کشور تزریق شد و کم‌عارضه‌ترین هم بود. کمیته واکسن هم عوارض را رصد می‌کند و حداقل ضایعات را در کشور داشتیم.»‌   خطر مرگ ناشی از TTS با ترزیق واکسن آسترازنکا یک در یک میلیون نفر است

اولین مرگ‌های آسترازنکایی موج توقف تزریق واکسن‌های آسترازنکا در اروپا از اسفند 99 آغاز شد، ابتلا نروژ، ایسلند، بلغارستان، اتریش، هلند،‌ دانمارک و ایرلند و پس از آنها، فرانسه، آلمان و بریتانیا، استونیا، لیتوانی، لوکزامبورگ، رومانی و لاتویا دستور توقف واکسیناسیون با این واکسن را دادند.   همان زمان اتریشی‌ها از مرگ یک پرستار به دلیل اختلال انعقاد خون بعد از تزریق آسترازنکا خبر دادند، پس از آن هم مصرف‌کننده دیگری در این کشور دچار آمبولی ریه شد. همزمان در دانمارک هم یک مرگ و بروز خونریزی مغزی در بیمار دیگر ناشی از تزریق واکسن ثبت شد. مرگ‌هایی که به صورت موردی در دیگر کشورها هم گزارش می‌شد و توقف واکسیناسیون با آسترازنکا.   آکادمی علمی استرازنکا البته از همان زمان که بحث عوارض قلبی و مرگ‌های ناشی از ترزیق واکسن آسترازنکا مطرح شد، اعلام کرد خطر مرگ ناشی از TTS (ایجاد لخته خون و کاهش تعداد پلاکت‌های خون) یک در یک میلیون نفر است و خطر ریسک ابتلا به TTS هم در کل جهان کمتر از 30 در یک میلیون نفر.   این در حالی است که تا پاییز 1402 و بر اساس آمارهای جهانی ۱۳ میلیارد و ۲۷۰ میلیون و ۱۷۰ هزار و ۳۳۲ واکسن کرونا در کشورهای مختلف تزریق شده که بخش زیادی از آنها را سینوفارم چین و رتبه دوم هم به آسترازنکا تعلق دارد. البته آسترازنکا رتبه‌دار توزیع واکسن در کشورهای مختلف (185 کشور) است و پس از آن فایزر، مدرنا، جانسون‌جانسون و سینوفارم قرار دارند.   هشدار تزریق واکسن در ایران در ایران هم در ماه‌های نخست شروع واکسیناسیون و ارزیابی‌های اولیه توصیه‌هایی به عدم تزریق واکسن آسترازنکا برای گروه‌های سنی خاص -افراد زیر 40 تا 50 سال به ویژه زنان مطرح شد. البته که با توجه به واردات قابل توجه واکسن چینی (سینوفارم) و بدقولی سازمان جهانی بهداشت در اعطای واکسن‌های سبد کووکس (عمده آنها واکسن‌ آسترازنکا بود) به ایران باعث شد که نزدیک به 70 درصد مردم ایران واکسن‌ چینی را تزریق کنند و آسترازنکا در رتبه دوم قرار بگیرد.   کیانوش جهانپور، سخنگوی سابق وزارت بهداشت در این باره به همشهری توضیح بیشتری می‌دهد و می‌گوید: شرکت آسترازنکا به بروز عوارض نادر جانبی از جمله لختگی خون یا کاهش پلاکت‌های خونی با تزریق این واکسن اشاره کرده که مساله جدیدی هم نیست. این موضوع در ماه‌های نخست شروع واکسیناسیون و ارزیابی‌های اولیه در برخی افراد به ویژه در گروه‌های سنی و جنسیتی خاص مطرح شد.   او ادامه می‌دهد: اساسا مجوز تلقیح این واکسن و سایر واکسن‌های کرونا در بدو امر تا ماه‌ها چه در بریتانیا چه اروپا و آمریکا، حتی سایر کشورها مجوز مصرف اضطراری بود که شرایط خود را دارد. همان زمان هم کمیته ملی وقت واکسیناسیون علیه کووید19 در ایران هشدارهایی به ویژه برای افراد زیر 40 سال را مطرح کرد. چون واکسن آسترازنکا به دلیل همین عوارض ولو نادر در همان ماه‌های نخست در کشورهای اروپایی نیز با فراز و نشیب‌هایی روبرو شد و در بسباری از کشورها برای گروه‌های سنی زیر 40 بعضا 50 سال هشدار داده شده بود.   آثار یک سیاست‌ اشتباه جهانپور در این باره به یک سیاست‌گذاری اشتباه هم اشاره می‌کند و می‌گوید: فضای غبارآلود رسانه‌ای و تلاش برخی افراد برای وارونه‌نمایی موضوع، برخی سوء‌برداشت‌ها را در پی داشت. چنان که حتی برخی افراد را به سمت تزریق این واکسن در کشورهای همجوار با صرف هزینه بالا کشاند. از سوی دیگر برخی افراد برای این‌که آسترازنکا تقریبا در فهرست مورد تایید اغلب کشورها برای مسافرت قرار داشت، حتی در گروه‌های سنی زیر 50 یا 40 سال داوطلبانه و مصرانه مبادرت به تهیه این واکسن و تلقیح آن کردند.   او درباره میزان تزریق این واکسن در کشور هم بیان می‌کند: حدود 10درصد واکسن‌های تزریق شده در کشور به آسترازنکا تعلق داشت. مبدا این واکسن شرکت آسترازنکا در بریتانیا بود و به نوعی ابتدا تحت عنوان آکسفورد-آسترازنکا مشهور بود. در کشورهای مختلف بیش از یک میلیارد دوز از این واکسن تولید و ترزیق شده. کشورهای اروپای شرقی و جنوبی حتی جنوب شرقی آسیا هم این واکسن تولید کرده‌اند. سهمیه ایران از کووکس هم عمدتا آسترازنکا بود که محموله‌های آن از ایتالیا و مجارستان و ژاپن و کره‌جنوبی وارد ایران شد.   فواید واکسن‌ها را نمی‌توان نادیده گرفت این پزشک تاکید می‌کند: نباید از نظر دور داشت که هر واکسنی می‌تواند، عوارضی جانبی داشته باشد اما در عین حال باید بپذیریم، همین واکسن‌ها بسیاری از اپیدمی‌های مزمن را نابود کرده‌اند، این عوارض نه چندان شایع، خاص این واکسن نبوده چنانکه در مورد واکسن آمریکایی جانسون و جانسون هم بروز عوارض بیشتری مطرح شد و این واکسن عملا در خود ایالات متحده محدود و متوقف شد. تبعا مجوز مصرف اضطراری در شرایط خاص و اضطراری پاندمی و همه‌گیری کرونا صادر شده و این قابل قیاس با وضعیت عادی یا مطالعات پسینی در مورد یک واکسن نیست.   جهانپور با بیان این که مقایسه میزان حفاظت ایجاد شده از این واکسن‌ها با عوارض احتمالی آن همچنان برای استفاده از این واکسن‌ها ولو مشروط، گریزناپذیر است و باید آن را با اطلاعات و یافته‌های آن زمان باید سنجید، ادامه می‌دهد: اما همین اطلاعات هم حکایت از آن داشت و دارد که اولا واکسن آسترازنکا و جانسون و جانسون به ویژه برای گروه‌های سنی زیر 40 سال پرعارضه‌تر از واکسن‌های ایرانی ارزیابی می‌شدند، چنانکه شواهد و یافته‌های بعدی واکسیناسیون با این واکسن و واکسن‌های ایرانی مانند کووایران برکت، پاستوکووک، فخرا، اسپایکوژن و... که با فناوری‌های متفاوتی تهیه شده بودند نشان از آن داشت و دارد که واکسن‌های ایرانی به مراتب کم عارضه‌تر و چه بسا با قبلیت مصون‌سازی بالاتری بودند.   او البته تاکید می‌کند که هنوز هم واکسن آسترازنکا به رغم عوارض جانبی نادر آن یکی از موثرترین واکسن‌ها در محافظت از جان میلیون‌ها نفر به‌شمار می‌رود و با توجه به گستره تولید و توزیع انبوه آن در 5قاره نقش موثری در مهار همه‌گیری کرونا در بسیاری از کشورها داشته است.   آسترازنکا رتبه‌دار توزیع واکسن در 185 کشور جهان است و پس از آن فایزر، مدرنا، جانسون و جانسون و سینوفارم قرار دارند   نگران باشیم؟ جهانپور به یک نکته دیگر درباره بروز نگرانی در تزریق‌کنندگان این واکسن‌ها هم اشاره می‌کند و می‌گوید:‌ عمده عوارض نادر آسترازنکا محدود به ساعات، روزها و هفته‌های نزدیک به تلقیح بروز کرده و تقریبا برای عموم افرادی که دچار عوارض احتمالی نشده‌اند بعد از ماه‌ها و نزدیک دو سال از زمان تزریق جای نگرانی وجود ندارد. اگر کسی این واکسن را ترزیق کرده و طی ماه‌های گذشته عوارضی نداشته، انتظار بروز عوارض خاص نمی‌رود. معدود موارد عوارض که در ایران به ویژه در جوانان مشاهده شده هم مانع از آن نیست که کماکان این واکسن را واکسنی موفق در پیشگیری از کرونا و مقابله با کوید19 ندانیم.   البته به گفته این پزشک در حال حاضر واکسن‌های مؤثر، بروزرسانی شده و با عوارض کمتری مثل برکت پلاس در ایران داریم که می‌تواند رافع ایمن‌تر و مؤثرتری برای مشکلات بعدی و احتمالی ناشی از سویه‌های جدید کرونا داشته باشد. در عین اینکه باید این روند بروزرسانی و حمایت از استمرار توسعه و تحقیق واکسن‌های ایرانی کرونا حمایت شود و ادامه داشته باشد.   او درباره این که گفته می‌شود، برخی کشورها این واکسن را برای مردم خودشان استفاده نکردند و به ایران هدیه دادند هم می‌گوید: به هیچ عنوان درست نیست، آسترازنکا بعد از سینوفارم چین، دومین واکسنی بود که در بسیاری از کشورها تولید و مصرف شد. سایت‌های متعدد تولید این واکسن در کشورهای مختلف وجود داشت، از جمله ژاپن، کره جنوبی و حتی هند. در اروپا هم علاوه بر بریتانیا در کشورهایی از جمله ایتالیا، مجارستان و آلمان هم تولید این واکسن صورت گرفت. در آمریکای شمالی و لاتین هم به شدت مورد استفاده بود و آمار تزریق آن در هند هم بالا بود. کانال عصر ایران در تلگرام