به نقل از «فارس»

رضاشاه به روایت اسناد لانه جاسوسی

تاریخ انتشار: ۹ دی ۱۳۹۹ | کد خبر: ۳۰۴۹۳۷۷۵

به گزارش خبرگزاری فارس، دوره حکومت رضاشاه از نظر سیاسی بستر تحولات اساسی در کشور بود. این تحولات طیف وسیعی از تغییرات مهم را در زمینه‌های مختلف شامل می‌شود.

بسیاری از تحلیلگران در تبیین این تغییرات به موارد متعددی از اقدامات مثبت و منفی اشاره می‌کنند. علی‌رغم آنکه دیدگاه‌ها در زمینه تغییرات اصلاحی متفاوت و گاه ضدونقیض است، اما در رابطه با اقدامات منفی و ضدتوسعه‌گرایانه رضاشاه تردید کمتری وجود دارد؛ چنان‌که بسیاری از اسناد و منابعی که با رویکرد حامیانه از رضاشاه سخن گفته‌اند نیز به این اقدامات اشاره کرده‌اند.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

اسناد لانه جاسوسی از زمره این منابع است که گرچه تحولات دوره حکومت محمدرضا پهلوی را پوشش داده است، اما در مواردی نیز به حکومت رضاشاه و اقدامات او پرداخته است.

رضاشاه و محمدرضا پهلوی (ولیعهد) هنگام سان دیدن از رژه نظامیان در سالگرد کودتای ۳ اسفند سال ۱۲۹۹ در میدان جلالیه تهران

تمرکزگرایی و ایجاد ساخت قدرت مطلقه

بسیاری از تحلیلگران، حکومت رضاشاه را حکومتی با ساخت متمرکز تعریف کرده و معتقدند رضاشاه اولین کسی بود که ساخت قدرت مطلقه را در ایران پایه‌گذاری کرد. «رضاشاه با قدرت تمام حکومت را متمرکز کرد و ارگان‌های جدا و پراکنده ارتش را در قالب ارتشی یکپارچه درآورد و اولین گا‌م‌ها را برای درهم شکستن قدرت مذهبیون برداشت.» [۱] البته از نظر برخی تحلیلگران ساخت قدرت متمرکز از نظر سیاسی، تحولی ضدتوسعه محسوب نمی‌شود، بلکه حتی یکی از مراحل اصلی گذار از ساخت سیاسی سنتی به ساخت سیاسی جدید و مدرن، ایجاد قدرت متمرکز است، اما واقعیت این است تحولاتی که در زمینه ساخت قدرت توسط رضاشاه آغاز شد با اشکالات زیادی همراه بود. از جمله آنکه در فرایند تغییرات، بسیاری از گروه‌های مخالف و منتقد، حذف و یا سرکوب شدند که از جمله آنها می‌توان به حذف قدرت‌های پراکنده همچون عشایر و نیز گروه‌های مذهبی اشاره کرد.

سرکوب عشایر و سایر گروه‌های پراکنده قدرت

یکی از سیاست‌های رضاشاه در راستای تمرکز قدرت، سرکوب قدرت‌های محلی و پراکنده بود. رضاشاه این قدرت‌ها را به بهانه تهدید قدرت مرکزی، با خشونت هر چه تمام سرکوب کرد، اما درواقع بسیاری از این گروه‌ها، تهدیدکننده قدرت شخصی رضاشاه بودند. از جمله این گروه‌ها می‌توان به بختیاری‌ها اشاره کرد که حمایت تسلیحاتی آنها نقش مهمی در پیروزی مشروطه‌خواهان داشت. بااین‌حال قدرت نظامی آنها توسط رضاشاه شکسته شد... و بسیاری از آنها تبعید و یا مجبور به ترک کشور شدند؛ چنان‌که در بین بختیاری‌ها ثریا (بختیاری اسفندیاری)، همسر دوم شاه نیز بوده‌اند. [۲]

ثریا اسفندیاری بختیاری در کنار محمدرضا پهلوی در یکی از سفرهای خارجی

ثریا بختیاری خود نیز در کتاب خاطراتش به این موضوع به طور تلویحی اشاراتی داشته و به برخی از اهداف رضاشاه در سرکوب بختیاری‌ها پرداخته است. او در بخشی از این خاطرات و در زمانی که محمدرضا در حال تعریف از اقدامات پدرش بوده است، آورده: «محمدرضا از پدر با احترام فوق‌العاده‌ای برایم حرف می‌‌زد و با غرور می‌گفت: در ده سال اول سلطنت او ‌ایران بیش از ۱۲۰ سال حکومت سلسله قاجار ‌ترقی و رشد کرد. پدرم جاده‌ها کشید، بیمارستان‌ها ساخت، جوانان را برای ادامه تحصیل به خارج فرستاد... جرئت نمی‌کردم حرفش را قطع کنم و به وی بگویم که رضاشاه ‌ایلات و قبایل را هم برای غصب زمین‌هایشان کشتار کرد، بختیاری‌ها را برچید، بختیاری‌هایی که من از میان آنها بیرون آمده‌ام و امروز، از طریق من، یک پهلوی با آنها پیوند می‌‌بندد». [۳]

در واقع به باور ثریا بختیاری، رضاشاه علاوه بر ساخت قدرت مرکزی، مطامع شخصی را نیز دنبال می‌کرد. او با سرکوب عشایر و قدرت‌های پراکنده محلی زمین‌های زیادی را از آن خود کرد و از این جهت آسیب زیادی به آنان وارد کرد.

علاوه بر این «منابع مالی عشایر و قبایل مورد دست‌اندازی قرار گرفت، قسمت عمده‌ای از اراضی و املاک رؤسای قبایل و عشایر نیز با استفاده از قانون جدید ثبت اسناد و املاک از دست آنها خارج شد و به تصرف ارتشیان و هواداران حکومت درآمد». [۴] به عبارتی بر اثر اقدامات رضاشاه که خود از آنها به عنوان نوسازی یاد کرده است، موقعیت بسیاری از ایلات و عشایر متزلزل شد و موقعیت بسیاری از گروه‌های سنتی و ذی‌نفوذ همچون روحانیون و علما نیز به خطر افتاد.

رضاشاه روحانیت را نیز تضعیف می‌کند

رضاشاه بر این باور بود که مدرنیزاسیون با حذف سنّت و مذهب امکان‌پذیر است. او طی سفری که به ترکیه داشت، با تقلید از ظواهر و بدون پی بردن به فلسفه توسعه سیاسی، به این نتیجه غیرمنطقی رسید که مذهب مانع از توسعه‌گرایی است.

رضاشاه «آداب مذهبی را خلاف تجدد دانست، لباس روحانیت را خلاف رویه مملکت شناخت، محاضر شرعی را به محاضر رسمی تبدیل کرد و کم‌کم روحانیون را از اموری که داشتند کنار گذاشت». [۵] رضاشاه مبارزه با مذهب را هم با مکانیزم قانونی و هم اقدامات خشونت‌آمیز و سربکوبگرایانه آغاز کرد.

رضاخان سردار سپه، وزیر جنگ به اتفاق عده‌ای از نظامیان در بازدید از اداره خالصجات و مالیات‌های مستقیم

در بُعد قانونی، ظاهرا بسیاری از اقدامات بعد از آنکه در مجلس به تصویب رسیدند، اجرا شدند، اما عملا تصویب قوانین توسط نمایندگانی بود که مطیع رضاشاه بودند و یا رضاشاه آنها را انتخاب کرده بود.

بر این اساس شاهد هستیم که بعد از کودتای ۱۲۹۹، شورای مذهبی ناظر بر قانون اساسی حذف شد. این شورا در جریان قانون اساسی و بر اثر فشار بر دولت برای گنجاندن یک ماده در قانون اساسی جدید وضع شده بود و قدرت الغای تمامی قوانین مصوبه مجلس را که با تعلیمات دینی مغایرت داشت، دارا بود. [۶] رضاشاه بسیاری از اقدامات خود را با عنوان رفرم و یا اصلاحات سیاسی ـ اجتماعی اجرا کرد، اما ثمره نهایی آن، دشمنی با افکار مذهبی و سنتی در ایران بود.

«درواقع از زمان ظهور رضاشاه، جامعه مذهبی ایران خود را با تغییرات پشت سر هم مواجه یافته است. هر یک از یک تغییرات انحصار روحانیت را در مورد آموزش و پرورش، روابط اجتماعی و خانوادگی، قانون، رسوم و اخلاق عمومی کاهش داد.» [۷] اقدامات رضاشاه در راستای دین‌زدایی در حالی صورت گرفت که «منبع قدرت روحانیون نفوذ آنان در مسائل اجتماعی و فردی بود؛ زیرا آنجا که مسلمانان در بیشتر اعمال فردی و اجتماعی، خود را مقید به رعایت اصول شرعی می‌دانند، برای داشتن ملاک و معیار در مشروع بودن کارهایشان به مراجع رجوع می‌کنند و این امر نفوذ مراجع را در حیطه وسیعی از مسائل اجتماعی و فردی مردم گسترش می‌دهد». [۸]

اقدامات رضاشاه در تضعیف سنّت و مذهب، ضربه بزرگی بر موقعیت آنان و نیز ساخت فرهنگی و اجتماعی مردم وارد ساخت؛ زیرا اسلام، دین اصلی بخش مهمی از مردم جامعه بود و ضدیت با آن عواقب جبران‌ناپذیری بر فرهنگ مردم وارد ساخت.

البته اقدامات رضاشاه در این زمینه حامیان معدود و خاص خود را در آن دوره و دوره‌های بعد داشت. حامیان و ستایشگران رضاشاه که عمدتا از وابستگان به غرب بودند، همواره اقدامات رضاشاه در مقابله با جریانات مذهبی را تحسین می‌کردند. او در راستای تقویت قدرت مرکزی، سایر نهادهای قدرت را نیز سرکوب و یا وابسته به خود کرد؛ چنان‌که مجلس، ارتش، قوه قضائیه و سایر نهادهای قانونی، عملا تحت کنترل او قرار داشتند.

در واقع رضاشاه رویکردی نظامی داشت و به باور بسیاری، قابل انتظار بود که او با طرز فکر نظامی خود مخالف حکومت پارلمانی باشد. [۹] چرا که حکومت پارلمانی، قدرت او را به یک پادشاه مشروطه محدود می‌کرد و می‌توانست مانعی در برابر قدرت مطلقه او باشد.

رضاشاه با درک این موضوع، گرچه «چهارچوب تشریفاتی حکومت مشروطیت و قلب آن یعنی مجلس را از بین نبرد، ولی سبک حکومت اقتدارگرایانه او قانون اساسی را نادیده گرفت و مجلس را به صورت تشکیلاتی فرمایشی به منظور تأکید بر تصمیمات خود درآورد... با تضعیف مجلس از سوی شخص شاه، نهادهای مشارکت قانونی از کار افتادند و جناح مخالف قدرت، حضور خود در صحنه سیاسی را از دست داد». [۱۰] بدین ترتیب رضاشاه ساختاری سیاسی به‌وجود آورد که استبداد پادشاهی تعیین‌کننده تمام امور سیاسی و اقتصادی آن بود.

سخن نهایی

بسیاری از رضاشاه به عنوان «پدر اصلاحات نوین» یاد می‌کنند و معتقدند که اقدامات او نقش مؤثری در آغاز مدرنیزاسیون ایران داشت، اما واقعیت آن است که رضاشاه آسیب زیادی به بخش‌های سیاسی و اجتماعی وارد کرد؛ چرا که تمرکز قدرت در دست رضاشاه، مانع از ایجاد مکانیزم‌های مشارکت سیاسی شد و باعث شد تا بسیاری از گروه‌های قدرت که می‌توانستند عامل مهمی در تسریع روند توسعه باشند، حذف گردند. درواقع اقدامات توسعه‌گرایانه رضاشاه خود عامل ضدتوسعه بود و در نهایت توسعه‌ای نامتوزان را رقم زد.

منبع: پژوهشکده تاریخ معاصر ایران

۱. دانشجویان مسلمان پیرو خط امام، اسناد لانه جاسوسی آمریکا، ج ۶، تهران، موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، ۱۳۸۶، ص ۶۸۷.
۲. همان، ج ۱، ص ۳۷۰.
۳. ثریا اسفندیاری بختیاری و لوئی والنتین، کاخ تنهایی، ‌ترجمه نادعلی همدانی، تهران، مترجم، ۱۳۷۰، صص ۷۹- ۸۰.
۴. حسین بشیریه، موانع توسعه سیاسی در ایران، تهران، گام نو، چ پنجم، ۱۳۸۴، ص ۷۱.
۵. سیدجلال‌الدین مدنی، تاریخ سیاسی معاصر ایران، ج ۱، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چ هفدهم، ۱۳۹۱، ص ۲۴۳.
۶. دانشجویان مسلمان پیرو خط امام، همان، ج ۹، ص ۱۰۶.
۷. همان، ج ۱، ص ۳۶۳.
۸. سیدعلیرضا ازغندی، تاریخ تحولات سیاسی و اجتماعی ایران (۱۳۲۰-۱۳۵۷)، تهران، نشر سمت، ۱۳۸۴، ص ۱۳۳.
۹. همان، ج ۲، ص ۸۱۴.
۱۰. علیرضا ازغندی، نخبگان سیاسی ایران بین دو انقلاب، تهران، نشر قومس، چ سوم، ۱۳۸۵، صص ۱۳۱- ۱۳۲.

انتهای پیام/

منبع: فارس

کلیدواژه: رضاشاه لانه جاسوسی مذهب قانون اساسی ثریا محمدرضا پهلوی تاریخ ایران تاریخ پهلوی قانون اساسی بختیاری ها ساخت قدرت گروه ها قدرت ها

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.farsnews.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «فارس» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۰۴۹۳۷۷۵ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

تعهد پاکستان برای اجرایی کردن خط لوله صلح/ پارادایم جدید از قدرت اقتصادی ایران در آسیا

محمد جمشیدی معاون سیاسی دفتر رئیس جمهور در گفت وگویی با اشاره به‌دستاورد‌های سفر رئیس‌جمهور به پاکستان و سریلانکا تصریح کرد: سفر آیت الله رئیسی به سریلانکا و پاکستان در چهارچوب سیاست خارجی دولت و بر مفهوم همسایگی و همگرایی صورت گرفت.

معاون سیاسی دفتر رئیس جمهور سفر آیت الله رئیسی به پاکستان را از منظر ارزش راهبردی سفر و دستاورد‌های ملموس آن حائز اهمیت عنوان کرد.

به گفته وی در این سفر در حوزه‌های کشاورزی، انرژی، تجارت و ترانزیت بین‌الملل توافقات اساسی انجام گرفته بدین معنا که دولت در نظر دارد در بحث کشاورزی کالا‌های اساسی مورد نظر خود را از کشور‌های دوست و همسایه وارد کند.

جمشیدی خاطر نشان کرد: پاکستان در حوزه گوشت، ذرت و کنجاله ظرفیت خوبی دارد و توافقات خوبی در این حوزه به دست آمده و قطعاً اثر ملموسی در تامین کالا‌های اساسی کشور و بهبود وضعیت معیشت جامعه خواهد داشت.

معاون سیاسی دفتر رییس جمهور تشریح کرد: در حوزه انرژی خط لوله صلح در مذاکرات خصوصی و گفتگو‌های انجام شده به این نتیجه رسیدیم که طرف مقابل باید به تعهدات خود در این حوزه عمل نماید و این حقی است که متعلق به جمهوری اسلامی ایران است پاکستان پذیرفت که تعهدات خود در رابطه با خط لوله صلح را به صورت کامل اجرایی کند و این علی رغم فشار‌هایی است که از طرف آمریکا به این کشور وارد می‌شود.

جمشیدی یکی از مهمترین اهداف دولت سیزدهم را کاهش میزان تجارت غیر رسمی و تبدیل آن به تجارت رسمی دانست و گفت: این فواید بسیاری برای دو طرف و دو کشور دارد. توافق‌نامه‌های تجارت آزاد و کاهش هزینه‌های گمرکی و ایجاد مناطق آزاد تجاری در نزدیکی مرز از دیگر برنامه‌های این سفر بود.

به گفته معاون سیاسی دفتر رئیس جمهور تجارت بین ایران و پاکستان که در حال حاضر حدود ۲ میلیارد دلار است و قرار است در گام اول به ۱۰ میلیارد دلار افزایش یابد.

جمشیدی با تاکید بر اینکه در حوزه ترانزیت پاکستان علاقه بسیاری برای پیوستن به کریدور شمال جنوب دارد، بیان کرد: حضرت آقا فرمودند که امسال سال جهش تولید با مشارکت مردم است افزایش تولید از طریق افزایش صادرات محقق می‌شود و این بدون یافتن بازار‌های جدید تجاری امکان‌پذیر نیست.

معاون سیاسی دفتر رئیس جمهور هدف سفر آیت الله رئیسی به کشور‌های مختلف را بازاریابی جدید و تلاش برای افزایش صادرات کشور توصیف کرد وگفت: در دولت سیزدهم تلاش می‌کنیم که پارادایم جدیدی از قدرت اقتصادی کشور ارائه شود بدین معنا که جمهوری اسلامی کشوری نیست که محدود به خام‌فروشی باشد بلکه به دنبال صادرات کالا‌های دارای ارزش افزوده و فناورانه است.

وی بیان کرد: در حوزه سیاسی امنیتی هم مذاکرات بسیار مهمی انجام شد با مقامات مسئول پاکستان مذاکرات صریح، شفاف و سازنده‌ای داشتیم.

جمشیدی خاطر نشان کرد: عمده مسئله‌ای که مطرح شد و به توافق رسیدیم این بود که هماهنگی‌ها در حوزه دفاعی و امنیتی افزایش یابد و توافق در این زمینه صورت گرفت تا در حوزه‌های امنیتی از جمله مبارزه با تروریسم هماهنگی بیشتری داشته باشیم.

معاون سیاسی دفتر رییس جمهور با اشاره به رایزنی‌های فرهنگی در این سفر، تاکید کرد: بحث دیگر، حوزه فرهنگی است که آن هم اهمیت ویژه‌ای دارد پاکستان یک عقبه فرهنگی برای ایران محسوب می‌شود نفوذ زبان فارسی در آنجا بسیار زیاد است.

جمشیدی بیان کرد: اقبال لاهوری با چند هزار بیت شعر به زبان فارسی از محبوبیت بالایی در این کشور برخوردار است. اگر چند صد سال قبل مقامات ایران و پاکستان همدیگر را می‌دیدند و انگلیس نبود، به زبان فارسی مذاکره می‌کردند؛ با این ظرفیت جای پای ما در فرهنگ پاکستان وجود دارد.

به گفته وی سفر رئیس‌جمهور به شهر‌های لاهور و کراچی نشان دهنده عمق استراتژیک روابط ایران و پاکستان است.

جمشیدی خاطر نشان کرد: این سفر در شرایط خاصی بعد از ضربه تاریخی جمهوری اسلامی ایران به رژیم صهیونیستی انجام شد که استقبال گسترده دانشگاهیان و جامعه پاکستان را در پی داشت آمریکا نسبت به این سفر موضع گرفت و اساسا از تحرکات جمهوری اسلامی در موضوعات منطقه‌ای و بین لمللی نگران است.

معاون سیاسی دفتر رئیس جمهور تصریح کرد: جالب اینکه سپاه صحابه از گروه‌های تروریستی فعال در پاکستان هم از سفر رئیس جمهور به این کشور ابراز نگرانی کرده بودند که چرا اینقدر ایران نفوذ دارد همگرایی آمریکا و سپاه صحابه معنی خاصی دارد.

جمشیدی در پایان تاکید کرد: سریلانکا یک کشور راهبردی است، در روابط مان به کوچکی و بزرگی کشور‌ها توجه نمی‌کنیم به همه کشور‌ها توجه می‌کنیم. سریلانکا در ترانزیت دریایی جایگاه ویژه‌ای دارد و ایران حتی در قبل از انقلاب هم به این کشور توجه خاص داشته است. به دنبال این هستیم که تجارت و توسعه روابط اقتصادی را با این کشور دنبال کنیم.

باشگاه خبرنگاران جوان سیاسی دولت