پژوهش‌های سطحی آفت پولی شدن بانک‌های مقالات/ با شیوه‌ها فعلی در پایان‌نامه‌ها علمی تولید نمی‌شود
تاریخ انتشار: ۲۷ اسفند ۱۳۹۹ | کد خبر: ۳۱۳۴۱۶۶۵
به گزارش خبرگزاری فارس از اصفهان، مباحث مربوط به حوزه پژوهش و مخصوصا مقالات و پایان نامه‌ها، دغدغه بسیاری از دانشجویان و فرهیختگان بوده و هست، مباحثی از جمله سرقت علمی و ثبت پژوهش در سامانه‌های مربوطه، مشکلات مجلات خارجی و بعضا الزام انتشار پژوهش در آن‌ها و همچنین مشکلات سامانه گنج اهمیت و نیاز به بررسی دارد که در این خصوص به گفت‌وگو با رضا شکرانی، معاون پژوهشی دانشکده الهیات و معارف اهل البیت(ع) دانشگاه اصفهان پرداختیم.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
فارس: در ابتدا امر شاید بهتر است تعریفی از پژوهش شود تا راحت‌تر بتوانیم به موضوعات اختصاصی‌تر بپردازیم.
شکرانی: پژوهش عبارت است از توسعه مرزهای دانش در یک موضوع یا مسأله به منظور رفع نیازهای مادی یا معنوی انسان؛ چراکه انسان موجودی نیازمند است که نیازهای او به سه دسته مادی، معنوی و وجودی تقسیم میشود.
نیازهای مادی انسان به شش دسته خوراک(آب، غذا و هوا)، پوشاک، مسکن، بهداشت جسم و روح، همسر و امنیت تقسیم میشود، ( نیازهای دیگر مادی، چون نیاز به جاده و درمانگاه نیز هست که نیازهای حقیقی انسان نیستند)، انسان همچنین سلسله نیازهای معنوی هم دارد، مانند نیاز به دانستن که در کرات دیگر چه می‌گذرد؟ ورای این هستی چیست؟ انسان پس از مرگ کجا می‌رود؟ بنابراین هرکس می‌تواند نسبت به آنچه در حوزه پژوهش انجام می‌دهد بررسی کند و ببیند اگر کار او دانسته‌های انسان را در آن مسأله یا موضوع، از نظر کمّی توسعه می‌دهد، آن فعالیت پژوهش است.
فارس: با توجه به تعریف کنونی پژوهش، آنچه اکنون در حال انجام است، پژوهش به حساب می‌آید؟
شکرانی: هم آری هم خیر، بخش اندکی از پژوهش‌های ما در حوزه علوم الهی، انسانی، تجربی(انسانی و غیر انسانی) و مهندسی این اتفاق می‌افتد و همه اختراعاتی که میشود، راه حل‌های جدیدی برای مشکلات در نظر می‌گیرد و توسعه مرز دانش است ولی در بخشی دیگر، این اتفاق نمی‌افتد، پژوهش‌های دانشگاهی و غیر دانشگاهی در چهار قالب مقاله پژوهشی، پایان‌نامه‌ها، کتاب و طرح‌های پژوهشی هستند.
طبق آمار سال‌های گذشته، اغلب طرح‌های پژوهشی و بخشی از مقالات پژوهشی منجر به توسعه مرزهای دانش میشود اما در حوزه پایان‌نامه و کتاب، کمتر این اتفاق می‌افتد.
فارس: باتوجه به اینکه اکنون بیشترین هزینه‌ها برای تولید پایان‌نامه صرف میشود، چرا چنین وضعیتی داریم؟
شکرانی: در اغلب پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها که از آن به پارسا تعبیر میشود، توسعه مرز دانش که همان معنای پژوهش است اتفاق نمی‌افتد، شاید یکی از مهمترین دلایل این موضوع، عدم آگاهی محقق از پیشینه پژوهش است؛ اگر تعریف ما از پژوهش، توسعه مرز دانسته‌های انسان در یک موضوع یا مسأله باشد، چه زمانی این اتفاق می‌افتد؟
زمانی که من به دانسته‌های انسان در آن مساله، از آغاز تا کنون واقف باشم، کسی که می‌خواهد حتی موضوع کوچکی را مورد بررسی قرار دهد، مادامی که نمی‌داند چه تحقیقاتی در این زمینه انجام شده، چه چیزی را توسعه می‌دهد؟ اغلب پارساها به دلیل عدم آگاهی محقق از دستاوردهای انسان در آن مسأله یا موضوع، حداکثر توسعه مرز دانش دانشجو است و توسعه مرزهای دانش اتفاق نمی‌افتد.
فارس: فکر می‌کنید دلیل این اتفاق چیست؟
شکرانی: چون دانشجو فکر میکند اگر در مورد این مساله‌ای که نمی‌داند تحقیق کند و مقاله‌ای بنویسد، مرز دانش را در آن موضوع توسعه داده، به هر حال او ناآگاه است از اینکه چه کسانی در این موضوع تحقیق کرده‌اند.
آگاهی از پیشینه یک مسأله کار دشواری است، بر همین اساس پیشنهاد داده شده یک یا دو فصل پایان‌نامه، به بررسی پیشینه اختصاص داده شود؛ دانشجویی که دردمندانه، چهار کتاب یا موضوع نخوانده، شروع به نوشتن میکند جز آن‌که دیگران چیزی را به بیان بهتر گفته‌اند، خدمتی نکرده است.
مهمترین آفت در حوزه پژوهش، ندانستن پیشینه است، البته گفته میشود در تدوین پروپزال، پیشینه باید دیده شود، این درست است ولی چند درصد دانشجویانی که پیشینه تهیه می‌کنند، این پیشینه را خوانده‌اند؟ دانشجو چکیده یک مقاله‌ای را که خوانده، به عنوان پیشینه می‌آورد، در حالی که پیشینه باید کامل خوانده و نقد شود و ببیند چه حرف جدیدی برای گفتن دارد؟ ممکن است پاسخ مساله توسط دیگران داده شده باشد، محقق بعد از بررسی پیشینه راه حل ساده‌تری باید برای مسأله بتواند ارائه دهد.
فارس: دلیل عدم کارایی پایان نامه‌ها و مقالات چیست؟
شکرانی: علت این امر چند چیز است، باز تأکید می‌کنم صرف خواندن پیشینه کفایت نمی‌کند، در پیشینه باید به صورت خلاصه موضوع را بیاورد و نقاط ضعف و قوت آن را بگوید و سرانجام در فصل‌ها بگوید که من میخواهم چه کار کنم.
بعضا تصور میشود که پایان نامه باید حتماً علاوه بر پیشینه، البته پیشینه تحلیلی، که خودش بالغ بر ۱۰۰ یا حتی ۲۰۰ صفحه شود حداقل یک صد صفحه هم خود دانشجو بنویسد در حالی که این پژوهش نیست و در واقع زیاده گویی و پرگویی است، یک پژوهش خوب آن است که بتواند حرف هایش بعد از بیان گذشته آن مساله یا موضوع و تحلیل آن در قالب درست بیان کند.
این به نظر من تحولی است که باید در حوزه پایان نامه نویسی اتفاق بیفتد و تا این اتفاق نیفتد ما شاهد تولید انبوه و فلّه‌ای پایان نامه های بی‌خاصیتی هستیم که تا دیروز ظرفیت فیزیکی کتابخانه‌ها و دانشکده‌ها را پر می‌کرد و از سال قبل که قرار بر تهیه نسخه‌های دیجیتالی و بارگذاری آن در ایران داک و سامانه گنج و دیگر سامانه ها مثل سامانه‌های خود مؤسسات و مراکز آموزش عالی شده، فضای ابری را اشغال میکند.
فارس: آیا این امر تبعات دیگری هم به دنبال دارد؟
شکرانی: بدتر و دردآورتر از آن اینکه وقت محققان را این پایان نامه‌هایی که اغلب سرهم بندی شده و بدون حرف نو هستند، می‌گیرد، یعنی محقق به دنبال یافتن پاسخ سؤالاتش است، وقتی سؤالش را در قالب کلیدواژه ها یا عنوانی در اینترنت جستجو کرده و به پایگاه‌های مختلفی مثل ایران داک، گنج و دیگر پایگاه‌ها راه پیدا میکند، به مطلب چشمگیر و دندان‌گیری برخورد نمی‌کند.
مهم‌تر از آن، عناوینی که به عنوان موضوع تحقیق نیازمند کار هست می‌سوزند، یعنی زمینه برای کار مجدد را به دلیل اینکه موضوع ممکن است بر پیشنهاد پروپزال دیگری در سامانه همانندجوی ایران داک مطابقت پیدا کند و قابل تحقیق نباشد، یعنی وقتی محقق پیشنهادی را تهیه کند و آن را برای همانندجویی در سامانه ایران داک بارگذاری کند و مشابهتی بالای ۴۰ درصد را نشان دهد، امکان تحقیق دوباره برای آن موضوع وجود ندارد و این دقیقا همان سوختن موضوع است که فرصت‌ها را از محققان علاقه مند و دارای پشتکار و معتقد به دیدن پیشینه می‌گیرد.
فارس: محقق در مورد موضوعاتی که قبلا کار نشده باید چکار کند؟
شکرانی: باید اذعان کنیم برخی از موضوعات پیشینه ندارند و قطعا وقتی محقق، چه دانشجو و چه غیردانشجو پیشینه را در سامانه‌های مختلف اعم از پایان‌نامه ها، مقالات و کتاب‌ها بررسی میکند و نگارش میکند که «من با این کلیدواژه‌ها موضوع را جستجو کردم در همه سامانه های فارسی و غیرفارسی پایان نامه‌ها، مقالات و کتاب‌ها و هیچ پیشینه‌ای برای آن نبود»، اینجا طبعاً همان گزارش کافی است و نشان می‌دهد محقق به زمینه‌ای بکر و دست نخورده وارد شده است یعنی هیچ پیشینه‌ای ندارد یا پیشینه بسیار ناچیزی دارد، به عبارت دیگر چه قدر جای قلم زدن، شکوفایی، پویایی فکری و تولید فکر و اندیشه و علم برای دانشجو فراهم میشود.
اشکال دوم اشکال در روش است چون روش چراغ راه است و در واقع به انسان جهت می‌دهد که سخنش را چگونه مستدل و روشن بیان کند، باید بگویم دانشجویان یا روش را نمی‌دانند یا فقط اسمی از آن شنیده‌اند و مطالعات ناقصی درباره آن داشته اند و نمی‌توانند به کار بگیرند، به خصوص با گسترش علم و به ویژه علم روش شناسیِ تحقیق، این موضوع جدّاً قابل توجه و در خور برگزاری دوره‌های بیشتر است به خصوص در حوزه روش‌های جدید، بنده از حوزه مباحث علوم انسانی مثال می‌زنم، هر چند از حوزه مباحث علوم تجربی غیرانسانی و علوم میدانی و بالینی هم می‌توانم مثال بزنم.
فارس: در مورد روش‌ها برایمان توضیح دهید.
شکرانی: مثلاً در حوزه روش، مشخص شده است که نوع روش یا ابزارهای تحقیق که می‌نویسند روش کتابخانه‌ای، اسنادی، تهیه پرسشنامه، توصیفی-تحلیلی؛ اینها امور بسیار کلی هستند، در مطالعات نظری روش منابع کتابخانه‌ای هستند و در مطالعات با تحقیقات میدانی روش معمولاً تهیه پرسشنامه یا آزمایش است ولی به مشکلات و آسیب‌های این روش‌ها توجه نمی‌کنیم، مثلا در روش کتابخانه‌ای و یا توصیفی و تحلیلی است چگونه باید عمل و توصیف و تحلیل کرد؟
در روش‌های تحلیلی از روش تحلیل محتوا یا روش گفتمان کاوی یا روش معناشناسی، از این روش‌هایی که اسم‌هایش امروز فراوان دست به دست میشود، ولی وقتی انسان مباحث را مطالعه میکند مثلاً در ذیل معناشناسی می‌بیند دانشجو از عنوان معناشناسی چیزی دقیق فهمیده و کشف معنا را با همان روش‌های کلاسیک و سنتی در نظر دارد و یا از معنای جدید آن اطلاعاتی به دست آورده است ولی چون خودش روش را هضم نکرده است نمی‌تواند آن را به کار بگیرد پس اینجا دو مشکل داریم، یکی عدم تبیین دقیق روش و دوم عدم امکان و توانایی به کارگیری روش.
بنابراین بنده معتقدم دانشجو فهمش را از روش در بخشی از فصل دوم یا سوم بیان کند از روش نه نقد روش و از میان فهم‌های مختلفی که در هر روش وجود دارد دقیقا مشخص کند روش کدام نویسنده را انتخاب کرده است و به آن ارجاع بدهد و گزارشی خلاصه وار از مؤلفه‌ها و اجزای آن روش ارائه کند.
فارس: آیا ریشه مشکلی که گفتید به این بر نمی‌گردد به آن که در مقاطع تحصیلی گذشته به دانش‌آموز یا دانشجو آموزش داده نشده که چه طور پژوهش کند و بعد یک مرتبه وارد مقطع ارشد و دکتری میشود اساتید از او مقاله یا پایان نامه می‌خواهند؟
شکرانی: اگرچه این سؤال خوبی است و ما معمولاً هم مشکل را در همین می‌بینیم ولی پاسخ آن را هم راحت می‌دهند که دانشجو در دوره کارشناسی دو واحد درس روش شناسی خوانده یا ۲ واحد در ارشد درس روش شناسی خوانده البته در دکتری دیگر بحث روش متداول نیست چون می‌گویند دانشجویی که توانسته ارشد را طی کند و مقاله و پایان نامه‌ای بنویسد دیگر باید با روش آشنا شده باشد ولی دقیقا نکته همین است در قالب ۲ واحد یا حتی ۴ واحد هم، آموزش روش ممکن نیست.
حتی در حوزه مباحث تحقیقات نظری یا علوم انسانی غیرتجربی چون علوم انسانی خودش دو بخش نظری و تجربی است، رشته‌هایی مثل روانشناسی، جامعه شناسی، بخش‌هایی از رشته‌های مدیریت و رشته‌های مشاوره تحقیقاتشان می‌تواند و اغلب هم تجربی است یعنی فرمی را تهیه کرده و سؤالاتی را پیش ساخته یا محقق ساخته تنظیم می‌کنند و بر اساس این سؤالات که از مخاطبان می‌کنند در میدان‌های مختلف اعم از سازمان‌ها و مراکز به تدوین گزارش‌ها بر اساس روش‌های مختلف می‌پردازند.
فارس: غیر از واحدی که در کارشناسی و ارشد در رابطه با روش شناسی هست راه حلی دارید؟
شکرانی: امکان و ظرفیت آموزش عملی روش را در اساتید می‌بینیم، کارگاه‌هایی هم برگزار میشود و باید دانشجو در این کارگاه‌ها شرکت کند و این دوره‌ها را بگذراند که بتواند از روش استفاده کند چون نه امکان افزایش تعداد واحد هست یعنی فرهنگ توجیه‌پذیری ضرورت روش در میان بسیاری از اساتید نیست، به عبارتی حجم دروس زیاد است و اگر ما بگوییم که ۴ تا ۸ واحد به روش، به صورت نظری و عملی اختصاص داده شود آن‌ها زیر بار این مطلب نمی‌روند.
بنده سال‌ها پیش پیشنهاد کردم رشته‌ای تحت عنوان روش پژوهی تعریف شود که فقط در حوزه روش در ۳ حوزه علوم نظری، بالینی و میدانی کار کند، برای همین کار هم از ۱۰ سال پیش با اساتید هر هفته جلساتی را تشکیل دادیم و متخصصان از رشته‌ای مختلف علوم انسانی و حتی غیرعلوم انسانی مثل رشته‌های فیزیک و پزشکی به جلسات دعوت کردیم.
در حوزه علوم انسانی از همه رشته‌ها دعوت کردیم و هر هفته بدون عنوان و هیاهویی مباحث را ادامه دادیم و دیدیم چه ناگفته‌هایی مدرسان روش دارند و مشتاقانه همه اساتید از رشته‌های مختلف علوم انسانی در این جلسات هفتگی شرکت داشتند که البته به دلیل وضعیت کرونا این مباحث فعلاً یک سالی است که متوقف شده است.
فارس: خروجی و نتایج این جلسات ۱۰ ساله چه بوده است؟
شکرانی: مهمترین خروجی، هم افزایی، علم افزایی و آگاهی بیشتر اساتید نسبت به پژوهش بود، البته مباحثی که هر یک از متخصصان در رشته‌های مختلف از دانشکده‌های ادبیات، علوم تربیتی، مدیریت، فیزیک و پزشکی در این جلسات ارائه می‌دادند واقعاً ما را به نقاط مشترک و اختلاف نظرها واقف می‌کرد و این در مقالات اعضا اثر داشت یعنی در خروجی‌های مباحث اعضا اثر داشت؛ تصمیم بر این بوده که این مباحث به صورت مجموعه چاپ شود اما تأثیر مستقیم آن در آثار تولیدی فردی افراد بوده است؛ پژوهش پیرامون روش، بحثی است که همچنان جای کار بیشتر دارد.
فارس: لطفا در مورد ناکارآمدی و آفت‌های پایان نامه‌ها توضیح دهید.
شکرانی: آفت سوم که باعث عدم کارایی بسیاری از پایان نامه هاست که همان موضوع سوزی و اختصاص فضای فیزیکی یا ابری است و بیشتر عمر جوانان و اساتید را می‌سوزاند، کلی بودن یا بزرگ بودن و بزرگ انتخاب کردن موضوع است؛ موضوعات به چند دلیل باید ریز و جزئی شوند، یکی به دلیل اینکه دانشجو بتواند به خوبی به پیشینه واقف شود، وقتی موضوع کلی و بزرگ انتخاب شود طبعاً فهم موضوع و پیشینه موضوع بسیار زمان و حوصله می‌خواهد.
از طرفی عدم امکان فهم موضوع به صورت کاملاً دقیق و دیدن پیشینه به صورت کاملاً گسترده و درست و مهم تر از آن محدودیت زمانی است، یک دانشجوی ارشد پس از ترم سوم، دو ترم مجاز و یک ترم هم با پرداخت جریمه می‌تواند پایان نامه خود را بنویسد، یک دانشجوی دکتری هم پس از ترم سوم که دروسش تمام میشود یک ترم هم برای امتحان جامع درگیر است، می‌تواند ۵ ترم پایان نامه خود را تقدیم کند که متاسفانه بخشی از این ۵ ترم باز به تهیه یک عنوان مناسب و تهیه پیشنهاد می‌گذرد و فرصت او برای انجام یک تحقیق خوب به این ترتیب از دست می‌رود.
بنابراین هم محدودیت زمانی در ارشد و دکتری مانع است، هم واقعیت را نمیت‌وان نادیده گرفت که دانشجویان در مقطع ارشد یا دکتری اشتغالات دیگری هم دارند و خصوصاً خانم‌ها فرصت برای اینکه تمام وقت در اختیار پژوهش باشند ندارند.
این واقعیات یعنی عدم فرصت به لحاظ طول دوره و عدم فرصت به لحاظ اشتغالات خود افراد و انتخاب موضوع بزرگ باعث میشود که کار به دقت و خوبی انجام نشود و تحقیق خوبی حاصل نشود، پس موضوع باید کوچک شود، وقتی موضوع بزرگ انتخاب شود می‌بنیم دانشجو نمی‌داند به کدام جوانب موضوع بپردازد بنابراین از هر بخشی از موضوع یک سری مطالب را پرنده وار نوک می‌زند و مطالب را هرچند خوب تهیه میکند، اما با توجه به بزرگی موضوع نمی‌تواند جامع موضوع را واکاوی کند.
فارس: آیا در مسیر پژوهش امکان تغیر مسیر وجود دارد؟
شکرانی: آسیب چهارم پایان نامه‌های دانشجویی عدم امکان تحدید یا تغییر جزئی موضوع و محتوای پیشنهادی پس از تصویب است، می‌دانم اگر این مطلب منتشر شود بسیاری مرا به نادانی و عدم آگاهی در این موضوع متهم خواهند کرد در حالی که حدود ۲۸ سال است که راهنما، مشاور و داور بعضی پایان نامه ها در رشته های مختلف علوم انسانی بوده ام، بنده آگاهانه این مطالب را عنوان می‌کنم؛ تحقیق مانند کوهپیمایی است پژوهش یعنی افق‌های نادیده را کشف کردن و قله‌های نادیده را پیمودن، در مسیر این کار انسان نمی‌داند چه اتفاقی می‌افتد و در مسیر است که مشخص میشود که باید عنوان کوچک شود یا تغییر کند، ابتدای راه انسان سؤالاتی دارد ولی وقتی کمی جلو رفت می‌بیند چه مباحث دیگری وجود دارد که او از ابتدای راه نمی‌دید.
این جا سؤالات جدید خودش را نشان می‌دهد و چه بسا ابزار جدیدی باید استفاده شود یا باید به عقب برگردد و با کوله باری پرتر حرکت کند؛ در حالی که امکان تغییر و تحدید وجود ندارد و اگر هست با جریمه و سخت‌گیری است، برخی از دانشگاه‌ها در صورتی می‌توانند تغییراتی داشته باشند که تغییرات کمتر از ۲۵ درصد اهداف و مراحل تعریف شده و پیشنهادی باشد و منوط به تصویب گروه و دانشکده است که البته این باید وجود داشته باشد که به عنوان ناظران تغییرات باید با تصویب اینها باشد، اما مشکل این جا است که حداکثر ۳ ماه برای دانشجویان کارشناسی ارشد و ۶ ماه برای دانشجویان دکتری فرصت داده میشود.
از نظر بنده اصلاً نباید برای تغییر یا تحدید (محدود کردن) موضوع زمان تعیین کرد، چراکه تحقیق یعنی افق‌های نادیده را کشف کردن، شاید بنده بعد از گذراندن ۹۰ درصد راه به یک باره به یک سؤالات جدید برخورم که این سؤالات به من می‌گوید برگرد و مسیر تحقیق را از ابتدا یا وسط راه تغییر بده، این امکان تغییر و تحدید مستدل عنوان و موضوع پیشنهادی در هر مرحله ای باید فراهم شود.
یعنی دانشجو و محقق بتواند استدلال بیاورد در مرحله گروه یا دانشکده و حتی در مرحله دفاع که همه به آن اذعان دارند اما عجیب است که وقتی پایان نامه در جلسه دفاع است استاد راهنما به نظرش می‌رسد که عنوان یا سؤال تغییراتی کند که به دانشجو هم فرصتی داده میشود که این اصلاحات را اعمال کند.
فارس: به نظر شما یک پژوهش می‌تواند در مسیر کاملا تغیر و تحول پیدا کند؟
شکرانی: البته به کلی عوض شدن سؤالات، فرضیه ها و اهداف نباید اتفاق بیفتد، یعنی یک راهنمای بصیر و خبیر باید از ابتدا سؤالات و اهداف را به گونه ای برای دانشجو راهنمایی و تعیین کند که قابل پیمودن باشد، ولی به دلیل ذات تحقیق که کشف افق‌های نادیده و قله‌های ناپیموده است دست تیم داوری و تعیین موضوع باید باز باشد و این لازمه تحقیق است که در حال حاضر وجود ندارد.
این اشکال باعث شده است که حرکت در مسیری که از قبل تعریف شده و چه بسا پیمودن دوباره آن کاری ناممکن است در این زمان مشخص شده برای نگارش پایان نامه به دانشجو تحمیل میشود.
فارس: عدالت پژوهشی را چطور ارزیابی می‌کنید و اهمیت این موضوع در جامعه علمی به چه اندازه است ؟
شکرانی: ما به عنوان یک مسلمان و یک انسان با هر دین آیین معتقد هستیم که عدالت آرمان بشریت است، به این مطلب در سوره حدید به عنوان یکی از فلسفه‌های بعثت انبیا به صراحت پرداخته شده است.
اگر همین آیه قرآن را عمل کنیم جامعه ما در همه زمینه‌ها گلستان خواهد شد؛ پیامبر اسلام(ص) از زبان خدایش می‌فرماید که من خدا و مجموعه کارگزارانم از فرشتگان و هر آنچه در این مجموعه کار می‌کنند، پیامبران را فرستادیم و به همراه آن‌ها میزان و کتاب را فرستادیم برای اینکه مردم خود قسط و عدالت را به پا کنند.
در هر بخشی باید این عدالت فراهم شود اما عدالت پژوهشی در حوزه مقالات وجود ندارد، خروجی یک تحقیق، پایان نامه، مقاله یا دستاورد صنعت و یا سلسله دستورالعمل‌ها برای حل مشکلات است.
فارس: با توجه به آن چه که پیرامون عدالت پژوهشی مطرح شد، آیا این واژه در جامعه علمی تحقق پیدا کرده است؟
شکرانی: امروزه در جامعه علمی متدوال است که زحمت را دانشجو می‌کشد و استاد به مدارج دانشیاری و استادی و افتخارات دیگر می‌رسد، اما واقعیت این نیست، البته از طرف دیگر فراوان هستند که بیشتر کار برعهده استاد است و دانشجو را به تعبیر خود دانشجو «دستم بگرفت و پا به پا برد» و استاد اینقدر وقت می‌گذارد؛ هر دو اینها باعث میشود عدالت پژوهشی گسترش نیابد.
بنده به وزارت علوم و تحقیقات و وزارت بهداشت و همه مدیران می‌گویم که باید الزام کنید که در آغاز گزارش تحقیق به صراحت توضیح داده شود که سهم استاد راهنما، داور و دانشجو در هر بخش چه بوده است؛ در این صورت نه دانشجو متهم به این میشود که هیچ کاره بوده است و نه استادان راهنما و مشاوران دلسوز و ایثارگر که ۹۰ درصد بار دانشجو را برای رسیدن به مقصد خود بر دوش می‌کشند حقشان پایمال میشود، با این کار تهمت از هر دو سو برداشته میشود.
اگر ما به این نکته بپردازیم، انگیزه‌های تشویقی برای پژوهش درست‌تر، دقیق‌تر و بیشتر میشود چون وقتی استاد راهنما، دانشجو و مشاور و داور به وضوح ببینند که سهم و تلاش آن‌ها در مقاله و پایان‌نامه به خوبی دیده شده و در دید مخاطب قرار داده شده از یک‌سو تلاش می‌کنند حرف ناپخته و نسنجیده نزنند.از سوی دیگر در تلاش‌اند هرچه بیشتر به تحقیق و سخن خود عمق ببخشند و این موضوع باعث مسابقه‌ای بزرگ‌تر برای هرچه بهتر شدن پژوهش میشود و فایده دیگر آن است که داور و مشاور به خود اجازه نمی‌دهد کار را به عهده دانشجو بگذارند و هیچ دانشجویی هم اگر کاری نکرده باشد جرئت ندارد کار را از خود بداند.
ما در گذر زمان اندیشه‌های خلاق را شناسایی می‌کنیم و در یک سلسله پایان‌نامه‌هایی که از یک استاد گذاشته شود، شخصیت او برای همه شکوفا میشود و افراد می‌بینند که یک استاد چقدر در تولید علم سهیم بوده و دانشجویان بیش‌تری ترغیب می‌شوند با آن استاد کار کنند و از سمت دیگر اساتید دیگری که کم‌کاری می‌کنند از دایره مرجع علمی شدن خارج می‌شوند و در هرصورت حق به حق‌دار می‌رسد.
فارس: در مورد اهمیت و چگونگی بررسی پیشینه پژوهش‌ها توضیح دهید.
شکرانی: بیان شد که یکی‌از راهکارهای ارتقای کیفیت پایان‌نامه‌ها دیدن پیشینه است و ندیدن پیشینه منجر به رسیدن دانش ما در آن موضوع به مرزهای دانش و فراتر رفتن از آن و توسعه مرزها نمی‌شود، برای دیدن پیشینه نیازمند این هستیم که به آن دسترسی داشته باشیم.
در این فضایی که کامل اطلاعات پژوهشی ما، رساله و مقاله مجازی بارگذاری میشود، یکی از راه‌های دیدن پیشینه مراجعه به سایت‌هایی است که تحقیقات را در خود دارند و در ایران سامانه گنج وظیفه ارائه تمام متن پایان‌نامه‌ها را داشته و دارد که تا چند ماه قبل دسترسی به پایان‌نامه‌ها به صورت تمام‌متن و رایگان در این سامانه وجود داشت ولی از چند ماه پیش دانلود و استفاده از پایان‌نامه‌های بارگذاری شده در سامانه گنج متوقف شده و پولی شده است.
این ضربه بزرگی به انجام تحقیقات است، در این شرایط اقتصادی و حاکمیت کوید۱۹ کسب درآمد، آن هم از دانشجویی که همه می‌دانیم وضع مالی او به عنوان افرادی که اغلب اشتغالی ندارند تا مستقل باشند و باید با درآمد بخور و نمیر زندگی کنند و اگر کنار پدر و مادر زندگی می‌کنند از جیب آن‌ها استفاده می‌کنند ضربه‌ای بزرگ به عمق بخشیدن به پژوهش بود به‌خصوص اگر بخواهیم پیشینه را شرط و حکم اساسی برای تحقیق کنیم.
فارس: آیا تمام پژوهش های سطوح عالی در این سامانه قابل دسترسی است؟
شکرانی: سامانه گنج، پایان‌نامه‌های دانشگاه‌های دولتی بارگذاری می‌شد و پایان‌نامه‌های دانشگاه‌هایی مثل دانشگاه آزاد یا حوزه علمیه بارگذاری نمی‌شد که این موضوع گسستی بین پژوهش ایجاد کرده، اگر واقعا بخواهیم از موازی‌کاری و تکرار کارهای تحقیقی به خصوص در حوزه مباحث نظری جلوگیری کنیم باید یک الزام از سوی دولت یا وزارت آموزش عالی و علوم پزشکی برای بارگذاری کلیه پایان‌نامه‌ها در سامانه گنج که رایگان هم باشد انجام شود تا تحقیق‌ها از تکراری بودن خارج شود.
فارس: پیرامون چگونگی چاپ و انتشار مقالات پژوهشی توضیح دهید.
شکرانی: تأکید بر این است که در مقالات پژوهشی با امتیاز بالا چاپ شود و البته برای این که این دستاورد‌ها در جهان منتشر شود و جهان از پیشرفت علمی ایران آگاه شود، مقالات می‌توانند در مجلات داخلی با رتبه علمی بالا ولی به زبان بین‌المللی منتشر شود ولی اینکه صرفا در مجلات بین‌المللی چاپ بشود چنین نکته‌ای نیست و در مجلات داخلی هم می‌تواند چاپ شود.
رویکرد این است که سعی شود مقالات ما در مجلات بین‌المللی چاپ شود که مردم جهان از پیشرفت و دستاوردهای ما آگاه شوند و به‌نظر می‌رسد در این میان باید به نگاه متعادلی برسیم، البته ما در موارد پژوهشی مورد تایید وزارت علوم و پزشکی و بین‌المللی در هر دو باید توسعه علمی را پیش بگیریم.
فارس: چه تمهیدات و ساز و کارهایی برای جلوگیری از سرقت علمی در فضای مجازی و حقیقی وجود دارد؟
شکرانی: کسانی که می‌خواهند اطلاعات را سرقت کنند راه آن را بلد هستند و اگر ما مقالات را به زبان فارسی هم منتشر کنیم سرقت میشود، حتی اگر به صورت فیزیکی هم عرضه شود برای کسانی که می‌خواستند سرقت کنند ممکن بود و در فضای مجازی بحث سرقت نوعی شوخی است؛ تبعا پایان‌نامه‌هایی که دارای رتبه‌بندی امنیتی هستند منتشر نمی‌شوند و سیاست‌گذاران خود به این نکته توجه داشتند.
نرم‌افزارهای مشابهت‌یاب و کشف سرقت علمی وجود دارد و الآن هم حداقل در دانشگاه اصفهان اطلاع از این موضوع دارند و خود سایت ایران داک هم مشابهت‌یابی را انجام می‌دهد و دانشجو موظف است در ۲ مرحله مشابهت‌یابی کند:
نخست در مرحله پروپزال و همچنین در مرحله دفاع که باید کل پایان‌نامه‌را بارگذاری کند و گواهی مشابهت‌یابی را ارائه کند ولی مشکل اینجاست که مشابهت‌یابی یک قانون همه‌گیر نشده است و بسیاری از مراکز علمی تن به این بحث نداده‌اند و اگر سیاست‌گذاران کشور برای قوانین تصویب شده، راه‌های اجرا و الزام‌آور بودن را هم تعریف و پیگیری کنند مشکلات حل خواهد شد.
در حال حاضر در دانشگاه اصفهان طبق بخشنامه وزارت علوم، این کار به خوبی انجام میشود و در ۲ مرحله مشابهت‌یابی میشود و امیدواریم با پیگیری‌های وزارت علوم و بهداشت و درمان این اتفاق بیفتد که البته آن‌جا هم هست و نکته این است که فراگیر شود.
پیشینه یک‌موضوع ممکن است به زبان‌های مختلف ارائه شده باشد و ممکن است کار از عهده یک دانشجو خارج باشد و نیاز به ارائه مقاله‌ها و پایان‌نامه‌های دیگر باشد، تولید علم یعنی همین و در یک موضوع باید آنقدر پیشینه گسترده باشد که آن‌ها را بررسی کنیم و هر دانشجو مسؤول یک بخش از آن شود.
فارس: تشکر بابت وقتی که در اختیار ما قرار دادید؛ سخن آخری دارید؟
امروزه در قالب ترجمه، پیشینه‌هایی از یک علم را مطرح می‌کنیم و چه خوب است که این موضوع در پایان‌نامه‌ها هم اتفاق بیفتد، همواره گفته‌ام که یک پژوهشگر ممکن نیست که یک‌بار کتاب بنویسد، یک‌بار مقاله بنویسد و یک بار راهنمایی کند، این ممکن نیست مگر اینکه شخص یا در حال ایثار است و یا از سهم یک بخش کم می‌گذارد، وقتی پیشینه‌ها در زبان‌های مختلف جالب بود ترجمه میشود و این موضوع خود یک تحقیق است و با گزارش پژوهشگر، ما ظرفیت آن کتاب و مقاله را در می‌یابیم.
انتهای پیام/۶۳۱۰۶/ر۳۰/
منبع: فارس
کلیدواژه: اصفهان پژوهش دانشجو دانش دانشگاه اصفهان سرقت علمی مجلات خارجی بررسی مشکلات حوزه پژوهش مقالات آی اس آی پایان نامه پایان نامه ها عدالت پژوهشی پایان نامه برای دانشجو علوم انسانی اتفاق بیفتد حوزه مباحث بین المللی سامانه گنج توضیح دهید وجود ندارد وزارت علوم توسعه مرز ایران داک روش شناسی سامانه ها پژوهش ها یک موضوع مرز دانش رشته ها چاپ شود مهم تر روش ها
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.farsnews.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «فارس» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۱۳۴۱۶۶۵ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
محدودیت اعطای پایه‌های تشویقی اعضای هیات علمی لغو شد
به گزارش خبرنگار مهر، محمد علی زلفی گل در صفحه شخصی خود در فضای مجازی با انتشار نامه مدیرعامل صندوق بازنشستگی کشوری درخصوص اعمال پایه های تشویقی اعضای هیات علمی با انشار نامه مذکور اعلام کرد: یک اتفاق مبارک و موثر برای وزارت علوم تحقیقلات و فناوری (عتف) بخشی ازجورچین (پازل) انگیزشی دوره جدید مدیریت وزارت (عتف).
متن نامه به شرح زیر است :
مهدی مسکنی مدیرعامل صندوق بازنشستگی کشوری در نامه ای به محمد علی زلفی گل وزیر علوم تحقیقات و فناوری اعلام کرد: بازگشت به نامه شماره ۳۶۸۳۵۲/ و مورخ ۵ فروردین ۱۴۰۳ در خصوص پایه‌های تشویقی اعضای هیات علمی به استحضار می‌رساند:
با توجه به ماده (۷) تصویب نامه شماره ۱۶۰۷۱۶/ت ۶۰۰۲۹ه مورخ ۲ آذر۱۴۰۱ هیات وزیران، دستورالعمل اعطای پایه‌های تشویقی تا (۶۰ پایه) ازسوی آن وزارت خانه ابلاغ‌شده برای تمامی اعضای هیات علمی که از طریق مراکز جذب وزارت‌خانه مربوطه به‌کار گرفته شده یا می‌شوند از سال هزار و چهارصد و ۲قابلیت اجرایی یافته است.
بنابراین محدودیت اعطای پایه‌های تشویقی تا (۷) پایه موضوع ماده پنجاه و سه آیین‌نامه استخدامی اعضای هیات علمی از تاریخ اجرای ماده مذکور لغو می‌گردد.
علی‌ای‌حال چنانچه احدی از اعضای مذکوردر شرف بازنشستگی هستند در صورت رعایت ضوابط کلی اعطای پایه‌های مورد بحث که دستورالعمل مزبور تشریح گردیده موضوع اعمال پایه‌های تشویقی در محاسبه حقوق بازنشستگی قابل رسیدگی و اقدام خواهد بود.
خودکشی از رزیدنتها به پزشکان رسیده؛ چرا دکتر سمیرا آلسعیدی خودکشی کرد؟/ «خودکشی پزشکان بهمثابه یک انتحار اجتماعی است»