پروین، شاعری صادق و یک روی است
تاریخ انتشار: ۲۸ اسفند ۱۳۹۹ | کد خبر: ۳۱۳۵۲۰۹۷
روز بزرگداشت پروین اعتصامی در هفته آخر اسفند قرار گرفته است و از این رو در روزهای پایانی اسفند به شعر و زندگی این «حکیم بانوی شعر فارسی» بیشتر پرداخته می‌شود.
به گزارش خبرنگار ایمنا، مطالب فراوانی درباره شخصیت و شعر پروین در مطرح می‌شود که طبیعتاً باید از صافی نقد و ارزیابی بگذرند. به همین مناسبت و برای شنیدن سخنان دقیق و تحقیقی درباره پروین اعتصامی، خبرنگار ایمنا با اصغر دادبه، چهره ماندگار کشور در حوزه ادبیات و مدیر بخش ادبیات دایره المعارف بزرگ اسلامی، گفت و گویی داشته که در ادامه می‌خوانید:
پروین اعتصامی از جمله شاعرانی است که این توفیق را پیدا کرده است که به ذهن و زبان عموم مردم راه بیابد و دوستداران و مخاطبان ادب فارسی، شعر او را تکرار و زمزمه می‌کنند و در احوالات روحی گوناگون از شعر او استمداد می‌طلبند.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
مقبولیت و محبوبیت هر شاعر معلول سه عامل است: چگونه‌گفتن، چه‌گفتن، و صداقت (شخصیت یکروی یک‌جهت). پروین، بی‌گمان دارای شخصیت ی یک‌جهت و یکروست، در چگونه‌گفتن، پایگاهی بلند دارد و مسائلی را در شعر خود طرح می‌کند مسئله مردم است:
الف) چگونه‌گفتن: عبارت است از بیان هنری مسائل مختلف در شعر. پروین، چونان دیگر شاعران آن دوران، پیرو مکتب «بازگشت ادبی» است که مراد از آن در سرودن قصیده و قطعه بازگشت به شیوه شاعران سبک خراسانی و در سرودن غزل، بازگشت به روش شاعران سبک عراقی است. پروین که از نوجوانی با شاعران بزرگ آن دوران، ملک‌الشعرای بهار، دهخدا و پدرش یوسف اعتصام‌الملک نشست و برخاست داشت چند و چون شعر را نیک آموخت و با آثار شاعران بزرگ سبک خراسانی، از جمله ناصرخسرو، فرخی سیستانی و انوری به خوبی آشنا شد و با شیوهء آنان انس گرفت و بر زبان ساده و در عین‌حال هنرمندانه آنان چیره شد و به خلق زبان هنری خود نایل آمد؛ زبانی ساده چونان زبان شاعران خراسان و در عین‌حال هنری و مؤثر که یادآور زبان سعدی است. برای نمونه از دو قطعه معروف شاعر یاد می‌کنیم:
سیر یک‌روز طعنه زد به پیاز
که تو مسکین چقدر بدبویی
گفت: از عیب خویش بی‌خبری
زان‌ره از خلق عیب می‌جویی
گفتن از زشت رویی دگران
نشود باعث نکو رویی
تو گمان می‌کنی که شاخ‌گلی؟!
به صف سرو و لاله می‌رویی؟!
یا که هم‌بوی مشک تاتاری
یا ز ازهار باغ مینویی
خویشتن بی‌سبب بزرگ مکن
تو هم از ساکنان این کویی...
یا قطعه:
روزی گذشت پادشهی از گذرگهی
فریاد شوق بر سر هرکوی و بام خاست
پرسید زان میانه یکی کودک یتیم
کاین تابناک چیست که بر تاج پادشاست
وان‌یک جواب‌داد چه‌دانیم ما که چیست
دانیم این قدر که متاعی گرانبهاست
تا آنجا که:
نزدیک رفت پیر زنی گوژپشت و گفت:
این اشک دیدهء من و خون دل‌شماست....
زبان ساده است و مفهوم و تاثیرگذار..
ب) چه گفتن، که عبارت است از مضامین و مسائل و معانیی که شاعر، هنرمندانه در سخن شاعرانه خود مطرح می‌کند و عادی‌ترین و معمولی‌ترین مفهوم و معنا را به‌گونه‌ای جلوه می‌دهد که به نظر بدیع می‌نماید. این مفاهیم و معانی هرچه مردمی‌تر باشد، مؤثرتر و ماندنی‌تر است. در مفهوم و معنای دو قطعه‌ای که مثال آورده شد تأمل کنیم:
در قطعه مناظره «سیر و پیاز» خودپسندی و خودبینی نقد شده است که هم عیبی بشری است و دریغا که از عیوب بزرگ وطنی نیز هست. همچنین ندیدن عیب بزرگ خود و دیدن عیب کوچک دیگران. مثلی است رایج که: «فلان کور خود است و بینای دیگران» یعنی عیب‌های خود نمی‌بیند و عیب دیگران را می‌بیند! آیا بهتر از این می‌توان به نقد چنین عیبی پرداخت؟
در قطعه دوم، قطعه «اشک یتیم» آشکارا دیکتاتوری و تضییع حق و حقوق مردم، دلیرانه و هنرمندانه نقد شده.
یک قطعه دیگر، اکنون از ذهنم گذشت؛ قطعه «گرگ و سگ» که در آن از یک‌سو تجاوز و حق‌کشی اربابان و به تعبیر فرنگی‌مآبان تجاوز و حق‌کشی «فئودال‌ها» مورد نقد قرارگرفته و از سوی دیگر بر میهن‌دوستی و جان‌فشانی در دفاع از میهن، با همان زبان ساده و مؤثر:
پیام داد سگ گله را شبی گرگی
که صبحدم بره بفرست میهمان‌دارم...
جواب داد: مرا با تو آشنایی نیست
که رهزنی تو و من نام پاسبان دارم..
مرا گران بخریدند تا به کار آیم
نه‌آنکه کار چو شد سخت، سرگران‌دارم...
رفیق دزد نگردم به حیله و تلبیس
که سال‌هاست به‌کوی وفا مکان‌دارم...
مرا نکشته به آغل درون نخواهی‌شد
دهان من نتوان بست تا دهان‌دارم...
ج) صداقت، یا شخصیت یکروی یک‌جهت، سومین عامل و تأثیرگذارترین عاملی است که موجب می‌شود شاعر مردمی گردد و مقبول شود و به‌تعبیر خواجه «مقبول طبع مردم صاحب‌نظر شود». برآنم یکی از مهم‌ترین و مؤثرترین آن «صد نکتهء غیر حسن» که حافظ شرط مقبولیت سخن شاعر می‌داند همانا صداقت و یک‌جهتی شاعر است. شخصیت شاعر صادق یک‌جهت در شعر او سریان می‌یابد و به عنوان مهم‌ترین عامل تأثیر عمل می‌کند. در صداقت و یک‌جهتی پروین کمترین تردید نمی‌توان داشت.
آری صادقانه و دردمندانه از دردها و آرمان‌های مردم سخن‌گفتن است که پروین را مقبول خاص و عام ساخته است.
ن کته دیگری که در مورد پروین جای تأمل و تحقیق دارد جنبه قالب و سبک پروین است. دیوان پروین دیوانی تقریباً یک دست و پخته و سنجیده است. با اینکه می‌دانیم پروین در سنین جوانی درگذشته است و فرصت کمی برای خلاقیت ادبی داشته است اما با وجود این، دیوانی یکدست و منسجم از او به یادگار مانده است. سبک پروین در قالب سبک‌های ادبی مرسوم قابل تعریف است یا سبک خاص خود را دارد؟ این پختگی در زبان و انسجام شعری حاصل چیست و چه عوامل و شخصیت‌هایی بیشترین تاثیر را در این مورد داشته‌اند؟
هر شاعر نخست، پیرو سبکی است که در زمان او بر شعر و ادب حاکم است و از آن در اصطلاح سبک‌شناسان به «سبک دوره» تعبیر می‌شود. در روزگار پروین، چنانکه در جریان پاسخ دادن به نخستین پرسش گفتم، سبک دوره، سبک یا مکتب «بازگشت ادبی» بود و پروین از آن پیروی می‌کرد، چنانکه سبک دوره در روزگار سعدی و حافظ، سبک عراقی بود و این دو شاعر بی‌همال نیز از این سبک پیروی می‌کردند. شاعران بزرگ در عین پیروی از سبک دوره، شیوه‌ها و روش‌هایی شخصی نیز دارند که اصطلاحاً بر آن نام «سبک شخصی» نهاده‌اند؛ سبکی که موجب می‌شود تا سخن آفریننده آن در میان سخن دیگر شاعران خود را نشان دهد و اهل سخن، آن‌را از دیگر سخنان بازشناسند. بازشناسی سخن شاعران بزرگ، از جمله سخنان بی‌مانند سعدی و حافظ، از سوی اهل شعر و ادب بر این بنیاد صورت می‌پذیرد. بی‌گمان، پروین دارای سبک شخصی خویش نیز است. به همین سبب اهل شعر و ادب، سخنان او را از دیگر سخنان بازمی‌شناسند. غیر از لحن ویژه و نحوه خاص بیان هر شاعر که از ویژگی‌های زبان شاعرانه اوست و پروین نیز لحنی ویژه و نحوه بیان خاص خود را دارد؛ لحن و بیان برخاسته از زبان شاعرانه او، مناظره‌هایی چون مناظره‌هایی که به برخی از آنها پرداختیم و مناظره‌هایی چون مناظره «عدس و ماش» و همانندان آنها هم از زنانگی شعر پروین حکایت‌ها بازمی‌گوید، هم از ویژگی‌های سبک شخصی او محسوب می‌شود. به‌طور کلی تعبیراتی چون نخود و ماش سیر و پیاز و سوزن خیاطی و دیگر واژها و تعبیرهایی که معمولاً زنان با آن سر و کار دارند، با نحوه استفاده هنرمندانه از آنها به قصد پرداختن مضامینی شاعرانه از ویژگی‌های شعر پروین و از لوازم سبک شخصی اوست:
پروین، چگونه جامه تواند برید و دوخت
آن‌کس که نخ نکرده به‌یک عمر سوزنی
یا:
با دوک خویش پیرزنی گفت وقت کارکاوخ!
ز پنبه ریشتنم موی شد سفید…
دیروز خواستم که به سوزن کنم نخی
لرزید بند دستم و چشمم دگر ندید
و یا:
شب شد و پیر رفوگر ناله کرد
کای‌خوش‌آن‌چشمی‌که گرم‌خفتن‌است...
هرچه امشب دوختم بشکافتم
این نخستین مبحث نادیدن است
چشم من چیزی نمی‌بیند دگر
کار سوزن کار چشم روشن است..
استفاده این تعبیرها، جمله با هدف نقد نابسامانی‌هاست و به‌کارگیری این شیوه است که گذشته از نمودن سبک شخصی پروین، حکایتگر تعهد اجتماعی و انسانی این شاعر بزرگ نیز هست و مجموع همین روش‌ها و همین معانی است که او را نزد مردم شاعری محبوب می‌سازد.
و اما اینکه چگونه در عمری کوتاه چنین تجربه‌ای به بار آمده و چنین شاعری بزرگ ظهور کرده است.
پاسخ اینست که این امر به هیچ روی نه شگفتی انگیز است، نه امر ناشدنی و خلاف طبیعت. مگر منوچهری دامغانی، آن شاعر توانا و چیره‌دست، چند سال عمر کرد؟ ۳۴ سال، یک سال کمتر از پروین که درازای عمرش ۳۵ سال بود. در شدنی بودن و حتی طبیعی بودن این امر به چند نکته توجه کنیم:
یکم) علمای تعلیم و تربیت می‌گویند آدمی تا پنج سالگی بیشترین توانایی را در یادگیری داراست. پنج سالگی اوج منحنی یادگیری است. این منحنی پس از پنج سالگی سر در نشیب دارد، یعنی از توانایی در یادگیری کاسته می‌شود. اگر شرایط آموزش و پرورش آماده باشد می‌توان از این توانایی بهره‌ها برد. زندگی پروین نشان می‌دهد که از کودکی و نوجوانی (چنانکه در بحث پیشین بدان پرداختم) در فضای شعر و ادب پروش یافته و آنچه باید بیاموزد آموخته است. با شعر زیسته و پرورش یافته و در فضای شاعرانه تنفس کرده است.
دوم) توانایی یادگیری، در قیاس با توانایی یادگیری تا پنج سالگی، به تدریج رو به کاهش می‌نهد، اما همچنان در اندازه‌ای درخور توجه، به ویژه در نوجوانی و جوانی باقیست و در کار یادگیری، اگر با روش درست همراه شود، کارستان می‌کند. ابن‌سینا در شرح حال خودنوشت خود می‌گوید: تمام دانش‌های روزگار خود را تا هجده سالگی آموخته، تا بیست و یک سالگی دوره کرده و پس از آن هرچه گفته است دریافت‌های خود اوست. پروین به گواه شرح احوالش در نوجوانی و جوانی در کنار پدری چون یوسف اعتصام‌المک و در جوار بزرگانی چون دهخدا و ملک‌الشعرای بهار و نصرالله تقوی بهره‌ها برده و دانش‌ها به‌دست آورده و شاعری توانا و دردمند شده‌است و به‌درستی ارزش و اهمیت کار خود را دریافته و سروده است:
من این ودیعه به‌دست زمانه می‌سپرم
زمانه زرگر و نقاد هوشیاری بود
سیاه‌کرد مس و روی را به کوره وقت
نگاهداشت به هر جا زر عیاری بود
و می‌بینیم ناقد زمانه، در مقام ناقدی هوشیار، چسان زر عیار سخن ارجمند پروین را نگاهداشته و ارج نهاده است.
سوم) بلوغ هنری، الزاماً در سنین بالا به بار نمی‌آید. بسا که در جوانی و میانسالی به بارآید. منوچهری پیش از ۳۴ سالگی به بلوغ هنری می‌رسد و حافظ، حدود ۳۵ سالگی غزل‌های بلندی چون:
یاد باد آنکه سر کوی توام منزل بود
دیده را روشنی از خاک درت حاصل بود..
و:
یاد باد آنکه نهانت نظری با ما بود
رقم مهر تو بر چهره ما پیدا بود..
و طبق تحقیق زنده‌یاد دکتر غنی، خواجه اشعاری را که با تعبیر «یاد باد» آغاز می‌شود یا چنین حال و هوایی در آنست، در همان سال‌های پس از قتل شاه شیخ ابواسحاق سروده است.
و چنین است که تحقق بلوغ هنری پروین اعتصامی، پیش از ۳۵ سالگی، که سال درگذشت اوست، نه‌تنها شگفتی انگیز نیست که طبیعی هم هست.
در زمینه محتوای اشعار پروین نکات زیادی قابل طرح است و در مقالات و کتاب‌ها طرح شده است اما موضوعی وجود دارد که کمتر به آن پرداخته شده است. پروین به موضوعاتی مثل فقر و یتیمی بسیار پرداخته است و ظلم ستیزی و عدالت دوستی و عدالت طلبی در اشعار او آشکار است. پروین زندگی نسبتاً مرفه و خوبی داشته است و می‌توان گفت خود چنین تجربه‌هایی نداشته است. آیا این توجه به فقر و محرومیت در شعر و اندیشه پروین اصیل است یا پروین در این زمینه تحت تاثیر ادیبان و نویسندگان دیگری بوده است؟ برای روشن شدن سوالم مثالی می زنم. ملاصدرا کتابی دارد با عنوان «کسر اصنام الجاهلیه» که در نقد و رد تصوف دروغین نوشته است. مرحوم دکتر جهانگیری در مقدمه‌ای که بر تصحیح خودشان از این کتاب نوشته، اشاره کرده که مطالب مطرح شده از سوی صدرالمتألهین در این کتاب سخن تازه‌ای نیست و اکثر مطالب آن را از منابع دیگر نقل کرده است و به نوعی تلخیص احیاء علوم الدین غزالی است و به تعبیر دیگر سخنان مطرح شده در این کتاب به شرایط اجتماعی عصر ملاصدرا ناظر نیست. آیا ظلم ستیزی و حساسیت نسبت به فقر و مشکلات یتیمان و مواردی از این دست ناظر به زندگی فردی و وضعیت سیاسی و اجتماعی دوران زندگی پروین هست یا تحت تاثیر منابع و آثار نویسندگان و شاعران دیگر این مضامین در شعر پروین شکل گرفته‌اند؟
گمان می‌کنم پاسخ این پرسش در پاسخ‌هایی به دو پرسش، پرسش اول و پرسش دوم، داده‌ام، نهفته است:
یکم) صداقت: وقتی از صداقت و یک‌جهتی پروین سخن می‌گوییم نقادی‌های او از فقر و یتیمی و تبعیض و بی‌عدالتی هم صادقانه خواهد بود. پذیرفتنی نیست که بخشی از عملکرد شاعر صادق، صادقانه باشد و بخشی صادقانه نباشد!
دوم) تأثیرگذاری: همچنین باید بدین معنا توجه کرد که سروده‌های پروین، چنانکه خود در پرسش اول مطرح کرده‌اید، تأثیرگذار بوده است که اگر تأثیرگذار نبود «راه‌یافتن به ذهن و زبان مردم و تکرار اشعار او از سوی علاقمندان به شعر و زمزمه شعر او از سوی آنان» چه معنایی می‌تواند داشت؟ سخنانی که از سر تجربه گفته نشود تأثیرگذار نیست. دیده‌ایم که بعضی از شاعران سنت‌گرا، فی‌المثل به تقلید از حافظ به نقد زاهد می‌پردازند، اما این سخنان نه فقط تأثیری برجای نمی‌نهد و در ذهن‌ها نمی‌ماند و بر زبان‌ها نمی‌رود که گاه مضحک می‌نماید، زیرا صرفاً تقلید و از تجربه در آن خبری نیست.
سوم) طبقه متوسط: تا آنجا که من خوانده‌ام و تحقیق کرده‌ام، به تعبیر امروزی‌ها، پروین و خانواده او به طبقه متوسط تعلق دارند، نه به طبقه اشراف بی‌درد. اشراف از تبعیض و بی‌عدالتی و فقر بی‌خبرند و این معانی را حس نمی‌کنند یا نمی‌خواهند حس کنند. وابستگان به طبقه متوسط، به ویژه اگر فرهیخته باشند و اهل دانش با همه وجود تبعیض، فقر و بی‌عدالتی را حس می‌کنند. فی‌المثل می‌دانند و حس می‌کنند که کودک گرسنه یتیم که به تعبیر سعدی «نان جوین معشوق» اوست باید بپرسد: «این تابناک چیست که بر تاج پادشاست؟!» و درد و رنج پیرزنی را که می‌گوید: «این اشک دیده من و خون دل شماست» به خوبی در می‌یابند و با درد و رنج‌ها و مشکل‌هایی از این دست بیگانه نیستند. گذشته از این معانی تا آنجا که می‌دانیم پروین در برج عاج نمی‌نشسته، با مردم در ارتباط بوده و درد و رنج‌های مردم را می‌دیده. خود نیز برخی نابسامانی‌ها و پاره‌ای رنج‌ها را تجربه و تحمل کرده است (دوستان علاقمند می‌توانند برای به دست آوردن آگاهی بیشتر، به مقاله «پروین اعتصامی» در جلد سیزدهم دایره‌المعارف بزرگ اسلامی مراجعه کنند).
گفت‌وگو از: حسن اسدی - خبرگزاری ایمنا
کد خبر 482004منبع: ایمنا
کلیدواژه: اصغر دادبه پروین اعتصامی آثار پروین اعتصامی اشعار پروین اعتصامی شعر و ادبیات شهر شهروند کلانشهر مدیریت شهری کلانشهرهای جهان حقوق شهروندی نشاط اجتماعی فرهنگ شهروندی توسعه پایدار حکمرانی خوب اداره ارزان شهر شهرداری شهر خلاق پروین اعتصامی شاعران بزرگ شعر پروین پنج سالگی شعر و ادب سبک شخصی سبک دوره یک جهت شعر او
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.imna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایمنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۱۳۵۲۰۹۷ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
طلسم ۳۰ ساله در پرسپولیس؛ دومین کاپیتان هم در حسرت می ماند؟
به گزارش همشهری آنلاین امید عالیشاه در بازی با سپاهان برای دویست و پنجاه و نهمین بار پیراهن پرسپولیس را پوشید تا جایگاه خود در رتبه پنجم باسابقه‌ترین بازیکنان باشگاه را تثبیت کند. او حالا تنها سیدجلال حسینی، حسین عبدی، محمد پنجعلی و علی پروین را بالاتر از خود می‌بیند.
با این حال امید عالیشاه در ابتدای فصل امید زیادی داشت تا از رکورد ۲۶۴ بازی حسین عبدی عبور کند. حالا اما در فاصله پنج هفته تا پایان لیگ برتر و باتوجه به حذف پرسپولیس از رقابتهای جام حذفی، این هدف برای امید عالیشاه غیرممکن شده است.
عالیشاه به دلیل اخراج در بازی سپاهان و محرومیت از دیدار نساجی، امکان حضور در هفته بیست و ششم را ندارد تا به این ترتیب حداکثر رکورد او در پایان فصل جاری ۲۶۳ بازی برای قرمزها باشد که البته این آمار نیز تنها در صورتی ثبت می‌شود که تمام چهار بازی پایانی فصل را انجام دهد.
جالب است بدانید که سیدجلال حسینی هم موقعیتی شبیه به عالیشاه داشت. او هم در لیگ بیست و یکم به نزدیکی رکورد محمد پنجعلی و جایگاه دوم باسابقه‌ترین بازیکنان تاریخ باشگاه رسید اما تنها ۳ بازی کم آورد و در پایان فصل نیز برای همیشه با دوران بازیکنی وداع کرد.
حالا قرارداد امید عالیشاه با پرسپولیس به پایان خواهد رسید و او تنها در صورتی شانس عبور از پنجعلی را خواهد داشت که قرارداد جدیدی را با باشگاه امضا کند اما در غیر این صورت حداکثر به رتبه سوم برسد.
عالیشاه با صدر جدول باسابقه‌ترین بازیکنان تاریخ پرسپولیس ۸۲ بازی فاصله دارد و به نوعی باید سه فصل کامل و مستمر را در پرسپولیس بماند تا بتواند رکورد تاریخی علی پروین را بشکند. با این حال او تنها ۳۲ سال دارد و از فرصتی تاریخی برای رسیدن به رکورد علی پروین برخوردار است.
کد خبر 849200 برچسب‌ها ویژه ورزشی باشگاه پرسپولیس
جزئیات جدید از دزدیده شدن دختر ۴ ساله کلالهای؛ کارگر ۳۵ ساله قصد فروش یسنا را داشت