نگاهی به تغییرات سیر جمعیت ایران در قرن اخیر؛ از تشویق مردم به فرزندآوری تا طرح های عجیب مجلس یازدهم
تاریخ انتشار: ۸ فروردین ۱۴۰۰ | کد خبر: ۳۱۴۱۵۷۸۴
کشور ایران در قرن اخیر تغییرات بسیاری در جمعیت داشته است به گونهای که در دهه 40 به دلیل نبود بهداشت و مرگ و میر نوزادان با کاهش جمعیت مواجه بود، در دهه 60 با سیاستهای تشویق به فرزندآوری با بمب جمعیت مواجه شد و درنهایت با تشویق به فرزند کمتر، با کاهش جمعیت مواجه شد و اکنون هم به دلیل نگرانیها بابت کاهش جمعیت و پیر شدن افراد، سیاستهای تشویق فرزندآوری در پیش گرفته شده است.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
به گزارش برنا؛ ایران در گذشته کشور پرجمعیتی بوده است به گونهای که طبق روایت برخی از مورخان حدود 500 سال قبل از میلاد مسیح، جمعیت ایران باستان 40 تا 50 میلیون نفر بوده است البته این رقم مربوط به محدوده کنونی ایران نبوده و شامل سرزمینهای وسیعتری میشده اما بسیاری از سیاحان و مورخان به پرجمعیت بودن شهرهای ایران اشاره کردهاند که این خود بر کثرت جمعیت ایران در ادوار مختلف تاریخ دلالت دارد.
وضعیت جمعیت در دهه 30 شمسی/کاهش جمعیت ایران باوجود افزایش زاد و ولد
تا نیمهی قرن سیزدهم شمسی، سرشماری جمعیتی در ایران متداول نبود. در نخستین سرشماری نوین در زمان میرزاتقی خان امیرکبیر در سال 1268 جمعیت ایران بین 8 تا 10 میلیون نفر اعلام شد. برآورد دیگر از جمعیت ایران منوط به ژنرال شیندلر است که در جریان مأموریت خود برای گسترش تلگراف در ایران سفرهای متعددی کرد و ضمن گزارش وضعیت ایران، شمار جمعیت کشور را در سال 1263 خورشیدی حدود 7/6 میلیون نفر تخمین زد به این ترتیب، میتوان گفت تا قبل از آغاز قرن چهاردهم شمسی، جمعیت ساکن در ایران کمتر از 10 میلیون نفر بوده است. سرشماری عمومی کشور که در سال 1335 انجام شد، جمعیت ایران را بالغ بر 18/9 میلیون نفر اعلام کرد که از این شمار 6 میلیون نفر در مناطق شهری و 12/9 میلیون نفر در نقاط روستایی سکونت داشتند.
تا اوایل دهه 1330 جمعیت ایران با نرخ رشد پائینی مواجه شد هرچند فرهنگ ایرانی به طور سنتی با تعدد فرزند موافق بود و تأکید بر زودرسی و عمومیت ازدواج داشت اما کثرت مرگ و میر اطفال به دلیل کمبود امکانات و بهداشت، اثر باروری بالا را خنثی میکرد و در نتیجه جمعیت به کندی افزوده میشد. با بهتر شدن اوضاع بهداشت و درمان در طول یک دوره ده ساله از سال 1335، جمعیت کشور با نرخ متوسط رشد سالانه 3/2 درصد، به 25/7 میلیون نفر در سال 1345 رسید.
ایران به امضا کنندگان بیانیه جهانی تنظیم خانواده پیوست/ آغاز سیاست کنترل جمعیت در ایران
تا اواسط دهه 1340 دولت سیاست مشخصی در زمینه تحدید موالید و کاهش سطح باروری نداشت اما در سال 1341 برای نخستین بار در برنامه سوم عمرانی کشور، موضوع جمعیت مورد توجه قرار گرفت به گونهای که در سال 1345 دولت به طور رسمی سیاست جمعیتی خود را مبنی بر تنظیم خانواده و کنترل زاد و ولد اعلام کرد و به این ترتیب، ایران به امضاکنندگان بیانیه جهانی تنظیم خانواده پیوست. این سیاست با افزایش دسترسی به خدماتِ جلوگیری از بارداری و به موازات آن با فعالیتهای تبلیغاتی و آموزشی در راستای تحدید موالید همراه بود.
به این ترتیب، در طول دوره ده ساله بعدی (از 1345 تا 1355) شتاب افزایش جمعیت ایران کاهش یافت. شمار جمعیت با نرخ رشد سالانه 2/7 درصد از 25/7 میلیون نفر به 33/7 میلیون نفر در سال 1355 رسید که در مقایسه با نرخ متوسط رشد در دوره قبل، تا حدودی کاهش یافته بود.
آغاز انقلاب اسلامی و رسیدن جمعیت ایران به 49 میلیون نفر
با شکلگیری انقلاب اسلامی و تغییر بستر فرهنگی و اجتماعی در کشور و همچنین متوقف شدن برنامههای تنظیم خانواده، روند افزایش جمعیت دوباره سرعت گرفت و اولین سرشماری رسمی پس از انقلاب، متوسط نرخ رشد سالانه حدود 3/4 درصد و آمار 49 میلیون نفر در سال 1365 را گزارش کرد در واقع این بالاترین نرخ در طول تاریخ تحولات جمعیتی ایران بود
دهه 60 و انفجار جمعیت در ایران
«فرزند بیشتر، زندگی شادتر» این شعارِ دهه 60 بود تا مردم را تشویق به فرزندآوری کنند. با این شعار جمعیت ایران در سالهای پایانی دهه 60 به حدود 50 میلیون نفر رسید که نشان از اوج فرزندآوری دارد. یکی از مشکلاتی که به دنبال افزایش جمعیت شدید در دهه 60 به وجود آمد؛ کمبود امکانات و شلوغ شدن مدارس بود. همه دهه شصتیها کلاسهای شلوغ و بی امکانات و نیمکتهای سه نفره ای است که برای نگه داشتن کتاب و دفترها جا نداشت، صفهای طولانی برای خوردن آب از تنها آبخوری مدرسه و ایستادن در صف خرید خوراکی که تمام زنگ تفریح را می گرفت را تجربه کردند، بچههایی که الان خودشان به سن فرزندآوری رسیدند و به خاطر تجربه تلخ دوران کودکی تک فرزندی را ترجیح میدهند.
دهه 70 و قطع پاداش به خانوادههای پُرجمعیت/ ایران در رتبه اول اجرای برنامههای کنترل جمعیت
مسئولان و سیاستگذاران از سالهای پایانی دهه 1360 سیاست کنترل موالید و اجرای برنامه تنظیم خانواده را اولویت خود قرار دادند. در برنامه اول توسعه که طی سالهای 1368 تا 1372 به اجرا درآمد، موضوع تعدیل میزان رشد جمعیت مورد توجه قرار گرفت و به موجب مصوبه مجلس شورای اسلامی مقرر شد وزارت بهداشت برای پیشبرد سریع و صحیح فعالیتهای مربوط به کنترل جمعیت با هماهنگی کلیه دستگاههای مرتبط و کارشناسان، شورایی را تحت عنوان «شورای تحدید موالید» تشکیل دهد.
در سال 1371 لایحه کنترل جمعیت و تنظیم خانواده از طرف دولت تهیه و تقدیم مجلس شد و سال 72 به تصویب رسید. این قانون، انگیزهها و پاداشهای متعلق به خانوادههای پُرجمعیت را قطع کرد و مبانی قانونی مشخصی برای اعمال سیاستهای کنترل موالید و اجرای برنامههای تنظیم خانواده فراهم ساخت.
اجرای این قوانین باعث شد در فاصله ده ساله بین 1365 تا 1375 نرخ رشد جمعیت با سرعتی استثنایی به 2/46 درصد (3/47 در شهر و 1/21 در روستا) تقلیل پیدا کند. روند کاهش متوسط نرخ رشد جمعیت در مناطق روستایی بسیار بیشتر و بارزتر از مناطق شهری بود که از دلایل آن میتوان به مهاجرت روستائیان به شهرها اشاره کرد. به این ترتیب، هدفی که آن برنامه برای سالهای 85 تا 90 در نظر گرفته بود، بیش از یک دهه زودتر محقق شد و ایران در رتبه نخست اجرای برنامههای کنترل جمعیت قرار گرفت.
کاهش جمعیت به دهههای 80 و 90 رسید
گرچه در پیش گرفتن سیاستها و اعمال برنامههای تنظیم خانواده، عامل مؤثری در سرعت کاهش باروری در ایران بود اما فرآیند باروری و زاد و ولد تحت تأثیر عوامل، شرایط و زمینههای مختلفی شکل گرفت که در تحلیل تغییر کمی جمعیت باید به آنها توجه کرد. بالا رفتن سن ازدواج، افزایش تجرد، افزایش سطح انتظارات اقتصادی، بالا رفتن سطح اشتغال زنان و در نتیجه تمایل کمتر به فرزندآوری، افزایش هزینه پرورش فرزندان و فشارهای اقتصادی و مهاجرت، تأثیر بسزایی در کاهش باروری داشته است درواقع همه این عوامل باعث شد کاهش رشد جمعیت در دهه بعد نیز ادامه پیدا کند به گونهای که میزان متوسط در سال 1385 به 1/6 درصد سقوط کرد.
طی سالهای اخیر، درصد رشد سالانه جمعیت ایران به دلیل کاهش میزان باروری همچنان رو به کاهش است. آخرین سرشماری نفوس و مسکن در سال 1390 نشان میدهد که نرخ رشد جمعیت کشور در سال 1390 به 1/3 درصد کاهش یافته است و پیش بینی میشود با تداوم این روند در دوره زمانی 1390 تا 1410 رشد سالانه جمعیت ایران به یک درصد برسد.
آمار سال 1390 نشانگر این است که در بیشتر استانهای کشور، میزان باروری کل در حد زیر سطح جانشینی بوده است و این به معنای کاهش جدی جمعیت یا عدم جایگزینی فرزندان با پدر و مادر در نسل بعدی است که موجب تغییر ساختار سنی جمعیت کشور در آینده نزدیک میشود.
تشویق به فرزندآوری و ورود مجلس به این موضوع با طرح «جوانی جمعیت»
این روزها نگرانی از پیر شدن جمعیت کشور بسیار بالاست به همین دلیل باز هم مانند دهه 60 سیاستهای تشویق به فرزندآوری در پیش گرفته شده و مسئولان در تلاش هستند با ارائه خدمات و تسهیلات ویژه به زوجین آنها را ترغیب به فرزندآوری کنند. یکی از طرحهایی که در مجلس یازدهم پیرو همین موضوع به تصویب رسید طرح «جوانی جمعیت» است که 10 فصل دارد و محور اصلی آن فرزندآوری و افزایش جمعیت است. در این طرح پیش بینی شده مشوقهای بلندمدت و کوتاه به مدت به خانوادهها برای فرزندآوری ارائه شود. علاوه بر مسائل اقتصادی و مالی سایر موضوعات برای تسهیل فرزندآوری مانند مرخصی زنان باردار، دانشجو بودن پدر یا مادر و... نیز مورد پیش بینی قرار گرفته است البته قابل ذکر است در جریان رسیدگی به لایحه بودجه سال 1400 قرار شد به زوجینی که از سال 1399 به بعد بچه سوم را به دنیا آوردند و فاقد مسکن هستند، وام مسکن 150 میلیون تومانی نیز پرداخت شود. از آنجایی که این طرح با هدف افزایش جمعیت به تصویب رسیده است، شامل بندهایست که انتقادات بسیاری را به دنبال داشته است برای مثال نسخ قانون سقط درمانی جنینهای ناهنجار و ناقص الخلقه یکی از این مواردیست که با حواشی بسیار همراه بوده است. این قانون به مادران دارای جنین ناهنجار و ناقص الخلقه در صورت عسر و حرج قبل از ولوج روح (۴ ماهگی) توسط پزشکی قانونی پس از اثبات توسط تستهای تشخیصی قطعی اجازه سقط درمانی میداد اما با تصمیم مجلس جلوی این کار گرفته میشود تا فرزندان بیشتری ولو دارای معلولیت به دنیا بیایند. درحال حاضر که این طرح به تصویب نرسیده پزشکان، جامعه پزشکی، فعالان حقوق زن و... کمپینهایی تشکیل دادند تا جلوی اجرای این طرح گرفته شود در واقع باید سلامت زنان باردار در اولویت قرار بگیرد، وسایل پیشگیری از بارداری به اندازه کافی توزیع شود و جلوی سقط درمانی گرفته نشود در هر صورت افزایش جمعیت نیز مانند کاهش جمعیت عوارض خطرناکی دارد بنابراین انتظار میرود در سیاستهای کنونی مبنی بر افزایش جمعیت و فرزندآوری تدابیری اتخاذ شود تا اجازه ندهیم فرزندان دارای معلولیت که هم برای خانواده هزینه دارند هم جامعه به دنیا بیایند.
//انتهای پیام:۵
منبع: خبرگزاری برنا
کلیدواژه: افزایش جمعیت پیری جمعیت ایران کاهش جمعیت ویژه نوروز 1400 سیر جمعیت تشویق به فرزندآوری تنظیم خانواده میلیون نفر گونه ای افزایش جمعیت اجرای برنامه جمعیت ایران کنترل جمعیت رشد سالانه کاهش جمعیت جمعیت کشور رشد جمعیت قرار گرفت سیاست ها نرخ رشد
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.borna.news دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «خبرگزاری برنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۱۴۱۵۷۸۴ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
به بهانه کاهش نرخ زاد و ولد در ایران/ چرا زنان ایرانی میلی به فرزندآوری ندارند؟
عصرایران ؛ خدیجه غبیشاوی - سیاست فرزندآوری در ایران با شکست مواجه شده است. آمار ارایه شده از سوی سازمان ثبت احوال کشور نشان میدهد در سال ۱۴۰۲ بیش از ۱۷ هزار فرزند کمتر از سال ۱۴۰۱ در ایران به دنیا آمده است. این آمار را مرکز رصد جمعیت کشور اعلام کرده و گفته که بر اساس آمار موجود در سال ۱۴۰۲، تعداد یک میلیون و ۵۷ هزار و ۹۴۸ ولادت در کشور به ثبت رسیده است. این در حالی است که این رقم در سال ۱۴۰۱ حدود 17 هزار نوزاد بیشتر بوده است.
اما چرا با وجود اینکه مجلس شورای اسلامی در سال 1402 قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده را تصویب کرده و آنطور که دبیر ستاد ملی جمعیت در آذرماه 1402 از اختصاص 30 درصد از بودجه های حمایتی در جهت فرزندآوری و ازدواج، خبر داده بود، امامان جمعه خطبه های خود را به تاکید بر اهمیت فرزندآوری اختصاص داده بودند، زنان ایرانی میلی به فرزندآوری ندارند؟ پاسخ این سوال آیینه تمام قد وضعیت کنونی در کشور است.
کاهش نرخ زاد و ولد اگرچه امری جهانی است و سازمان ملل نیز در سال ۲۰۲۲ پیشبینی کرده بود باروری جهانی تا سال ۲۰۵۰ به ۲.۱ تولد به ازای هر زن کاهش مییابد، اما ضرورت دارد دلایل و ریشه های آن در ایران به طور جداگانه و ناظر به شرایط حال حاضر کشور مورد بررسی قرار بگیرد. کشوری که به گفته کارشناسان، سریعترین کاهش نرخ باروری را در جهان دارد.
از دیدگاه جامعه شناختی، زنان ایرانی در این امر به دو بخش قابل تفکیک هستند، دسته اول زنانی که از روی غریضه وسنت اقدام به فرزندآوری می کنند و مانع چندان مهمی در راه تحقق این امر برای خود نمی بینند و دسته دوم که اگر نخواهند تماما قید بچه دار شدن را بزنند، به یک فرزند و نهایتا دو فرزند اکتفا می کنند و روشن است که در این نوشتار، همانند مسئولان و سیاست گذاران، دلایل کاهش میل به فرزندآوری در دسته دوم را مورد بررسی قرار داده ایم. گروهی از زنان که غالبا تحصیلات دانشگاهی دارند، مطالبه گری را در جامعه آموخته اند، به فضای مجازی، کتاب و قانون دسترسی دارند.
در سالهای گذشته گزارشهای متعددی از تاثیر مشکلات اقتصادی و معیشتی بر کاهش تمایل ایرانیان به فرزندآوری یا داشتن فرزندان زیاد منتشر شده است. بسیاری از زنان معتقدند که در شرایط اقتصادی امروز کشور با تورم بالای 40 درصد، فرزندآوری ظلم در حق فرزند است و این کار را نشانه بی مسولیتی پدر و مادری می دانند که با علم نسبت به وضعیت اقتصادی خود و همچنین اوضاع نابسامان اقتصادی در کشور، دلار 65 هزار تومان و گوشت کیلویی 700 هزار تومان، اقدام به فرزندآوری می کنند.
این بخشی از گفته های دوستانی است که می بینم و می شنوم. نگار، 30 ساله می گوید، "بچه بیارم که مثل خودم عقده ی سفر خوب به دلش بمونه." علیرضا 28 ساله نیز معتقد است:" عاشق بچه ام، اما وقتی نمیتونم هزینه هاشو بدم و شکمش و سیر کنم، اصلا چرا باید به این دنیا بیارمش؟"
اما این همه ماجرا نیست و موانع فرزندآوری به مشکلات اقتصادی و معیشتی محدود نمی شود چرا که کاهش زاد و ولد در میان قشر مرفه جامعه نیز امری ملموس است و کارشناسان از آن به عنوان چرخش فرهنگی یاد می کنند. این چرخش فرهنگی علاوه بر موضوعاتی چون تغییر الگوهای فکری، می تواند ناظر به مسائل فرهنگی و البته قوانین حال حاضر کشور در خصوص مسائل مرتبط با زنان و خانواده نیز باشد.
مهسا 33 ساله هم بر این باور است که "چرا باید بچه دار بشم وقتی بر اساس قانون صاحب فرزندم نیستم و حتی اسم من در اوراق هویتی او درج نمی شود، حق ثبت نام بچه ام در مدرسه را ندارم، حق حضانت ندارم..." شبنم 35 ساله می گوید "اگر دختر دار شدم چی؟ اگر نخواست حجاب بر سر بگذارد چی؟ من به کشورهای مختلف اسلامی سفر کرده ام و در هیچ کدام حجاب الزامی و قانونی نیست، شرایط مهاجرت را هم ندارم، چه جوابی به دخترم بدهم؟" لیلا 39 ساله هم می گوید" تا به امروز ازدواج نکردم، برای فریز تخمک به مراکز مختلف مراجعه کردم و به من گفتند چون هنوز باکره هستم بدون اجازه پدر امکان این عمل را ندارم، من اینقدر مستقلم که حتی با خانواده ام زندگی هم نمی کنم حالا باید برای انجام این عمل اجازه پدرم را داشته باشم، چرا؟"
تشویق به فرزنداوری البته در سایه قوانین سفت و سخت حتی در همین زمینه انجام می شود، زنان در ایران حتی حق تصمیم گیری برای نوع زایمان خود را هم ندارند و اگر بخواهند به صورت سزارین فرزند خود را به دنیا بیاورند، قانون از آنها حمایت نمی کند. نگارنده پنج ماه پیش با درد زودتر از موعد زایمان با در اختیار داشتن بیمه تکمیلی به یک بیمارستان خصوصی در تهران مراجعه کرد و این پاسخ را شنید، "بچه اول باید طبیعی به دنیا بیاد در غیر این صورت بیمه هزینه عمل سزارین را تقبل نمی کند."
بیمارستان و بیمه های تکمیلی برای نوع زایمان زنان ایرانی باید تعیین می کنند، قانون حق ولایت مادر بر فرزند را نمی پذیرد، زن ایرانی پس از بارداری و زایمان امنیت شغلی ندارد و ...خلاصه نه قانون زن ایرانی را دوست دارد و نه فرهنگ. مسئولان نیز گمان می کنند سیاست های فرزندآوری مانند مسابقه فوتبال است که وعده پاداش و زمین و خودرو بدهند و زنان هم لبیک بگویند. زن ایرانی امروز خسته از بی کفایتی ها، به تنها چیزی که فکر نمی کند، شاید آرزوهای بر باد رفته اش، ازدواج و فرزندآوری است؛ ایران مانده و سریعترین کاهش نرخ تولد در جهان.
کانال عصر ایران در تلگرام بیشتر بخوانید: تهران رکورددار چند قلوزایی در سال گذشته صدور شناسنامه هوشمند شد حـذف کودکان مهاجر از سلامت