ایران و آینده نظم جهانی

عصر ایران؛ جلیل بیات*-  در حال حاضر یکی از مهم ترین موضوعات روز مجامع آکادمیک و اندیشکده های سیاسی غربی، بحث درباره آینده نظم جهانی و مناسبات ایالات متحده و چین است. دو کشوری که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، سرنوشت نظام بین الملل به تصمیمات آنها درباره چگونگی مدیریت رابطه شان با یکدیگر گره خورده است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

رشد اقتصادی چین در سه دهه گذشته از یکسو و شکاف سیاسی و مشکلات داخلی در امریکا از سوی دیگر باعث شده برخی کارشناسان از دوران گذار قدرت در نظام بین الملل از غرب به شرق سخن بگویند. اینکه این گذار به صورت مسالمت آمیز خواهد بود یا خصومت آمیز، یکی از مهم ترین سوالات حال حاضر است. در این بین ویژگی های نظم جدید بین المللی و جایگاه هر یک از قدرت های بزرگ در آن، مورد توجه است.

اخیرا کتابی با عنوان «جهان همچنان غربی؟» توسط انتشارات ابرار معاصر تهران و به همت دکتر علی اسمعیلی اردکانی و همکارانش ترجمه شده است که دیدگاههای امریکایی، روسی، چینی و اروپایی را درباره آینده نظم جهانی مورد بررسی قرار داده است. سرجیو فابرینی و رافائله مارکتی، ویراستاران کتاب در مقدمه ای که بر چاپ فارسی آن نگاشته اند، ابراز امیدواری کرده اند که دیدگاههای ایرانی نسبت به آینده نظم جهانی را نیز شاهد باشند.

این موضوع می تواند بهانه ای باشد برای پژوهشگران ایرانی تا نظم جهانی مطلوب از دیدگاه ایران را مورد پرسش قرار داده و گزینه های مختلف را بررسی کنند. به خصوص آنکه ایران با یکی از دو قدرت نخست دنیا رابطه ای خصمانه دارد و با دیگری رابطه ای به نسبت مطلوب. بدیهی است پرداختن به این موضوع نیازمند پژوهشی عمیق است و در یک یادداشت کوتاه نمی توان تمامی جوانب لازم را بررسی کرد. با این حال توجه به چند نکته می تواند مقدمه ای برای ورود به این بحث باشد.

اول آنکه با توجه به تجربه ایران از 4 سال ریاست جمهوری ترامپ، آیا اساسا نظام بین الملل وارد دوران گذارِ قدرت از غرب به شرق شده است؟ اگر پاسخ مثبت است، در کدام جنبه ها این گذار نمود عینی یافته و اگر پاسخ منفی است چه عواملی مانع از این گذار می شوند؟

دوم با توجه به تضعیف نظم بین المللی در سال های اخیر آیا می توان صحبت از نظمی جایگزین با ویژگی های غیرغربی کرد؟ این سوال از این جهت مهم است که اندیشمندان بزرگی مانند جان ایکنبری معتقدند نظم بین المللی لیبرال نه با خطر یک قتل، بلکه با خطر خودکشی از سوی خالقینش و به خصوص امریکا روبرو است.

از سوی دیگر اگرچه رابرت جرویس در مقاله خود در کتاب یاد شده معتقد است امروز با جهانی به نسبت صلح آمیزتر روبرو هستیم و خطر جنگ میان قدرت های بزرگ بسیار کاهش یافته، یا جوزف نای به ظهور مسالمت آمیز چین معتقد است، اما برخی دیگر از اندیشمندان همچون جان مرشایمر جنگ میان ایالات متحده و چین را اجتناب ناپذیر می دانند. در این صورت سوال سومی مطرح می شود و آن اینکه ایران در رابطه ایالات متحده و چین چگونه می تواند منافع خود را حفظ و ارتقا بخشد؟

کیشور محبوبانی با بیان یک ضرب المثل قدیمی سریلانکایی می گوید: «هنگاهی که فیل ها می جنگند، علف ها رنج می برند و وقتی که فیل ها عشق بازی می کنند، باز هم علف ها رنج می برند.» مصداق این ضرب المثل را می توان در تصویب قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران در دوره اوباما (همکاری امریکا و چین) و مخالفت چین با خروج ترامپ از برجام مشاهده کرد. نتیجه هر دو، رنج ایران بود. حال اگر جنگی میان ایالات متحده و چین رخ دهد، آیا نتیجه غیر از این خواهد بود؟

از این مباحث می توان سه فرضیه را طرح و مورد آزمون قرار داد. اول آنکه به نظر می رسد حداقل در موضوعات سیاسی و امنیتی که از آن با عنوان سیاست حاد (High Politics) یاد می شود و تا آینده ای قابل پیش بینی، این ایده پابرجاست که «امریکا قادر نیست سیاستی را به تنهایی پیش ببرد، اما هیچ سیاستی هم بدون نظر امریکا پیش نمی رود.» لذا اینکه گمان کرد می توان با تکیه بر چین، مشکل راهبردی با امریکا را حل و فصل کرد اشتباه است.

دوم اینکه به نظر می رسد نظم بین المللی به نفع نظم های منطقه ای در حال تضعیف است. افزایش بلوک های منطقه ای و توافقات دوجانبه میان کشورها نمودی از بی اعتمادی به نظم بین المللی است که با ناسیونالیسم و مرکانتیلیسم امریکایی در سال های اخیر تضعیف شده است. لذا از آنجا که به دلیل وجود بی اعتمادی و رقابت شدید در خاورمیانه امکان شکل دهی به یک ساختار امنیتی باثبات میان کشورهای منطقه (حداقل در کوتاه مدت) بسیار مشکل است، می توان از ظرفیت چین برای رسیدن به این هدف استفاده کرد. چین علاوه بر ایران، با اکثر کشورهای عربی منطقه نیز نقشه راه یا توافقات بلندمدت امضا کرده و بر خلافِ امریکا که از دوره اوباما خواستار خروج از خاورمیانه و تمرکز بر شرق آسیا است، چین مایل به حضوری فعال در خاورمیانه شده است. لذا می توان طرح صلح هرمز را با حضور چین (و حتی روسیه) عملی کرد.

و بالاخره سوم آنکه آنچه منافع ایران را حفظ می کند، تقویت سازمان ملل و چندجانبه گرایی است. لذا از یکسو باید با دیپلماسی فعال به تقویت چندجانبه گرایی ادامه داد و از سوی دیگر همانطور که دکتر ظریف گفته است سیاست خارجی ایران باید تعاملی و متناسب با همه دنیا باشد. لذا طرح مباحثی همچون اینکه توافق ایران - چین در برابر امریکا است (در حالی که نیست) صرفا ذهنیت امریکا نسبت به موضوع را بدبینانه می کند.

در یک جمله، به نظر می رسد نظم جهانی مطلوب برای ایران نظمی است بیشتر چندجانبه، مبتنی بر قواعد بین المللی و حاکمیت قانون (سازمان ملل) که ایران تحت آن قادر باشد با تعاملی گسترده با شرق و غرب، به ارتقای منافع ملی خود بپردازد.

*مدرس دانشگاه و پژوهشگر روابط بین الملل

لینک کوتاه: asriran.com/003GYi

منبع: عصر ایران

کلیدواژه: ایالات متحده و چین آینده نظم جهانی نظم بین المللی

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.asriran.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «عصر ایران» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۱۵۳۸۶۸۴ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

دبیرکل سازمان جهانی بهداشت: تفاهم‌نامه‌ مقابله با همه‌گیری‌های آینده باید امضا شود

ایتنا - دبیرکل سازمان جهانی بهداشت از کشورها خواست تا با امضای تفاهم‌نامه‌ای برای کمک به مبارزه با همه‌گیری‌های آینده موافقت کنند.
تفاهم‌نامه جدید و مجموعه‌ای از به‌روزرسانی‌های قوانین موجود در مقابله با همه‌گیری‌ها، به منظور تقویت دفاع جهانی در برابر عوامل بیماری‌زای جدید پس از همه‌گیری کووید-۱۹ که جان میلیون‌ها تن را گرفت، تدوین شده است.

کشورهای عضو این سازمان قرار است در روز ۲۱ اردیبهشت مذاکرات بر سر این توافق را نهایی کنند تا بتوانند آن را در نشست سالانه سازمان بهداشت جهانی در اواخر ماه به تصویب برسانند، ولی اختلافات بزرگی بر سر متن این تفاهم‌نامه وجود دارد.

تدروس آدهانوم، دبیر‌کل سازمان جهانی بهداشت، در نشست ژنو با اشاره به اهمیت این توافق به کشورهای جهان گفت: «به مردم دنیا، مردم کشورهای تان، و مردمی که نماینده آنها هستید، آینده امنی بدهید.»

یکی از اصلی‌ترین اختلافات میان کشورهای ثروتمند و کشورهای در حال توسعه، موضوع به اشتراک‌گذاری عادلانه داروها و واکسن‌ها برای جلوگیری از تکرار معضلات دوران کرونا است.

دسترسی به پاتوژن‌های شناسایی شده در داخل کشورها، دسترسی به محصولات مبارزه با بیماری همه‌گیر مانند واکسن‌های تولید شده؛ و توزیع عادلانه نه تنها آزمایش‌ها، درمان‌ها و واکسیناسیون‌های ضد همه‌گیر، بلکه ابزار تولید آنها از موضوعات مورد بحث میان کشورها است.

شماری از سیاستمداران در کشورهایی مانند آمریکا و استرالیا استدلال می‌کنند که این توافق که الزام قانونی دارد، قدرت زیادی را به سازمان بهداشت جهانی می‌دهد.

دبیرکل سازمان بهداشت جهانی این استدلال را رد می‌کند و می‌گوید تفاهم‌نامه به کشورها کمک می‌کند تا در برابر شیوع همه‌گیری بهتر از شهروندانشان محافظت کنند.

سازمان بهداشت جهانی در هفته‌های اخیر در مورد رشد تصاعدی آنفولانزای مرغی با نگرانی در مورد اینکه در صورت شروع انتقال آن بین انسان‌ها چه اتفاقی خواهد افتاد، زنگ‌های خطر را به صدا درآورد و این موضوع، فوریت رسیدن به این توافق را برجسته‌تر کرد.

در تاریخ ۷۵ ساله این نهاد وابسته به سازمان ملل متحد، تنها باری که کشورهای عضو توانستند با یک معاهده قانونی الزام‌آور موافقت کنند، معاهده کنترل دخانیات در سال ۲۰۰۳ میلادی بود.

سازمان بهداشت جهانی پس از همه‌گیری کووید-۱۹ به دلیل رویکرد خود در پیدا کردن منشاء ویروس آماج انتقادهای فراوان قرار گرفت.

در این ارتباط، این سازمان، یک بازدید به شدت کنترل شده از چین داشت و به این نتیجه رسید که «بسیار بعید» است که ویروس کرونا از آزمایشگاهی در شهر ووهان به انسان منتقل شده باشد.

با این حال سازمان بهداشت جهانی در پی فشارها، گزارش تحقیقی دیگری منتشر کرد و در آن، گروه متخصصان این سازمان گفتند که داده‌های لازم برای توضیح چگونگی شروع همه‌گیری وجود ندارد.

گروه متخصصان سازمان بهداشت جهانی همچنین گفت که نمی توان نظریه «حادثه آزمایشگاهی» را نادیده گرفت اما تأکید کرد که چین اطلاعاتی به این نهاد بین‌المللی ارائه نکرده است که در آن احتمال ابتلا به ویروس کرونا ناشی از نشت آزمایشگاهی ارزیابی شده باشد.