به نقل از «ایمنا»

صلوات خوانی؛ آیینی ارزنده در موسیقی مذهبی

تاریخ انتشار: ۱ اردیبهشت ۱۴۰۰ | کد خبر: ۳۱۶۶۰۳۱۱

صلوات خوانی آیینی کهن و مهم است که در مناطق مختلف به شیوه ها و لحن های متنوعی اجرا می شده است، اما امروزه کمتر به آن پرداخته می شود.

به گزارش خبرنگار ایمنا، "صلوات" در معنای لغوی به معنای دعا، درود، تحیت و رحمت است. همچنین "صلوات" جمع به معنای نماز نیز می‌آید و به دلیل اینکه نماز شامل دعاهایی نیز هست، به آن صلاة می‌گویند.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

بنابراین "صلوات"در عربی به معنای جمع به کار می‌رود و می‌توان گفت منظور از آن نمازها، دعاها یا درودها است. اما در فارسی صلوات در اصطلاح خود به معنای درود خاص بر پیامبر اکرم (ص) است.

صلوات فرستادن در کشورهای اسلامی با توجه به ثواب‌ها و اهمیت‌هایی که دارد، همواره مورد توجه مسلمانان بوده است. بنابراین در فرهنگ اسلامی صلوات‌های متنوعی وجود دارند و حتی هر کدام با لحنی متفاوت خوانده می‌شود.

در ایران آئینی به نام "صلوات خوانی" در ماه مبارک رمضان وجود دارد که خواننده با استفاده از اشعاری مردم را به فرستادن صلوات دعوت می‌کند. صلوات‌خوانی از یک تا سه روز پیش از رؤیت هلال ماه رمضان برای پیشواز این ماه انجام می‌شود. البته به هنگام سحر و پیش از اذان صبح نیز صلوات خوانی به شکلی دیگر اجرا می‌شود که در آن خوش‌خوان‌ها به بام خانه خود رفته و به اجرای آن می‌پردازند.

در برخی مناطق، اشخاص در گلدسته‌های مساجد این آئین را با آدابی خاص اجرا می‌کردند و افرادی که صدایشان را می‌شنیدند بلند صلوات می‌فرستادند. در برخی مناطق نیز صلوات‌خوانی‌ها به شکلی سرودگونه در هیئت‌ها اجرا می‌شود.

در صلوات خوانی همچنین صلوات‌هایی وجود دارد که به صورت دعا و ذکر است و توسط جمع خوانده می‌شود؛ مثلاً وقتی کسی قرآن می‌خواند یا صلواتی می‌فرستد جمع در پاسخ به آن صلوات دعایی را می‌خواند. صلوات‌هایی نیز تنها برای رفتگان به صورت جمعی خوانده می‌شود.

با توجه به باورهای موجود، ماه مبارک رمضان ماه مهمانی خدا و ماهی فرخنده برای کسب شادی‌های معنوی است، بنابراین صلوات خوانی تا نیمه ماه رمضان با آوای شاد خوانده می‌شود، اما هر چه به شب‌های قدر و روزهای ضربت خوردن و شهادت حضرت علی (ع) نزدیک می‌شویم، صلوات‌ها محزون تر می‌شود.

صلوات خوانی در ایران پیوند عمیقی با موسیقی دستگاهی دارد و حتی نمونه‌هایی از آن در ردیف موسیقی ایرانی نیز موجود است. اکثر صلوات خوانی‌ها در آواز ابوعطا، دستگاه همایون و در بعضی مواقع در دستگاه چهارگاه قرار دارد.

در بسیاری از مناطق صلوات‌های خاص با همان لحن موسیقایی خود حفظ شده است و به همان شکل در گوشه‌ای خاص اجرا می‌شود. صلوات خوانی هنری مذهبی است که جزو موسیقی مذهبی به حساب می‌آید. موسیقی بومی هر منطقه از ایران صلوات خوانی ویژه خود را دارد، اما به طور کلی می‌توان آن را به دو گونه صلوات‌های کوتاه و بلند تقسیم کرد که آنها هم انواع مختلفی دارد و به شیوه‌های گوناگونی خوانده می‌شود.

نوع رایج صلوات که همیشه استفاده می‌شود همان «الهم صلی علی محمد و آل محمد» است، اما سلام گفتن به پیامبر خدا (ص) و ائمه اطهار (ع) شیوه‌های دیگری نیز دارد که به عنوان مثال " الهم صلی و صلم و زد و بارک…" هم یکی دیگر از این صلوات هاست که با ملودی و آوای متفاوتی خوانده می‌شود.

صلوات‌ها انواع مختلفی دارند از این نمونه می‌توان به صلوات‌های ویژه پیامبر اسلام (ص)، صلوات‌های ائمه اطهار (ع)، صلوات‌هایی که از معصومان روایت شده و منصوب به آنهاست و صلوات‌هایی که در مفاتیح‌الجنان و یا کتاب‌های دیگر آمده؛ اشاره کرد.

در واقع بعضی از صلوات‌ها در یک یا دو جمله خلاصه می‌شود و بعضی دیگر طولانی‌تر است. صلوات‌های بلند را می‌توان در زمره ذکرها به حساب آورد ولی لحن موسیقایی و وزن و نحوه اجرای آن با ذکر خوانی‌ها تفاوت‌هایی دارد.

صلوات خوانی در ایران آنقدر گسترده و حائز اهمیت بوده که گروه‌ها و فرقه‌های مختلف صلوات و اذکار مخصوص خود را به همراه لحن موسیقایی ویژه داشته‌اند؛ مثلاً در خانقاه‌ها و مجالس این چنینی برخی از گروه‌ها صلوات خوانی‌های ویژه خود را داشته که برای غریبه‌ها و افرادی که جزو آن گروه یا فرقه نباشند، خوانده نمی‌شود.

صلوات خوانی در شعر هم تأثیر فراوانی گذاشته است. این تأثیر تا آنجا بوده که شاعران بواسطه اهمیت صلوات خوانی شروع به ساخت صلوات‌های جدید به صورت شعر کردند. نمونه آن شعر معروف
"بلغ الاولی به کماله / کشف الداجی به جماله / حسنت جمیع خصاله / ‏‬ صلو علیه و آله" است که حتی در برخی مناطق پای آن به تعزیه خوانی هم کشیده شده است و با لحنی موسیقایی خاص و بیشتر در تعزیه‌های حضرت علی اکبر خوانده می‌شود.

صلوات خوانی در گذشته آئینی مهم و متداول بوده و تقریباً در تمام مناطق ایران اجرا می شده، اما متأسفانه این آئین در بسیاری از مناطق فراموش شده است. البته در مناطقی همچون یزد و اطراف آن که به حفظ فرهنگ بومی و مذهبی بسیار مقید هستند، صلوات خوانی حفظ شده است و بعضی از صلوات‌ها همچنان خوانده می‌شود.

کد خبر 488323

منبع: ایمنا

کلیدواژه: موسیقی رمضان ماه رمضان موسیقی سنتی شعر آیینی موسیقی ایرانی موسیقی نواحی ماه مبارک رمضان دعای ماه رمضان ماه رمضان 1400 رمضان 1400 ماه رمضان مبارک اعمال رمضان جشن رمضان موسیقی مناسبتی شهر شهروند کلانشهر مدیریت شهری کلانشهرهای جهان حقوق شهروندی نشاط اجتماعی فرهنگ شهروندی توسعه پایدار حکمرانی خوب اداره ارزان شهر شهرداری شهر خلاق صلوات خوانی خوانده می شود صلوات هایی خوانی ها صلوات ها

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.imna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایمنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۱۶۶۰۳۱۱ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

آیت الله ابراهیم امینی و تربیت عقلانی

این هفته مصادف بود با سالگرد ارتحال عالم مجاهد و پارسا آیت‌الله شیخ ابراهیم امینی نجف آبادی.  این دانشمند پرتلاش و اندیشمند جزو شخصیت هایی است که چهره تابناکش در میان گرد و غبار سیاست ناشناخته مانده است. برای آشنایی بیشتر با اندیشه و رفتار این عالم بزرگ به سه نکته کلیدی اشاره می کنم 

۱ _ ایشان از معدود صاحب نظران حوزه تربیت و پرورش در حوزه علمیه قم بود که مسایل تئوریک علم اخلاق را با صورت بندی کاربردی و متناسب با شرایط زمان تبیین می کرد. ایشان در دهه شصت و هفتاد بدون سر و صدا و تبلیغات، جلسات خصوصی متعددی با طراحان شیوه‌های تربیتی آموزش و پرورش داشتند که مبانی علم اخلاق را با تاکید بر تربیت فکری و رشد عقلی تشریح می کردند. اهل تحقیق و تجربه می دانند که این روش دیربازده ولی پایدار است. در مقابل ایشان گروه دیگری در حوزه بودند که با اعتقاد به روشهای «زود بازده و تاثیرگذار آنی» مبانی تخیل و رؤیا و کرامت را جایگزین تعقل و تفکر نمودند. این گروه از اواسط دهه هشتاد بتدریج مراکز پرورشی و تبلیغی کشور را به تصرف خود درآوردند. شیوه خواب گرایی و رؤیا پردازی و کرامت سازی به سرعت در اکثر منابر، محافل مذهبی، سخنرانی ها، تریبون‌ها و حتی کلاسهای درس فرا گیر شد. و با خالی شدن سنگر نماز جمعه از خطیبانی چون آیت‌الله جوادی آملی، آیت‌الله امینی، آیت‌الله استادی و آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی که از مدافعان و مرزبانان نظریه اول بودند میدان به دست کسانی افتاد که نه اعتقادی به آن روش داشتند و نه از توانایی لازم علمی برای ورود در آن مباحث برخوردار بودند. کم کم نظریه دوم گسترش یافت بویژه از طریق هیئت های مذهبی خاص که با پوشش مستقیم و سراسری صدا و سیما همراه بود. طراحان این روش  با کمک کارشناسان مذهبی! با چنین رویکرد، چهره خاصی از اسلام و تشیع را به نمایش گذاشتند که بن مایه اش توهمات و تخیلات با روکشی از آیات و روایات بود.  

البته این روش زود بازده است یعنی یک فرد با یک جلسه ممکن است تغییر کرده به معنویات راغب شود. اما چون زیرساخت عقلانی ندارد با همان سرعت که پدید آمده با همان سرعت ناپدید و زایل می گردد. جامعه امروز ما روشن‌ترین مصداق و شاهد بر ناکارآمدی روشی است که این طرز فکر در دو دهه گذشته با کنار گذاشتن صاحب نظران عقل گرا و در اختیار قرار دادن تمامی شبکه‌های صدا و سیما در خدمت ترویج روبنایی مذهب و تربیت دینی بر اساس «احساس بدون اندیشه» به دست آورده است. در حالی که قرآن کریم بیش از سیصد بار با کلماتی از قبیل یعقلون، یتدبرون، اولوالالباب، یتفکرون و... مردم را به تعقل و باورهای عمیق دعوت کرده است. و در آیه شریفه«قُلْ هَٰذِهِ سَبِیلِی أَدْعُو إِلَى اللَّهِ عَلَىٰ بَصِیرَةٍ أَنَا وَمَنِ اتَّبَعَنِی» بگو : ﺍﻳﻦ ﻃﺮﻳﻘﻪ ﻭ ﺭﺍﻩ ﻣﻦ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻭ ﻫﺮ ﻛﺲ ﭘﻴﺮﻭ ﻣﻦ ﺍﺳﺖ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺼﻴﺮﺕ ﻭ ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺳﻮﻱ ﺧﺪﺍ ﺩﻋﻮﺕ ﻣﻰ  ﻛﻨﻴﻢ( یوسف/ ١٠٨)  راه و روش پیامبر اکرم(ص) را در هدایت و راهنمایی مردم بر اساس بصیرت و آگاهی می داند و لا غیر. 

2 - آیت‌الله امینی در فن نویسندگی نیز مهارت خاصی داشت به طوری که می توان ادعا کرد سبک نویسندگی ایشان همانند استاد شهید مطهری و برخی دیگر از بزرگان سبک «سهل ممتنع» بود. به این معنی که مطالب پیچیده علمی و عقلی را در قالب ساده ترین الفاظ بیان می کرد، بدون آنکه از بار معنی و عمق محتوا کاسته شود. صاحبان این سبک از نویسندگی در میان حوزویان و دانشگاهیان انگشت شمارند. زیرا عده ای از محققان ارجمند با همه مقام والای علمی توان انتقال اندیشه خود را جز در قالب عبارات سنگین و بهره گیری از اصطلاحات فنی و لغات خاص ندارند. و موقعی که به آنها پیشنهاد ساده گویی و ساده نویسی داده می شود پاسخ می دهند مخاطبان باید سطح علمی و ادبی خود را بالا ببرند نه اینکه گوینده پایین بیاید. و در نقطه مقابل برخی دیگر به قصد ساده نویسی، مفاهیم بلند علمی را با قالبهای نارسا و الفاظ کوچه بازاری ضایع می کنند و با این اقدام مباحث ارزشمند علمی را به ابتذال می کشانند. اما معدود نویسندگانی توانایی دارند که همچون مطهری و امام خمینی مطالب عمیق اجتماعی، قرآنی، و حتی فلسفی را بگونه ای بیان کنند که یک فرد کم سواد و یک استاد دانشگاه هر دو به مقدار فهم خود بهره لازم را ببرند. مرحوم آیت الله امینی از این هنر برخوردار و از زمره  چنین نویسندگانی بود. قبل از پیروزی انقلاب اسلامی کتاب «آیین همسرداری» ایشان از بهترین هدایا برای زوج های جوان  به شمار می رفت. و به خاطر همین ویژگی بسیاری از تالیفات ایشان در زمینه اسلام شناسی و شیعه شناسی و اخلاق و تربیت دینی به زبان های خارجی ترجمه شد. کتابهای ایشان در کشورهای آفریقایی طرفداران زیادی داشت.

بنده در بعثه امام خمینی در ایام حج، شاهد مراجعه مکرر از کشورهای مختلف به ایشان بودم که برای ترجمه و یا نشر کتابهای شان با ایشان مذاکره و مشورت می کردند. 

افسوس قدر این دانشمندان بزرگ چنانکه باید شناخته نمی‌شود و آنها را با دلایل پوچ و احساسی خانه نشین می کنند. یک اتهام کوچک (که مثلاً ایشان زاویه پیدا کرده) کافی است که جامعه از برکات علمی و معنوی آنها محروم بماند. 

3 - آیت‌الله امینی نه تنها در نوشتار و گفتار که در عمل مَثل اعلای ساده زیستی و فروتنی بود.  من در اوایل دهه هفتاد که مدتی در قم بودم و از لحاظ امور اجرایی به بیکاری اشتغال داشتم و البته توفیق درس و مطالعه یافته بودم، همان زمان ایشان عضو مجلس خبرگان و دارای مقامات عالیه بودند برای خرید ما یحتاج روزانه خود شخصا اقدام می کرد. بارها و بارها ایشان را در نانوایی سنگکی خیابان صفائیه می دیدم که یا قبل از من و با بعد از من در صف ایستاده بود وصبورانه منتظر بود تا نوبت به ایشان برسد و نانی دریافت کند.  

دی شیخ با چراغ همی گشت گرد شهر 

کز دیو و دد ملولم و انسانم آرزوست 

گفتم که یافت می نشود گشته ایم ما 

گفت آن که یافت می نشود آنم آرزوست