به نقل از «فرارو»

تاب‌آوری اجتماعی یا تسلیم اجتماعی؟

تاریخ انتشار: ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۰ | کد خبر: ۳۱۸۴۴۱۵۶

افشین داورپناه انسان‌شناس در یادداشتی در روزنامه همشهری نوشت: برای جامعه‌ای، چون ایران که به‌طور بالقوه و بالفعل با بحران‌های متعدد، بعضاً مداوم و بغرنج، دست به گریبان است، افزایش سطح «تاب‌آوری اجتماعی»، اگر فرشته نجات نباشد لااقل امیدآفرین است. اما آیا ما صرفاً چالش‌ها و بحران‌ها را به‌گونه‌ای دردناک «تحمل» می‌کنیم یا مواجهه ما با آن‌ها «تاب‌آورانه» است؟ توجه داشته باشیم که اصطلاح «تاب‌آوری» با مفاهیمی، چون «تحمل»، «تسلیم» یا حتی «انعطاف‌پذیری» و «شکیبایی» تفاوت دارد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

الف ـ اصطلاح «Social Resilience» در فارسی به «تاب‌آوری اجتماعی» ترجمه شده‌است که معادل خوبی نیست. تاب‌آوری اجتماعی یعنی توانایی تطبیق و سازگاری با یک وضعیت چالشی یا شرایط بحرانی با هدف حفظ تعادلی که پیش از بحران یا چالش وجود داشته‌است و تلاش برای گذر از چالش یا شرایط بحرانی و بازگشت به شرایط متعادل؛ بنابراین اینکه ما صرفاً انعطاف لازم یا توان سازگاری با شرایط بحرانی را داشته‌باشیم به‌معنای تاب‌آوری اجتماعی نیست.

ب ـ تاب‌آوری اجتماعی یک مفهوم چندلایه است و متغیر‌های مهم اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، اکولوژیک در شکل‌گیری و همچنین بررسی و تحلیل این مفهوم باید مورد‌توجه قرار گیرد.

ج ـ تاب‌آوری اجتماعی یک مفهوم نسبی است؛ در واقع جوامع برای رسیدن به شرایط مطلوب، می‌کوشند سطح تاب‌آوری اجتماعی خود را هر چه بیشتر ارتقا دهند و به جامعه‌ای در وضعیت مطلوب تاب‌آوری اجتماعی یا «جامعه تاب‌آور» تبدیل شوند.

ایران کشوری است «بحران‌خیز»؛ ما در جغرافیایی زیست می‌کنیم که به‌طور بالقوه در معرض بحران‌های اکولوژیک (زلزله، سیل، خشکسالی، رانش‌زمین، ریزگردها، آفات گیاهی و...)، بحران‌های آب‌و‌هوایی خودساخته مثل آلودگی هوا، ترافیک و... قرار داریم؛ به این فهرست، بحران‌های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی را نیز اضافه کنید.

به‌نظر می‌رسد در مواجهه با این همه بحران و چالش، ما بیش از اینکه سطح تاب‌آوری اجتماعی جامعه را افزایش داده‌باشیم صرفاً «تحمل می‌کنیم»، «شکیبایی می‌کنیم» یا «انعطاف» به خرج می‌دهیم. اما این تحمل‌کردن، شکیبایی، سازگاری یا منعطف بودن، الزاماً به‌معنای ایجاد تعادل نیست! توضیح: اینکه مردم در مواجهه با شرایط بد اقتصادی و اجتماعی (مثل امنیت‌روانی، اعتماد‌عمومی و...) و حتی شرایط بد محیطی، مقاومت و تلاش می‌کنند همچنان به زندگی خود ادامه دهند، یعنی خودشان را با شرایط سازگار می‌کنند، نشانه تاب‌آوری اجتماعی نیست!

تاب‌آوری اجتماعی، گذر از یک بحران است در مسیر بازگشت مجدد به تعادل. اگر اوضاع و شرایط زندگی به تعادل برنگردد و حتی روزبه‌روز برای افراد سخت‌تر شود نباید گمان کرد که این افراد تاب‌آوری اجتماعی بالایی دارند؛ چنین جامعه‌ای روزبه‌روز بسیاری از فرصت‌ها، توانمندی‌ها و استعداد‌های خودش را کنار می‌گذارد (زیرا شرایط تحقق یا استفاده از آن‌ها فراهم نیست) و براساس حداقل‌های موجود (که هر روز حداقلی‌تر می‌شوند) تلاش می‌کند به زندگی ادامه بدهد ـ و گاه این وضعیت را بدون هیچ امیدی به افقی روشن روزمرگی می‌کند. توانایی برگشت به وضعیت تعادل، یکی از ویژگی‌های اساسی یک جامعه تاب‌آور است!

تاب‌آوری در واقع تلاش جامعه برای حفظ شرایط و سازوکار‌های موجود است؛ تلاش برای حفظ تعادلی است که در معرض خطر قرار گرفته. در وضعیت تاب‌آوری، یک سازمان یا جامعه تاب‌آور می‌تواند بحران یا چالش پیش‌آمده را مدیریت، کنترل و یا تحمل کند بدون آنکه به عملکرد آن خدشه‌ای وارد شود. ولی در شرایطی که مثلاً مردم در مقابل بحران (بحران‌ها) مقاومت می‌کنند، شرایط را تحمل می‌کنند و خودشان را با آن سازگار می‌کنند، اما در عین حال سایر متغیر‌های اجتماعی به مسئله اجتماعی تبدیل می‌شوند و خودشان به شکل‌گیری بحران‌هایی جدید دامن می‌زنند؛ مثلاً سرمایه‌های اجتماعی روزبه‌روز کاهش می‌یابد (اعتماد اجتماعی سست می‌شود، فساد، دزدی، دروغ روزبه‌روز بیشتر می‌شود و...) چنین جامعه‌ای «جامعه تاب‌آور» نیست.

وقتی جامعه‌ای با هزینه کردن سرمایه‌های اجتماعی‌اش تلاش می‌کند صرفاً به حیاتش ادامه بدهد، وقتی افراد و نهاد‌های اقتصادی، سیاسی و... با دروغ، دزدی، فساد و... می‌کوشند تا به زندگی‌شان ادامه بدهند، اینجا دیگر با جامعه‌ای تاب‌آور یا مفهوم تاب‌آوری اجتماعی مواجه نیستیم.

افزایش «آسیب‌های اجتماعی» با میزان تاب‌آوری اجتماعی رابطه معکوس دارد؛ در جامعه‌ای که روزبه‌روز آمار و ارقام نابه‌سامانی‌ها و آسیب‌های اجتماعی افزایش می‌یابد، روزبه‌روز از تاب‌آوری اجتماعی نیز کاسته می‌شود.

به‌گفته «برونو» و «راینهورن» (۲۰۲۰)، یک سیستم تاب‌آور نشان‌دهنده کاهش احتمالات شکست، کاهش پیامد‌های ناشی از شکست، آسیب و پیامد‌های منفی اقتصادی و اجتماعی، کاهش زمان برای بازیابی یک سیستم خاص و مجموعه‌ای از سیستم‌ها، برگشت به سطح عملکرد عادی و پایداری یک سیستم یا اکوسیستم است. در جامعه‌ای که شرایط پایدار (و قابل برنامه‌ریزی) وجود ندارد و از این جهت «امنیت روانی» شهروندان دائم تهدید می‌شود یا در شرایط و فضای تهدید قرار دارد، یعنی جامعه خودش را با بحران‌های دائم زندگی روزمره مواجه می‌بیند، نباید سطح مطلوبی از تاب‌آوری اجتماعی را انتظار داشته باشیم.

شاخص‌هایی مانند رشد اقتصادی، درآمد پایدار، فرصت توزیع عادلانه درآمد و ثروت در جامعه، زمین و مواد خام، سرمایه مادی، دسترسی به مسکن و خدمات بهداشتی، وجود زمینه‌های مشارکت اجتماعی و فعالیت مردم‌نهاد‌ها از جمله مهم‌ترین متغیر‌های تأثیرگذار بر تاب‌آوری اجتماعی هستند. از سوی دیگر برای رسیدن به سطح مطلوبی از تاب‌آوری اجتماعی باید ۵ سرمایه را مدیریت و راهبری کرد: ۱- سرمایه اجتماعی، ۲-سرمایه اقتصادی، ۳- فیزیکی، ۴- سرمایه انسانی و ۵- سرمایه‌های طبیعی. حالا می‌توانیم بر اساس همین شاخص‌های اجمالی و با توجه به شرایط موجود و همچنین آمار‌های رسمی، حدس بزنیم که کشور و جامعه ما از نظر تاب‌آوری اجتماعی در چه وضعیتی قرار دارد.

تاب‌آوری اجتماعی وضعیتی نیست که یک روزه و یک‌ماهه و یکساله، و آن هم در مواقع بحران و صرفاً بر اساس توصیه‌های اخلاقی یا بیانیه‌های سیاسی و حکومتی بتوان به آن دست یافت.

هشدار نسبت به «عادی‌شدن وضعیت بحرانی»

گذشته از همه اینها، اگر جامعه به سمت وضعیتی حرکت کند که می‌توان آن را «عادی‌سازی وضعیت بحرانی» یا «عادی‌شدن وضعیت بحرانی» نامید؛ یعنی شرایطی که در آن یک وضعیت که در ابتدا «بحرانی» تصور می‌شود به‌تدریج معنا و مفهوم «بحرانی بودن» را از دست می‌دهد و وضعیتی عادی تلقی می‌شود ـ هم توسط بخش قابل‌توجهی از مردم، هم توسط مسئولان و گاه حتی توسط متخصصان- با سرعت گرفتن این روند و تداوم آن، جامعه به شرایط چنان بغرنجی خواهد رسید که دیگر مفهوم تاب‌آوری اجتماعی محلی از اعراب نخواهد داشت!

منبع: فرارو

کلیدواژه: تاب آوری اجتماعی جامعه ایران تاب آوری اجتماعی جامعه تاب آور روزبه روز بحران ها جامعه ای

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت fararu.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «فرارو» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۱۸۴۴۱۵۶ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

بروز کمترین آسیب باران در بافت تاریخی یزد با همکاری جامعه محلی

محمدعلی ملک‌زاده در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: در بارش‌های اخیر به جز مواردی آب گرفتگی مورد جدی در بافت تاریخی رخ نداد چرا که با هماهنگی‌های قبلی و آمادگی ایجاد شده در داخل بافت تاریخی زمینه برای بروز مشکل برای بناهای تاریخی کاهش یافت.

وی با تشکر از اهالی محله‌های قدیمی به دنبال دریافت آموزش‌ها و اقدامات پیشگیرانه برای ورود آسیب به بافت تاریخی یزد، بیشترین آسیب از ناحیه بارندگی اخیر را متوجه زیرساخت‌های استان به ویژه راه‌ها و بخش کشاورزی عنوان کرد.

وی با اشاره به فعالیت ۴۹۰ تیم امدادی در نقاط مختلف استان یزد برای مدیریت بحران‌های احتمالی، اظهار کرد: در حال حاضر ۷ محور مواصلاتی استان شامل محورهای یزد- دربید، یزد- خضرآباد، اردکان – هامانه، بهاباد- بنستان، ده جمال- ببروئیه، مهریز- کنجکوه برای ایمنی جان مردم استان مسدود است.

مدیرکل مدیریت بحران اظهار کرد: بخش کشاورزی استان به ویژه قنوات نیز در این بارش‌ها با خسارت مواجه شده اند که ارزیابی این خسارت‌ها بعد از پایان بارش‌ها اعلام خواهد شد.

مدیرکل مدیریت بحران استانداری یزد با تاکید بر اینکه همه دستگاه‌ها در حالت آماده باش قرار دارند، اعلام کرد: ۱۰ شهرستان از ۱۲ شهرستان استان درگیر سامانه رگباری بودند و بیشترین بارش‌ها و در نتیجه خسارت‌ها مربوط به شهرستان‌های یزد، تفت، اشکذر، زارچ، میبد، اردکان، مهریز و بهاباد بوده است و ابرکوه و خاتم و مروست کمترین مشکل را داشتند.

کد خبر 6087890