خرد و آزادگی، دو گوهر بنیادین اندیشه فردوسی است/شاهنامه در فرهنگ ما سرچشمه سرچشمه‌هاست
تاریخ انتشار: ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۰ | کد خبر: ۳۱۹۰۷۲۸۲
دکتر دوستخواه با اشاره به اینکه دل مشغولی و دغدغه خاطر همیشگی فردوسی در شاهنامه، یادکرد و ستایش ایران است خاطر نشان می‌کند: این شاعر بزرگ، از جهان ایرانی سخن می گوید که جان و روان خود او و همه ایرانیان سرشار از دوستداری آن است اما ویژگی ستایش انگیز کار فردوسی در برخورد خردمندانه او با ایران و پرسمان ایران دوستی است.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
قدس آنلاین: فردوسی شاعری است به تمام معنا خردمند و آزاد اندیش که در عین وطن دوستی و احترام به گذشته شکوهمند ایران، به دین اسلام نیز سخت پایبند است و بین این دو ناهمخوانی نمیبیند. شاهنامه به رغم حماسه ملی بودنش، ستایش نامه یکسونگرانه و اغراق آمیز ایران نیست و غیر ایرانیان نیز گاه در این منظومه به تناسب سازگاری منش و کنش خود با راستی و آزادگی، چهرههای ستایش انگیز دارند.
معیار اصلی فردوسی برای سنجش خرد انسانها، آزادگی، دادورزی و نیک کرداری است و هیچ فرد یا گروهی را نیک یا بد مطلق نمیانگارد. در همین زمینه و در روز بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی با دکتر جلیل دوستخواه، شاهنامه پژوه و ایرانشناس نام آور، به گفتگو نشسته‌ایم. این استاد دانشگاه به جز ترجمه و تألیف آثار ارزشمندی در زمینه اوستا و فرهنگ ایرانی، دارای تألیفات بسیاری پیرامون شاهنامه است که از جمله آنها می‌توان به «فرایند تکوین حماسه ایران پیش از روزگار فردوسی»، «داستان رستم و سهراب»، «روایت نقالان»، «شناخت نامه فردوسی وشاهنامه»، «بنیادهای اسطوره وحماسه ایران»، «حماسه ایران: یادمانی از فراسوی هزاره‌ها» و «گزارش هفت خوان رستم بربنیاد داستانی ازشاهنامه فردوسی» اشاره کرد.
*حکیمی آزاد منش و آزاد اندیش
دکتر دوستخواه با بیان اینکه فردوسی یک انسان به تمام معنا آزادمنش، اهل مدارا، دارای نگاهی خردمندانه و آگاهانه و برخوردی فرهنگی و بری از خشک مغزی است می‌گوید: نخستین بیت شاهنامه با ستایش خرد آغاز می‌شود. شاهنامه تنها کتاب شعر فارسی است که دیباچهاش به جای مدح پادشاه وقت با ستایش خرد آغاز می‌شود؛ این مساله چشمگیرترین و فرخندهترین رویداد در تاریخ فرهنگ و ادب ایرانیان است. وی میافزاید: فردوسی افزون بر دیباچه در سراسر متن حماسه بزرگش نیز در هرجا که امکان و زمینهاش فراهم بوده به وصف و ستایش خرد و اندیشه پرداخته و نمونه های والا و ستودنیاش را در میان پهلوانان و شهریاران و همه نقش ورزان از مرد و زن به نمایش درآورده است.
دکتر دوستخواه با اشاره به اینکه امروز پس از پژوهشهای فردوسی شناختی روزگار ما دیگر در اینکه فردوسی یک مسلمان شیعی بوده است و در همان حال به دیگر اندیشان احترام میگذارد و اهل دشنام دادن بدانان نیست چون و چرایی نیست، تاکید می‌کند: در واقع حکیم توس آمیزه شگفتی است از آزاد اندیشی و آزادمنشی که در عین احترام به حکمت ایران باستان و وطن دوستی، به دین اسلام و مذهب شیعه نیز سخت پایبند است و بین این دو ناهمخوانی نمیبیند. وی ادامه می‌دهد: فردوسی مقوله پردازی فیلسوفانه نیست، چنانکه در آغاز افسانه اکوان دیو آشکارا می‌گوید: «ایا فلسفه دان بسیار گوی/ نپویم به راهی که گفتی بپوی»، هرچند به تعبیر شاهرخ مسکوب، گونهای بینش فلسفی ناب در سراسر شاهکار بزرگش موج میزند. خرد و اندیشه او نوعی آزادگی فرهنگی دارد که می‌توان گفت در تاریخ اندیشه و فرهنگ ایرانی یک استثنای بی همتا به شمار میآید.
این شاهنامهشناس با اشاره به اینکه حکیم توس در عین پایبندی عمیق به دین اسلام، متعصب و یکسونگر نیست، هیچگاه جانب حق و راستی را فرونمیگذارد و یک انسان به تمام معنا آزاده است تأکید می‌کند: فردوسی یک مسلمان و شیعه معتقد است ولی حاکمان قدرت اسلامی که به ایران تاختند را نکوهش می‌کند و خط فارقی میان آنها و اسلام میکشد. او ضمن اعتقاد به مبناها و موازین اسلامی، تندترین سخنان را درباره مهاجمان به ایران می‌گوید. وی میافزاید: در واپسین بخش شاهنامه، در گزارش دوران شهریاری یزدگرد سوم، هنگامیکه عربها به ایران حملهور میشوند و ایرانیان در قادسیه شکست میخورند، رنجها و شوربختیهای فراوان بهره ایرانیان می‌شود. شاعر حماسهسرای ایران به صرف مسلمان بودن خود، آن رویداد هولناک را حتی چهار سده پس از زمان تاریخیاش، تاب نمیآورد و کوچکترین نگاه بخشایشی نسبت به تازشگران ندارد. و با تندترین و تلخترین زبانی از آنان و تباهکاریشان سخن می‌گوید. فردوسی در این بخش از شاهنامه صحنه جنگ قادسیه را با دقت توصیف می‌کند. سردار سپاهیان ایران، رستم فرخزاد که مردی هوشمند و فرهیخته است از تصور شکست نیروهایش و فروپاشی ایران سخت به خود میپیچد و راه گریزی از آن رویداد شوم و بد سرانجام نمییابد. او در نامهای که در آستانه شکست به برادرش مینویسد باورمند به دادههای اخترشماری، همه آنچه را که پس از چیرگی تازیان بر سر ایران و ایرانیان خواهد آمد، پیشگویی می‌کند. فردوسی در قالب این نامه، همه رویدادهای میان آن زمان و هنگام سرایش بیتهای فراگیر این نامه در شاهنامه، سال چهارصد هجری، را برمیشمارد و آشکارا می‌گوید.
ساختار بشری و جهان شمول شاهنامه
دکتر دوستخواه با اشاره به اینکه دل مشغولی و دغدغه خاطر همیشگی فردوسی در شاهنامه، یادکرد و ستایش ایران است خاطر نشان می‌کند: این شاعر بزرگ، از جهان ایرانی سخن می‌گوید که جان و روان خود او و همه ایرانیان سرشار از دوستداری آن است اما ویژگی ستایش انگیز کار فردوسی در برخورد خردمندانه او با ایران و پرسمان ایران دوستی است. او در عین ایران دوست بودن، نژاد پرست نیست و هرگاه به پیروی از خاستگاهها و پشتوانههای حماسهاش، سخن از نژاد به میان میآورد، این کلید واژه را نه به مفهوم امروزین نژاد، بلکه به معنای تیره، تبار و دودمان به کار میبرد که با رویکرد به ساختار جامعه شناسی اثرش امری ناگزیر است. ولی حتی همان نژاد به معنای تیره و تبار و دودمان را نیز نهادی مطلق نمیانگارد و نژاده بودن را به تنهایی، سازه شایستگی نمیداند و بهرمندی از خرد و گوهر و هنر را نیز در این ارزیابی بایسته میداند.
این شاهنامه شناس میافزاید: فردوسی همه تیره و تبارهای غیر ایرانی را فقط برای متمایز کردن ایرانیان، انیران می‌خواند اما در همان حال معیار اصلی او برای رده بندی مردمان، آزادگی، دادورزی، نیک کرداری در برابر فرومایگی و داد ستیزی و تباهکاری است و آنها را در مورد همه نقش ورزان حماسهاش یکسان به کار میبرد و هیچ کس یا گروهی را نیک یا بد مطلق نمیانگارد. از همین رو گاه در اردوگاه ایرانیان چهرههای دادستیز و خودکامه و آزمندی همچون نوذر، کاووس و گشتاسب را به خواننده میشناساند و در تقابل با آن، در قلمرو انیرانیان، نقش ورزانی را که منش و کنش انسانی دارند، به نمایش میگذارد. اغریرث و پیران در اردوی تورانیان از این جملهاند. حتی خود افراسیاب را با همه تباهکاریهایش یک چهره سیاه مطلق معرفی نمیکند و در برهههای ویژهای از شاهنامه، او را به پیروی از رهنمونی خرد و داشتن برخی کردارهای نیکخویانه، وصف می‌کند. بدین سان خواننده شاهنامه این اثر را به رغم حماسه ملی بودنش ستایش نامه یکسونگرانه و متعصبانه و اغراق آمیز ایران و ایرانیان نمییابد و به خوبی پی میبرد که غیر ایرانیان نیز در این منظومه به تناسب سازگاری منش و کنش خود با داد و راستی و آزادگی، گاه چهرههای ستایش انگیز دارند. این ویژگی چشمگیر و ستودنی، نه تنها در ذهن خواننده ایرانی ستوده مینماید که در ضمیر پژوهشگران غیر ایرانی نیز احساس والای ارج‌گزاری به فرهنگ کهن و انسان باور ایرانی را برمیانگیزد.
وی ادامه می‌دهد: انگیزه رویکرد گسترده به شاهنامه، سرشت جهان شمول و ساختار بشری آن است که در چهارچوب ملی محدود نمیماند و ایرانیان و غیر ایرانیان را یکسان در بر می‌گیرد. به دیگر سخن حماسه ملی ایران اثری است جهانی و با حدهای انسانی سروکار دارد که هر آدمی زادهای در هر گوشهای از جهان خواه ناخواه در درازنای زندگیش با آنها درگیر می‌شود. از این رو خوانندگان پیگیر و دوستدار آثار درخشان ادبی جهان، هنگام مطالعه و بررسی حماسه ایران، نمودهایی از آفرینها و نفرینها، مهرها و قهرها، سرورها و سوگها، پیروزیها و شکستها و در یک سخن کنشها و واکنشهای روانی بشری را در این جام جهان نمای فرهنگی دیرینه بنیاد میبینند و با جان و دل درمییابند و به هیجان در میآیند.
این پژوهشگر ادب و فرهنگ ایران دلیل ماندگاری شاهنامه را در به غایت انسانی و در همان حال ایرانی بودن و آفرینش والای زبانی و بیانی و تصویری این حماسه،میداند و تصریح می‌کند: به باور من شاهنامه، در مجموع در فرهنگ ما جایگاه والایی دارد و از هر دیدگاه که بنگریم سرچشمه سرچشمهها و سرآغاز سرآغازهاست و هیچ ایرانی، بدون دمسازی با این شاهکار و ژرف کاوی در آن، نخواهد توانست به تمام معنای، ایرانی شود. این سخن را نه از سر شیفتگی و تعصب ملی، بلکه بر بنیاد چندین دهه پژوهش و آزمون و تأمل در جنبه های اندیشگی و هنری این شاهکار بی همتای فرهنگ ایران که یکی از عظیم ترین دستاوردهای اندیشه نوع انسان است، می گویم.
وی در پایان خاطر نشان می‌کند: وظیفه یکایک دست اندرکاران فرهنگ و ادب و هنرست که با دید انسان فرهیخته و آگاه و نقاد امروز و به دور از هرگونه جزم اندیشی و کهن باوری به سراغ این گنج شایگان بروند و اندوختههای والا و ارزشمند آن را برگزینند و بپیرایند و با بهره گیری از همه دستاوردهای دانش و فن و شیوه های ساخت و پرداخت و نشر و پخش و نمایش امروزین، در اختیار ایرانیان بویژه کودکان و جوانان - که از همه نیازمندترند - قرار دهند.شاهنامه دریاست و رهیافت به ژرفای آن عظمت دریانوردان میخواهد.
انتهای پیام/
منبع: قدس آنلاین
کلیدواژه: روز بزرگداشت فردوسی فردوسی شاهنامه فردوسی حماسه ایران فرهنگ ایران ستایش انگیز غیر ایرانی
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.qudsonline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «قدس آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۱۹۰۷۲۸۲ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
مراسم فرهنگی ایرانیان در دوبلین
به مناسبت چهلمین سالگرد افتتاح سفارت ایران در دوبلین با حضور سفرا، اساتید دانشگاه‌ها و فعالان دانشچویی و فرهنگی مقیم ایرلند، مراسمی در کنابخانه دوبلین برگزار شد.
به گزارش ایسنا، سفارت کشورمان در ایرلند در پیامی در شبکه مجازی ایکس نوشت: در این مراسم سخنرانان بر اهمیت تبادلات فرهنگی، پیوندهای ادبی و تاریخی ایران و ایرلند تاکید کردند و بر ضرورت توجه به این مناسبات تاکید شد. هم‌چنین در این مراسم در ویدیویی دانشمندان مشهور ایرانی و اقدامات آنها معرفی شد.
انتهای پیام
پلمب بیمارستان محب مهر به دلیل کشف حجاب صحت ندارد