نقش خیام در علوم ریاضی و نجوم به روایت اندیشمندان غربی
تاریخ انتشار: ۲۹ اردیبهشت ۱۴۰۰ | کد خبر: ۳۱۹۵۶۷۷۳
ایسنا/خراسان رضوی یک دانش آموخته دکتری شیمی گفت: خیام در زمینه جبر شهرت دارد و اصلاحات زیادی را در این زمینه انجام داده است، یکی از فعالیت‌های برجسته وی حل معادلات درجه سوم و محاسباتی است که در زمینه هندسه اقلیدسی انجام داده است.
دکتر هادی بروجنی در خصوص نقش خیام در علوم ریاضی و نجوم در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: حکیم عُمَر خَیّام نیشابوری همه‌چیزدان، فیلسوف، ریاضی‌دان، ستاره‌شناس و شاعر رباعی‌سرای ایرانی است که از رباعیات تا ریاضیات سررشته داشته است.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
وی افزود: یکی از برجسته‌ترین کارهای خیام را می‌توان سروسامان دادن به گاهشماری ایران در زمان وزارت خواجه نظام‌الملک در دوره پادشاهی ملک‌شاه سلجوقی دانست. در آن زمان خیام توانسته مدار گردش کره زمین به دور خورشید را تا ۱۶ رقم اعشار محاسبه کند. بنابراین خیام به تقویم جلالی سروسامان داده که اعتبار آن از گاه‌شمار میلادی نیز بیشتر است.
بروجنی تصریح کرد: خیام خیلی سال‌ها قبل‌تر از گالیله و کوپرنیک اعتقاد داشت که زمین درحال چرخیدن به دور خورشید است. همانطور که می‌دانیم برای اولین بار گالیله این نظریه را مطرح کرد و در مقابل کلیسا ایستاد و درنهایت محکوم به مرگ شد. ولی در یکی از شعرهای منصوب به خیام به این شکل آمده است که:
"این چرخ فلک که ما در او حیرانیم/ فانوس خیال از او مثالی دانیم
خورشید چراغ دان و عالم فانوس/ما چون صوریم کاندر او حیرانیم"
همانطور که از معنای شعر پیداست، خیام مطرح می‌کند که ما مانند ستاره‌ها و سیارات در حال گردش هستیم و همین مبحث به خیام اعتبار می‌بخشد که او سال‌ها قبل از گالیله اعتقاد داشته که خورشید درمنظومه شمسی ثابت است و سیارات از جمله زمین درحال گردش به دور او هستند.
این مدیر پژوهش‌سرای دانش آموزی با بیان اینکه «جورج سارتن، خیام را به عنوان یکی از بزرگ‌ترین ریاضی‌دانان قرون وسطی می‌داند»، گفت: جرج سارتن در خصوص خیام چنین می‌نویسد که خیام اول کسی است که به تحقیق منظم علمی در معادلات درجات اول و دوم و سوم پرداخته و طبقه‌بندی تحسین‌آوری از این معادلات آورده‌است. خیام در حل تمام صور معادلات درجه سوم منظما تحقیق کرده و به حل (در اغلب موارد ناقص) هندسی آنها توفیق یافته است. رساله خیام در علم جبر که مشتمل بر این تحقیقات است، معرف یک فکر منظم علمی است؛ و این رساله یکی از برجسته‌ترین آثار قرون وسطایی و احتمالا برجسته‌ترین آنها در این علم است.
وی افزود: دانشمند دیگری به نام کانسوا نیز معتقد است که حکیم عمر خیام نقش بسزایی در تمام سده‌های میانی در تاریخ علم ریاضی داشته است. خیام در زمینه جبر شهرت دارد و اصلاحات زیادی را در این زمینه انجام داده است.
این دانش آموخته دکتری شیمی از دانشگاه شهید بهشتی تهران با بیان اینکه «یکی از فعالیت‌های برجسته خیام حل معادلات درجه سوم و محاسباتی است که در زمینه هندسه اقلیدسی انجام داده است»، گفت: یکی دیگر از آثار ریاضی خیام رسالة فی شرح ما اشکل من مصادرات اقلیدس است. او در این کتاب اصول موضوعه هندسه اقلیدس اصل موضوعه پنجم اقلیدس را درباره قضیه خطوط متوازی که شالوده هندسه اقلیدسی است را مورد مطالعه قرار داد و اصل پنجم را اثبات کرد. اصول موضوعه هندسه اقلیدسی در علم ریاضیات، فیزیک و شیمی کاربرد دارد. یعنی چیزهایی که ما آنها را بدیهی می‌انگاریم و چارچوب یا زیربنا فرضیات قرار می‌گیرند و براساس آنها کار عملی انجام می‌دهیم. متاسفانه رساله‌ای که خیام درخصوص اصول موضوعه هندسه اقلیدسی نوشته است فقط یک نسخه از آن باقی است که درحال حاضر در کتابخانه دانشگاه لیدن (کهن‌ترین دانشگاه هلند) در کشور هلند قرار دارد.
بروجنی با بیان اینکه خیام نخستین کسی بود که اعتقاد داشت برای حل معادله درجه سوم لزوما نباید آن را به معادله درجه دوم کاهش دهیم، گفت: خیام اعتقاد داشت که معادله درجه سوم می‌تواند بیش از یک پاسخ داشته باشد یا اصلا جوابی نداشته باشد. خیام معادلات را از طریق مقاطع مخروطی حل می‌کرد و اعتقاد داشت که اگر مقاطع مخروطی یکدیگر را در هیچ نقطه‌ای برش ندهند معادله درجه سوم پاسخی ندارد یا اگر در بیش از دو نقطه برش دهند یعنی معادله درجه سوم بیشتر از یک پاسخ می‌تواند داشته باشد. بنابراین می‌توان گفت خیام نخستین کسی بوده که برای حل معادله درجه سوم لزوما آن را به معادله درجه دوم تقلیل نمی‌داده و با استفاده از مقاطع مخروطی آن را حل می‌کرده است.
وی افزود: در کتاب تاریخ نجوم اسلامی آمده است که در مورد جبر، کار خیام در ابداع نظریه هندسی معادلات درجه سوم موفق‌ترین کاری است که دانشمندی مسلمان انجام داده‌است.
بروجنی با اشاره به نظریات دانشمندی به نام برگن درخصوص خیام گفت: برگن اعتقاد دارد که هرکس ترجمه انگلیسی جبر خیام را خوانده باشد. می‌تواند به راحتی استدلال‌هایی که خیام در این رساله استفاده کرده است را بفهمد زیرا بسیار روشن است و خواننده می‌تواند به راحتی مطلب را دریافت کند.
وی ضمن بیان اینکه از دیگر دستاوردهای خیام تعیین ضرایب بسط دو جمله‌ای بوده است، گفت: این کار را نیوتون نیز انجام داده است ولیکن از لحاظ زمانی خیام بر نیوتن تقدم داشته است که البته تا سده قبل نامکشوف مانده بود و به احترام سبقت وی بر اسحاق نیوتن در این زمینه در بسیاری از کتب دانشگاهی و مرجع این دو جمله‌ای‌ها «دو جمله‌ای خیام-نیوتن» نامیده می‌شوند. اقدام دیگر خیام این بود که ضرایب را به صورت منظم و به شکل یک مثلث می‌نوشت که به مثلث خیام-پاسکال معروف است. هرچند در کشورهای اروپایی اغلب به نام مثلث پاسکال شناخته می‌شود اما در اصل این کار بزرگی بوده که خیام در آن تقدم داشته است.
انتهای پیام
منبع: ایسنا
کلیدواژه: استانی علمی و آموزشی خيام بزرگداشت حکیم عمر خیام نیشابوری علوم ریاضی انجام داده
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.isna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایسنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۱۹۵۶۷۷۳ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
سامانه بارشی جنوب آذربایجان‌غربی را فرا گرفت
اردلان محمدپور رئیس اداره هواشناسی مهاباد گفت: سامانه بارشی که از امروز وارد منطقه شده تا اوایل هفته آینده به صورت متناوب به فعالیت خود در این منطقه ادامه می‌دهد که بارش‌ها در نوار غربی بیشتر از سایر مناطق پیش بینی می‌شود.
وی اضافه کرد: فعالیت این سامانه به صورت افزایش ابر، رگبار باران بهار و رعد و برق ابتدا در مناطق جنوب استان شروع می‌شود و به تدریج تمام مناطق استان را فرا می‌گیرد.
رئیس اداره هواشناسی مهاباد ادامه داد: فعالیت این سامانه بارشی در روز‌های سه شنبه و چهارشنبه بیشتر در بعداز ظهر‌ها خواهد بود و از روز جمعه سامانه تقویت شده و احتمال آبگرفتگی معابر وجود دارد.
محمدپور اظهار کرد: با ورود این سامانه بارشی دمای‌هوا نیز به طور میانگین ۴ تا ۵ درجه سانتی‌گراد کاهش پیدا می‌کند و از گرمای هوا که از اوایل هفته جاری شروع شده بود، تا حدودی کاسته می‌شود.
وی گفت: در شبانه‌روز گذشته پلدشت با حداکثر دمای ۳۳ درجه سانتی‌گراد، گرمترین و چالدران با حداقل دمای چهار درجه سانتی‌گراد سردترین شهر‌های آذربایجان‌غربی بود؛ در این مدت دمای هوا در مهاباد بین ۱۱ و ۲۷ درجه سانتی‌گراد در نوسان بود.
ایستگاه هواشناسی مهاباد در سال ۱۳۳۵ به عنوان ایستگاه باران‌سنجی راه‌اندازی شد و از سال ۱۳۶۴ به ایستگاه سینوپتیک (اصلی) ارتقا یافت و در طول شبانه روز (هر ساعت یک بار) تغییرات هواشناسی در آن اندازه گیری و ثبت می‌شود.
شهرستان مهاباد علاوه این ایستگاه هواشناسی سینوپتیک، دارای هفت ایستگاه باران سنجی است.
مهاباد در جنوب آذربایجان‌غربی واقع شده است.
باشگاه خبرنگاران جوان مهاباد مهاباد
مدیررسانهای پرسپولیس: سپاهان به جای شکایت بیجا، عذرخواهی کند