به نقل از «الف»

سطوح اهمیت قفقاز برای ایران

تاریخ انتشار: ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۰ | کد خبر: ۳۱۹۶۶۲۹۰

برداشت و شناخت درست از اهداف واقعی حضور ایران در مسائل منطقه‌ای، دارای اهمیت بسیاری در حوزه سیاست‌گذاری برای دیگر بازیگرانِ منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای است. از این‌رو، اگر عملکرد و اهداف ایران در چارچوب «رئالیسم تهاجمی» ارزیابی شود، انتخاب عقلانی برای سایر بازیگران دارای منافع در منطقه، تلاش برای ایجاد بازدارندگی در برابر ایران است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

در مقابل، اگر رفتار سیاست خارجی ایران براساس «رئالیسم تدافعی» ارزیابی شود، انتخاب عقلانی برای سایر بازیگران درگیر، تلاش برای توسعه همکاری با ایران و به ویژه حرکت در جهت ادغام این کشور در نظام سیاسی- امنیتی منطقه‌ای خواهد بود. انتخاب هر کدام از این دو رویکرد توسط ایران نسبت به منطقه مورد نظر به درجه اهمیت دو مقوله ژئوپلیتیک و ایدئولوژیک بستگی تام دارد. از این‌رو، جمهوری اسلامی ایران با توجه به مقولات ژئوپلیتیک و ایدئولوژیک و در قالب واقع‌گرایی تدافعی همواره سعی بر تعادل در عملکرد منطقه‌ای داشته است اما اولویت‌های منطقه‌ای آن با توجه به نیاز زمان تعریف شده است.

در چارچوب سیاست خارجی واقع‌گرایی تدافعی، ایران دارای دو حلقه امنیتی فوری و غیرفوری در منطقه است. در درون این حلقه‌های امنیتی، درجه تأثیرگذاری و استفاده از عناصر ژئوپلیتیک و ایدئولوژیک در جهت‌دهی سیاست خارجی ایران متفاوت است. حضور فعال ایران در این حلقه‌های امنیتی، به درجه و شدت وجود تهدیدات خارجی بستگی دارد؛ یعنی به همان اندازه که تهدید خارجی بیشتر می‌شود، حضور ایران نیز در مسائل منطقه با استفاده از عناصر نفوذ خود، از جمله بهره‌برداری از پیوستگی‌های ژئوپلیتیک و پیوندهای ایدئولوژیک به منظور رفع تهدیدهای امنیتی بیشتر می‌شود. از این‌رو، هر چند در درون حلقه فوری امنیتی جمهوری اسلامی ایران، خلیج‌فارس، عراق، افغانستان، پاکستان، ترکیه، قفقاز و ترکمنستان حضور دارند اما فعال شدن هر کدام از این مدارها، به تناسبی در مقولات ژئوپلیتیک و ایدئولوژیک بستگی داشته است. با توجه به این مهم، خلیج‌فارس و عراق به عنوان منطقه «خارج نزدیک» در خط اول راهبرد دفاعی ایران قرار دارند. حلقه دوم با عنوان حلقه غیرفوری امنیتی با درجه‌ای دورتر از سرزمین ایران شامل سوریه، لبنان، اردن و فلسطین است. با نگاهی کلی به حلقه‌های مطرح شده برای جمهوری اسلامی ایران، خلیج‌فارس به صورت مداوم و عراق، سوریه و لبنان به تبع بحران‌های منطقه‌ای به فعال شدن همه جانبه ایران انجامیده است اما فعالیت ایران در قفقاز با وجود خارج نزدیک بودن این منطقه برای ایران، بسیار کم‌رنگ بوده و راهبرد مطلوبی را از سوی ایران نشان نمی‌دهد. این سؤال که اهمیت قفقاز برای جمهوری اسلامی ایران در چه سطحی قرار دارد؟ پس از بحران اخیر قره‌باغ و آزادسازی سرزمین‌های اشغالی جمهوری آذربایجان از دست ارمنستان پس از حدود سی سال و همراهی بازیگرانی چون رژیم صهیونیستی و ترکیه با آذربایجان، با شدن بیشتری مطرح گردید.

راهبرد تدافعی جمهوری اسلامی ایران در خلیج فارس با رنگ بیشتر ژئوپلیتیک نسبت به ایدئولوژیک و همچنین حضور فعال در عراق، سوریه و لبنان با تلفیقی از مسائل ایدئولوژیکی و ژئوپلیتیکی، انرژی تدافعی غالب را به این سمت هدایت کرده است و منطقه‌ای چون قفقاز را جزئی از مناطق خنثی با ریسک پایین در نظر گرفته است؛ در حالی که قفقاز نه تنها در خارج نزدیک ایران قرار دارد بلکه با توجه به هم‌مرز بودن جمهوری آذربایجان با استان‌های آذری‌نشین ایران و همچنین شیعه بودن غالب هر دو کشور، در حوزه امنیتی ویژه تعریف می‌شود. در کنار این مسائل، حضور رژیم صهیونیستی در جمهوری آذربایجان و در راستای مرزهای ایران، سطح راهبرد امنیتی قفقاز را به بالاترین درجه خود رسانده است. این در حالی است که جمهوری اسلامی ایران از آغاز جنگ دوم قره‌باغ و تغییر جغرافیایی منطقه، تنها به پیام‌های دیپلماتیک بسنده کرده و حتی در صورت اجرای برنامه‌های ترکیه مبنی بر کانال ارتباطی مغری در جنوب ارمنستان، نقش ایران از سطح پیام‌های دپلماتیک نیز کاسته خواهد شد.

همچنین سومین کشور قفقاز یعنی گرجستان، از جمله کشورهایی است که تقریباً فراموش شده و ایران و گرجستان حدود 25 سال می‌شود که هیچ گونه دیداری در سطح ریاست‌جمهوری نداشته‌اند. با در نظر گرفتن راهبرد تدافعی سیاست خارجی ایران، منطقه قفقاز جنوبی به لحاظ مقوله ژئوپلیتیکی در حوزه خارج نزدیک و هم‌جوار با مرزهای آذری‌نشین ایران و یکی از مهم‌ترین مرزهای ترانزیتی کالا از طریق ارمنستان قرار دارد و با توجه به مقوله ایدئوژیک با جمعیت غالب شیعه در آذربایجان روبه‌رو است. به نظر می‌رسد جمهوری اسلامی ایران در قفقاز به تلفیق درستی از ژئوپلیتیک و ایدئولوژیک نرسیده است و تعلل در عدم تصمیم‌گیری‌های راهبردی لازم در این حوزه، گستره عمل رژیم صهیونیستی و ترکیه را افزایش داده و علاوه بر کم‌رنگ شدن نقش ایران در قفقاز و به خطر افتادن مسیر ترانزیتی ایران در جنوب ارمنستان با احداث کانال مغری توسط ترکیه، تهدیدات امنیتی در مرزهای شمال غربی کشور با حضور فعال رژیم صهیونیستی در جمهوری آذربایجان و برخی گروه‌های تکفیری در مناطق آزادشده آذربایجان را به شدت در مسیر صعودی قرار داده است.

از این‌رو، تا زمانی که جمهوری اسلامی ایران، منطقه قفقاز را در حلقه امنیتی اول خود به صورت فعال درنیاورد و به نقطه مطلوب در تقاطع ژئوپلیتیک و ایدئولوژیک دست نیابد، آزمون‌های پرخطری را در این منطقه شاهد خواهد بود.

منبع: الف

کلیدواژه: جمهوری اسلامی ایران جمهوری آذربایجان رژیم صهیونیستی سیاست خارجی خارج نزدیک خلیج فارس منطقه ای

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.alef.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «الف» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۱۹۶۶۲۹۰ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

امنیت خلیج فارس با مشارکت کشورهای ساحلی تامین می‌شود

به گزارش جام جم آنلاین، در پیام حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه به همایش روز ملی خلیج فارس که روز دوشنبه - ۱۰ اردیبهشت ماه - در فرهنگسرای اندیشه قرائت شد، آمده است: مایلم مراتب خرسندی خود برای برگزاری مراسم گرامیداشت روز ملی خلیج فارس را ابراز نمایم. بزرگداشت این روز مهم در واقع تکریم هویت ملی ایرانیان به شمار می‌آید لذا این روز بزرگ را به همه ایرانیان تبریک می‌گویم.

وی ادامه داد: خلیج فارس نامی جاودانه و میراثی جهانی است. در تاریخ ایران دهم اردیبهشت روزی است که یادآور از خودگذشتی‌های مردمانی دلاور که با مجاهدت خود پایان اشغال و استعمار پرتغالی بر سواحل جنوبی را پس از سال‌ها رقم زدند.

وزیر امور خارجه در این پیام اظهار داشت: خلیج فارس پهنه بی‌نظیر مواصلاتی میان اروپا، آفریقا، آسیای جنوبی و جنوب شرقی است و از نظر راهبردی، بخشی از یک نظام ارتباطی مهم جهانی است که اقیانوس اطلس، دریای مدیترانه، دریای سرخ و اقیانوس هند را در بر دارد.

امیرعبداللهیان یادآورشد: اهمیت خلیج فارس در ابعاد تاریخی، تمدنی، جغرافیایی، فرهنگی و جهات گوناگون اقتصادی، سیاسی، حمل و نقل انرژی و ژئوپولیتیک از توضیح و تکرار بی‌نیاز است. به همین دلیل است که اهمیت این پهنه آبی در سراسر جهان بسیار قابل توجه است.

وی بیان داشت: در نگاه و باور جمهوری اسلامی ایران، امنیت مقوله پیچیده، متکثر، چند بعدی و تفکیک ناپذیر است که صرفاً با همکاری دسته جمعی و از طریق تقویت پیوندها و ایجاد سازوکارهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی محقق می‌شود.

وزیر امور خارجه در این پیام افزود: در همین راستا معتقدیم امنیت خلیج فارس فقط با مشارکت تمامی کشورهای ساحلی تامین خواهد شد و در این مسیر، استثناء و تجاهل نسبت به هیچ کدام از کشورها پذیرفته نیست و جمهوری اسلامی ایران در زمینه ارائه پیشنهاد و ابتکار در این حوزه‌ها، همواره پیش قدم بوده است.

امیرعبداللهیان در ادامه این پیام عنوان کرد: جمهوری اسلامی ایران با توجه به ارزش‌ها و پیوندهای مشترک با مردم منطقه همواره در تمام زمینه‌ها از پدیده‌های زیست محیطی و گردشگری گرفته تا امنیت نظامی و روابط اقتصادی آماده همکاری و در اختیار قرار دادن ظرفیت‌ها و مزیت‌های خود در مسیر توسعه پایدار خلیج فارس بوده است.

وی اظهار داشت: مایلم مجدداً تاکید کنم کشورمان با برخورداری از ظرفیت‌های گسترده خدادادی و کسب پیشرفت‌های گسترده در عرصه‌های مختلف، آمادگی دارد تا این دستاوردها را در خدمت به صلح، ثبات، توسعه و پیشرفت منطقه و ارزش‌های مشترک دیرپای آن قرار دهد.

وزیر امور خارجه در این پیام تصریح کرد: هرچند نام خلیج فارس با ایران و ایرانی عجین شده اما در عین حال خلیج فارس محلی برای همسایگان ابدی و خانه‌ای برای همه ملت‌های پیرامون آن است از همین رو، دولت سیزدهم در راستای سیاست خارجی متوازن دیپلماسی پویا و تعامل هوشمند و نصب العین قرار دادن سه اصل عزت، حکمت و مصلحت باز تعریف و باز تنظیم روابط با همسایگان را مد نظر قرار داد و نه در شعار بلکه در عمل نشان داد که مجدانه به دنبال تبدیل خلیج فارس به گرانیگاه سیاست همسایگی و صلح و ثبات در منطقه از راه تعامل و گفت و گو بین دو ساحل این گستره آبی است.

امیرعبداللهیان تاکید کرد: یک ویژگی مهمی که وجه شناسه امروز برای خلیج فارس به شمار می‌رود روحیه مبارزاتی صاحب‌نشینان سلحشور آن است که اشغال و حضور بیگانگان را بر نمی‌تابند.

وی اضافه کرد: بخش اعظم نابسامانی‌های موجود در خلیج فارس به واسطه دخالت و حضور قدرت‌های خارجی در منطقه بوده که درک سطحی، برداشتی نادرست و منفعت محور از تحولات آن دارند. دخالت و نقش آفرینی کشورهای فرامطقه‌ای نه تنها موجب ثبات و امنیت مردمان این دیار نشد بلکه مسیر همکاری‌های مسالمت آمیز را به مواجهه و واگرایی سوق داد.

وزیر امور خارجه بیان داشت: در حالی که آمریکا و غرب به دنبال فروش تسلیحات بیشتر و متنوع‌تر به کشورهای منطقه هستند، جمهوری اسلامی ایران با اتکا به نفس، عقلانیت سیاسی، رفتار مسئولانه و روابطی مودت آمیز به دنبال اتصال جنوب این پهنه تاریخی به آسیای میانه، قفقاز و دریای سیاه بوده تا منافع همه ملت‌های منطقه را مورد توجه قرار دهد.

امیرعبداللهیان خاطرنشان کرد: ایران به عنوان یک کنشگر بزرگ و توانمند با تکیه بر ظرفیت‌های عظیم خود و ایمان به توانمندی‌های نهفته در خلیج فارس و داشته‌های کشورهای این حوزه برای کمک به پیشرفت و تعالی ملل مسلمان منطقه اطمینان کامل دارد.

وی افزود: فراموش نکنیم ما با همه تمایزها و تفاوت‌های فرهنگی، زبانی، نژادی، مذهبی و فکری قرن‌هاست در کنار یکدیگر زیست مشترک داشته‌ایم و به یقین برای نسل‌های آینده نیز باید سرنوشت مشترک توام با همزیستی مسالمت آمیز و همبستگی اجتماعی را به ودیعه بگذاریم.

وزیر امور خارجه در این پیام تصریح کرد: اینک با درک و مطالعه این تجربه، جمهوری اسلامی ایران بر آن است که تا در مشورت و همکاری با همسایگان خود یک الگوی بومی برای ثبات و امنیت منطقه استراتژیک غرب آسیا را پیشنهاد کند در این خصوص وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران آمادگی آن را دارد تا در همفکری و جلب نظرات سازنده مراکز مطالعاتی و اندیشه‌مندان نام کشورهای منطقه، نگرش مفهومی مورد نظر را غنا بخشد.

امیرعبداللهیان اظهار کرد: امروز در حالی نام جاودان خلیج فارس را گرامی می داریم که تحولات مهمی در اطراف ما به ویژه در شامات که ارتباط تاریخی با خلیج فارس دارد در جریان است. به طور قطع دفاع از فلسطین و فروکاستن از آتش افروزی رژیم صهیونیستی تاثیرات مثبتی در منطقه مهم و حساس خلیج فارس خواهد داشت.

وی یادآورشد: در مقام وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران، امید آن دارم خلیج فارس همواره امن، با ثبات و پررونق محیطی برای آرامش مردمان شمال و جنوبش باشد و باور دارم این همایش با حضور و مشارکت فعالانه همه صاحب نظران و اندیشمندان و با ارائه بحث‌های مستدل و تبادل نظر همه جانبه به اهداف والای خود که همانا تقویت منافع ملی و هویت فرهنگی و تاریخی ایران و صیانت از آن است دست خواهد یافت.