به نقل از «فرارو»

به دیگران می‌تازیم که بگوییم ما خوبیم

تاریخ انتشار: ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۰ | کد خبر: ۳۱۹۶۹۰۰۸

اِد یانگ در مقاله‌ای در «آتلانتیک» نوشت: یک مدیر ارتباطات، قبل از سوارشدن به هواپیما، توییتی نسنجیده می‌فرستد. یک دندان‌پزشک شیری را می‌کُشد. دونالد ترامپ تقریباً هر چیزی را به زبان می‌آورد. در همه این موارد، چرخ‌دهنده‌های اینترنت، هر بار کمی بیشتر، در مسیر قضاوت، انزجار و تحقیر می‌چرخد. این نمونه‌های پیاپیِ رسواکردنِ آنلاین برای برخی نشانگر آن است که رفتار عموم مردم سمت‌وسوی بسیار نامناسبی به خود گرفته است، و برای برخی دیگر این نشانه رشد اجتماعی و شنیده‌شدن صداهایی است که همیشه در نطفه خفه می‌شد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

اما، از نظر جیلین جردن از دانشگاه ییل، این سرنخی است درباره یک رفتار انسانی همه‌گیر به نام «تنبیه شخص ثالث».

به گزارش ترجمان علوم انسانی، در ادامه این مطلب آمده است: تنبیه شخص ثالث در واقع تنبیه افرادی است که رفتار نامناسبی دارند و قوانین اجتماعی را زیر پا می‌گذارند، با اینکه اقداماتشان ما را به‌طور مستقیم تحت تأثیر قرار نمی‌دهد. هر فرهنگی مقداری از این رفتار را در خود دارد (البته شامپانزه‌ها چنین رفتاری از خود نشان نمی‌دهند). نشانه‌های شروع این رفتار را می‌توان از همان ابتدای تولد جست‌وجو کرد: بچه‌های هشت‌ماهه جذب گوزنی می‌شوند که فیل بی‌خاصیت را تنبیه می‌کند.

این نوع تنبیه‌ها معمولاً هزینه‌هایی هم دارد: رسواگرها ممکن است شغلشان را از دست بدهند، تظاهرکنندگان در معرض بازداشت و برخورد فیزیکی هستند، افرادی که توییت‌های مخالفت‌آمیز می‌نویسند ممکن است هدف انتشار اطلاعات خصوصی و اذیت و آزار قرار بگیرند، و، مهم‌تر از همه، تنبیه‌گرانْ زمان، انرژی، و روابط اجتماعی را از کف می‌دهند.

به‌این‌ترتیب چرا باید خود را به زحمت بیندازیم؟ چرا کسی را سرزنش کنیم که آسیب مستقیمی به ما نرسانده است؟ به اعتقاد برخی دانشمندان، این رفتار، با اجرایی‌کردن هنجارهای اجتماعی و تضعیف خودخواهی یا بدرفتاری، به استحکام جوامع انسانی کمک می‌کند. اگر چنین باشد، گروه‌هایی که دست به تنبیه شخص ثالث می‌زنند می‌بایست عملکرد بهتری از گروه‌های غیر داشته باشند. شاید هم چنین باشد، اما منافع جمعی نمی‌تواند مبیّن دلیل افراد برای پذیرفتن هزینه تنبیه باشد. چرا یک نفر راحت ننشیند و وظیفه تنبیه را به دیگران نسپارد؟

جردن، با دقت در اطرافش، سرنخ دیگری را در رسواکردنِ آنلاین یافت. «به برخی از دوستانم فکر کردم که در حوزه عدالت اجتماعی درگیر بودند. حرف‌های اخلاق‌زده زیادی زده می‌شد که به نظر می‌رسید بیشتر به ارتقای جایگاه شخص مربوط است». به عبارت دیگر، شاید تنبیه شخص ثالث اساساً نشانه‌ای است که با آن به دیگر شاهدان ماجرا نشان می‌دهید که شما فردی قابل اعتماد هستید، درست به همان صورتی که دم یک طاووس یا شاخ گوزن نشان از برتری ژنتیکی‌اش دارد. این رفتار پیامی واضح را به دیگران منتقل می‌کند: وقتی به تنبیه خودخواهی تمایل دارم، می‌توانید بفهمید که رفتار خودخواهانه‌ای با شما نخواهم داشت.

چنین برداشتی تنها زمانی برقرار است که تنبیه نشانه‌ای صادقانه از قابلیت اعتماد باشد، زمانی‌که افرادی که دست به تنبیه می‌زنند واقعاً قابل اعتمادتر از کسانی باشند که این کار را نمی‌کنند. به نظر جردن این چنین است، زیرا همان عواملی که مشوق افراد برای قابل اعتمادبودن است مشوق آن‌ها برای تنبیه افراد بدرفتار نیز هست.

مثلاً اگر با همکارانتان تعاملی مکرر داشته باشید (یک همکار دائمی را با یک دستیار چندماهه مقایسه کنید) یا اگر به نهادی تعلق داشته باشید که منشورهای اخلاقی مشخصی را به اجرا در می‌آورد (مثل نهادهای نظامی یا مذهبی)، احتمالاً رفتار بهتری با هم‌ردیفانتان خواهید داشت. در این موقعیت‌ها، منافع بیشتری از تنبیه به دست می‌آورید (چرا که موضعتان را به گروه بزرگی از همکاران بلندمدتتان اعلام می‌کنید) و همچنین هزینه‌های کمتری می‌پردازید (زیرا که تعداد بیشتری حامی‌تان هستند).

جردن در کنار دیوید رَند، روان‌شناسی که در حوزه همکاری مطالعه می‌کند، این ایده‌ها را با به‌کارگیری صدها داوطلبی انجام داد که از طریق ترک مکانیکی آمازون جذب شده بودند، و بازی‌ای مرتبط با اعتماد را در دو مرحله انجام می‌دادند. در فاز اول، یک نفر که نقش یاریگر داشت می‌توانست انتخاب کند که پول را با فرد دیگری که نقش گیرنده داشت تقسیم کند یا نه. اگر این یاریگران عملکرد خودخواهانه‌ای داشتند، فرد دیگری که نقش تنبیه‌گر داشت می‌توانست مجازاتشان کند.

یک نفر دیگر نیز، به‌عنوان انتخاب‌کننده، شاهد همه این اتفاقات بود. در فاز دوم، انتخاب‌کننده مقداری پول دریافت می‌کرد و می‌توانست بخشی از آن را نزد تنبیه‌گر سرمایه‌گذاری کند. آن سرمایه‌گذاری سه برابر شده و در اختیار تنبیه‌گر قرار داده می‌شد، و سپس او می‌توانست تصمیم بگیرد که چه مقدار از آن را به انتخاب‌کننده برگرداند. به‌این‌ترتیب انتخاب‌کننده می‌بایست، بر اساس عملکرد تنبیه‌گر در بازی اول، تصمیم می‌گرفت که تا چه حد می‌تواند به او اعتماد کند.

یافته‌های جردن نشان از آن دارد که انتخاب‌کننده‌ها تمایل بیشتری به سپردن پول به تنبیه‌گرانی دارند که یاریگران خودخواه را مجازات کرده باشند. او می‌گوید «آن‌ها تنبیه را به‌مثابه نشانه‌ای از احتمال خوب‌بودن می‌پندارند»؛ و در این مورد حق با آن‌ها بوده، زیرا درنهایت تنبیه‌گرانی که خودخواهان را مجازات کرده بودند پول بیشتری هم به انتخاب‌کنندگان بازگرداندند. آن‌ها به‌واقع قابل اعتمادتر بودند.

بعد از آن، جردن این آزمایش را، با کمی تغییر، دوباره اجرا کرد. این بار انتخاب‌کننده‌ها در مرحله دوم می‌توانستند یا با یاریگر بازی کنند یا با تنبیه‌گر. در این ترتیبات، تنبیه دیگر تنها نشانه قابلیت اعتماد نیست؛ یاری‌کردن نیز حاوی اطلاعات مشابهی در این باره است. به گفته رند «پیش‌بینی ما این بود که افراد وقتی فرصت این را داشته باشند که به‌شکلی دیگر خوب به نظر برسند، کمتر دست به تنبیه خواهند زد». این پیش‌بینی درست بود: این بار نظرِ انتخاب‌کنندگان کمتر تحت تأثیر تنبیه بود و تنبیه‌گران نیز تمایل کمتری به استفاده از آن داشتند.

جردن می‌گوید «این نشان می‌دهد که افراد تنها به‌دلیل آسیب‌زدن به فرد خودخواه نیست که به تنبیه دست می‌زنند؛ آن‌ها می‌خواهند نشان دهند که قابل اعتماد هستند. اگر راه بهتری برای نشان‌دادن این موضوع وجود داشته باشد، تنبیه را کنار می‌گذارند». به همین شکل، از دیدگاه انتخاب‌کننده نیز «قضیه صرفاً ارج‌نهادنِ تنبیه به هر صورتی نیست، بلکه پیش‌بینی این است که چه کسی می‌تواند قابل اعتماد باشد».

به گفته پَت بارکلِی در دانشگاه گوئلف، «این آزمایش مشخص می‌کند که چرا در بعضی مطالعات تنبیه‌گران منتفع می‌شوند و در بعضی دیگر نه: کمک به دیگران علامت بهتری از همکاری یک فرد است، به همین دلیل افراد، هر جا که لازم باشد، از آن به‌عنوان سیگنال خوب‌بودن استفاده می‌کنند».

بارکلی و چند نفر دیگر، پیش از آن، پیش‌بینی کرده بودند که تنبیه شخص ثالث می‌تواند نشانه‌ای گویا از نیت همکارانه باشد، اما به گفته نیکولا رِیحانی از کالج دانشگاهی لندن «این مقاله تأییدی عملی برای آن پیش‌بینی فراهم کرده است». این تیم همچنین ایده‌هایشان را در مدلی ریاضی جای دادند که میزان تأثیر تنبیه روی افراد مجازی را، هنگام بازی اعتماد، شبیه‌سازی می‌کرد. نتایج حاصل از این مدل تا حد زیادی بر نتایج حاصل از آزمایش‌های واقعی منطبق بود، که نشان می‌دهد این ابزار می‌تواند، برای کاوش تکامل تنبیه، فراتر از این نیز، کارا باشد.

جردن و رند هشدار می‌دهند که این دورنما یک دورنمای تکاملی است در این باره که چرا در وهله اول تنبیه شخص ثالث در میان انسان‌ها ظهور یافته است. معنی آن این نیست که افرادی که انزجار خود را به‌شکل آنلاین یا… ابراز می‌کنند این کار را به‌خاطر نفع شخصی می‌کنند. جردن می‌گوید «ما نمی‌گوییم که افراد دروغگو هستند که مثلاً بگویند به چیزی اهمیت می‌دهند درحالی‌که واقعاً برایشان مهم نیست. افراد حقیقتاً احساس انزجار و خشم می‌کنند. اما حداقل بخشی از دلیل توجهی که به این نوع موضوعات می‌کنند مزایای مربوط به خوش‌نامی است».

او می‌افزاید «به همین دلیل است که، حتی وقتی کار اشتباه به‌شکل تصادفی انجام می‌گیرد، افراد از کوره در می‌روند. در این شرایط به‌سختی می‌توان ادعا کرد که چنین رفتاری به‌خاطر صلاح گروه انجام گرفته است».

با این‌همه، تنبیه می‌تواند متقابلاً موجب بدنامی نیز بشود. اگرچه که آزمایش‌ها نشان داده‌اند که افراد حاضرند پول بیشتری را به تنبیه‌کنندگان بسپارند، اما همان‌طور که بارکلی می‌گوید «اکثر پژوهش‌ها بیانگر آن‌اند که افراد لزوماً تنبیه‌کنندگان را بیشتر از دیگران دوست ندارند. آن‌ها اعتقاد دارند که تنبیه‌کنندگانْ کار درست را انجام می‌دهند، اما علاقه ویژه‌ای به آن‌ها ندارند، شاید به این دلیل که می‌ترسند خودشان هم مورد تنبیه قرار بگیرند».

سارا مَتیو، از دانشگاه ایالت آریزونا، می‌گوید که نمی‌توان نتیجه‌گیری‌های این گروه را به کل تعمیم داد. این نتایج با تجربیات حاصل از مشاهدات او از روستاییان تورکانا در شرق آفریقا همخوانی ندارد. او می‌گوید «در میان اهالی تورکانا، کسانی را که تنبیه نمی‌کنند مفت‌سوار می‌دانند».

این افراد «به‌دردنخورهایی» لقب می‌گیرند که مشارکت لازم را در اجتماع ندارند. «در این شرایط، افراد به خوشنامی‌شان به‌عنوان تنبیه‌گر اهمیت می‌دهند، اما نه به این خاطر که این شکلی از علامت‌دهی است، بلکه به این دلیل که تنبیه یکی از حیطه‌های همکاری است، درست همانند یاری‌رساندن به دیگران یا شرکت در جنگ»؛ و می‌افزاید که صحیح نیست برای مطالعه خاستگاه‌های تنبیه شخص ثالث به دولت‌های بزرگ بنگریم.

در چنین جوامعی، نهادهای رسمی، مانند نظام قانونی، وظیفه سنگین برقراری نظم اجتماعی را بر عهده دارند، که شیوه نگرش ما را به افرادی که دست به تنبیه می‌زنند تغییر می‌دهد. این در حالی است که، در بخش عظیمی از تاریخ تکاملی‌مان، این نهادها اصلاً وجود خارجی نداشته‌اند.

به گفته متیو، «این تا حدی مثل این است که بخواهیم با مطالعه افرادی که به کشاورزی مشغول‌اند درباره رژیم غذایی انسان نتیجه‌گیری کنیم».

منبع: فرارو

کلیدواژه: فضای مجازی تنبیه آسیب اجتماعی انتخاب کننده دست به تنبیه قابل اعتماد پیش بینی نشانه ای تنبیه گر

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت fararu.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «فرارو» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۱۹۶۹۰۰۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

زندگی سالم و دیندارانه با مشاوره اسلامی

یکی از مباحث مهم دینی که در آیات قرآن به آن تاکید بسیار شده، مشورت با دیگران و استفاده از نظرات و رهنمودهای افراد خردمند و آگاه است. احادیث بسیار زیادی از ائمه اطهار(ع) نیز درباره توجه به مشورت واهمیت و فایده آن به ما رسیده است؛ نخستین و مهمترین سود مشورت با دیگران در این روایات، مشارکت و استفاده از عقل و خرد دیگران و در نتیجه قرار گرفتن در مسیر نجات و خوشبختی است. به مناسبت نهم اردیبهشت، روز روانشناس و مشاور، درباره جایگاه مشاوره در دین اسلام با حجت الاسلام دکتر رضا مهکام، رئیس موسسه تخصصی یاوران سلامت روان و عضو هیات علمی گروه روانشناسی مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی به گفتگو نشسته‌ایم.

اگر موافق باشید گفتگو را با بیان جایگاه و اهمیت مشاوره در دین مبین اسلام آغاز کنیم.

مشورت در اسلام جایگاه بسیار مهمی دارد.  در آیات بسیاری از قران به اهمیت مساله مشورت اشاره شده  شده و حتی یکی از سوره‌های این کتاب آسمانی، شوری نام دارد. برای نمونه خدا در آیه  38 سوره شوری می‌فرماید: «والذین استجابوا لربهم و اقاموا الصلاة و امرهم شوری بینهم و مما رزقناهم ینفقون». یعنی کسانی که امر خدا را اطاعت می‌کنند و نماز را به پا می‌دارند و بین خودشان مشورت می‌کنند و از آنچه روزیشان کردیم انفاق می‌کنند. در آیه 159 سوره آل عمران نیز خداوند به پیامبر(ص) دستور می‌فرماید: «و شاورهم فی الامر فاذا عزمت فتوکل علی الله ان الله یحب المتوکلین». یعنی با مردم مشورت کن و پس از مشورت به هر نتیجه ای که رسیدی به خدا توکل به خدا کن.

در برخی از داستان‌های قران نیز به آثار و نتایج ارزشمند مشورت اشاره شده است؛ مثلا در داستان حضرت یوسف(ع)، وقتی عزیز مصر آن خواب خاص را می‌بیند، از اطرافیان خود مشورت می‌خواهد و در نهایت به سراغ حضرت یوسف(ع) می‌روند و آن حضرت، خواب را تفسیر می‌کند. در داستان حضرت سلیمان(ع) نیز وقتی از ملکه صبا دعوت می‌شود که پیش حضرت سلیمان(ع) برود، ملکه با بزرگان دربارش در این زمینه مشورت می‌کند.

احادیث بسیار زیادی از ائمه اطهار(ع) درباره توجه به مشورت واهمیت و فایده آن به ما رسیده است؛ نخستین سود مشورت در روایات، مشارکت واستفاده از عقل و خرد دیگران و در نتیجه قرار گرفتن در مسیر نجات است. طبیعی است که وقتی با چند نفر مشورت می‌کنیم این مشورت باعث می‌شود از دانش و تجربه و فکر آنها استفاده کنیم، تصمیمات بهتری بگیریم، سلامت روانمان بهتر حفظ شود و کارهایی که انجام می دهیم در مسیر سالم‌تری قرار گیرد. خداوند نیز در آیه 18 سوره زمر می‌فرماید: «الذین یستمعون القول فیتبعون احسنه اولئک الذین هداهم الله و اولئک هم اولوالالباب»: کسانی که همه سخنان را گوش می‌کنند و بهترین رای را انتخاب می‌کنند، آنها را خدا هدایت کرده و صاحب خرد و دانش هستند. فایده دیگر مشاوره با دیگران، بنابر روایات، بحث هدایت است؛ یعنی خدا هدایت بنده را در ذهن دوستان و افراد عاقل و متخصص قرار داده و طبیعتا بهترین مسیرها را می‌توانیم در فضای مشورت پیدا کنیم. نکته دیگر اینکه بنابر روایات کسانی که مشورت نمی‌گیرند به هلاکت می‌افتند یعنی با ندانم‌کاری خودشان را ازچاله به چاه می‌اندازند و فشارهای زیادی را متحمل می‌شوند.  اگر بخواهیم عام تر نگاه کنیم، سلامت روان، خانواده سالم، ازدواج‌های سالم و در ادامه جامعه سالم در مسیر مشاوره گرفتن از افراد متخصص است؛ در واقع سالم و حتی دیندارانه زندگی کردن می‌تواند در گرو یک مشورت درست و به جا باشد.

در احادیث معصومین(ع) برای مشاور خوب چه ویژگی‌هایی بیان شده و در مقابل از مشورت با چه افرادی نهی شده است؟

در احادیث ویژگی‌های زیادی برای مشاور خوب و شایسته ذکر شده: نخستین ویژگی یک مشاور خوب در روایات معصومین(ع)، صاحب خرد و اندیشه بودن است؛ یعنی باید با کسی مشورت کنیم که از قوه تفکر و عقلانیت بالایی برخوردار باشد. طبیعی است که مشورت با فرد کم خرد نتیجه معکوس دارد و ما را از راه به در می‌کند.  دومین ویژگی مشاور خوب، داشتن تخصص است یعنی باید در هر زمینه‌ای، از افرادی که تخصص کافی دارند مشورت بگیریم. سومین ویژگی یک مشاور خوب، متدین بودن اوست. منظور از متدین بودن، مومن و مقید بودن به آداب دینی است؛ در روایات گفته شده که فرد خداترس چون در مشورت با دیگران خدا را در نظر می‌گیرد تلاش می‌کند بهترین و سالم‌ترین مشورت را به افراد بدهد ولی فردی که از خدا نترسد ممکن است در مشورت خیانت کند. حتی در متن روایت آمده: فرد خداترس و متدین، مسیر سالم را معرفی خواهد کرد. ویژگی دیگر یک مشاور خوب در روایات، حر بودن یا آزاده بودن یعنی در قید و بند دیگران نبودن است. مثلا اگر مشاور وامدار فردی باشد ممکن است در فضای مشورت دچار مشکل شود. ویژگی پنجم، مؤاخات و برادری است.در روایات به عبارت «صدّیقا مؤاخیا» اشاره شده. یعنی با کسی مشورت کن که دوست و برادرگونه باشد؛ یعنی در قبال تو احساس مسئولیت بکند و از کنارت بی اعتنا نگذرد و این دلسوزی را فرد در درون خود داشته باشد.

همچنین در روایات از مشورت با افراد دروغگو ، ترسو است. بخیل، حریص و  دمدمی ومتلون المزاج نهی شده است.

تفاوت مشاوره دینی با غیر دینی چیست و نسبت به آن چه مزایایی دارد؟

پرسش خوبی است؛ مشاورانی که تحصیلات آکادمیک دارند و از مباحث دینی بی اطلاعند، در راهنمایی افراد فقط از علم روانشناسی و مشاوره استفاده می‌کنند و بسیاری از جاها هم مباحثشان مفید و قابل استفاده است. اما طبیعتا افرادی که هم تخصص روانشناسی و هم دینی دارند، علاوه بر دانش روانشناسی از توصیه‌های دینی هم برخوردارند؛ اسلام دین کاملی است و در مورد سبک زندگی، فرزندپروری، خانواده‌داری، مدیریت استرس و بسیاری دیگر از مسائل توصیه های ارزشمندی دارد. مسلم است که این مباحث با فرهنگ ایرانی و اسلامی ما هم عجین شده و با عمل به آنها زندگی‌ سالم‌تری خواهیم داشت.

زهرا دلپذیر