به نقل از «ایران آنلاین»

در ستایش شاعرانگی انقلابی‌ترین مرد جهان

تاریخ انتشار: ۱۳ خرداد ۱۴۰۰ | کد خبر: ۳۲۱۱۵۹۲۷

ما ندانیم که دلبسته اوییم، همه مست و سرگشته آن روى نکوییم، همه فارغ از هر دو جهانیم و ندانیم که ما در پى غمزه او بادیه پوییم، همه ساکنان در میخانه عشقیم، مدام از ازل، مست از آن طرفه سبوییم، همه هر چه بوییم ز گلزار گلستان وى است عطر یار است که بوییده و بوییم، همه جز رخ یار، جمالى و جمیلى نبود در غم اوست که در گفت و مگوییم، همه خود ندانیم که سرگشته و حیران همگى پى آنیم که خود روى به روییم، همه (دیوان امام خمینی «ره»)

وقتی خرداد از راه می‌رسد، یاد او بیشتر از هر زمان دیگر به جان و دلمان می‌افتد، با شور و هیجان بسیاری به سراغش می‌رویم ، دفتر شعر این سالک الهی و عارف وحدانی را ورق می‌زنیم و درعمق حیرتش غوطه ور می‌شویم.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

به خود می‌بالیم و بی‌هیچ واسطه‌ای در می‌یابیم: چنین گفتار نغز و رسا و دلر‌با، از جوهر قدسی مردی الهی و نکته بینی ربانی تراویده که البته جهانیان او را بیشتر به‌عنوان یک رهبر سیاسی مقتدر و توانمند یا فقیهی روشنگر و عزتمند می‌شناسند تا شاعری سوخته‌ دل، ادیبی سخندان یا حکیمی خوش بیان.  به‌راستی رمز و راز این حروف و کلمات سحرانگیز او چیست که انقلابی‌‌ترین مرد جهان را به عارفی واصل و عاشقی صادق بدل کرده و در عمق جان پاک فطرتان عالم جای و جلالش داده است؟ تردیدی نیست که دست‌کم طی این سی و دو سالی که از عروج روح بلند خمینی کبیر می‌گذرد، همچنان وجه شاعرانگی و ذوق ادبی ایشان مغفول و در پس ابعاد و زوایای شخصیت وجودی‌شان مهجور و محجوب مانده است و در این باره آنچه می‌باید گفته و شنیده می‌شد، هنوز هم به میان نیامده و محمل و مجلس خویش را نیافته است. اغلب به یاد داریم که تنها چند روزی از رحلت آن انسان پاکباز خدایی می‌گذشت که دلسوختگان آن حضرت برای نخستین بار در روزنامه کیهان با «امام شاعر» آشنا شدند و نخستین شعر منتشر شده از ایشان را که غزلی چهارده مصراعی با مطلع «من به خال لبت ای دوست گرفتار شدم» است  با خود زمزمه کردند ؛ در ادامه هم به تاریخ 23 شهریور 1368 یعنی در حالی‌که سه ماه از سفر آسمانی آن مرد الهی سپری می‌شد، مسئولان نشر آثار، از عروس با فضیلت وی (همسر محترمه حاج احمدآقا رحمت‌الله علیه) خواستند تا دانسته‌های خود پیرامون نحوه سرودن اشعار عارفانه حضرت امام(ره) را بنگارد و دریچه‌ای به یکی از ابعاد وجودی ایشان را پیش چشم مشتاقان بگشاید. چنین شد که بعدها دیوان عرفانی امام خمینی(ره) گردآوری و با مقدمه، اضافات و تعلیقات توسط مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) در سال 1372 به مرحله چاپ و انتشار رسید، هر چند عموم مردم ایران در همان آغازین روزهای پس از رحلت امام(ره) هم تا اندازه‌ای با‌ شأن شاعرانه آن حضرت آشنا شده بودند، لیکن نباید از نظر دور داشت که در اواخر عمر پربرکت وی هم جسته و گریخته اشعاری منسوب به ایشان در میان مردم بخصوص افراد تحصیلکرده دست به دست می‌گشت و موجب تعجب و تحسین همگان می‌شد. حقیقت مطلب این است که راز و رمز گیرایی اشعار امام(ره) در این امر نهفته است که ایشان در واژه‌‌گزینی، طبعی لطیف و ظریف و در عین حال فراخ نگر و پرمایه داشت که البته این ویژگی در نثر ایشان هم از دیرباز مشهود بود. از سوی دیگر، شعر او عطر شاعرانی همچون حافظ و سعدی و مولانا را با خود به ارمغان می‌آورد که هر سه از شگفتی‌های عرصه شعر عرفانی به شمار می‌روند. از همین منظر است که امام همچون سه قله شعر فارسی، آنچه را می‌گفت گویی از عالم بالا و ملکوت أعلی می‌شنود و در حقیقت الهاماتی از همان جنس عشق و عرفان را برای شیفتگان بازگو می‌نمودند. همه ما نیک می‌دانیم که امام‌خمینی(ره) به‌دلیل تواضع شخصیتی، هیچ‌‌گاه خود را شاعر ندانستند و حتی در پاسخ به عروس خود که از ایشان درخواست شعر می‌کند، فروتنانه پاسخ می‌دهد: «اینک چون تو با اصرار خاص به خودت، از من شعر خواستی باید بحق بگویم که نه در جوانی که فصل شعر و شعور است و اکنون سپری شده و نه در فصل پیری که آن را هم پشت سرگذاشته‌ام و نه در حال ارذل العمر (پیری و سالخوردگی) که اکنون با آن دست به گریبانم قدرت شعرگویی نداشتم. گویند کسی گفت که من قوّه‌ام در جوانی و پیری فرق نکرده، زیرا این سنگ را نه در جوانی توانسته‌ام بلند کنم و نه در پیری. من نیز همین را می‌گویم که من در شعر و ادب فرقی نکرده ام که در جوانی شعر نتوانستم گفتن و نیز در پیری.
اینک گویم:
شاعر اگر سعدی شیرازی است، بافته‌های من و تو بازی است‌»
(صحیفه امام خمینی، جلد 20، صفحات 166 و 167)
اگرچه با وجود همه مناعت طبعی که از این سخنان مستفاد می‌شود، مشهور و معروف این است که ایشان در دوران جوانی با غزلیات و قصاید خود در بین طلاب شهره بودند و شاگردان و نزدیکان وی هم تا اندازه‌ای از قدرت و مهارت شاعری وی آگاهی داشتند.گفته می‌شود که امام خمینی(ره) از سنین نوجوانی شروع به استنساخ اشعار عرفانی و سیاسی ملک‌الشعرای بهار، میرزا اشرف‌الدین گیلانی و برخی دیگر از مشاهیر نموده بودند و خود هم سروده‌هایی داشتند، لیکن دفترهای شعری او در جریان حوادث مختلف مفقود گردید تا اینکه پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی و بنا به اصرار همسر گرامی مرحوم حاج سید احمد خمینی(ره)، امام اشعاری در قالب‌های متنوع و با مضامین عرفانی سرودند که پس از رحلت وی در چند دفتر با عناوین «سبوی عشق»، «باده عشق»، «نقطه عطف» و «محرم راز» منتشر شد و در نهایت تمامی آثار امام در مجموعه‌‌ای به‌ نام «دیوان امام» به چاپ رسید.
لطافت کلامی که کم و بیش در 149 غزل، 117 رباعی، 3 قصیده، دو مسمط و تنها ترجیع بند دیوان امام دیده می‌شود، به‌گونه‌ای است که بر دل و جان مخاطب می‌نشیند، ذهن او را به پرواز در می‌آورد و با خود به دوردست‌ها می‌برد؛ بیشترین قالب شعری مورد استفاده امام، غزل است و در آنها اغلب تحت تأثیر غزلیات حافظ است، البته عِرق و علاقه ایشان به مولانا را هم نمی‌توان از نظر دور داشت و اثرپذیری شان از جلاالدین را نادیده انگاشت؛ تأثیری که از جنس شهود عرفانی است و دل در مُلک و ملکوت دارد و از احساس صمیمانه او به عارف بلخی پرده بر‌می‌دارد. امام خمینی(ره) در جلد دوم تقریرات فلسفه که حاوی مباحث سطح عالی فلسفه است، می‌‌فرمایند: «کثیری از ناس شعر مثنوی را جبر می‌دانند و حال آن که وی مخالف با جبر است و علت آن ،این است که آقایان معنای جبر را نمی‌دانند و چنانکه مرحوم حاجی [سبزواری] نیز در شرح خود بر مثنوی نتوانسته در شرح و تفسیر، مرام مولوی را برساند، زیرا حکیمی قول عارفی را بیان نموده، بدون اینکه حظّ وافر از قریحه عرفانی داشته باشد؛ برای فهم و شرح قول عارف رومی، مردی صوفی که یک نحوه کشف ذوقی داشته باشد، لازم است که آن هم نه نثر بلکه با نظمی که از روی ذوق عرفانی برخاسته باشد مانند نسیمی که از سطح آبی بر می‌خیزد به شرح آن بپردازد.» (تقریرات فلسفه، ج 2، ص 198)
امام در این سطور، به وضوح این حقیقت را بیان می‌کند که برای فهم «مولوی» نیازمند «قریحه عرفانی» هستیم. حضرت امام درکتاب‌های دیگر خود همچون «شرح حدیث جنود عقل و جهل»، «چهل حدیث» و «شرح دعای سحر» نیز شعر مولانا را مورد استناد قرار می‌دهد و از اشعار این شاعر بلند پایه ایرانی بهره می‌گیرد. امام در باب مقامات، حالات و اصطلاحات عرفانی هم آرای مشترکی با مولانا دارد، با این تفاوت که عرفان مولانا بیشر جنبه اجتماعی دارد، ولی عرفان امام فراتر از آن را در بر می‌گیرد، به گونه‌ای که رهبری ملتی را در پرتو عرفانش برعهده گرفته است. از همین روی، عرفان امام، عرفانی خیالی و عاری از حرکت‌آفرینی نیست؛ نسبتی با تصوف آسان و بریده از مردم ندارد.مولانا در نوع نگاه به صوفی باشد. مولانا اغلب که از صوفی در مثنوی خویش نام می‌برد، شخصیتی متعالی و شیفته الهی را مراد می‌کند:
کوه طور از نور موسی شد به رقص
صوفی کامل شد و رست او ز نقص
چه عجب گر کوه صوفی شد عزیز  
جسم موسی از کلوخی بود نیز
(مثنوی - دفتر اول)
اما مشرب امام درباره صوفی به حافظ نزدیکتر است. ایشان پشمینه پوشانی که خود را صوفی می‌نامند ولی به موازین اخلاقی و دینی عمل نمی‌کنند، به دور از خوی و خصلت درویشی معرفی می‌کند و می‌فرماید:
تو و ارشاد من؟ ای‌‌ مرشد بی‌‌رُشد و تباه  
از برِ روی ‌من ای ‌صوفی‌ غدّار برو
ای ‌گرفتار هواهای ‌خود، ای‌ دیرنشین  
از صفِ شیفتگانِ رُخ دلدار برو
(دیوان امام خمینی صفحه 176)
در کنار مولانا، عطر شعرهای دیگر شاعران شاخص مکتب عرفانی از جمله سنایی، عطار، سعدی و البته حافظ نیز در شعر امام آشکارا به مشام می‌رسد. در این بین، عرفان گرایی به سبک حافظ که شاید برای او تداعی مباحث فلسفی ملاصدرا را داشته باشد، از خصوصیات آثار ادبی ایشان به شمار می‌رود و در واقع آنچه بن‌مایه شعر امام خمینی(ره) را تشکیل می‌دهد همانا ترکیبی از بلاغت ادبی و ذکاوت هنری اشعار حافظ در کنار ذوق عرفانی آن حضرت است. نکته‌ مهمی که در این میان نباید از نظر دور داشت این است که نثر امام خمینی(ره) نیز دست‌کمی از نظم او ندارد و در هردو زمینه مهارت و استادی وی را به تمامه از خود نشان می‌دهد، به‌طوری که امام(ره) در نثر نیز همان مفاهیم عمیق عرفانی را به زیبایی و شیوایی همچون نظم خویش مطرح می‌نماید اما شاید بدان‌ جهت که زبان نثر در ذات خود محمل خوبی برای بیان مفاهیم عمیق عرفانی قلمداد نمی‌شود، شعر ایشان این وظیفه را بخوبی عهده‌دار شده است. با همه این احوال باید به صراحت گفت: شعر برای امام قالبِ خوبی برای بازگویی مفاهیم بلند شهودی تلقی می‌شود و به قطع او نمی‌خواهد که از ظاهر وزن و قافیه آن سودی بجوید، بلکه در پی آن است تا به مثابه ظرفی برای بیان عالی‌ترین معانی بهره گیرد و در طریق معرفت سرمدی خدمت پذیرد.‌‌

منبع: ایران آنلاین

کلیدواژه: امام خمینی ره دیوان امام امام ره

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت ion.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایران آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۲۱۱۵۹۲۷ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

عکسی از سیدحسین خمینی در هنگام نماز بر پیکر مادرش

به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، مراسم تشییع مرحوم «معصومه حائری»، همسر شهید آیت الله سید مصطفی خمینی (ره)، با حضور اعضای بیت امام خمینی، جمعی از علما، فضلا و روحانیون در قم برگزار شد.

سیدحسین خمینی فرزند شهید مصطفی خمینی، سیدحسن خمینی، یاسر خمینی، سیداحمد خمینی و دیگر اعضای بیت امام و چهره های برجسته حوزه بر پیکر آن مرحومه اقامه نماز کردند.

۲۷۲۱۸

برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل‌ رویدادهای ایران و جهان اپلیکیشن خبرآنلاین را نصب کنید. کد خبر 1900182