چرا نمی‌توان شریعتی را نادیده گرفت
تاریخ انتشار: ۲۹ خرداد ۱۴۰۰ | کد خبر: ۳۲۲۸۱۰۷۲
در ادامه گفت وگوی ۲۹ خرداد ۱۴۰۰ روزنامه ایران با سیدفرید العطاس استاد جامعه شناسی دانشگاه ملی سنگاپور آمده است: پروفسور سیدفرید العطاس، جامعه شناس مسلمان مالزیایی و دانشیار جامعه شناسی دانشگاه ملی سنگاپور و عضو دپارتمان مطالعات جنوب شرق آسیا است. او که در میان اهالی اندیشه کشورمان چهره‌ای شناخته شده است پیرامون آثار و آرای دکتر علی شریعتی مقالات و سخنرانی‌های متعددی در ایران و دانشگاههای خارج از ایران داشته است.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
پروفسور العطاس، می‌دانیم که شما بر آراء و آثار شریعتی بسیار تحقیق و تدقیق کرده‌اید و معتقدید هنوز هم اندیشه‌های این روشنفکر ایرانی باید مورد بازخوانی و تأمل قرار گیرد. از نظر شما، پروژه فکری شریعتی چه بود؟
شریعتی معتقد بود که علوم‌اجتماعی ایران برای پیشرفت باید ریشه در سنت داشته باشد. از دیدگاه او، علوم‌اجتماعی باید جهان-میهنی باشد و از ایده‌های مربوط به علوم‌اجتماعی سنت غربی نیز غافل نباشد. بیش از هر چیز، شریعتی تأکید می‌کرد که علوم‌اجتماعی باید از دولت و از همه اشکال سلطه ایدئولوژیک مستقل باشد و همچنین از دوگانگی جهانی ـ بومی خودداری کند. به قول مرحوم محمدامین قانعی‌راد، این گفتمان‌ها ابعاد سیاسی و ایدئولوژیک گفتمان‌های علمی بومی و جهانی را مورد انتقاد قرار می‌دهند بدون اینکه از توانایی‌های دموکراتیک و اومانیستی ابعاد بومی و جهانی چشم‌پوشی کنند. این مکتب فکری (که اعضای آن شامل شریعتی، تاجیک، فکوهی و خلیلی هستند) تمایل دارد علوم‌اجتماعی را به‌عنوان یک پروژه گفتمانی، تعاملی و دموکراتیک در میان گروه‌های مختلف محلی، میان ایران و قدرت‌های جهانی در نظر بگیرد.
شریعتی حامی این رویکرد از علوم‌اجتماعی یا جامعه‌شناسی بود و طرفدار ایده «جامعه‌شناسی اسلامی» نبود که پس از دوران شریعتی برخی آن را ترویج دادند.
آیا شریعتی توانست «مکتب فکری» ارائه کند چنانکه اکنون میراث‌داران و جانشینان فکری داشته باشد؟
من اعتقاد ندارم که شریعتی «مکتب فکری» به جای گذاشته باشد. هنگامی که از مکتب فکری سخن به میان می‌آید، منظورمان این است که یک سنت فکری توسط متفکری پا گرفته باشد و شاگردانش نیز آن را دنبال کرده باشند. شاگردانی که خود اکنون متفکر شده باشند و آنان نیز به نوبه خود، تحقیقات، تألیفات و شاگردانی تولید و تربیت کنند. این روند خود پیکره‌ای از دانش را ایجاد می‌کند که می‌توان از آن به‌عنوان یک «مکتب» یاد کرد. برای نمونه می‌توان به مکتب جامعه‌شناسی شیکاگو، مکتب جامعه‌شناسی آتلانتا و مدرسه مستقل دانش
(The School of Autonomous Knowledge) اشاره کرد که بواسطه بورس تحصیلی «سید حسین العطاس» شکل گرفتند. به همین خاطر، من معتقدم اندیشه شریعتی مکتبی از دانش را به همراه نداشته است. با این حال، ایده‌های او بسیاری از محققان ایران، جهان عرب، ترکیه، بوسنی و اندونزی را تحت تأثیر قرار داد؛ از جمله این افراد می‌توان به قانعی‌راد، سید جواد میری، داستین جی برد، سارا شریعتی و احسان شریعتی اشاره کرد.
شریعتی را خارج از ایران چقدر و چگونه می‌شناسند؟
متأسفانه، من معتقدم که موفقیتی در ترویج اندیشه و آثار شریعتی خارج از ایران صورت نگرفته است. برای مثال، مایه تأسف است که تا به امروز، ترجمه مناسب انگلیسی از آثار جمع‌آوری شده شریعتی وجود ندارد. همین مسأله تأثیری بسیار منفی برای استقبال از آثار شریعتی در جهان داشته است. حتی بر این باورم که در زبان فارسی، هیچ نسخه ویرایشی بدرستی از آثار جمع‌آوری شده شریعتی وجود ندارد که مقدمه‌هایی را ارائه دهد که متن گفت‌وگوها و نوشته‌های او را توضیح دهد، یا تفاسیری را شامل شود که جزئیات بیشتری ارائه دهد. به‌همین دلیل، شاید شریعتی در خارج از ایران شناخته شده باشد، اما تعداد بسیار کمی از مردم توانستند آثار او را مطالعه کنند. از این رو، لازم است افرادی که در زمینه اندیشه‌های شریعتی جدی‌تر کار می‌کنند به پروژه ترجمه آثار شریعتی بپردازند.
کدام بعد از تفکر شریعتی کمتر مورد توجه قرار گرفته‌است؟
یکی از جنبه‌های مهم اندیشه شریعتی که کمتر مورد توجه قرار گرفت، مربوط به رابطه بین اندیشه او و سوسیالیسم است. می‌دانیم که در اوایل قرن بیستم میلادی، مسلمانان تلاش کردند شباهت‌های میان اسلام و سوسیالیسم را معرفی کنند.
شریعتی برای توضیح و تفسیر ایده‌های خود در باب تاریخ و جامعه، به‌طور گزینشی از ایده‌های سنت مارکسیستی بهره برد. برای مثال، زمانی که شریعتی گفت تاریخ نمایانگر جریان ناگسستنی از وقایع است که مانند خود انسان تحت سلطه تضادی دیالکتیکی قرار دارد (اسلام‌شناسی، ص ۵۱؛ فلسفه تاریخ، ص ۹۷)، از دیالکتیکی شبیه مارکس استفاده کرد.
داستان هابیل و قابیل منبع الهام فلسفه تاریخ وی است. این تضاد از زمانی آغاز می‌شود که قابیل، هابیل را می‌کشد. هابیل نماینده سوسیالیسم بدوی و اقتصاد دامداری است؛ در حالی که قابیل نماینده کشاورزی و مالکیت فردی یا انحصاری است. از آن زمان، تاریخ صحنه مبارزه میان حزب قاتل (قابیل) و حزب قربانی (هابیل) شد.
تفکر جامعه‌شناسانه شریعتی دارای چه ویژگی‌هایی است که او را از دیگر جامعه‌شناسان متمایز می‌کند؟
برخی به اشتباه معتقدند که شریعتی طرفدار ایده جامعه‌شناسی اسلامی یا علوم‌اجتماعی اسلامی یا اسلامی‌سازی علوم اجتماعی است. من اعتقاد دارم که نمیتوانیم درباره شریعتی اینگونه فکر کنیم. شریعتی طرفدار روشی علمی برای مطالعه دین بر پایه علوم‌اجتماعی مدرن است. وی همچنین مفاهیم جدیدی را برای مطالعه جامعه به ما ارائه داد. شریعتی طرفدار اسلام‌شناسی و مطالعه اسلام به روش علمی بود. این رویکرد شبیه همان تمایزی است که محمد باقر صدر بین اقتصاد به مثابه یک علم و اقتصاد به مثابه یک مکتب فکری قائل شده است.
این تمایز از آن جهت اهمیت دارد که شریعتی را از طرفداران اسلامی‌سازی جامعه‌شناسی یا جامعه‌شناسی اسلامی متمایز می‌کند. از دیدگاه صدر، علم اقتصاد به حقایق اشاره دارد و علل آنها را شرح می‌دهد. علم اقتصاد باید و نبایدها را در نسخه‌های اخلاقی ارائه نمی‌دهد. کارکرد علم «کشف» است و کارکرد مکتب فکری «ارزیابی» است. (به سوی اقتصاد اسلامی، سید باقر صدر، ص ۱۱۷) به همین ترتیب، معتقدم که در ذهن شریعتی نیز تمایزی بارز میان روش‌شناسی علمی برای مطالعه اسلام و اسلام‌شناسی، به‌عنوان یک رویکرد مبتنی بر ایدئولوژی، وجود داشت.
خصوصیات شریعتی به‌عنوان یک روشنفکر چیست؟
ویژگی اصلی شریعتی، به‌عنوان یک روشنفکر، بر این نکته استوار است که وی تأکید داشت اسلام یک ایدئولوژی است و بنابراین، نقش روشنفکر نیز ارتقای ایدئولوژی است.
وقتی از اندیشه شریعتی به‌عنوان یک ایدئولوژی یاد می‌کنیم، باید به رویکرد او در اسلام‌شناسی مراجعه کنیم. منظور شریعتی از اسلام‌شناسی، فهم ایدئولوژی اسلام، آن هم فراتراز علوم مختلف اسلامی بود که در مدارس و دانشگاه‌ها تدریس می‌شود. (اسلام‌شناسی، علی شریعتی، انتشارات شریعتی، ۱۳۶۰، ص ۸)
درک اسلام به‌عنوان یک ایدئولوژی با درک علمی اسلام متفاوت است. اسلام‌شناسی به درک اسلام به‌عنوان یک جنبش تاریخی، فکری و انسانی اشاره دارد و آن را به‌عنوان مجموعه‌ای از علوم و اطلاعات مورد بررسی قرار نمی‌دهد. البته شریعتی مطمئناً از رویکرد غیر علمی در مطالعه اسلام حمایت نمی‌کرد. وی در کتاب «روش شناخت اسلام» بر این نکته تأکید می‌کند که وظیفه ما این است که درست صحبت کنیم، با احساس رنج صحبت نکنیم و دقیق و علمی حرف بزنیم. (روش شناخت اسلام، علی شریعتی، ص ۷۰)
شریعتی در ادامه به تفصیل، به روشی برای مطالعه دین بر اساس علوم‌اجتماعی مدرن می‌پردازد. بنابراین، شریعتی مدافع استفاده از روشی علمی برای مطالعه اسلام است. این رویکرد به همان تمایزی برمی‌گردد که محمد باقر صدر میان اقتصاد به‌عنوان یک علم و اقتصاد به‌عنوان یک مکتب فکری (مذهب) قائل شد. علم اقتصاد به تفسیر زندگی اقتصادی مربوط می‌شود، در حالی که مکتب فکری اقتصادی به مسیری اقتصادی اشاره دارد که جامعه می‌خواهد در آن قدم بگذارد. (اقتصادنا، محمدباقر صدر، ۱۹۸۳، ص ۶-۷)
من معتقدم که میان روش‌شناسی علمی برای مطالعه اسلام و اسلام‌شناسی، به‌عنوان یک رویکرد مبتنی بر ایدئولوژی، تمایز روشنی در ذهن شریعتی وجود داشت.
منبع: ایرنا
کلیدواژه: انقلاب اسلامی ایران علی شریعتی انقلاب اسلامی ایران علی شریعتی فلسفه دین علمی برای مطالعه خارج از ایران علوم اجتماعی مطالعه اسلام جامعه شناسی آثار شریعتی اسلام شناسی عنوان یک علی شریعتی مکتب فکری
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۲۲۸۱۰۷۲ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
امام صادق(ع) آغازگر جهاد در عرصه فقه و تربیت جامعه اسلامی بود
آیت‌الله رسول فلاحتی در مراسم شهادت ششمین اختر آسمان ولایت و امامت، امام جعفر صادق (ع) در مصلی امام خمینی(ره) رشت ضمن تسلیت سالروز شهادت پیشوای امت اسلامی امام صادق(ع)گفت: شیعه به مذهب جعفری نیز تعبیر می‌شود زیرا شیعه مدیون کلاس‌ها و دانشگاه عظیم علمی و روایی است که از مکتب امام صادق(ع) دارد.
نماینده ولی‌فقیه در استان گیلان با اشاره به روایتی از اهل‌بیت عصمت و طهارت که فرمودند "هر کسی که نداند بر ما اهل‌بیت چه گذشته است و نسبت به ظلم‌هایی که بر ما خاندان روا داشته شده جاهل باشد شریک ظلم ظالمین خواهد بود." افزود: یکی از عللی که در طول تاریخ تشیع، تشکیل حکومت اسلامی برای اهل‌بیت میسر نشد در واقع عدم شناخت مردم نسبت به اهل‌بیت در هر دوره‌ای بود بنابراین اگر امت‌ها، مسلمانان و شیعیان جایگاه حقیقی امام را بشناسند، جامعه اسلامی مدینه فاضله‌ای خواهد شد که آرزوی همگان است.
آیت‌الله فلاحتی با اشاره به ورود اسلام به برخی کشورهای اروپایی از جمله بوسنی و هرزگوین تصریح کرد: برخی مسلمانان اروپا در تعالیم‌شان می‌گفتند " تاریخ اسلام پنجاه سال بعد از پیامبر(ص) را مطالعه و تحقیق نکنید" و هدف از بازداشتن مسلمانان از تحقیق در این زمینه، این بوده که مسلمانان نسبت به حوادث و اتفاقات رخ داده در درون جامعه اسلامی بعد از پیامبر آگاه نشوند؛ اما برخی تحلیلگران غربی که به آیین اسلام گرویدند اسلام را از همین رهگذر مطالعه و متوجه حقایق آن شدند.
امام جمعه رشت با بیان اینکه امام صادق(ع)، ۳۴ سال امامت را بر عهده داشتند و آغازگر جهاد در عرصه فقه و فقاهت و تربیت جامعه اسلامی بودند افزود: آن حضرت حدود ۴ هزار شاگرد تربیت کردند و در دوران حیات و امامت خویش با فشارهای منصور دوانیقی (لعنت‌الله علیه) مواجه شدند؛ ظلم‌ها و فشاری که منصور بر امام وارد کرد، بر هیچ امامی وارد نشده بود.
وی با اشاره به اینکه تشکیل حکومتی مبتنی بر احکام و آرمان‌های اسلام از جمله اهداف و آرزوهای اهل‌بیت و عالمان دین در دوره‌های مختلف بود افزود: اهل‌بیت عصمت و طهارت در دوران حیات‌شان، شکنجه‌های روحی و سختی‌های زیادی را متحمل شدند تا حکومتی مبتنی بر احکام اسلام تشکیل دهند.
نماینده ولی‌فقیه در استان گیلان با بیان اینکه حکومت اسلامی در ایران در سایه تلاش‌های شهیدان، امام و روحانیت شکل گرفت؛ حکومتی که آرزوی انبیاء و اهل‌بیت عصمت و طهارت بود تصریح کرد: دشمن امروز تلاش می‌کند ما را درگیر امور جزئی و سیاه‌نمایی‌ها کند تا از اصل نظام و حکومت اسلامی که مورد توجه انبیاء و اولیاء است فاصله بگیریم.
آیت‌الله فلاحتی با اشاره به بسط قدرت جمهوری اسلامی که معادلات تمام قدرتمندان جهانی را برهم زده و قدرت‌های نظامی را وادار به خضوع کرده است افزود: با وجود هجمه‌های گوناگون علیه نظام اسلامی اما در این فضاهای مسموم جهانی نیز طعم شیرین اداره جامعه بر مبنای اسلام و مدیریت اسلامی در اذهان و دل‌های ملل نشسته است و ملت‌ها حکومت اسلامی و پیام جمهوری اسلامی را باور کردند و جمهوری اسلامی در سرتاسر دنیا تاثیرات شگرف خود را به منصه ظهور رساند.
امام جمعه رشت با اشاره به روایتی از امام صادق(ع) مبنی بر اینکه "علم و عمل باید در کنار هم باشد" خاطرنشان کرد: عملِ بدون معرفت و دانش فایده‌ای ندارد البته علمی که با عمل همراه نباشد نیز فایده‌ای ندارد.
وی گفت: امام صادق(ع) صاحب مکتب بود و در مسجد نبوی، فقه شیعه و اخلاق شیعه و امور سیاسی و اجتماعی را برای دانش‌پژوهان بیان می‌کردند.
باشگاه خبرنگاران جوان گیلان رشت
امام جمعه بلوک براثر سانحه تصادف درگذشت