انسان تا چه اندازه ای مختار است؟

ایسنا/قم استاددانشگاه گفت: اگرچه انسان‌ها مختار هستند که به چه حوزه‌ای از معنا عقیده داشته باشند و تحقق هستی فردی و جمعی خود را با آن امر پیوند زده و سنخی از حیات را متحقق سازند، اما مختار نیستند که وقتی معنایی را انتخاب کردند، ذات آنها را عوض کنند و از پیامدهای حقیقی آن بگریزند.

مسلم طاهری کل کشوندی، عضو هیئت علمی پردیس فارابی، در نشست مجازی مسئله معنا و نقش آن در حیات اجتماعی مؤمنانه؛ مطالعه‌ای جامعه شناختی، از سلسله نشست های ایمان و چالش های معاصر که به همت دانشکده الهیات پردیس فارابی دانشگاه تهران برگزار شد، عنوان کرد: مراد از «معنا» مباحث زبان‌شناختی نیست بلکه افق بحث، به سوی خصیصه‌های هستی‌شناختیِ معنا آنهم «برای» زندگی سوق می‌یابد و «معنای زندگی»، پیش از آنکه ناظر به مسائل زبان‌شناختیِ لفظ و معنا طرح شود، امری مرتبط با پرسش از حقیقت و چیستیِ حیاتِ انسانی، غایت و فرجام زندگی و بالتبع، چگونه زیستن مبتنی بر چنان غایتی طرح می گردد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

وی بابیان اینکه در قرآن کریم حدود صد آیه درباره حیات، توجیه و بیان هدف آن ذکر شده است، ادامه داد: حیات یا زندگی در لغت نقیض مرگ است  به معنای رشد، بقا و فایده است حی نیز یعنی زنده و حیوان هم  به معنای موجود زنده است. حیات هر موجودی به طور عام عبارت از منشئیت آثار آن موجود است و تشخص موجودات بر حسب مرتبه وجودشان است و با آثار و خواص جداگانه‌ایکه مخصوص آنهاست و مادام که آن آثار خاص وجودی بر آنها مترتب باشد ذوحیات‌اند.

وی با اشاره به اینکه حیات به دو قسم طبیعی و معنوی تقسیم می‌شود، گفت: مقصود از قسم اول، زندگی طبیعی یا مدت اقامت انسان بر زمین است. حیات طبیعی، موجود زنده را برمی‌انگیزد تا صورت خود را حفظ کند و با شرایط محیط خود الفت گیرد، نوعِ انسان (اعم از مؤمن و غیرمؤمن) به این حیات معتقدند.

طاهری کل کشوندی بیان کرد: حیات معنوی، سیرت جاودانی و فراتر از ویژگی‌های حیوانی است؛ حصول این حیات، به عمل صالحِ توأمان با ایمان به خداوند متعال بستگی دارد و در این حیات عبور از شرایط و غلبه بر موانع حیات طبیعی ایجاب می‌کند تا موجود زنده در شرایط بهتری قرار گرفته، به مراحل بالاتر ارتقا یابد.

وی بابیان اینکه این نوع از حیات، «حیات معصومی، جدای از زندگی سابق که همه در آن مشترک‌اند، نیست؛ بلکه در طول آن بوده اختلاف آنها به مراتب است نه به عد، اظهار کرد: حیات، به اعتبار دیگری، به حیات فردی و اجتماعی تقسیم می‌شود؛ حظّ معرفتی انسان، منشاء تمایز حیات انسانی با حیات سایر موجودات است و تناظری بین افق معرفتی انسان و تلقی‌اش از معنا وجود دارد.

وی ادامه داد: حیات اجتماعی انسان در قالب نهادها، جوامع یا گروه‌ها ذیل آرمان‌ها، ارزش‌ها و معانی سامان می‌یابد و افراد با نظامی از معانی و ارزش‌ها متّحد می‌شوند و آن را جزئی از شخصیت فردی و جمعی خود تلقی می‌کنند.

وی با بیان اینکه تفاوت در حوزه‌های معنایی و احیاناً ناسازگاری و چالش‌های ناشی از تقابل میان آنها در کنشگری انسان‌ها به مثابه «حاملان معانی» تجلّی می‌یابد، تصریح کرد: اگرچه انسان‌ها مختار هستند که به چه حوزه‌ای از معنا عقیده داشته باشند و تحقق هستی فردی و جمعی خود را با آن امر پیوند زده و سنخی از حیات را متحقق سازند، اما مختار نیستند که وقتی معنایی را انتخاب کردند، ذات آنها را عوض کنند و از پیامدهای حقیقی آن بگریزند.

این استاد دانشگاه گفت: هر نظام معنایی، منظومه‌ای از نهادها و منطق تعاملات خود را ایجاد می‌کنند که جایگاه اجزاء آن نظام، یکسان نیست بلکه برخی دارای نقش محوری‌تری هستند و با بروز تحول در آنها، صورت و محتوای یک نهاد و مجموعه‌ای از تعاملات متحول می‌شود؛ برخی از این اجزاء به فراخور اهمیت و جایگاهشان، می‌توانند با نظام معنایی جدید، سازگار باشند و برخی این قابلیت را نخواهند داشت؛ لذا هر فرهنگ و جامعه‌ای را می‌توان مبتنی بر نوع آن معانی و ارزش‌های محوری که برگزیده است، تقسیم‌بندی کرد.

وی بیان کرد: وجه تمایز حیات اجتماعی مؤمنانه از نوع غیرمؤمنانه یا ضدمؤمنانه، معرفت و اراده معطوف به کنشی است که هویت خود را از نظام معنایی مبتنی بر ایمان اخذ می‌کند.

وی با اشاره به اینکه برای کنشگر مسلمان مؤمن سئوالاتی مانند اینکه مسئله معنا، «یافتنی» است یا «ساختنی»؟ ایجاد می‌شود، گفت: به عبارت دیگر، معنا برای حیات انسانی (از نوع دینی آن)، واجد نفس الامر است یا صرفاً ساخته و پرداخته محیط اجتماعی و فرهنگی انسان است که می‌تواند از یک زمان و مکان به زمان و مکان دیگر تفاوت بپذیرد؟

طاهری کل کشوندی اظهار کرد: معنا در حیات انسانی و مواجهه جامعه شناختی با آن مسیر خاصی را پیش روی محققان گذاشته است. جامعه‌شناسی کلاسیک وقتی شکل گرفت که پوزیتیویسم مسلط شده بود و روشنگری مدرن پس از انکار مرجعیت وحی و سنت، به عقل جزئی بریده از برهان و شهود وحیانی، مرجعیت علمی داده بود.   چنانچه معنا، به موضوع و ابژه ای برای چنین جامعه‌شناسی‌ای تبدیل ‌شود، با یک معناشناسی پوزیتیویستی و تجربی مواجهیم که نگاهی تقلیل‌گرایانه به معنا دارد. معنا به مثابه یک «مشهود»، به یک امر حسّی مشابه می گردد که مصداق آن هم به وجود عین مقابل ذهن تقلیل یافت.

وی با بیان اینکه اگر بر اساس تعاریف پست مدرن، رویکردهای انتقادی و یا تفاسیر هرمنوتیکی فلسفی مسئله معنا مورد تامل قرار گیرد این مسئله متفاوت فهم خواهد شد، عنوان کرد: در این صورت، تفسیر پوزیتیویستی و تجربی «معنا»، تلاشی دروغین و غیرواقعی به حساب می آید، زیرا دریافت‌های حسی و تجربی آدمیان از «معنا» هیچ‌گاه دریافت‌های حاکی از واقع و یا عریان نیست، بلکه تجربه انسانی، همواره در زمینه‌های نظری و یا فرهنگی معنا پیدا می‌کند.

وی افزود: در رویکردهای پست مدرن اگرچه مجالی برای طرح معرفت‌های اجتماعی جوامع اسلامی مهیا می‌شود اما هویت شناختی و مستقل علم به‌طورکلی نفی می‌شود و به همین دلیل از لفظ علم و جامعه‌شناسی یا علوم اجتماعی نیز گذر می‌کنند و الفاظی چون مطالعات فرهنگی و یا اجتماعی را مطرح می‌کنند و با این حال دیگر معرفت‌های دینی هم به‌عنوان یک علم مطرح نمی‌شوند. بلکه بخشی از فرهنگ انسانی تلقی می‌گردد که ممکن است از یک جامعه به جامعه دیگر تغییر کند.

این استاد دانشگاه بیان کرد: در این رویکرد اصلاً یک «ذات مستقل» به اسم «معنا» که هویت مستقلّی از حوزۀ فرهنگ داشته باشد، وجود ندارد و هر فرهنگی به‌تناسب خود، با چیستی معنای مطلوب زندگی و مسائل آن مواجه می‌شود و برای حل آن مسائل اقدامات نظری و معرفتی انجام می‌دهد که با عنوان معناداری زندگی شناخته می‌شود؛ یعنی معنابخشی به زندگی بخشی از آگاهی‌های اجتماعی است؛ یعنی اصلاً جامعه ‌این آگاهی‌ها از جمله معنا را می‌سازد.

وی گفت: معنا و حیات انسانی در بافت معرفتی تمدن اسلامی در یک معادله سه وجهی قابل تأمل است؛ رکن کلیدی و اصلی آن، خدای متعال به مثابه معنابخش و معناساز هستی از جمله حیات انسانی قرار دارد؛ رکن واسط دوم معنایاب است که نبی درونی و نبی بیرونی متکفل یافت و کشف آن معنای جعل شده از سوی خدای متعال را دارند و در رکن بعدی انسان معناجو قرار دارد که درصدد سروسامان دادن به حیات فردی و جمعی خود است که اگر معنایش را از منظومه توحیدی بگیرید می تواند حیاتی مؤمنانه را پی افکند.

وی با بیان اینکه تعریف معنا همواره در حاشیه منابع تفکر و فرایند پاسخ گویی به نیازهای انسانی شکل می گیرد، اظهار کرد: دال مرکزی نظام معنایی حیات مؤمنانه، توحید است، لذا ظرفیتی را در اختیار حیات انسانی قرار می‌دهد که مرز و زبان نمی‌شناسد و هر قومی را به مثابه یک فرصت برای حضور خودش می‌داند.

وی افزود: آیاتی داریم که درباره قواعد حاکم بر حیات معنوی مؤمنانه وارد شده‌اند، همچون: «یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا اسْتَجیبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاکمْ لِما یحْییکمْ» (انفال:۲۴)؛ ای کسانی که ایمان آوردید، دعوت خدا و رسول را اجابت کنید آنگاه که شما را فرا می‌خوانند تا حیات (معنوی) بخشند. یعنی پاسخ دادن به دعوت الاهی، در هر لحظه از حیات انسانی باعث تحول در کیفیت این حیات خواهد شد؛ به عبارت دیگر، استجابت دعوت خداوند متعال و رسولش (ص) حیات واقعی را، چه در بعد فردی و چه در بعد اجتماعی، به ارمغان خواهد آورد که «دارای آثاری واقعی و حقیقی است».

وی با اشاره به اینکه پس «معنا» مبتنی بر وحی به عنوان یک دریافت قدسی محسوب می‌شود، گفت: در این حالت، معنا نفس الامر دارد؛ کشف می‌شود. اصلاً برساخته نیست و ذات دارد. معنابخش و معناساز در اینجا، خدای متعال است که غایت و معنای زیست انسانی را جعل می‌کند.

وی افزود: یافتن معنا «برای» زندگی فردی، در برابر امور معرفتی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی، علی السویه نخواهد بود؛ به این معنا که خواه به یک خالق مُدَبّر برای هستی قائل شویم و طرفدار «کشف» معنای زندگی باشیم و خواه با طرفداری از ایدۀ خودبنیادی وجود انسانی در همه امور معرفتی و غیر معرفتی، از «جعل» معنای زندگی دفاع نماییم، مُجاز نیستیم گسترۀ معنای زندگی را صرفاً به حوزۀ خصوصیِ زیستِ انسانی تقلیل دهیم و عرصۀ عمومی حیاتِ وی را بر تلقی‌های دیگری از معنا استوار نماییم بلکه تناسب متناظری بینِ معنادهی به زندگی و سامان یافتنِ صورت جمعی آن برقرار است.

طاهری کل کشوندی بیان کرد: به منظور قرار گرفتن انسان در قلمرو «حیاتی معنادار» و انطباق با آموزه‌ها و لوازم آن، در مقام نظر و عمل، و فراهم آوردن تمهیدات لازم برای خروج وی از تسلسل پرسش‌هایی همچون: «چگونگی زیستن در حیات دنیوی در عین فناپذیری آن» و نیز «نحوه اتخاذ رویکردی مؤمنانه به حیات اجتماعی» ضرورت زندگی معنادار مبتنی بر معرفت وحیانی را اثبات می‌کند و در نگرش توحیدی، معنا، برای انسان امری کشف شدنی است و جعل کردنی نیست.

انتهای پیام

منبع: ایسنا

کلیدواژه: استانی فرهنگی و هنری فردی و جمعی خود حیات اجتماعی نظام معنایی معنای زندگی حیات انسانی

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.isna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایسنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۲۳۶۸۹۴۵ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

آیت‌اللّه نوری همدانی: اسلام بزرگترین حامی حقوق زن است

آیت‌اللّه العظمی نوری همدانی در پیامی به همایش هویت عصری زنان در آینه قرآن و حدیث تاکید کرد: مکتب حیات بخش اسلام که کامل‌ترین ادیان است با توجه به نظر واقع بینانه به انسان و وظایف و تکالیف او، موقعیت بانوان را به نحو اصولی مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و با عنایت به ساختار خلقت زنان به تبیین حقوق آن‌ها پرداخته است که با نگرش دقیق و خالی از اغراض باید گفت‌: در هیچ‌مکتب و گرایشی اینگونه حریم و حقوق زنان مورد حمایت قرار نگرفته و شأن و منزلت آنان مصونیت پیدا نکرده است.

به گزارش جماران، متن پیام آیت‌اللّه العظمی نوری همدانی به همایش هویت عصری زنان در آینه قرآن و حدیث بدین شرح است:

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ

الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ عَلَی سَیِّدِنا وَ نَبِیِّنَا أَبِی الْقَاسِمِ المصطفی مُحَمَّد وَ عَلَی أهلِ بَیتِهِ الطَّیِّبِینَ الطَّاهِرِینَ سیَّما بَقیَّهَ اللَّهِ فِی الأرَضینَ.

با سلام و تحیت به آن مجمع محترم.

موضوع «جایگاه و موقعیّت بانوان» از دیر باز مورد گفتمان اندیشمندان و صاحب نظران بوده و نویسندگان و نظریه پردازان در این زمینه دیدگاه‌های گوناگونی‌ارایه داده و هر یک از آنان برداشت و تحلیلی داشته و طبق جهان بینی خود آن را ابراز داشته‌اند؛ که این موضوع با مطالعه تاریخ اقوام و ملل روشنتر می‌شود.

در این میان مکتب حیات بخش اسلام که کامل‌ترین ادیان است با توجه به نظر واقع بینانه به انسان و وظایف و تکالیف او، موقعیت بانوان را به نحو اصولی مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و با عنایت به ساختار خلقت زنان به تبیین حقوق آن‌ها پرداخته است که با نگرش دقیق و خالی از اغراض باید گفت‌: در هیچ‌مکتب و گرایشی اینگونه حریم و حقوق زنان مورد حمایت قرار نگرفته و شأن و منزلت آنان مصونیت پیدا نکرده است.

مگر نه این است که پیش از ظهور اسلام با زنان در همه نقاط جهان به بدترین نوع برخورد می‌شده و از کمترین حقوق اجتماعی محرومشان داشته بودند؛ که در آن فضای مسموم حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) رفعت مقام و شأن والای بانوان را با کمال صراحت اعلام و قوانینی بر اساس فطرت انسان مقرّر داشت؛ و مگر نه این است که با استقبال از حضور زنان در عرصه‌های جهادی و آموزشی و پرورشی و اجتماعی سال‌های نخستین ظهور اسلام به عصر طلایی تبدیل شد و بر تارک جبین تاریخ اسلام درخشید.

انسانی در میان دو دیوار بلندِ تحجر و تمدّن‌ِ کاذب. محبوسی در اعماق دو زندان‌: زندان جاهلیّت و زندان بردگی مُدِرن. اسیر دو کمند: کمند اوهام و خرافات و کمند تهمت و افتراءآت. مقهور دو فرهنگ، فرهنگ جاهلی و فرهنگ کلمات فریبنده به نام آزادی و بعنوان علم و تمدن و تساوی حقوق. بالاخره فریادگری بدون فریادرس! و مُجرمی بدون ارتکاب جرم، مظلومی به ظلم مضاعف و محروم از حقوق زندگی صحیح!

در روزگاری که در تمام فرهنگ‌های اقوام و ملل جهان «زن» بعنوان یک «موجود پست» و «طفیلی» و انسان درجه دوّم مطرح بود و تلخی و محرومیّت بر همه ابعاد و زندگی او چه سیاسی، چه فرهنگی و چه اقتصادی سایه افکنده و مورد بدبینی‌ها و آماج تهمت‌ها بود و از هیچ روزنه‌ای بر افق زندگی او روشنایی نمی‌تابید، و همه در‌ها بر روی او بسته بود، خورشید اسلام طلوع کرد و افق زندگی او را از کَران تا کَران روشن نمود و ندای عطوفت‌آمیز پیغمبر رحمت، حضرت محمّد مصطفی (صلی الله علیه و آله) روح نشاط و امید در کالبد او دمید و راه ترقی و تکامل را به روی او از همه جهت باز کرد.

حضرتش موقعیّت مهم «زن» در اجتماع بشری و جایگاه بلند او و شایستگی‌ها و استعداد‌های فراوانی را که دست آفرینش در وجود این‌موجود بدیع قرار داده است را گوشزد کرد و آیه‌هایی از قرآن مجید را در رابطه با معرفی مقام مهم زن و ارزش والای او برای مردم بیان نمود. «زن» را بعنوان اینکه مانند مرد یک انسان کامل است و شایسته همه‌کمالات و کرامت‌های انسانی است و شایستگی خلیفه الهی بودن را دارد معرفی کرد.

«مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَاةً طَیِّبَةً وَلَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا کَانُوا یَعْمَلُونَ»

«إِنَّ الْمُسْلِمِینَ وَالْمُسْلِمَاتِ وَالْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَالْقَانِتِینَ وَالْقَانِتَاتِ وَالصَّادِقِینَ وَالصَّادِقَاتِ وَالصَّابِرِینَ وَالصَّابِرَاتِ وَالْخَاشِعِینَ وَالْخَاشِعَاتِ وَالْمُتَصَدِّقِینَ وَالْمُتَصَدِّقَاتِ وَالصَّائِمِینَ وَالصَّائِمَاتِ وَالْحَافِظِینَ فُرُوجَهُمْ وَالْحَافِظَاتِ وَالذَّاکِرِینَ اللَّهَ کَثِیرًا وَالذَّاکِرَاتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِیمًا»

و این نمونه‌ای از آیات قرآن در عظمت زنان است و بر همین اساس همانطور که نمونه‌ای از مردان برای الگوسازی ذکر نمود، از زنان شایسته نیز به عنوان الگو معرفی می‌شود:

«ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِینَ کَفَرُوا امْرَأَتَ نُوحٍ وَامْرَأَتَ لُوطٍ کَانَتَا تَحْتَ عَبْدَیْنِ مِنْ عِبَادِنَا صَالِحَیْنِ فَخَانَتَاهُمَا فَلَمْ یُغْنِیَا عَنْهُمَا مِنَ اللَّهِ شَیْئًا وَقِیلَ ادْخُلَا النَّارَ مَعَ الدَّاخِلِینَ وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِینَ آمَنُوا امْرَأَتَ فِرْعَوْنَ إِذْ قَالَتْ رَبِّ ابْنِ لِی عِنْدَکَ بَیْتًا فِی الْجَنَّةِ وَنَجِّنِی مِنْ فِرْعَوْنَ وَعَمَلِهِ وَنَجِّنِی مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ وَمَرْیَمَ ابْنَتَ عِمْرَانَ الَّتِی أَحْصَنَتْ فَرْجَهَا فَنَفَخْنَا فِیهِ مِنْ رُوحِنَا وَصَدَّقَتْ بِکَلِمَاتِ رَبِّهَا وَکُتُبِهِ وَکَانَتْ مِنَ الْقَانِتِینَ»

و در روایات ما نیز احادیث مختلف و متواتر درباره حقوق و جایگاه بانوان ذکر شده‌است که توصیه می‌شود به کتب حدیثی ما مراجعه کرده و با در نظر گرفتن سند احادیث بعضی از مطالب جعلی که با قرآن کریم مطابقت ندارد را استثناء نمود.

امروز نیز دنیای کفر با متهم ساختن اسلام نسبت به حقوق زن آنچه را که خود در عمل انجام می‌دهد به دین مقدس ما نسبت می‌دهد در حالی که با این عمل می‌خواهد پرده سیاه بر حقایق و موقعیت زن در اسلام بپوشاند و عمل ننگین خود را نسبت به بانوان توجیه نماید، اما باید با صدای رسا و بلند اعلام کرد که این دین بزرگترین حامی حقوق زن می‌باشد.

در پایان از همه حاضرین، خصوصاً از برگزار کنندگان این جلسه محترم و بویژه نماینده معظم، ولی فقیه آیت الله آقای نورمفیدی کمال سپاس و تشکر را دارم و توفیق همگان را از خداوند متعال خواستارم و متلمس دعای خیر می‌باشم.

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

قم مقدسه

حسین نوری همدانی