نامه ۲۱ اندیشکده اقتصادی و سیاست خارجی به آیت‌الله رئیسی/ضرورت تحول ساختاری و سازمانی در وزارت امور خارجه
تاریخ انتشار: ۲ مرداد ۱۴۰۰ | کد خبر: ۳۲۶۱۳۷۰۸
به گزارش فارس، جمعی از اندیشکده‌های مطرح سیاست خارجی و دیپلماسی اقتصادی طی نامه‌ای به آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی تاکید کردند: در شرایط کنونی که اقتصاد ایران با چالشهایی نظیر رکود تورمی و فشارهای خارجی مواجه است، گسترش روابط تجاری با کشورهای همسایه و حضور مؤثرتر در بازارهای منطقه می‌تواند ضمن ارتقای سطح تولید و صادرات کشور، زمینه را برای کاهش آثار ناشی از فشارهای خارجی و تحقق اهداف رشد و پیشرفت اقتصادی فراهم کند.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
در بخشی از این نامه آمده است: ایجاد تحول ساختاری و سازمانی در نهاد وزارت امور خارجه از آن جهت ضروری می‌نماید که در سال‌های اخیر این وزارتخانه به‌عنوان متولی اصلی روابط خارجی کشور، به علت برخی از کژکارکردی‌های داخلی زیر نتوانسته چنان‌که شایسته و بایسته است کارکرد مطلوبی را از خود به منصۀ ظهور برساند
متن این نامه سرگشاده به شرح زیر است:
«بسم‌الله الرحمن الرحیم»
جناب آیت‌الله دکتر سید ابراهیم رئیسی
رئیس‌جمهور منتخب
سلام‌علیکم
احتراماً ضمن عرض تبریک انتخاب شایسته جنابعالی به ریاست جمهوری اسلامی ایران، به استحضار می‌رساند که دستگاه سیاست خارجی و ساختار وزارت امور خارجه کشور از سال‌ها پیش گرفتار مسائل و مشکلات جدی و عمیق نهادی و ادراکی است و بدون برنامه راهبردی مبتنی بر زمانمندی مشخص، به‌صورت روزمره و متأثر از خواست و میل جریانات سیاسی دولت‌ها اداره می‌شود.
این در حالی است که این وزارتخانه باید به مثابه قرارگاه نیروهای عملیاتیِ فرامرزی، از چنان قابلیت بالایی برخوردار باشد که بتواند در خارج از مرزهای جغرافیایی، فرهنگی و مذهبی، به سامان‌دهیِ امور مرتبط با منافع ملی کشور مبادرت ورزد. بررسی اقدامات وزارت امور خارجه در دهه‌های اخیر نشان می‌دهد که در جهت ارائۀ ادراک راهبردی از الگوی حاکم بر نظام بین‌الملل، اصلاح کارکردها و پیش‌بینی ساختارهای نهادی متناسب برای کنشگری فعال جهت ارتقاء منزلت جمهوری اسلامی ایران در محیط بین‌المللی، تعادل لازم در آن برقرار نشده است.
با عنایت به تحولات بنیادین در محیط نظام بین‌الملل و سر بر آوردن قدرت‌های نوظهور و شکل‌گیری محیط‌های اقتصادی جدید و در راستای نیاز کشور به تجارت خارجی به منظور توسعه جریان تولید و همچنین رفع ناکارآمدی نهادی وزارت امور خارجه نسبت به این تحولات و نیازهای کشور، جمعی از اندیشکده‌های مطرح سیاست خارجی و دیپلماسی اقتصادی در قالب نامه ذیل، مهم‌ترین انگاره‌ها و درس‌آموخته‌هایی را که کانونی شدن اقتصاد در سیاست خارجی را در پی دارد، به شرح ذیل خدمت شما عرضه می‌دارد:
کانونی شدن مقولۀ اقتصاد در حلقۀ سیاست خارجی با تمرکز بر توسعۀ تجارت خارجی
متأثر از مشکلات تحریمی تحمیلی از جانب آمریکا، اقتصاد کشور طی سالیان اخیر نه‌تنها دچار چالش‌های ژرفی از جنس رکود تورمی شده، بلکه به‌واقع کاهش محسوس سهم تجارت خارجی در برنامه‌های توسعه‌ای کشور را نیز تجربه کرده است.
شاهد مثال این انگاره، سهم 10 درصدی (73 میلیارد دلاری) تجارت خارجی از تولید ناخالص داخلی کشور در سال 1399 و حجم اندک تجارت خارجی ایران با کشورهای همسایۀ حاضر در حوزۀ راهبردی غرب آسیا در سال 2018 است که از تجارت 2 تریلیون و 815 میلیارد دلاری این کشورها (با بیش از 1 تریلیون و 150 میلیارد دلار واردات)، مجموع صادرات نفتی و غیرنفتی جمهوری اسلامی ایران فقط 24 میلیارد دلار بوده است.
بر این اساس و با هدف حل مشکلات پدیدار شده، پیشنهاد می‌شود که تعیین برنامه‌ها و مدیریت پروژه‌ها در وزارت خارجه در بازۀ زمانی چهارساله، در رابطه با بخش‌های مزیت‌داری همچون انرژی (نفت، گاز و برق و انرژی‌های نو و نیروگاه، پالایشگاه، پتروشیمی و تأسیسات نفتی)، کشاورزی، صدور خدمات فنی مهندسی، انعقاد و اجرای پیمان‌های منطقه‌ای با کشورهای هدف، حمل‌ونقل و ترانزیت، توسعۀ مناطق آزاد و ویژه، دارو و تجهیزات پزشکی، صادرات غیرنفتی (بازسازی صادراتی، تولید صادرات‌محور و اصلاح تعرفه‌های ترجیحی با دیگر کشورهای هدف) و توسعۀ زنجیره ارزش تولید و خودکفایی، مورد توجه واقع شود.
هم‌افزایی نهادی در حوزه تجارت خارجی با محوریت وزارت امور خارجه
با توجه به متکثر بودن تجارت خارجی در چند وزارتخانه دولتی و نهاد غیردولتی، لازم است شورا یا نهادی مرکب از اعضای دولتی و غیردولتی با ترکیب رئیس (رئیس‌جمهور)، دبیر (وزیر امور خارجه) و اعضا (وزرای صنعت، کشاورزی، اقتصادی، نفت، نیرو، راه و شهرسازی و رئیس بانک مرکزی و در موارد لزوم مدعوینی از وزارتخانه‌ها و نهادهای مرتبط) به‌صورت ماهانه برای پایش اقدامات و برنامه‌های از پیش طراحی‌شده، تشکیل جلسه دهند.
گفتنی است که با اتخاذ ابتکار فوق می‌توان در قالب یک هدف‌گذاری کوتاه‌مدت تا سال 1404، صادرات غیرنفتی را در کل تجارت خارجی کشور افزایش داد و موجبات اخذ سهمی 10 درصدی را از واردات 1200 میلیارد دلاری کشورهای همسایه فراهم کرد.
اتخاذ سیاست همسایگی
در شرایط کنونی که اقتصاد ایران با چالشهایی نظیر رکود تورمی و فشارهای خارجی مواجه است، گسترش روابط تجاری با کشورهای همسایه و حضور مؤثرتر در بازارهای منطقه می‌تواند ضمن ارتقای سطح تولید و صادرات کشور، زمینه را برای کاهش آثار ناشی از فشارهای خارجی و تحقق اهداف رشد و پیشرفت اقتصادی فراهم کند. توسعه روابط پایدار با کشورهای همسایه از راه‌های مختلفی امکان‌پذیر است و به زمینه‌سازی‌هایی نیاز دارد؛ از جمله: تحلیل دقیق نیازهای وارداتی کشورهای همسایه؛ سامان‌دهی سیاستهای ارزی؛ تنوع‌بخشی در مبادی واردات و اولویت‌دهی به کشورهای همسایه؛ به‌کارگیری راهبرد تولید مشترک؛ انتخاب مناطق آزاد معین برای توسعه تجارت با همسایگان؛ انعقاد قراردادهای تجارت ترجیحی و آزاد با کشورهای همسایه و پیگیری اجرای صحیح آن؛ همسان‌سازی استانداردهای کالایی؛ حمایت از صادرات خدمات فنی و مهندسی و استقرار نمایندگی سازمان توسعه تجارت ایران در 15 کشور همسایه.
تقویت راهبرد نگاه به شرق و قدرت‌های نوظهور
در فضای نوین حاکم بر نظام بین‌المللِ پسا جنگ سرد که قدرت‌های نوظهورِ شرق آسیا گوی سبقت را در عرصه‌های گوناگون از رقبای غربی ربوده‌اند، جمهوری اسلامی ایران می‌تواند با تکیه بر موقعیت ویژۀ ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک و قرابت‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و تمدنی خود، علاوه بر تعمیق روابط اقتصادی با کشورهای مورد اشاره، برای مقابله با فشارهای حداکثریِ ایالات متحده و کنشگران غربی رویکردی موازنه‌ساز را با آن‌ها دنبال کند و ضمن پرهیز از محدودسازی تعاملات با کشوری خاص، توسعه همه‌جانبه روابط خویش را با کشورهای حوزۀ بریکس، آسه‌آن و اوراسیا مدنظر قرار دهد.
اصلاح روابط با چین
با عنایت به جایگاه ویژۀ چین در منظومۀ سیاست و اقتصاد بین‌الملل باید اذعان داشت که در مقطع کنونی، به سبب نبود تصویری ثابت از ارادۀ ایران برای ارتقای روابط دوجانبه با چین و عدم اشاره به ظرفیت‌های طرف ایرانی در روابط فی‌مابین، این کشور تمایل چندانی به تعمیق روابط در سطوح عینی و عملیاتی از جمله مالی و بانکی و پروژه‌های کلان ندارد. با این حال، این امیدواری وجود دارد که روی کار آمدن دولت جدید در ایران تأثیرات مثبتی را بر روابط تهران و پکن داشته باشد و دو کشور در راستای اصلاح تعاملات در همه حوزه‌ها از جمله مالی و بانکی، تجاری و سیاسی ـ امنیتی گام بردارند.
لزوم توجه جدی به فدراسیون روسیه و حوزۀ راهبردی اوراسیا
با وجود تمایل و عزم جدی حاکمیت فدراسیون روسیه برای همکاری با ایران در دوران تحریم، همگرایی نسبی در روندهای منطقه‌ای و جهانی در کنار ظرفیت‌های ویژه‌ای مانند بازار گسترده حدود 250 میلیارد دلاری و قرارداد تجارت ترجیحی با اتحادیۀ گمرکی اوراسیا، متأسفانه روابط اقتصادی ـ تجاری جمهوری اسلامی ایران، بسیار کمتر از ظرفیت‌های موجود و ارادۀ دو طرف است.
بر این اساس، توجه به توسعۀ روابط با فدراسیون روسیه می‌تواند برای مقابله با راهبردهای ایالات متحده علیه جمهوری اسلامی ایران از جمله در مسئله تحریم‌ها در حوزه‌های سرمایه‌گذاری پروژه‌های کلان، انتقال فناوری، افزایش درآمدهای ارزی، فعال‌سازی شرکت‌های کوچک و متوسط، تسهیل تبادلات بانکی و تجاری و همچنین همکاری راهبردی در روندهای امنیتی منطقه، نقش چشمگیری داشته باشد.
محیط‌های تجاری نوظهور آفریقا و آمریکای جنوبی
جمهوری اسلامی ایران در طول دهه‌های اخیر موفقیت‌های سیاسی و اقتصادی متعددی در آفریقا و آمریکای جنوبی کسب کرده، اما در مقایسه با رقبای خود در دو منطقه مزبور، دستاوردهای ناچیزی داشته است. دلایل این امر را باید در موضوعاتی همچون فاصله جغرافیایی، فقدان استراتژی مدون و دقیق در قبال این دو قاره، ادراک ناقص و ضعیف سیاست‌گذاران دستگاه سیاست خارجی از ظرفیت‌های این مناطق و دخالت دشمنان منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای ایران مانند آمریکا، رژیم صهیونیستی و امارات متحده عربی جست‌وجو کرد و در این راستا با اتخاذ خط‌مشی مدون و عینی، محوریت را در راستای کسب منافع اقتصادی و توسعه وابستگی متقابل اقتصادی با این کشور قرار داد.
تحول ساختاری و سازمانی در نهاد وزارت امور خارجه
ایجاد تحول ساختاری و سازمانی در نهاد وزارت امور خارجه از آن جهت ضروری می‌نماید که در سال‌های اخیر این وزارتخانه به‌عنوان متولی اصلی روابط خارجی کشور، به علت برخی از کژکارکردی‌های داخلی زیر نتوانسته چنان‌که شایسته و بایسته است کارکرد مطلوبی را از خود به منصۀ ظهور برساند: 1) ناهماهنگی در تنظیم روابط خارجی؛ 2) عدم تناسب روابط خارجی با اصول کلی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران؛ 3) عدم اتخاذ سیاست خارجی همه‌جانبه‌نگر؛ 4) فقدان راهبردهای اقتصادیِ مشخص و مدون در روابط خارجی. بنابراین ایجاد تحولاتی ویژه به شرح ذیل لازم به نظر می‌رسد:
تحول نرم‌افزاری: با توجه به دو تحول عمده در محیط نظام بین‌الملل، یعنی اقتصادی شدن و تحولات ساختار قدرت و ظهور قدرت‌های جدید، تغییر نرم‌افزاری در چارچوب و فضای تئوریک وزارت امور خارجه اهمیت اساسی دارد. این تغییرات باید راهبردها، پروژه‌ها، برنامه‌ها و ذهنیت نیروی انسانی را از تأکید صِرف بر مسائل سیاسی به سمت اولویت‌های اقتصادی در روابط خارجی سوق دهد و به عبارت دیگر، باید ادبیات دیپلماسی اقتصادی در وزارت خارجه نهادینه شود.
تغییر ساختاری و نیروی انسانی: علی‌رغم تعریف معاونت اقتصادی در ساختار وزارت امور خارجه و دگرگونی در معاونت مناطق، این تغییر پاسخگوی نیاز کنونی کشور نبوده است و باید سطح این معاونت در ساختار، به لحاظ وزن و بودجه و همچنین اختصاص نیروی انسانی تغییر کند. علاوه بر این باید توجه داشت عرف و رویه‌های موجود بر این اساس استوار است که عمدتاً نیروهای انسانی متخصص و حرفه‌ای رهسپار کشورهای غربی می‌شوند؛ این در حالی است که در شرایط کنونی کشور، انجام تغییر و تحولات بنیادینی در این زمینه ضرورت دارد.
به بیانی دقیق‌تر می‌توان اظهار داشت که به‌جای تمرکز و توجه ویژه بر کشورهای غربی، برای رفع مشکلات اقتصادی کشور در شرایط تحریم‌های حداکثری، لازم است سفرای کاربلد و باتجربه به کشورهایی فرستاده شوند که در زمرۀ اولویت‌های اقتصادی جمهوری اسلامی هستند. پیشنهاد می‌شود به‌منظور ایجاد انگیزه در جهت ارتقای سطح مناسبات اقتصادی میان جمهوری اسلامی ایران و کشورهای هدف، مزایا و مشوق‌های مادی ویژه و درخور توجهی به سفرای اعزامی تخصیص یابد.
با عنایت به مطالب پیش‌گفته می‌توان اظهار کرد که برای بهبود، تقویت و ارتقای سطح کیفی وزارت امور خارجه که می‌تواند موجبات بیشینه‌سازی منافع ملی کشور را فراهم آورد، اصلاحات ساختاری در رویه‌های پیشینِ این نهاد ضرورت دارد. به‌منظور نائل آمدن به اهداف مذکور پیشنهاد می‌شود که ضمن اصلاح ساختار وزارت امور خارجه، فردی با «روحیه تحول‌خواهی»، دارای قدرت چانه‌زنی و شناخت از پیچیدگی‌های ساختار بین‌الملل به‌ویژه در قدرت‌های نوظهور عالم (از جمله چین و روسیه)، متخصص و باتجربه در امور عینی اقتصادی و تجارت خارجی، با سابقه قوی سیاسی و دیپلماتیک و آشنا با ظرفیت‌های اقتصادی کشور و بازارهای هدف در رأس این وزارتخانۀ راهبردی قرار گیرد تا فارغ از مصلحت‌اندیشی‌های بوروکراتیک و سازمانی، ضمن پیگیری ابتکارات و اصلاحات بالا با تعیین برنامه‌های اولویت‌دار، زمینه لازم را برای ارتقای جایگاه جمهوری اسلامی ایران در سطح نظام بین‌الملل فراهم نماید.
توفیقات جنابعالی و دولت منتخب مردم را از خدای قادر متعال خواستاریم.
و من الله التوفیق و علیه التکلان
هجدهم تیر 1400»
فهرست اندیشکده‌هایی که نامه فوق را تأیید کردند:
- پژوهشکده تحقیقات راهبردی
- اندیشکده سیاستگذاری امیرکبیر
- موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام
- اندیشکده دیپلماسی اقتصادی دانشگاه امام صادق (ع)
- دفتر پژوهشی آسیاپاسفیک دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران
- پژوهشکده سیاست پژوهی و مطالعات راهبردی حکمت
- دفتر مطالعات راهبردی رونق تولید
- بنیاد مطالعات قفقاز دانشگاه تهران
- اندیشکده راهبردی تبیین
- اندیشکده جریان
- پژوهشکده امنیت اقتصادی تدبیر
- پژوهشکده شهید صدر
- مرکز مطالعات خلیج فارس
- انجمن علمی حکمرانی متعالی ایران
- موسسه راهبرد پژوهان جهان معاصر
- موسسه راهبرد معاصر
- اندیشکده حکمرانی دفاع و امنیت دانشگاه امام صادق (ع)
- اندیشکده روابط بین‌الملل
- اندیشکده دیده‌بان بازار بین‌الملل سامین
- اندیشکده حاکمیت و روابط بین‌الملل تهران
- اندیشکده راهبردی برهان
منبع: الف
کلیدواژه: جمهوری اسلامی ایران کشورهای همسایه دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه قدرت های نوظهور نظام بین الملل میلیارد دلاری فشارهای خارجی سیاست خارجی تجارت خارجی روابط خارجی ارتقای سطح برنامه ها منطقه ای پروژه ها
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.alef.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «الف» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۲۶۱۳۷۰۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
هشدار وزیر خارجه انگلیس درباره پیامدهای تروریستی خواندن سپاه
وزیر امور خارجه انگلیس با هشدار درباره پیامدهای قرار دادن نام سپاه پاسداران در فهرست تروریستی این کشور برای روابط دیپلماتیک لندن با تهران، گفت که این اقدام به نفع انگلیس نیست.
به گزارش ایسنا، در پی برخی درخواست‌های ضدایرانی برای قرار دادن نام سپاه پاسداران ایران در فهرست تروریستی کشورهای اروپایی، "جیمز کامرون" وزیر امور خارجه انگلیس گفت که تحریم‌های فعلی علیه این شاخه نظامی ایران کفایت می‌کند و اقدام یاد شده مانع گفت‌وگوی تهران و لندن از کانال‌های دیپلماتیک و تضعیف جایگاه انگلیس خواهد شد.
پرداختن دوباره به موضوع این اقدام علیه سپاه پاسداران پس از پاسخ ایران به حمله رژیم صهیونیستی به ساختمان کنسولگری ایران در دمشق انجام شد. ایران طی عملیات "وعده صادق" حملات موشکی و پهپادی گسترده‌ای را علیه اهدافی دز اراضی اشغالی در پاسخ به این اقدام متجاوزانه رژیم صهیونیستی انجام داد.
مقامات ایران این عملیات را "پاسخی مشروع" و "در چارچوب بند ۵۱ منشور سازمان ملل" تلقی کردند.
آمریکا نام سپاه پاسداران را در فهرست تروریستی خود قرار داده است اما موضوع انجام شدن این اقدام علیه یکی از شاخه‌های رسمی نیروهای نظامی جمهوری اسلامی ایران توسط کشورهای اروپایی، طی دو سال گذشته و در پی مداخله‌جویی مقامات غربی در امور داخلی ایران با ادعای "نقض حقوق بشر" در ایران نیز مطرح شد.
"جوزپ بورل" مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در این باره گفته بود که "نمی‌توانیم بگوییم چون از شما خوشمان نمی‌آید، تروریست می‌خوانیمتان" و با تاکیو بر وجود مبنایی قانونی برای این اقدام، گفت که "باید حکم یک دادگاه در این زمینه وجود داشته باشد."
شبکه اسکای‌نیوز در این باره گزارش داد: کامرون با حضور در کمیته دفاعی و روابط خارجی مجلس اعیان انگلیس گفت که تروریستی اعلام کردن سپاه پاسداران ایران ضرورتی ندارد و وضعیت فعلی که کلیت این گروه در آن تحت تحریم است، کفایت می‌کند.
کامرون به این کمیته گفت: تمامی کارهایی که باید برای فشار آوردن به ایران انجام دهیم و با آن اطمینان داشته باشیم که هر جایی که اقدامی غیرقانونی انجام دادند، علیه آن‌ها اقدام کنیم، به واسطه مقررات تحریمی‌ای که آن را تقویت کرده‌ایم، پابرجا است.
او گفت: ما کلیت سپاه پاسداران ایران را تحریم کرده‌ایم. وقتی از نهادهای قضایی، پلیس و اطلاعاتی می‌پرسم که آیا این کار اضافی برای اقدام علیه این افراد هنگام انجام دادن کارهایی که مورد تاییدمان نیست، نیاز است یا نه، پاسخشان منفی است.
وزیر امور خارجه انگلیس با هشدار درباره پیامدهای این اقدام برای روابط دیپلماتیک ایران و انگلیس گفت: در واقع، این نوع محکومیت باعث پایان دادن به روابط دیپلماتیک خواهد شد و این در حالی است که ما همین حالا هم روابط دیپلماتیک مختصری داریم و من به عنوان کسی که مکالمات زیادی با وزیر امور خارجه ایران داشته است، می‌گویم که ما الان واقعا امکان داشتن این مکالمه را داریم.
او ادامه داد: وقتی قرار است برای گسترش درگیری‌ها تلاش کنیم، وقتی قرار است پیام مستقیمی به ایران منتقل کنیم، می‌خواهم خودم کسی باشم که این مکالمه را انجام می‌دهد. نمی‌خواهم به همتای فرانسوی‌ام زنگ بزنم و بگویم "ممکن است این پیام را به ایرانی‌ها منتقل کنی؟"
کامرون گفت: فکر می‌کنم این به نفع بریتانیا نیست و باعث تقویت رویرکردمان نمی‌شود، بلکه آن را تضعیف می‌کند.
او همچنین مدعی شد که مقامات ایران گاهی برای تفسیر کردن پیام کشورهایی که با آن‌ها روابط دیپلماتیک ندارند، با او تماس می‌گیرند و می‌پرسند "از نظر شما معنای این چه می‌تواند باشد؟"
کامرون با این ادعا می‌گوید که به همین دلیل مایل است خود با همتایان ایرانی‌اش گفت‌وگو کند.
انتهای پیام
مدیررسانهای پرسپولیس: سپاهان به جای شکایت بیجا، عذرخواهی کند