کرونا برای کتاب خیر داشت؟
تاریخ انتشار: ۱۰ مرداد ۱۴۰۰ | کد خبر: ۳۲۶۸۵۳۰۵
این باور یکی از فعالان قدیمی صنعت نشر ایران است که فراز و نشیب‌های زیادی را به چشم دیده است. کرونا همان‌طور که خطر تعطیلی برای بعضی از کتابفروش‌ها داشت، موجب شد آمار استفاده از کتاب‌های دیجیتال و صوتی افزایش چشمگیری پیدا کند. با این حال باید برای زندگی ناپایدار ناشرانی که درگیر تهیه کاغذ و گرانی‌های چاپ هستند، چاره‌ای اندیشید.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
شکایت کردن که کار همیشگی خیلی از ماست اما از همان روزهای شروع کرونا، برخی کتابفروشی‌ها و مراکز فروش آنلاین کتاب اتفاقا میزان فروش‌شان بیشتر شد؛ آنقدر که در پست‌های اینستاگرامی‌شان خبر می‌دادند گرچه کرکره فروشگاه‌مان پایین است و کاغذ بزرگ «تعطیلی به خاطر کرونا» روی در نصب شده اما همین چند نفر نیرویمان بیشتر و فشرده‌تر از قبل مشغول کار هستند تا بتوانند فهرست درخواستی مخاطب‌ها را پاسخ بدهند، کتاب‌های موجودشان را جدا و بعد با پست راهی خانه‌هایشان کنند. نمونه‌اش کتابفروشی آموت، اسم و... . بعضی از سایت‌های معتبر آنلاین هم دست‌کمی از این نداشتند. در همان روزها، مثلا «کتابخون» میزان فروشش بیشتر از سال‌های گذشته شده بود و بروبیای پخشی‌ها و اهالی پست در دفترش بازار گرمی را برایشان فراهم کرده بود. پیام‌های رضایت مخاطبان هم نشان می‌داد از نوع خدمات و نحوه ارسال آثارش راضی هستند و چه بهتر از این؟ مهم این بود که بعضی‌ها بلد بودند چطور خودشان را با شرایط جدید وفق دهند؛ ارسال رایگان کتاب، تأمین کتاب‌های مورد علاقه مخاطب‌هایشان، پاسخگویی‌های سریع، در دسترس گذاشتن چند شماره برای پشتیبانی محصولات و تداوم حیات در دوره کرونا.
آمار در آن روزها و حتی در همین روزهایی که به پیک‌های کرونایی عادت کرده‌ایم، عجیب است. یعنی در کنار تمام آن حرف‌های روشن که میزان فروش کتابفروشی‌های به روز و پخشی‌های منعطف افزایش یافته بود، عدد و رقم‌های نگران‌کننده کم نبود. مثلا در ۲۵ فروردین ۱۳۹۹ وزیر فرهنگ و ارشاد نامه‌ای جداگانه به معاون اول رئیس‌جمهور و رئیس دفتر رئیس‌جمهور و دیگران ارسال و مساعدتی برای اهالی فرهنگ و هنر درخواست می‌کند. او در نامه‌اش گفته بود میزان خسارت کسب وکارهای بخش فرهنگی ۳۴۷ میلیارد و ۵۷۵ میلیون و بخش فعالیت‌های رسانه‌ای و تولید محتوای دیجیتال ۲۷۸ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان است.
در مقابل، درست دو روز بعد یعنی در ۲۷ فروردین همان سال در ایبنا خبری منتشر شد که در ۲۰ روز نخست همان سال با همکاری وزارت ارشاد بیش از ۲۳۶ هزار نسخه کتاب الکترونیک با ارزشی حدودا ۲۶ میلیارد ریالی فروخته شده است. این عدد و رقم بر اساس آماری بود که از طریق فروش کتاب‌های دیجیتال در پلتفرم‌های کتابخوانی طاقچه، فیدیبو، کتابراه، نوار، کتابیکا، پژوهان و فراکتاب به دست آمده بود. حالا سوال این است که آیا کتاب صوتی و دیجیتال، یعنی هر اثری که از طریق پلتفرم‌ها به دست مخاطب میرسد، پرفروش‌تر از کتاب‌های چاپی است؟
دیگر دوره بحث کردن نیست
خیلی واضح است که دیگر وقت آن بحث‌های قدیمی نیست که چرا کتاب دیجیتال؟ چرا کتاب صوتی؟ تا همین چند سال پیش بعضی‌ها هنوز هم سر همین موضوعات دعوا داشتند که با نسخه الکترونیک، کتاب‌ها دیگر نه بوی کاغذ می‌دهند و نه نمی‌توان آن را در دست گرفت و ورق زد، امروز خیلی‌ها حتی آنها که اهل شنیدن نبودند، دست از این جنگ برداشته و خودشان هم رو به عرضه متفاوت آثارشان آورده‌اند.
این را در تعدد نام ناشران در لیست پلتفرم‌های عرضه دیجیتال آثار و تولیدکنندگان کتاب‌های صوتی می‌توان یافت. مثلا همین نوین کتاب گویا که از ۱۴ سال پیش به طور تخصصی کار تولید کتاب صوتی را شروع و راه را برای بسیاری از تولیدکنندگان این عرصه باز کرد، اکنون بیش از هزار عنوان کتاب صوتی دارد که اسم ناشران و مولفان و مترجمان متعددی را می‌توان در لیست آثارش دید و این یعنی رو آوردن ناشران کوچک و بزرگ به کتاب‌هایی که به‌جای خواندن می‌توان آنها را شنید؛ حالا چه نشر مرکز و قطره و ققنوس باشد و چه نشرهای کوچک‌تری که می‌خواهند از همان ابتدای کار نظر تمام مخاطبان‌شان را جلب کنند؛ چه آنهایی که افرادی سمعی هستند و شیفته شنیدن و چه آنهایی که بصری هستند و کتاب فقط و فقط باید جلوی چشم‌شان باشد تا دقیق متوجه آن شوند. دوباره برویم سراغ آمار و ارقام که آیا واقعا استقبال از کتاب‌های دیجیتال و صوتی در این یکی دو سال به دلیل کرونا و خانه‌نشینی‌ها بیشتر از گذشته شده یا خیر؟
همین چند روز پیش بود که دو پلتفرم فیدیبو و طاقچه آمار مربوط به فروش کتاب‌هایشان را در سال ۹۹ اعلام کردند. نتایج و اعداد شگفت‌آور بود! برای ما که عادت به شنیدن عددهای ناچیزی برای سرانه مطالعه ایرانی‌ها داریم، جای تعجب دارد اگر بدانیم در سال ۹۹ میانگین مطالعه کاربران اپلیکیشن فیدیبو روزی هشت ساعت خواندن کتاب الکترونیک و پنج ساعت گوش‌دادن به کتاب‌های صوتی بوده است. فیدیبو از سال ۹۲ فعالیتش را آغاز کرده است؛ یعنی نه عمرش خیلی طولانی است و نه خیلی کوتاه اما توانسته برخی اعداد آماری معمول در حوزه کتاب را تغییر دهد. عجیب‌ترین عدد این پلتفرم مربوط می‌شود به ۳۱ فروردین ۱۳۹۹. در آن روز، ۲۷ هزار ساعت کتاب در فیدیبو شنیده شده است. روز ۱۴ فروردین همین سال هم کاربران فیدیبو ۵۸ هزار ساعت مطالعه کرده‌اند.
حالا شاید بعضی‌ها بگویند این آمار فقط برای یک پلتفرم است و نمی‌توان گفت با یک گل بهار می‌شود و... اما آمار سال ۹۹ اپلیکیشن طاقچه هم دست‌کمی از فیدیبو ندارد.
کتاب چاپی نابود نمی‌شود، اگر...
اعداد و ارقام بالای فروش کتاب‌های صوتی در ایام دلسردکننده کرونا دل خیلی‌ها را گرم نگه داشت. اما ناشرها چه؟ همان‌ها که اگر نباشند، نه کتاب دیجیتالی وجود خواهد داشت و نه کتابی برای صوتی شدن. اصلا در این‌جور وقت‌ها باید به آن خبرهای انتشار و تجدیدچاپ‌ها دل خوش کنیم یا از آن کم‌کار شدن ناشران تازه کار دل نگران شویم؟ هرچند، تازه کار داریم تا تازه کار. مثلا ناشری که از همان سال ۹۹ کارش را شروع کرده وضعیتش خیلی سخت‌تر از ناشری است که دو سه سال قبل‌تر مجوز گرفته و با هزار بالا و پایین فرسایشی آثارش را به ۳۰ یا ۴۰ عنوان رسانده، بلکه در نمایشگاه کتاب شرکت کند و مخاطبش را بیابد؛ همان نمایشگاه کتاب هم که با کرونا به باد فنا رفت، برگزار نشد و وقتی هم مجازی برگزارش کردند، در پاندولی از خبرهای خوب و بد در نوسان بود. بعضی‌ها فروش‌شان دور از انتظارشان بود و بعضی دیگر اصلا دیده نشدند و عده‌ای از مخاطب‌ها پوست‌شان کنده شد تا به کتاب‌شان برسند و عده‌ای دیگر تا مدت‌ها هر روز پستچی زنگ خانه‌شان را می‌زد و تک به تک لیست کتاب‌هایشان را تکمیل می‌کرد. حتما تلاش کردن بهتر از دست روی دست گذاشتن است اما هیچ کدام از اینها باعث نمی‌شود که خبرهای نگران‌کننده برای ناشران تازه کار کمتر شود.
احمد تهوری، مدیر نشر آفتابکاران که از سال‌های جوانی در کار کتاب و چاپ بوده است درباره تاثیر کرونا بر فروش کتاب می‌گوید: «صنعت نشر ایران را می‌توان به قبل و بعد از کرونا تقسیم کرد. کرونا تهدیدی بود که یک عده توانستند از آن استفاده کنند و یک عده هم با عدم استفاده ضرر کردند. غیر از آنهایی که صرفا وابسته به فروش فیزیکی کتاب بودند، باید گفت ناشران تازه‌کار بیشترین آسیب را دیدند. چون صنعت نشر در ایران همچنان وابسته به دولت است. افزایش قیمت کاغذ و چاپ کتاب باعث شد این دسته از ناشران که فروش اصلی و شناخته شدن‌شان بیش از همه وابسته به نمایشگاه کتاب باشد، بیشترین آسیب را ببینند.»
این تهدیدها کم اهمیت نیستند. اگر ناشری نباشد، اگر ناشران با این قیمت بالای کاغذ امکان چاپ کتاب نداشته باشند، اگر به‌جای نمایشگاهی که هزار ان‌قلت بر آن وارد بود، هیچ راهکاری برای معرفی بهتر و بیشتر ناشران صورت نگیرد، آن آمار بالای خوشحال‌کننده پلتفرم‌ها نیز رو به افول می‌رود. حورا نژادصداقت / روزنامه جام جم
منبع: جام جم آنلاین
کلیدواژه: کتاب کرونا صنعت نشر ناشر کتاب دیجیتال کتاب صوتی کاغذ میزان فروش کتاب صوتی فروش کتاب پلتفرم ها بعضی ها کتاب ها سال ۹۹
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت jamejamonline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «جام جم آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۲۶۸۵۳۰۵ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
واکسن کرونای آسترازنکا چقدر تهدیدتان می‌کند؟ | اشتباهاتی که مردم را به تزریق این واکسن ترغیب کرد
همشهری آنلاین - مریم سرخوش: بروز عوارض نادر با تزریق واکسن آسترازنکا شامگاه دوشنبه (10 اردیبهشت 1403) مورد تایید شرکت سازنده آن هم قرار گرفت. عوارضی که پیشتر از سوی کشورهای مصرف‌کننده به ویژه اروپایی‌ها مطرح و حتی در کوران واکسیناسیون جهانی علیه پاندمی کرونا، تزریق آن را متوقف هم کرده بودند. حالا شرکت آسترازنکا گفته که این واکسن می‌تواند باعث بروز عوارض نادر جانبی از جمله لختگی خون یا کاهش پلاکت‌های خونی (TTS) شود. آنها گفته‌اند که خطر مرگ ناشی از TTS با ترزیق واکسن آسترازنکا یک در یک میلیون نفر است.
این در حالی است که تقریبا 12درصد واکسن‌های وارداتی به ایران هم آسترازنکا بود، چیزی حدود 25 میلیون دوز، به همین دلیل یک نگرانی جدید از تزریق این واکسن در اذهان عمومی شکل گرفته. نگرانی‌ای که البته به گفته متخصصان تنها در صورت بروز عوارض در همان روزها و هفته‌های ابتدایی تزریق واکسن جدی است اما با گذشت دو سال از زمان تزریق و نبود علائم، دیگر خطری وجود ندارد.
به جز این نگرانی، پیگیری همشهری آنلاین از چند متخصص حوزه واکسن‌ها عیان‌کننده یک وضعیت عجیب دیگر هم هست، اینکه انتشار این خبر باعث شده که بسیاری از دریافت‌کنندگان آسترازنکا، اکنون سایر مشکلات جسمانی‌شان را هم با این واکسن مرتبط بدانند، اما کارشناسان حوزه سلامت می‌گویند که چنین چیزی مورد تایید نیست و در حال حاضر یک عارضه درباره این واکسن مورد تایید قرار گرفته؛ لختگی خون یا کاهش پلاکت‌های خونی. هر چند که فواید تزریق واکسن‌ها نسبت به عوارض آن آنقدر بالاست که در بحران پاندمی‌ها نادیده گرفته می‌شوند. صبج امروز هم بهرام عین‌اللهی، وزیر بهداشت در پاسخ به خبرنگاران درباره عوارض واکسن‌های کرونا گفته «واکسن‌ها از روش‌های مختلف تامین شد و از عمده‌ترین واکسن‌ها سینوفارم چینی بود که نزدیک به 155 میلیون دوز در کشور تزریق شد و کم‌عارضه‌ترین هم بود. کمیته واکسن هم عوارض را رصد می‌کند و حداقل ضایعات را در کشور داشتیم.»
اولین مرگ‌های آسترازنکاییموج توقف تزریق واکسن‌های آسترازنکا در اروپا از اسفند 99 آغاز شد، ابتلا نروژ، ایسلند، بلغارستان، اتریش، هلند، دانمارک و ایرلند و پس از آنها، فرانسه، آلمان و بریتانیا، استونیا، لیتوانی، لوکزامبورگ، رومانی و لاتویا دستور توقف واکسیناسیون با این واکسن را دادند.
همان زمان اتریشی‌ها از مرگ یک پرستار به دلیل اختلال انعقاد خون بعد از تزریق آسترازنکا خبر دادند، پس از آن هم مصرف‌کننده دیگری در این کشور دچار آمبولی ریه شد. همزمان در دانمارک هم یک مرگ و بروز خونریزی مغزی در بیمار دیگر ناشی از تزریق واکسن ثبت شد. مرگ‌هایی که به صورت موردی در دیگر کشورها هم گزارش می‌شد و توقف واکسیناسیون با آسترازنکا.
آکادمی علمی استرازنکا البته از همان زمان که بحث عوارض قلبی و مرگ‌های ناشی از ترزیق واکسن آسترازنکا مطرح شد، اعلام کرد خطر مرگ ناشی از TTS (ایجاد لخته خون و کاهش تعداد پلاکت‌های خون) یک در یک میلیون نفر است و خطر ریسک ابتلا به TTS هم در کل جهان کمتر از 30 در یک میلیون نفر.
این در حالی است که تا پاییز 1402 و بر اساس آمارهای جهانی ۱۳ میلیارد و ۲۷۰ میلیون و ۱۷۰ هزار و ۳۳۲ واکسن کرونا در کشورهای مختلف تزریق شده که بخش زیادی از آنها را سینوفارم چین و رتبه دوم هم به آسترازنکا تعلق دارد. البته آسترازنکا رتبه‌دار توزیع واکسن در کشورهای مختلف (185 کشور) است و پس از آن فایزر، مدرنا، جانسون‌جانسون و سینوفارم قرار دارند.
هشدار تزریق واکسن در ایراندر ایران هم در ماه‌های نخست شروع واکسیناسیون و ارزیابی‌های اولیه توصیه‌هایی به عدم تزریق واکسن آسترازنکا برای گروه‌های سنی خاص -افراد زیر 40 تا 50 سال به ویژه زنان مطرح شد. البته که با توجه به واردات قابل توجه واکسن چینی (سینوفارم) و بدقولی سازمان جهانی بهداشت در اعطای واکسن‌های سبد کووکس (عمده آنها واکسن آسترازنکا بود) به ایران باعث شد که نزدیک به 70 درصد مردم ایران واکسن چینی را تزریق کنند و آسترازنکا در رتبه دوم قرار بگیرد.
کیانوش جهانپور، سخنگوی سابق وزارت بهداشت در این باره به همشهری توضیح بیشتری می‌دهد و می‌گوید: شرکت آسترازنکا به بروز عوارض نادر جانبی از جمله لختگی خون یا کاهش پلاکت‌های خونی با تزریق این واکسن اشاره کرده که مساله جدیدی هم نیست. این موضوع در ماه‌های نخست شروع واکسیناسیون و ارزیابی‌های اولیه در برخی افراد به ویژه در گروه‌های سنی و جنسیتی خاص مطرح شد.
او ادامه می‌دهد: اساسا مجوز تلقیح این واکسن و سایر واکسن‌های کرونا در بدو امر تا ماه‌ها چه در بریتانیا چه اروپا و آمریکا، حتی سایر کشورها مجوز مصرف اضطراری بود که شرایط خود را دارد. همان زمان هم کمیته ملی وقت واکسیناسیون علیه کووید19 در ایران هشدارهایی به ویژه برای افراد زیر 40 سال را مطرح کرد. چون واکسن آسترازنکا به دلیل همین عوارض ولو نادر در همان ماه‌های نخست در کشورهای اروپایی نیز با فراز و نشیب‌هایی روبرو شد و در بسباری از کشورها برای گروه‌های سنی زیر 40 بعضا 50 سال هشدار داده شده بود.
آثار یک سیاست اشتباهجهانپور در این باره به یک سیاست‌گذاری اشتباه هم اشاره می‌کند و می‌گوید: فضای غبارآلود رسانه‌ای و تلاش برخی افراد برای وارونه‌نمایی موضوع، برخی سوء‌برداشت‌ها را در پی داشت. چنان که حتی برخی افراد را به سمت تزریق این واکسن در کشورهای همجوار با صرف هزینه بالا کشاند. از سوی دیگر برخی افراد برای اینکه آسترازنکا تقریبا در فهرست مورد تایید اغلب کشورها برای مسافرت قرار داشت، حتی در گروه‌های سنی زیر 50 یا 40 سال داوطلبانه و مصرانه مبادرت به تهیه این واکسن و تلقیح آن کردند.
او درباره میزان تزریق این واکسن در کشور هم بیان می‌کند: حدود 10درصد واکسن‌های تزریق شده در کشور به آسترازنکا تعلق داشت. مبدا این واکسن شرکت آسترازنکا در بریتانیا بود و به نوعی ابتدا تحت عنوان آکسفورد-آسترازنکا مشهور بود. در کشورهای مختلف بیش از یک میلیارد دوز از این واکسن تولید و ترزیق شده. کشورهای اروپای شرقی و جنوبی حتی جنوب شرقی آسیا هم این واکسن تولید کرده‌اند. سهمیه ایران از کووکس هم عمدتا آسترازنکا بود که محموله‌های آن از ایتالیا و مجارستان و ژاپن و کره‌جنوبی وارد ایران شد.
فواید واکسن‌ها را نمی‌توان نادیده گرفتاین پزشک تاکید می‌کند: نباید از نظر دور داشت که هر واکسنی می‌تواند، عوارضی جانبی داشته باشد اما در عین حال باید بپذیریم، همین واکسن‌ها بسیاری از اپیدمی‌های مزمن را نابود کرده‌اند، این عوارض نه چندان شایع، خاص این واکسن نبوده چنانکه در مورد واکسن آمریکایی جانسون و جانسون هم بروز عوارض بیشتری مطرح شد و این واکسن عملا در خود ایالات متحده محدود و متوقف شد. تبعا مجوز مصرف اضطراری در شرایط خاص و اضطراری پاندمی و همه‌گیری کرونا صادر شده و این قابل قیاس با وضعیت عادی یا مطالعات پسینی در مورد یک واکسن نیست.
جهانپور با بیان این که مقایسه میزان حفاظت ایجاد شده از این واکسن‌ها با عوارض احتمالی آن همچنان برای استفاده از این واکسن‌ها ولو مشروط، گریزناپذیر است و باید آن را با اطلاعات و یافته‌های آن زمان باید سنجید، ادامه می‌دهد: اما همین اطلاعات هم حکایت از آن داشت و دارد که اولا واکسن آسترازنکا و جانسون و جانسون به ویژه برای گروه‌های سنی زیر 40 سال پرعارضه‌تر از واکسن‌های ایرانی ارزیابی می‌شدند، چنانکه شواهد و یافته‌های بعدی واکسیناسیون با این واکسن و واکسن‌های ایرانی مانند کووایران برکت، پاستوکووک، فخرا، اسپایکوژن و... که با فناوری‌های متفاوتی تهیه شده بودند نشان از آن داشت و دارد که واکسن‌های ایرانی به مراتب کم عارضه‌تر و چه بسا با قبلیت مصون‌سازی بالاتری بودند.
او البته تاکید می‌کند که هنوز هم واکسن آسترازنکا به رغم عوارض جانبی نادر آن یکی از موثرترین واکسن‌ها در محافظت از جان میلیون‌ها نفر به‌شمار می‌رود و با توجه به گستره تولید و توزیع انبوه آن در 5قاره نقش موثری در مهار همه‌گیری کرونا در بسیاری از کشورها داشته است.
جهانپور به یک نکته دیگر درباره بروز نگرانی در تزریق‌کنندگان این واکسن‌ها هم اشاره می‌کند و می‌گوید: عمده عوارض نادر آسترازنکا محدود به ساعات، روزها و هفته‌های نزدیک به تلقیح بروز کرده و تقریبا برای عموم افرادی که دچار عوارض احتمالی نشده‌اند بعد از ماه‌ها و نزدیک دو سال از زمان تزریق جای نگرانی وجود ندارد. اگر کسی این واکسن را ترزیق کرده و طی ماه‌های گذشته عوارضی نداشته، انتظار بروز عوارض خاص نمی‌رود. معدود موارد عوارض که در ایران به ویژه در جوانان مشاهده شده هم مانع از آن نیست که کماکان این واکسن را واکسنی موفق در پیشگیری از کرونا و مقابله با کوید19 ندانیم.
البته به گفته این پزشک در حال حاضر واکسن‌های مؤثر، بروزرسانی شده و با عوارض کمتری مثل برکت پلاس در ایران داریم که می‌تواند رافع ایمن‌تر و مؤثرتری برای مشکلات بعدی و احتمالی ناشی از سویه‌های جدید کرونا داشته باشد. در عین اینکه باید این روند بروزرسانی و حمایت از استمرار توسعه و تحقیق واکسن‌های ایرانی کرونا حمایت شود و ادامه داشته باشد.
او درباره این که گفته می‌شود، برخی کشورها این واکسن را برای مردم خودشان استفاده نکردند و به ایران هدیه دادند هم می‌گوید: به هیچ عنوان درست نیست، آسترازنکا بعد از سینوفارم چین، دومین واکسنی بود که در بسیاری از کشورها تولید و مصرف شد. سایت‌های متعدد تولید این واکسن در کشورهای مختلف وجود داشت، از جمله ژاپن، کره جنوبی و حتی هند. در اروپا هم علاوه بر بریتانیا در کشورهایی از جمله ایتالیا، مجارستان و آلمان هم تولید این واکسن صورت گرفت. در آمریکای شمالی و لاتین هم به شدت مورد استفاده بود و آمار تزریق آن در هند هم بالا بود.
بیشتر بخوانید
حالا وقت پاسخ به ابهامات کروناست سکته‌های مغزی و قلبی این روزها به واکسن‌های کرونا ربط دارد؟ حذف ۲ واکسن کرونا در ایران خداحافظی با آسترازنکا در ایران کد خبر 848793 منبع: همشهری آنلاین برچسب‌ها واکسن آسترازنکا خبر مهم كرونا در ايران سازمان جهانی بهداشت واکسن کرونا
مدیررسانهای پرسپولیس: سپاهان به جای شکایت بیجا، عذرخواهی کند