به نقل از «باشگاه خبرنگاران»

نگاهی به آیین های سوگواری ماه محرم در قم / از چاووشی خوانی تا مشق شمشیر

تاریخ انتشار: ۲۵ مرداد ۱۴۰۰ | کد خبر: ۳۲۸۲۹۳۰۳

به گزارش خبرنگار  گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از قم، عشق به سید و سالار شهیدان قرن هاست که در دل شیعیان موج می زند و تا به  امروز  عاشقان حضرت برای ابراز ارادت لحظه ای سر از پا نمی شناسند.

امسال هم شور حسینی مردم قم در سایه شیوع کرونا همچنان پا بر جاست؛این جا  هر خانه یک حسینیه ای است برای ابراز عشق و ارادات به حضرت ابا عبدالله الحسین(ع).

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

مردم قم از گذشته های دور به دلیل وجود بارگاه خواهر خورشید هشتم  ، مسجد مقدس جمکران، بقاع امامزادگان  و حضور علما  در این شهر به عنوان عاشقان و محب اهل بیت(ع) شناخته می‌شوند.

تا پیش از ویروس منحوس کرونا  در ماه عزای سید و سالار شهیدان مراسم و آیین های سنتی با اجتماع عظیم در قم برپا می شد و به دلیل وجود اقوام مختلف و ملیت‌های دیگر از کشور‌های همسایه در قم، سبک‌ عزاداری های خاصی  را در گوشه گوشه شهر شاهد بودیم  .

امسال اما  دومین سالی است که در سایه شیوع  ویروس منحوس کرونا آیین ها و سنت های عزاداری که خیل عظیم عشاق حسینی  در قم را کنار هم جمع می کرد  دستخوش تغییر شد.آیین هایی که  ریشه در باورها و و اعتقادات عمیق مردمان کویر به سرور و سالارشهیدان دارد اما  در خاطر مردمانش همواره زنده است.

در این مجال به بیان آداب و رسوم عزاداری ماه محرم در قم خواهیم پرداخت.

اولین مراسم عزاداری محرم حسینی در ایران

 حسن ظاهری،کارشناس تاریخ اسلام در گفت و گو با خبرنگار ما درباره برگزاری اولین مراسم عزاداری حسینی در ایران گفت: بعد از واقعه کربلا نخستین باری که مراسم عزاداری به صورت رسمی باب شد در سال ۳۵۲ و در زمان آل بویه بود.

او ادامه داد:در این سال معزالدوله دیلمی دستور داد در روز عاشورا مردم را جمع کنند، بازار‌ها بسته و خرید و فروش متوقف شد. مردم آب نمی‌نوشیدند و خیمه بر پا کرده و به رسم عزا کرباس می‌آویختند.

این کارشناس تاریخ اسلام عنوان کرد:بعد از آل بویه، زمان سلجوقیان این مراسم کم رنگ و حتی برچیده شد. خوارزمیان و ایلخانان هم رونقی نداشت تا زمان رسمی شدن مذهب شیعه در ایران در دوران صفوی که دوران شکوه عزاداری‌ها بود. سرودن اشعار مذهبی و تعزیه باب شد تا دوره قاجار که ناصرالدین شاه خود را سخت شیفته معصومین به ویژه شهید کربلا نشان می‌داد و عزاداری‌ها با کیفیت شد و پختن غذای نذری از این دوران آغاز شد.

او گفت:با رسیدن دوران پهلوی رضا شاه علاقه‌ای به این مراسم نداشت و دستور توقف آن را داد، اما مردم به صورت پنهانی به ویژه در دهه اول محرم در خانه‌های خود اقدام به روضه خوانی می‌کردند.

عزاداری مردمان قم قدیم  /سنگاب‌خانه با کارکردی شبیه به سقاخانه

سنگاب، کاسه بزرگ سنگی بوده که در معابر، بازار، خانه‏ ها، اماکن عمومی و به ویژه بناهای مذهبی، جهت رفع عطش مردم، کارکردی شبیه به سقاخانه داشته است و معروف­‌ترین و با سابقه‌ترین سنگاب­‌خانه‌هایی که در ایام محرم در قم برپا می‏ شد.

سنگاب­‌خانه مرحوم میرزا محمد فخیمی بوده است که در سال  ۱۳۰۰ شمسی بنیان آن گذاشته شد و مدت سی سال دوام داشت، این سنگاب­‌خانه را ابتدا در جنب حرم مطهر، مقابل میدان آستانه و سپس در محاذی گذر خان برقرار می‏ کردند.

سقاها به وسیله مشک از آب انبار سرداب و دیگر جاها، آب آشامیدنی برای مردم عزادار و دسته‏‌ها تهیه می‌کردند و در ظرف‏‌های مخصوص که سنگاب نام داشت، می‌‏ریختند.

سنگاب‌خانه‌ها، دارای تزئیناتی از قبیل چراغ‏‌های الوان، کتیبه، عکس و شمایل بود و اغلب هیئت‏‌های عزادار، در مقابل این سنگاب­‌خانه به عزاداری و شبیه خوانی می‏‌پرداختند.

او بیان می‌کند: این سنگاب‌ها دارای تزییناتی مانند چراغ الوان، کتبیه و شمایل بود و اغلب هیات‌ها در مقابل این سنگاب خانه‌ها عزاداری می‌کردند.

 گفتنی است اغلب هیئت‌های عزاداری در مقابل این سنگابخانه به عزاداری و شبیه‌خوانی می پرداختند و پس از آنکه در سال ۱۳۲۹ شمسی میرزا محمد فخیمی ازاین محنت سرا به سرای جاویدان شتاب و در صحن مطهر حضرت معصومه (س) مدفون گشت. دیگر سنگابخانه عظمت گذشته خود را نداشت ،و کم کم از رونق افتاد .

 

 سردم و سخنوری در تکایای قم

حسین صادقی،عضو بنیاد قم پژوهی و مدرس گردشگری در گفت و گو با خبرنگار ما گفت :یکی از برنامه‏‌های مهم تکایا در سراسر کشور و به‌خصوص در قم‌، نوحه‌خوانی بوده است. نوحه خوانان مردمانی وارسته و پاک نهاد بودند. آنان در قبال نوحه خوانی، وجهی مطالبه نمی کردند و احتمالاً در شب آخر عزاداری، کله قند، کلاه یا عبایی به عنوان تبرک به آنها می ‌دادند و اکثراً این مقدار را قبول نکرده و می‏‌گفتند نوحه‌خوان برای رضای خدا و احیای شعائر دین می‌خواند نه برای کسب مال و منال.

او ادامه داد:سردم و سخنوری که از یادگارهای دوران صفویه است و مراسم شعرخوانی بوده که به تشکیلات تکایای قدیمی افزوده شده است. یکی از مراسم مهمی بود که خواهان بسیار داشت.

مرشد هر تکیه، سردم را با لوازم هفده سلسله پیشکسوت، آذین بندی نموده، قرآنی با رحل بر بالای آن قرار می‏‌داد و مدخل آن را با قفلی که دو سر زنجیر را به هم وصل می­‌کرد، مسدود می‏‌نمود و در ادامه، به تفصیل وسایلی که در هر سلسله در سردم قرارمی گرفته، اشعاری که در آن خوانده می‏‌شود و حالت‏‌های اجرای آن را به مرحله اجرا درمی آورد.

تکایای مشهور در قم که در آن سردم می‏‌بستند شامل تکیه سنگ‌سیاه ، تکیه چهارمردان، تکیه ملامحمود، تکیه یزدی‏‌ها و تکیه باغ‌پنبه بود.

تکیه‌های قدیمی شهر قم / نذر شامی پزان آسید حسن

راهنمای تاریخ و گردشگری استان قم می‌گوید: در شهر قم تکیه‌ها و حسینیه‌های قدیمی بسیاری وجود دارد از جمله، مدرسه حاج سید صادق روحانی، تکیه شاه خراسان، تکیه آقا سید حسن، تکیه چهل اختران، تکیه شاهزاده حمزه و چهارمردان و هم‌چنین تکیه اشراقی، میدان میر، قلعه عموحسین و آقا حسین گل از جمله تکیه‌های قدیمی شهر هستند که قدمتی بیش از ۱۰۰ ساله دارند.

او بیان می‌کند: این تکیه‌ها مراسم خاص و ویژه‌ای دارند؛ مراسم طوق گردانی میدان میر یا دسته بزرگ چهل اختران در ظهر عاشورا و یا هیئت آقا حسین گل که به مراسمی مانند شامی پزان اقدام می‌کنند.

 این مراسم توسط خانواده آسید حسین انجام می شود که 31 سال قبل  پسرش مجتبی بینایی اش را با نذر و نیاز به دست آورده است.

آیین چاووشی خوانی

یک پژوهشگر و راهنمای تاریخ و گردشگری در استان قم می‌گوید:از سنت‌های قدیمی مردم قم در عزاداری چاووشی خوانی است. این آیین مذهبی و سنتی برای جاودانه ماندن حادثه عاشورا بوده و مردم را از آمدن ماه محرم با خبر می‌کردند کاروانی از شهر‌ها و روستا‌ها حرکت کرده و آمدن ماه حزن و محرم را با ذکر اشعار خاص به مردم خبر می‌دادند. هیات قدیمی و مهم چهل اختران که در قم و در کشور هم جایگاه ویژه‌ای دارد هنوز به این سنت اقدام می‌کند.

او ادامه داد:عزاداری در قم به ویژه در بخش مرکزی و بافت اصلی شهر از گذشته تاکنون سبک سنتی خود را حفظ کرده است از چند روز مانده به ماه محرم مراسم سیاه پوشان تکایا و حسینیه‌ها شروع و گاهی در محله‌هایی چند تکیه و مسجد با هم مراسم را برگزار می‌کنند.

اکرم صادقی عنوان می‌کند: از یک شب مانده به ماه محرم، دسته جات عزاداری از محلات شهر به سمت حرم حضرت معصومه (س) حرکت می‌کنند و با طبل و شیپور و آهنگ، شروع ماه حزن و عزای اهل بیت (ع) را اعلام می‌کنند.

چاووشی خوانی هم مراسمی است که دسته جاتی از محله قدیمی چهل اختران به حالت نوحه خوانی، حزن آلود به سمت حرم حضرت معصومه (س) حرکت می‌کنند.

 

روضه‌های سنتی خاص در خانه های قدیمی قم

از دیگر شیوه‌های عزاداری خاصی که در شهر قم هنوز هم پابرجا است وجود روضه‌های سنتی در خانه‌های قدیمی در بافت تاریخی شهر قم است که هنوز در میان مردم قم جایگاه ویژه‎ای دارد.

صادقی در این باره بیان می‌کند: در شهر قم خانه‌های قدیمی وجود دارند که با وجود یک صد سال از عمر آن‌ها هنوز هم روضه‌های سنتی با مداحی قدیمی درآن برگزار می‌شود که در کل کشور با رونق بیشتری همراه است.

او می‌افزاید: در دهه نخست محرم «خانه حاج مصطفی برقعی» و «خانه «کربلایی تقی»، «خانه صادقی‌ها» و خانه تاریخی زاد و حاج میرزا باقر روحانی تا پایان صفر به صورت «ده روزه» مراسم عزاداری دارند. بین این خانه‌های تاریخی مهم فقط خانه کربلایی تقی است که به دلیل ریزش قسمت تاریخی خانه و هزینه سنگین مرمت به سبک جدید بازسازی شده است، ولی مراسم هنوز سبک سنتی گذشته را داشته و سفره «حضرت قاسم» از مراسم ویژه و قدیمی این خانه هنوز رونق دارد.

 

تعزیه و طبل زنی در قم

یکی از اعضای قم پژوهی درباره رسوم عزاداری در قم می‌گوید: تعزیه خوانی از گذشته در قم رسم بوده است در هیات تجار در مسجد امام حسن (ع) برای نخستین بار در تاریخ قم با الگو گیری از زنجیرزنی تهران باب شد. طبل زنی هم در سپیده دم روز عاشورا برای با خبر کردن مردم از وجود دسته جات عزاداری در شهر به کار می‌رفت و چند نفر جلوی دسته‌ها راه افتاده و عده‌ای خاکستر و عده‌ای گلاب به روی اعضای دسته می‌پاشیدند.

ابوالحسن گرامی می‌افزاید: دسته روحانیون از زمان آیت الله العظمی حائری شکل گرفت وعزاداری آن‌ها به این نحو بود که با سروپای برهنه تربت به سر مالیده و از مدرسه رضویه تا حرم مطهر به عزاداری می‌پرداختند.

در شهر قم به دلیل وجود ملیت‌های مختلفی از جمله کربلایی‌ها و نجفی‌ها و هم‌چنین افغانستانی‌ها و آذری زبانان، لر‌ها و ترک زبانان آیین‌های مختلف عزاداری در این شهر دیده می‌شود. آیین مشعل گردانی، مشق شمشیر نجفی‌ها که قدمتی ۵۰ ساله در قم دارد هم‌چنین حجله گردانی قاسم و چل چراغ‌های حسینیه کربلایی‌ها به همراه مراسم طویریج و خیمه سوزی از دیگر مراسم و سبک عزاداری است افغانستانی‌ها و پاکستانی‌ها هم با سبک زیبای عزاداری خود به غنای عزاداری شهر قم شور و حال خاصی داده اند.

آیین مشعل گردانی نجفی‌های مقیم قم همه ساله نجفی های مقیم قم در شب هشتم، نهم و دهم محرم الحرام دسته طبال و مشعل گردانی سنتی خود که یادآور آتش افتادن به خیمه های اباعبدلله حسین علیه السلام است را از مسجد نجفی‌های بازار گذر خان حرکت داده و به سمت حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه (س) می روند تا در این آستانه مقدسه عرض تسلیت این ایام را به کریمه اهل بیت(ع) داشته باشند.   مشق شمشیر   «مشق شمشیر» آیین سنتی عزاداری اهالی نجف اشرف است که روایت کننده آن است که در شب عاشورای حسینی، حبیب ابن مظاهر اسدی برای آرام کردن حضرت زینب کبری(س) به همراه حضرت اباالفضل عباس(ع) و یارانی که برای دفاع از دین و امامشان مانده بودند به سمت خیمه‌گاه حضرت اباعبدالله الحسین(ع) رفتند.   حبیب ابن مظاهر فریاد زد: «ای گروه بانوان و حرم‌های رسول خدا(ص) این شمشیرهای جوانمردان شماست که سوگند یاد کرده‌اند در غلاف نکنند مگر اینکه گردن دشمنان را بزنند و این نیزه‌های جوانان شماست که قسم خورده‌اند به زمین نیفکنند مگر اینکه به سینه‌های دشمن فرو کنند». در دهه اول محرم الحرام و تا شب هشتم، نجفی‌های مقیم قم با حرکت دسته مشق شمشیر به سمت حرم حضرت فاطمه معصومه(س) به عزاداری می‌پردازند.   ثبت ملی شدن  آیین های تعزیه روستای کاسوا و  چاووشی خوانی روستای نویس

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان قم با اشاره به ثبت ملی شدن  آیین های تعزیه روستای کاسوا و  چاووشی خوانی روستای نویس گفت: چاوشی آواز مخصوص بدرقه یا استقبال از زائران اماکن متبرکه است، رسم چاووشی‌خوانی برای زائرین کربلا یا مشهد از دوره صفویان و قاجاریان مرسوم بوده که در حال حاضر در استان قم به ویژه در روستای نویس هنوز اجرا می‌گردد.

او با بیان این که تعزیه روستای کاسوا یکی از قدیمی‌ترین تعزیه‌ها در این استان است، ادامه داد: هر سال در دهه اول ماه محرم هزاران نفر برای دیدن تعزیه به این روستا سفر می‌کنند، این مراسم از ابتدای ماه محرم شروع می‌شود و در ۱۰ شب ادامه پیدا می‌کند.

انتهای پیام/ش

منبع: باشگاه خبرنگاران

کلیدواژه: محرم 1400 ماه محرم عزاداری حسینی مراسم عزاداری چاووشی خوانی چهل اختران سمت حرم مشق شمشیر شهر قم استان قم ماه محرم خانه ها مردم قم تکیه ها نجفی ها آیین ها

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.yjc.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «باشگاه خبرنگاران» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۲۸۲۹۳۰۳ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

کری‌خوانی فوتبالی عجیب پدر و پسر کشتی‌گیر؛جنگ قرمز و آبی در خانه قهرمان

به گزارش قدس آنلاین، فردین معصومی، کشتی‌گیر مازندرانی سنگین وزن سابق تیم ملی کشتی، در حاشیه مراسم واگذری سهام دو باشگاه استقلال و پرسپولیس ابتدا درباره تماشای کشتی در ماه‌های اخیر گفت: بله کشتی را که همیشه دنبال می‌کنم بخصوص که حالا امیررضا (اشاره به پسرش که کنارش ایستاده) در مسابقات حضور دارد.

معصومی در پاسخ به این سوال که آیا فوتبال را هم دنبال می‌کند و فکر می‌کند کدام تیم قهرمان لیگ برتر خواهد شد گفت: اینکه پرسیدن ندارد، باز هم پرسپولیس قهرمان می‌شود.

معصومی درباره رفتن گل‌محمدی و حضور اوسمار در راس کادر فنی تیم محبوبش گفت: به هر حال این حاصل زحمت آقا یحیی بوده و هنوز نمی‌شود به مربی جدید نمره‌ای داد و بگوییم ایشان کار کرده اما به هر حال هر کسی برای پرسپولیس بزرگ زحمت بکشد هوادار دوستش دارد و ما هم از ایشان تشکر می‌کنیم.
این کشتی‌گیر سابق درباره اینکه با توجه به استقلالی بودن پسرش مشکلی بین آنها ایجاد نمی‌شود، گفت: نه ،به هر حال هر کسی آزاد است یک رنگ و یک تیم را دوست داشته باشد. ما هم برایشان آرزوی موفقیت می‌کنیم. آنها همیشه دوم می‌شوند و آن پایین‌ها هستند و تنور لیگ را داغ کرده‌اند.

در ادامه علیرضا، فرزند کشتی‌گیر معصومی، درباره کری‌خوانی‌های پدرش گفت: من و بابا خیلی در این حال و هواها نیستیم. فقط مهم این است که الان کدام تیم در رتبه اول است و در صدر جدول قرار دارد تا ببینیم آخر فصل چه پیش می‌آید.

اینجا بود که دوباره فردین معصومی  در بین کلام پسرش گفت: البته الان جام نمی‌دهند و جام را آخر فصل می‌دهند.

سپس امیررضا معصومی گفت: امیدوارم همین روند صدرنشینی برای استقلال ادامه داشته باشد.

او درباره شرایط خودش هم گفت: من بعد از مسابقات جام بین المللی  جام یاشاردوغو به تیم جوانان اضافه شدم و امیدوارم بتوانم به کشتی کشورم در رده جوانان کمک کنم. فکر کنم حدود دو ماه دیگر مسابقات آسیایی جوانان برگزار می‌شود و بعد از مسابقات المپیک پاریس هم رقابت‌های قهرمانی جهان را داریم. امیدوارم تیم کشتی ما در مسابقات المپیک پاریس و جوانان ما در جهانی بهترین عملکرد خود را داشته باشند.

او درباره مسابقات انتخاباتی آمریکا که اتفاقات بزرگی در آن رخ داد و کشتی‌گیران به‌نامی حذف شدند و به المپیک نخواهند رفت، گفت: بله، همیشه در سال المپیک یک پوست‌اندازی می‌شود در تیم‌های کشتی دنیا که آمریکا هم از این قضیه مستثنی نبود. ما هم تغییر سرمربی تیم ملی کشتی و آمدن آقای محسن کاوه را به فال نیک می‌گیریم و همان‌طور که در مسابقات آسیایی درخشیدند امیدوارم در المپیک هم بدرخشند. همان‌طور که می‌دانید کشتی همیشه جورکش کاروان ورزشی ایران بوده و امیدوارم در المپیک هم این را به همه ثابت کند.