تاریخ‌نگاری دفاع مقدس؛ جوان اما خوش آتیه
تاریخ انتشار: ۶ مهر ۱۴۰۰ | کد خبر: ۳۳۲۲۸۶۵۲
تاریخ‌نگاری دفاع‌مقدس، با توجه به انبوه اسناد و شواهد تاریخی، می‌تواند یکی از دلچسب‌ترین فضاهای تحقیقاتی را برای تاریخ‌نگاری فراهم آورد؛ فضایی که البته، به همان اندازه دچار چالش و مشکل است!
لابد می‌پرسید این پارادوکس چگونه امکان دارد؟ نباید از یاد ببریم فراوانی سند و شواهد، در کنار بالابردن توان پژوهش و تاریخ‌نگاری، می‌تواند اسباب تحلیل‌های متفاوت و نیز گشوده‌شدن مسیرهای حاشیه‌ای و حتی ناصحیح در روند تاریخ‌نگاری یک واقعه باشد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
تاریخ‌نگاری در حوزه دفاع مقدس، با وجود گذشت سه دهه از پایان یافتن آن، همچنان جوان و نوپاست. دلیل این مسئله را باید اولاً، در ناتمام بون انتشار اسناد این رخداد؛ ثانیاً، در تداوم فضای هیجانی مربوط به آن و ثالثاً در فقدان احساس نیاز درباره این واقعه تاریخی بدانیم.
به شواهد بیشتری نیاز است
با وجود آنکه در این ۳۰ سال، بخش قابل ملاحظه‌ای از اسناد سال‌های دفاع انتشار یافته و مشاهدات شاهدان عینی در قالب کتاب‌های مختلف، در اختیار پژوهشگران قرار گرفته‌است، اما روند انتشار همچنان ادامه دارد و هر سال، بخش‌هایی از این فکت‌های تاریخی در قالب‌های مختلف انتشار می‌یابد که ممکن است محتوای آن‌ها، روند تاریخ‌نگاری و نوع نگاه مورخ به یک واقعه را، از اساس تغییر دهد. نکته دیگر در این بخش، مسئله بهره‌مندی از تاریخ شفاهی است. بخشی از استادان تاریخ و کسانی که در حوزه تدوین متون تاریخی قلم می‌زنند، معتقدند تاریخ شفاهی، با همه مزایایی که دارد، دچار چند نقصان قابل تأمل است؛ نخست اینکه خالص و بی‌غرض نیست و شاهد یا روایت کننده، در بیان ماجرا و نقل دیده‌هایش، جوانب و مصلحت‌هایی را در نظر می‌گیرد که موجب حذف برخی از گزارش‌ها می‌شود؛ گزارش‌هایی که می‌تواند در تحلیل مورخ سخت مؤثر باشد. از سوی دیگر، به ویژه در تاریخ شفاهی دفاع مقدس، با پدیده داستان‌گرایی روبه‌رو هستیم؛ به این معنا که در ثبت خاطرات، محوریت با ادبیات است و نه تاریخ. در این وضعیت، ممکن است خلق فضای داستانی بر ثبت جزئیات اتفاقات رخ داده غلبه کند که در اغلب موارد چنین می‌شود. البته هیچ کس منکر ارزش‌های این آثار که بخش معتنابهی از تاریخ شفاهی دوران دفاع مقدس را به خود اختصاص می‌دهد نیست، اما این حقیقت را که در این آثار، ادبیات و آفرینش اثر ادبی بر ثبت واقعه تاریخی غلبه دارد، اصلاً نمی‌توان نادیده گرفت و به همین دلیل است که پژوهشگران جوان در حوزه مطالعات تاریخ دفاع مقدس، با روایت‌های متعدد، چند وجهی و گاه متناقض روبه‌رو می‌شوند و از آن‌جا که ما در تاریخ، چیزی به عنوان حقیقت نداریم و صرفاً با شواهد سر و کار پیدا می‌کنیم، کشف رابطه شواهد با اسناد مکتوب می‌تواند بسیار حیاتی و البته سخت و چالش برانگیز باشد.
مانعی به نام احساسات
نکته دیگری که می‌توان به عنوان شاهد جوان بودن تاریخ‌نگاری دفاع مقدس آورد، موضوع بسیار جدی غلبه هیجان و احساسات در نقل‌ها، قضاوت‌ها و حتی تحلیل‌های تاریخی است. جامعه ما با واقعه دفاع مقدس و رخدادهای آن، ارتباطی بسیار منسجم و عاطفی دارد. این ارتباط طی چند دهه، به رابطه‌ای تثبیت شده تبدیل گردیده و مردم برای آن ارزش‌های خاص و جلوه‌های ویژه قائل‌اند. به همین دلیل، تحلیل‌های مبتنی بر وقایع تاریخی، خیلی زود رنگ احساسات و هیجانات را به خود می گیرند و همین مسئله، کار تحلیل‌های تاریخی را سخت و با بن‌بست‌های مختلف روبه‌رو می‌کند. عبور از این احساسات و تمرکز بر واقع‌بینی و مرور ماهیت وقایع، رسالتی است که مورخ در این شرایط دارد و با توجه به وضعیتی که به آن اشاره کردیم، عبور از چنین مرحله‌ای، چندان ساده نیست و سبب حرکت کُند روند تاریخ‌نگاری دفاع مقدس و توقف آن در مرحله جوانی شده‌است.
تاریخ هست یا نیست؟!
سومین نکته‌ای که جریان تاریخ‌نگاری دفاع مقدس را در مراحل نخستین حفظ و اسباب بالیدن و بروز ظهور جلوه‌های نوین را محدود کرده؛ نبود احساس نسبت به تاریخ‌نگاری در این عرصه است. برخی از مورخان، اصولاً اعتقادی به تاریخی بودن رویداد جنگ تحمیلی هشت ساله ندارند و معتقدند که باید دست‌کم یک قرن از زمان اتفاقی بگذرد که بتوان به آن رنگ تاریخی زد. این دیدگاه، البته به شدت قابل نقد است؛ اما از یک نظر باید به آن توجه کنیم؛ گذر زمان می‌تواند اسناد و اطلاعات بیشتری را درباره یک واقعه، پیش روی مخاطبان قرار دهد و سطح دقت فرایند تاریخ‌نگاری را ارتقا بخشد؛ اما در مسئله تاریخ‌نگاری دفاع مقدس، ما با معذوریت و محدودیتی جدی به نام تحریفات تاریخی از یک سو و از سوی دیگر نیاز جدی به ارائه تجربیات این رویداد بزرگ، برای بهره‌مندی از دستاوردهای آن، در زمان حال روبه‌رو هستیم. به همین دلیل، باید از این مسئله عبور کرد و تاریخ‌نگاری را در حوزه دفاع مقدس جدی گرفت.
۲ جریان قابل شناسایی
نگارنده به جد معتقد است که هنوز روند تاریخ‌نگاری در حوزه دفاع مقدس، چنان بالنده نشده‌است که بتوان به شناسایی جریان‌های خاص، چنان‌که در مباحث مربوط به تاریخ‌نگاری ایران دوره اسلامی و مانند آن وجود دارد، پرداخت. اما این به معنای نبود تکاپوهای مورخان برای ایجاد جریان‌های قابل شناسایی در این حوزه نیست. به طور کلی در مسیر ایجاد جریان‌های تاریخ‌نگاری دفاع مقدس، دو عرصه متفاوت قابل احصاست؛ عرصه نخست، پرداختن به تاریخ نقلی است؛ عرصه ای که باید آن را روش سنتی تاریخ‌نگاری بدانیم؛ جمع‌آوری و انتشار اطلاعات، بدون اظهار نظر یا تحلیل خاصی. یکی از مهم‌ترین نمونه‌های این جریان تاریخ‌نگاری، مجموعه ۵۰ جلدی «تقویم تاریخ دفاع مقدس» است که با نظارت محمد درودیان، تاریخ‌نگار شناخته شده این عرصه، به سرانجام رسید. در این مجموعه که باید آن را نماد تاریخ‌نگاری نقلی دفاع مقدس بدانیم، رویدادها به ترتیب زمان تنظیم شده‌اند و ارتباط میان آن‌ها مشخص نیست. به دیگر سخن، مخاطب با گنجینه‌ای ارزشمند، به عنوان مواد اولیه یک تحقیق روبه‌رو است که باید با استفاده از دیگر منابع، مانند تاریخ شفاهی و به ویژه اسناد و مدارک مکتوب، درباره آن‌ها به اظهارنظر بپردازد و تحلیل خود را ارائه دهد. با کمی اغماض می‌توان تمام آثار تاریخ شفاهی عرصه دفاع مقدس را هم در همین رده طبقه‌بندی کرد. نمونه‌های متعددی از محصولات این نوع تاریخ‌نگاری، در قالب کتاب‌های کم‌حجم و با رویکرد جزئی‌نگرانه، در مراکز تحقیقاتی شناخته شده‌ای مانند بنیاد حفظ و نشر آثار دفاع مقدس، پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس، مرکز پژوهش‌های دفاع مقدس نزاجا و... تهیه و منتشر شده‌است و بخش عمده‌ای از حدود ۱۵ هزار اثر مربوط به رویدادهای دفاع مقدس، بین سال‌های ۱۳۶۸ تا ۱۳۹۹، در همین قالب انتشار یافته. عرصه دوم، ورود به تاریخ تحلیلی است؛ به این معنا که مورخان با کنار هم قرار دادن شواهد و اسناد، به بررسی اصل وقایع و اظهار نظر درباره آن‌ها بپردازند؛ چالش اساسی در جریان تاریخ‌نگاری دفاع مقدس، مربوط به این عرصه است؛ از آن رو که بر خلاف عرصه نخست، نوع نگاه مورخ به مسائل تاریخی، اعتقادات و ساختارهای جهان‌بینی و ایدئولوژی مورد پذیرش وی و تأثیراتی که از نمونه‌های کار داخل و خارج از کشور می‌پذیرد، بر کیفیت و روش تنظیم و نتیجه‌گیری در محصول نهایی، بسیار مؤثر است. از سوی دیگر، همان‌طور که اشاره کردیم همه شواهد و اسناد مربوط به دوران دفاع مقدس، هنوز در اختیار عموم قرار ندارد یا انتشار پیدا نکرده‌است؛ به همین دلیل، به نظر می‌رسد در حال حاضر، برخی از تحلیل‌ها نتوانند انتظارات را برآورده کنند. برخی انتقادهای جزئی و جدی نسبت به آثار مورخانی مانند جعفر شیرعلی‌نیا، از همین مسئله ریشه می‌گیرد.
یک فرصت طلایی برای تولد مورخان بزرگ
با تمام این موانع و چالش‌ها، تاریخ‌نگاری دفاع مقدس، یک فرصت استثنایی برای پژوهشگران و مورخان جوان است؛ کسانی که شوق ثبت و تولید آثار پژوهشی در حوزه تاریخ را دارند. یک فرصت بسیار غنی که با توجه به گستره اسناد و مدارک و دسترسی راحت‌تر به شواهد، می‌تواند منجر به تولید آثار بسیار فاخر شود. بگذارید مثالی را خدمتتان عرض کنم؛ در میان مقاتلی که درباره تاریخ عاشورا و رویدادهای کربلا به رشته تحریر درآمده است، هیچ‌کدام استناد و ظرفیت مقتل «ابی‌مخنف» را ندارد؛ نویسنده این مقتل، آن را در حدود سال ۸۲ق، ۲۰ سال پس از واقعه کربلا به رشته تحریر درآورد و حتی با تعدادی از حاضران در آن واقعه نیز به گفت‌وگو پرداخت. شرایط امروز مورخان و پژوهشگران جوان ما نسبت به ثبت و تحلیل رویدادهای دفاع مقدس، شبیه به فعالیت ابی‌مخنف برای نگارش مقتل است؛ کاوش‌ها چندان ساده نیست، اما مطمئن باشید کار برای شما، بسیار ساده‌تر از فعالیت تاریخ‌نگاری طی چند نسل آینده خواهد بود. نباید فراموش کنیم نخستین گام برای ایجاد جریان‌های مؤثر تاریخ‌نگاری در دفاع مقدس، جمع‌آوری و انتشار امانت‌دارانه اطلاعات، گزارش‌ها، تاریخ شفاهی و دیگر فکت‌هایی است که می‌تواند مسیر تحلیل را هموار کند. به هر حال، این مسیر، مسیری خوش آتیه است.
منبع: قدس آنلاین
کلیدواژه: دفاع مقدس تاریخ نگاری انقلاب تاریخ نگاری دفاع مقدس تاریخ نگاری همین دلیل تاریخ شفاهی تحلیل ها روبه رو
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.qudsonline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «قدس آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۳۲۲۸۶۵۲ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
ملت ایران توانایی ایستادگی روی پای خود را دارد
به گزارش خبرگزاری مهر، اختتامیه سومین جشنواره ملی «افتخار من» ویژه بیان خاطرات همسران، فرزندان و نوادگان پیشکسوتان دوران دفاع مقدس از ایثارگری و حماسه‌آفرینی‌های آن دوران در سالن قصر شیرین موزه ملی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس برگزار شد.
این اختتامیه با حضور امیر سرتیپ نبی سهرابی جانشین رییس بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، سردار سرتیپ پاسدار نادر ادیبی مدیرعامل موزه ملی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، حجت‌الاسلام والمسلمین حیدر مصلحی رییس سازمان نشر آثار و ارزش‌های مشارکت روحانیت در دفاع مقدس، سردار سرتیپ دوم پاسدار مهدی امیریان رییس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج پژوهش‌های دفاع مقدس کشور، سردار علی‌اصغر محسن‌شیخی جانشین مدیرعامل موزه ملی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، حجت‌الاسلام والمسلمین سید جعفر طباطبایی رییس عقیدتی سیاسی بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس همراه بود.
در ابتدای اختتامیه سومین جشنواره ملی «افتخار من» سردار ادیبی گفت: یکی از وظایف بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس معرفی حماسه‌های جاودان دوران دفاع مقدس برای نسل حاضر و بعدی است. رسالت بزرگی که بر دوش ما نهاده شده این است که تلاش کنیم آنچه به دفاع مقدس تعلق دارد، به نسل جوان منتقل شود. دورانی را پشت سر گذاشته‌ایم که همه دنیا برابر ما قد علم کرده بودند و مجاهدان خدا سد راهشان شدند و موفقیت‌های پی در پی را در دفاع مقدس برای کشور به یادگار گذاشتند. ملت ایران در دفاع مقدس ثابت کرد توانایی ایستادگی روی پای خود را دارد و این اقتدار نشات گرفته از تربیت دینی و اسلامی است.
وی افزود: جهاد در دفاع مقدس مظهر توانایی ملت ایران بود و شخصیت‌هایی در آن بُرهه خلق شدند که سزاوار معرفی شدن به نسل فعلی و آینده هستند. شناخت زحمت‌های جانبازان و کسانی که بر عهد خود وفادار ماندند و در حال تداوم این راه هستند و همچنین حوادث آن دوران، مساله مهمی است که باید به فکر آن باشیم تا عمق اعتقادات جوانان ما نسبت به آن دوران افزایش یابد.
مدیرعامل موزه ملی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس در ادامه سخنان خود گفت: یکی از برنامه‌ها در سازمان پیشکسوتان جهاد و مقاومت، موضوع ایجاد ارتباط عمیق‌تر خانواده‌ها با ایثارگری ایثارگران است. این موضوع کمک می‌کند در جهاد تبیین موفقیت‌های بیشتری کسب کنیم و این جشنواره با همین هدف توسط ادارات کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس در حال انجام است. قرار است امسال نیز فراخوان دیگری از این جشنواره منتشر شود که پیشبرد کارهای آن، همت همه ما را می‌طلبد تا فعالیتی گسترده‌تر صورت گرفته و ملت ایران ارتباطشان با دفاع مقدس بیشتر شود.
سردار ادیبی با اشاره به آثار رسیده به این جشنواره افزود: در پی انتشار فراخوان جشنواره، تولیدات خوبی دریافت کردیم، ولی انتظار ما از استان‌ها بیشتر است. امیدواریم در جشنواره چهارم، شاهد افزایش ارسال آثار باشیم. در مجموع شش هزار اثر شامل فیلم، دستنوشته و داستان به دبیرخانه جشنواره ارسال شده است که در این مراسم آثار برگزیده معرفی و از خالقان آثار به صورت ویدئوکنفرانس توسط ادارت کل بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس در استان‌ها تقدیر به عمل آمد.
کد خبر 6092937
به بهانه تقابل بایرن مونیخ و رئال مادرید؛ گل های کریستیانو رونالدو در آلیانز آرنا / فیلم