مسجدی که از حرم امام رضا(ع) کپی شد/ عظیم‌ترین مسجد چهار ایوانی ایران + عکس
تاریخ انتشار: ۱۵ مهر ۱۴۰۰ | کد خبر: ۳۳۳۱۷۰۲۳
به گزارش خبرنگار تجسمی خبرگزاری فارس، یکی از ویژگی‌های معماری عصر تیموری بهره‌گیری از هندسه است که نمود آن در شکوه و عمودیت بناهای عصر تیموری مشخص است. در دوره تیموری، علوم دقیقه و هندسه به رشد قابل توجهی دست می‌یابد و در معماری جنبه کاربردی پیدا می‌کند و به عنوان یک الگو در ساخت بنا مورد استفاده قرار می‌گیرد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
مساجد چهارایوانی در دوره سلجوقی در ایران متداول شدند که کامل ترین نوع مساجد ایرانی هستند و در جهان اسلام هم به مساجد ایرانی مشهورند. از قرن پنجم و ششم هجری اغلب مساجد ایران یا به چهار ایوانی تبدیل شدند (مانند مسجد جامع اصفهان( و یا از اول به صورت چهار ایوانی ساخته شدند؛ مانند مسجد جامع زواره، مسجد جامع ورامین، مسجد امام اصفهان و مسجدجامع گوهرشاد.
در معماری مسجد، قرینه‌ها محرم یکدیگرند. اگرچه همه چیز در نوعی قرینه‌سازی خاص غوطه‌ور است، اما این قرینه‌سازی، تقارنی خشک و ریاضی‌وار نیست که بر ذهن سنگینی کرده و خود را بر نگاه تماشاگر تحمیل کند. قرینه‌سازی مساجد با تصورات عرفانی و تفکر اعتقادی مسلمانان ایرانی همخوانی دارد. در مسجد گوهرشاد قرینه‌ها بسیارند. چهار ایوان که دو به دو با هم قرینه‌اند، همچنین رواق‌ها و محل قرارگیری کتیبه‌ها و همچنین ایوان شرقی و غربی از حیث نقوش و متقارن هستند.
در دوره تیموریان نماسازی بناها با انواع کتیبه‌ها و با خطوط متفاوت از کاشی به‌صورت معرق، هفت‌رنگی یا کاشی و آجر تهیه و بناهای متعددی به این سبک تزیین می‌شدند.
* ساخت مسجد طی ۱۴ سال
ساخت مسجدجامع گوهرشاد مسجد گوهرشاد مشهد که یکی از مهمترین بناهای دوره شاهرخ تیموری به‌شمار می‌رود، در سال ۸۰۷ هجری به دستور همسر او، گوهرشادآغا (گوهرشاد بیگم) در مجاورت حرم امام رضا(ع) آغاز شد و در سال ۸۲۱ هجری به پایان رسید. معمار آن استاد قوام‌الدین شیرازی، معمار معروف دوره تیموریان بوده که نه تنها کار طراحی و ساخت، بلکه کار کاشیکاری و تزیینات مسجد نیز بر عهده او بوده است.
تقارن در نقشه کلی مسجد جامع گوهرشاد
مسجد گوهرشاد دارای چهار ایوان است. چهار ایوان مسجد به اسامی: ایوان مقصوره (طرف قبله)، ایوان آب (شرقی)، ایوان حاج حسن (غربی) وایوان دارالسیادة (شمالی) مشهور هستند.
ایوان جنوبی و اصلی آن که «ایوان مقصوره» نامیده میشود، سرشار از هنرهای معماری، به خصوص کاشیکاری معرق با نقوش کاشی و آجر، گرە هندسه نقوش، انواع کتیبه‌های خطوط: ثلث، کوفی، نسخ و انواع گلچین، گره و خط معقلی، رسمی‌بندی، نقوش‌بند رومی و بالاخره محراب نفیس و منبر چوبی منبت و گره و هنرمندی درودگران، فوق‌العاده پُرکار است. مقرنس‌بندهای تخته به تخته منحصربه‌فرد، سبب شهرت جهانی این مسجد شده است. پیشخوان‌سازی ایوان از کتیبه‌بندی‌های متعدد و متنو ع است و دو گلدسته منقوش برجسته مدور از ادامە گلدسته‌سازی و به‌خصوص گنبداگون (شکمدار)، با نقوش گلچین معقلی و خطوط بنایی، عظمت مسجد را دو چندان ساخته است.
تنو ع کاشیکاری در معماری تیموری مانع از مقوله طبقه‌بندی جامع آنها به‌صورت انواع کوچک و محدود میشود. اما به‌طور کلی، تکنیک‌های کاشیکاری در این دوران را می‌توان در سه گروه شامل: کاشیکاری منفرد به شکل زیرلعابی، هفت‌رنگ و لعاب نقاشی تک‌رنگ، کاشی معرق و شیوە بنایی تقسیم کرد.
* هشتمین بنای زیبای جهان!
مسجد جامع گوهرشاد به زعم «آرتور اوپهام پوپ» (۱۸۸۱ ـ ۱۹۶۹ میلادی) شرق‌شناس مشهور آمریکایی، هشتمین بنای زیبای جهان محسوب میشود و پیش از او هم «ج.کریستیویلسن» مؤلف «تاریخ صنایع ایران»، این مسجد را در ردیف دوازدهمین بناهای جهان قلمداد کرده بود.
در دوره تیموری تحول تازه‌ای در تزیین بناها به وجود آمد. نقشمایه‌های گیاهی بر طرح‌های هندسی برتری یافت و کتیبه‌هایی به خط ثلث مزین شد. در فضای بین دو ستون صحن نیز محلی برای کتیبه درنظر گرفته‌اند. این کتیبه‌ها که آنها را «کتیبه‌های سردر غرفه‌های صحن» می‌خوانیم، همگی به شیوە معرق اجرا شده است. بخش فوقانی طاق‌نماهای بالا، سطحی افقی و سرتاسری است که دور تا دور صحن را در بر می‌گیرد و همه این فضاها را به هم متصل می‌کند. در این فضا کتیبه‌ای به خط ثلث نوشته‌اند که متن آن آیاتی از قرآن کریم است و در واقع کتیبە اصلی دور صحن خوانده میشود و به قلم شش‌دانگ کتیبه کتابت شده است.
شماری از کتیبه‌های مسجد گوهرشاد که براساس طر ح اولیه بازنویسی شده‌اند، بخش عمده‌ای از کتیبه‌های صحن هستند؛ مثل کتیبه‌های سورە قدر و فاتحةالکتاب بر سردر غرفه‌های شمالی و بخش‌هایی از کتیبە سرتاسری دور صحن و همچنین چند نمونه از کتیبه‌های پایە غرفه‌های صحن با آیاتی از سوره‌های جمعه، البینه و حشر، که «محمدعلی غروی تبریزی» از روی متن‌های پیشین بازنویسی کرده است.
* کتیبه‌های قرآنی مسجد گوهرشاد
آیات قرآنی، یکی از اصلی‌ترین و مهمترین مضامینی هستند که در کتیبه‌های معماری، به ویژه در اما کن مقدس به کار رفته‌اند. مهمترین بستر برای کتیبه‌های مذهبی دور محراب، دور صحن، دور گنبد و گاه دور ایوان است. تقریباً این بخش‌های بنا را با متون مذهبی و به‌ویژه آیات و سوره‌های قرآنی تزیین کرده‌اند. در حاشیه کاشیکاری محراب ایوان مقصورە مسجد گوهرشاد مشهد کتیبه‌ای با مضمون آیةالکرسی به خط ثلث سفید، روی زمینه لاجوردی اجرا شده است. در نقطە مرکزی سقف همین ایوان، آیات سورەه اخلاص با مضمون توحید و یگانگی خداوند نقش بسته است.
از بزرگترین آثار هنری به‌جای مانده از عصر تیموری، کتیبه‌ای است که به خط بایسنغر میرزا در سال ۸۲۱ هجری دور ایوان مقصوره نگارش یافته و از لحاظ مضمون از کتیبه‌های احداثیه-مذهبی این مکان مقدس به شمار می‌رود که آغاز این کتیبه با آیه ۱۸ سورە توبه است و در ادامە متن احداثیە آن به تحلیل از بانیان ساخت مسجد، گوهرشادآغا و شاهرخ تیموری، پرداخته میشود.
محراب ایوان مقصورە مسجد گوهرشاد از طرح‌های مقرنس زیبایی که دور تا دور آن برروی سنگ سبز با خط ثلث سیاه رنگ، آیات ۸۱-۷۸ و ۸۵ سورە اسراء حجاری شده، تشکیل شده است. این کتیبه که به خط ثلث آمیخته به محقق است، بر سنگ سبز مرمر حجاری شده و به جهت تمایز با زمینه به رنگ سیاه درآمده است.
گنبد مسجد گوهرشاد گنبد مسجد گوهرشاد با کاشی به رنگ فیروزه‌ای کار شده و عبارت «لا اله الا الله» بر آن خودنمایی می‌کند. دور تا دور ساقه گنبد مسجد گوهرشاد مشهد، بعد از یک ردیف نقوش هندسی به رنگ‌های زرد، سفید و قرمز، کتیبه‌ای قرآنی شامل آیات ۵۲-۱ سورەه یس، در زمینه لاجوردی و خط سفید ثلث نگاشته شده است.
مناره‌های مسجد گوهرشاد مناره‌های ایوان مقصوره، ویژگی منحصربه‌فردی دارند که از روی زمین آغاز می‌شوند. روی مناره‌ها چهار طبقه تزیینات کتیبه‌ای کار کرده‌اند. یکی از آنها کتیبه‌ای از نو ع طوماری است که زیر مقرنس مناره‌ها کار کرده‌اند و متن آنها آیه‌ای از سورە جمعه است با اجرای کاشی معرق، خط ثلث کاشی زرد بر زمینه لاجوردی در حاشیه بیرونی دور محراب در ایوان مقصوره با کاشی معرق به خط ثلث و کوفی یک کتیبە مذهبی طوماری به‌صورت مادر و بچه (ثلث و کوفی) بخشی از آیات ۲۵۵ تا ۲۵۷ سورەه بقره (آیةالکرسی) با پایان صدق الله العظیم و صدق رسوله الکریم» و خط کوفی آیات ۱۷ تا ۱۹ سورە روم و آیە ۳ سورە حدید و در پایان «نعم المولی و نعم النصیر» وجود دارد.
* کپی‌برداری از حرم امام رضا(ع)
عامر امینی کیاسری در کتاب «بنیان‌های نظری هندسه و تزئینات در معماری مسجد گوهرشاد» می‌نویسد: چنین می‌توان استنباط کرد که معمار در طراحی نقشه مسجد گوهرشاد از الگوی گنبدخانه حرم استفاده کرده است. در اینصورت عرض ایوان برابر با قطر گنبد حرم حضرت رضا(ع) و قطر گنبد ایوان مقصوره برابر با قطر گنبد دارالسیادة باید باشد. با توجه به اینکه حرم حضرت رضا(ع) و مسجد جامع گوهرشاد در دو بازه زمانی مختلف بنا شده‌اند و حدود ۴۰۰ سال اختلاف قدمت دارند، اما کاملاً یکپارچه به نظر می‌رسند، گویا تحت یک الگو پرداخته شده‌اند.
می‌توان اظهار داشت که استاد قوام‌الدین شیرازی از هندسه و تناسبات حرم حضرت رضا(ع) و گنبدخانه آن در ساخت مسجد گوهرشاد پیروی کرده است و هندسه گنبدخانه حرم را مبنایی برای طر ح مسجد گوهرشاد قرار داده است.
انتهای پیام/
منبع: فارس
کلیدواژه: معماری دوره تیموری مسجد گوهرشاد حرم امام رضا
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.farsnews.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «فارس» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۳۳۱۷۰۲۳ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
مسدود شدن میدان امام علی به سمت چهار راه بابا قاسم
رییس پلیس راهور شهرستان اصفهان گفت: مسیر منتهی به چهارراه بابا قاسم به سمت میدان قدس به دلیل ترکیدگی لوله آب تا اطلاع ثانونی مسدود است.
سرهنگ احمد رضا هیرمند افزود: براین اساس هم اکنون در مسیر جنوب به شمال خیابان میدان قدس به سمت چهارراه بابا قاسم محدودیت ترافیکی اعمال شده است.
او از رانندگان خواست برای تردد ار مسیر‌های جایگزین استفاده کنند.
حمله به نمازگزاران در گذره هرات افغانستان/ ۶ نفر شهید شدند