به نقل از «قدس آنلاین»

هیچ غزل حافظ از تعالیم توحیدی و قرآنی خالی نیست

تاریخ انتشار: ۲۰ مهر ۱۴۰۰ | کد خبر: ۳۳۳۶۳۹۴۲

اسماعیل امینی، شاعر و استاد دانشگاه معتقد است در حدود ۴۰۰ شعر حافظ می‌توان نشانی از قرآن را دید و هیچ یک از غزل‌های این شاعر قرن هشتم خالی از تعالیم توحیدی و قرآنی نیست.

امروز بیستم مهر ماه و در تقویم رسمی روز بزرگداشت حافظ است. شمس‌الدین محمد متخلص به حافظ و ملقّب به لِسان‌الغیب از شاعران ایرانی قرن هشتم هجری (حدودا ۷۲۷ تا ۷۹۲) بود.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

او را از بزرگ‌ترین غزل‌سرایان زبان فارسی برشمرده‌اند. برخی گفته‌اند وجه تخلص و شهرت او به حافظ آن است که حافظ قرآن بوده و بسیاری از ابیات او ترجمان مفاهیم قرآنی است.

حافظ‌شناسان در انس داشتن حافظ با قرآن و تاثیرپذیری شعر او از آن اتفاق نظر دارند و معتقدند مهمترین عامل انتخاب واژه حافظ به عنوان تخلص او، حفظ قرآن و انس داشتن با آن است. تاثیرپذیری شعر حافظ از قرآن را می‌توان از دو دیدگاه ساختار و معنا بررسی کرد. ساختار غزل‌های حافظ مانند قرآن، خطی و تک‌مضمونی نیست، یعنی حافظ اسیر یک خط باریک معنایی نیست که ملزم باشد آن را از آغاز تا پایان غزل دنبال کند، بلکه سبک او سیری و دایره‌ای است یعنی در عین حفظ وحدت، به مضامین مختلف می‌پردازد.

استفاده حافظ از معنا و محتوای قرآن سه گونه است. یکی منظوم کردن ترجمه برخی آیات قرآن است مانند آیه ۱۶۴ سوره انعام (و لاتزر وازره وزر اخری) که می فرماید عیب رندان مکن‌ای زاهد پاکیزه سرشت/ که گناه دگران بر تو نخواهند نوشت یا آیه ۱۵۲ سوره بقره (فاذکرونی اذکرکم) که می فرماید گرت هواست که معشوق نگسلد پیوند/ نگاه‌ دار سر رشته تا نگه دارد.

گاهی حافظ از معنای قرآن اقتباس می کند که به معنای اشتمال کلام بر آیات قرآن است؛ مانند آیه هفت سوره نمل (انی انست نارا ساتیکم منها بخبر او اتیکم بشهاب قبس) که می فرماید لمع البرق من الطور و آنست به/ فلعلی لک آت بشهاب قبس. سومین شکل استفاده حافظ از محتوای قرآن، تلمیح به معنای اشاره به قصص قرآنی است. مانند اشاره به داستان سرد شدن آتش بر حضرت ابراهیم (ع) که می فرماید یا رب این آتش که در جان من است/ سرد کن زان سان که کردی بر خلیل.

برخی نیز از این بیت حافظ (عشقت رسد به فریاد ار خود به سان حافظ/ قرآن ز بر بخوانی در چارده روایت)، نتیجه گرفته‌اند که حافظ از استادان علم قرائت قرآن بوده و ۱۴ روایت مختلفِ قرآن را از بر داشته است.

بعضی از علمای شیعه، اشعار حافظ را عرفانی دانسته و او را ستوده‌اند. استاد شهید مرتضی مطهری درباره عرفان حافظ گفته است: دیوان حافظ یک دیوان عرفانی است و در حقیقت یک کتاب عرفان است. بعلاوه جنبه فنی شعر، به عبارت دیگر عرفان است بعلاوه هنر. در میان دیوان های شعرای فارسی دیوان عرفانی زیاد است، اما دیوانی که واقعاً از یک روح عرفانی سرچشمه گرفته باشد یعنی واقعاً عرفان باشد که به صورت شعر بر زبان سراینده‌اش جاری شده باشد (نه اینکه شاعری بخواهد به سبک عرفان شعر گفته باشد)، زیاد نیست.

هیچ غزل حافظ از تعالیم توحیدی و قرآنی خالی نیست

به همین مناسبت با اسماعیل امینی گفت و گو کردیم و نظر او را درباره ارتباط شعر حافظ و قرآن جویا شدیم. امینی (متولد ۱۳۴۲) دانش‌آموخته زبان و ادبیات فارسی در مقطع دکتری، استاد دانشگاه، پژوهشگر ادبیات و شاعر است. وی دبیر علمی نهمین دوره جشنواره بین‌المللی فجر در سال ۹۳، دبیر علمی نخستین دوسالانه ملی غزل (حسین منزوی) و سرگروه بخش شعر اداره کتاب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بوده است. از آثار امینی می‌توان به کتاب‌های جلسه شعر، بوستان بی‌درخت، دلقک و شاعر دربار، خندمین‌تر افسانه و لبخند بر لب شعر اشاره کرد.

امینی گفت: مجموعه تعالیم و مطالعات بزرگان ادب فارسی در سایه آشنایی با معارف دینی بوده است؛ یعنی در گذشته از همان زمانی که در مکتب خانه درس می آموختند، با قرآن نیز آشنا می شدند و زمانی هم که دوره عالی آموزش را طی می کردند، با مباحث کلامی و اصول آشنا می شدند و آنها که اهل ادبیات بودند، درباره بلاغت قرآن کریم نیز آموزش می دیدند.

نظام اعتقادی حاکم بر تعالیم بزرگان ادبیات در سایه قرآن بود

وی افزود: علاوه بر آن کسانی که اهل سواد بودند، با قرآن کریم نیز انس داشتند. یعنی ناگزیر هم باید زبان عربی را خوب بلد می‌بودند چون زبان عربی، زبان آموزش دوره عالی بوده و هم انس با قرآن داشته باشند. حافظ نیز به صورت خاص این گونه بوده است. یعنی حافظ، کل قرآن در ۱۴ روایت و تمام قرائت های مختلف معتبر قرآن کریم را بلد بوده است.

این استاد دانشگاه ادامه داد: بنابر این آنچه در شعر حافظ به عنوان تاثیرپذیری از قرآن کریم است، فقط در حد چند اشاره نیست و گاهی تصویرها اینگونه است که مثلا چشم حافظ زیر بام قصر آن حوری سرشت، شیوه جنات تجری تحتها الانهار داشت. حافظ در این تشبیه قرآن کریم از تصویر تغزلی استفاده کرده است؛ ولی نکته مهمتر از مساله تاثیرپذیری زبانی و بلاغی و استفاده از تعابیر قرآنی این است که نظام اعتقادی حاکم بر تعالیم بزرگان آن دوره در سایه قرآن بوده است و به همین دلیل در تمام غزل های حافظ نشانی از قرآن را می بینیم.

وی افزود: نکته جالب این است که در دوران قبل از انقلاب که دوره رواج اندیشه های روشنفکری و چپی بود همچنین در سال های بعد از انقلاب چند نفر تلاش کردند که نشان دهند حافظ به گونه ای نسبت به فرهنگ دینی عصیانگر بوده یا حتی برخی حافظ را به عنوان ملحد و منکر مبدا و معاد معرفی کردند و این مساله بسیار شگفت انگیز است؛ یعنی شاعری را عصیانگر و ملحد خواندند که هیچ‌یک از غزل هایش از تعالیم توحیدی و تاثیر قرآن کریم خالی نیست.

امینی اضافه کرد: مشخص نیست این افراد با چه سواد و فهمی اشعار حافظ را خوانده اند که به خیال خود از اشعار حافظ، شورشگر و عصیانگر را درآورده اند. البته کسانی که حافظ شناس و صاحبنظر هستند و تبحر دارند اعتنایی به این حرف ها ندارند.

جامعیت و تاویل‌پذیری؛ دو خصوصیت شعر حافظ

وی منشا اصل بلاغت را قرآن دانست و گفت: بلاغت در سایه قرآن کریم به‌وجود می آید. چون عده ای از اهل سخن که جاذبه زیبایی های کلامی و بیانی قرآن را می بینند، برای این که دلیل اعجاز کلامی قرآن را نشان دهند، مطالعاتی را شروع می کنند که منجر به آفرینش علم بلاغت می شود. یعنی قرآن علاوه بر مباحث محتوایی و ابلاغ پیام وحی به لحاظ زیبایی ظاهری نیز توجه اهل سخن را به خود جلب می کرده و به همین دلیل بخش مهمی از هنر شاعری تحت تاثیر تعلیماتی بوده که از قرآن می گرفتند و علم بلاغت نیز حاصل مطالعه در باره اعجاز کلامی قرآن است.

این استاد ادبیات افزود: شاعران دیگری نیز در طراز حافظ هستند؛ ولی جامعیت شعر حافظ و گزیده کاری او سبب امتیاز او شده است. حافظ دوستی به نام محمد گل اندام داشته که با نظر حافظ تعدادی از شعرهای او را نگه داشته و آثار معمولی و متوسط را حذف کرده و از میان همه اشعارش حدود ۴۰۰ شعر را نگه داشته است.

وی افزود: دلیل دیگر امتیاز حافظ این است که غزل های حافظ جامعیت دارد و موضوعات آن تکراری نیست. مجموعه ای از آنچه فرهنگ و اندیشه و عواطف ما ایرانی ها را شکل می داده در شعر حافظ اینگونه بیان شده است. اگرچه هر کدام از بزرگان ویژگی های خود را دارند. مثلا نظامی، عطار و مولوی در غزل عاشقانه یا سعدی، همه از قله های شعر فارسی هستند اما این که حافظ محبوبتر است نکته ای است که در حدود صد سال اخیر در کشور ما غالب شده در حالی که قبلا بیشتر اشعار سعدی و غزل های عطار بر زبان مردم بوده است.

امینی گفت: یکی از دلایل مهم آن این است که شعر حافظ به دلیل شگردهای بیانی بسیار قابل تاویل و تفسیر است. اشعار حافظ به گونه ای است که انسان تصور می کند بیانگر احوال خودش است و به گونه ای می توان گفت آینه ای است که تصویری از انسان را نشان می دهد.

    تشبیهی در نامه های عین القضات (همدانی، عارف و نویسنده قرن پنجم و ششم هجری) است که می گوید کسی که شعر می گوید مانند کسی است که سطحی را صیقل می دهد تا آینه ای را بسازد و اولین بار تصویر آینه ساز را نشان می دهد ولی وقتی آینه ساز کنار می رود هر کسی جلوی آینه قرار می گیرد تصویر خودش را می بیند.

شعر حافظ نیز انعکاس دهنده احوال عاطفی و روحی انسان هاست و به همین دلیل هم وقتی دهان باز می کند، افراد احساس می کنند آن دنیایی که حافظ از آن سخن می گوید برای آنان نیز مانوس است.

منبع:

انتهای پیام/

منبع: قدس آنلاین

کلیدواژه: غزل حافظ قرآن اشعار حافظ قرآن کریم شعر حافظ

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.qudsonline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «قدس آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۳۳۶۳۹۴۲ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

اندیشه‌های قرآنی رهبر معظم انقلاب تبیین و نشر داده شود

رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بر ادامه و احیای رویکرد تفسیری امام خامنه‌ای در میان فرهیختگان قرآن پژوه تأکید کرد. - اخبار استانها -

به گزارش خبرگزاری تسنیم از قم، آیت‌الله سیدهاشم حسینی بوشهری امروز در کنگره بین المللی اندیشه های قرآنی حضرت آیت الله خامنه ای و اجلاسیه اساتید معارف اسلامی سراسر کشور که در دانشگاه معارف اسلامی قم در حال برگزاری است، ضمن تبریک روز معلم و تجلیل از یاد و خاطره استاد شهید مطهری، با اشاره به روایتی از امام هادی علیه السلام در رابطه با جایگاه قرآن در تجلی زندگی مومنانه اظهار داشت: با این که همواره معارف قرآنی در مسیر تحقیق، پژوهش و ترویج و نشر و بسط قرار دارد، همچنان شادابی و طراوتش حفظ و روز به روز بر آن افزوده می شود.

وی با تاکید بر اینکه خداوند متعال قرآن را به گستره فراگیر تمام زمان ها تا روز قیامت نازل کرده است، گفت: امام هادی علیه السلام در پاسخ به این سوال که چه سرّی است که قرآن هر چه بیشتر خوانده و بحث شود، بر تازگی و طراوت آن افزوده می شود؟ فرمودند: چون خداوند تبارک و تعالی، آن را تنها برای زمانی خاص و مردمی خاصّ قرار نداده است. از این رو، در هر زمانی و برای هر مردمی، تا روز قیامت، تازه و باطراوت است.

آیت الله حسینی بوشهری ضمن اشاره به اهمیت تبیین، توضیح و نشر اندیشه های قرآنی رهبر معظم انقلاب از دست اندرکاران برگزاری این کنگره تشکر کرد و افزود: امامین انقلاب بر این موضوع تصریح داشتند که با انس با قرآن و تامل در آیات الهی، از زاویه نگاه قرآن می شود به دل ها راه یافت و در دل ها نفوذ کرد.

وی ضمن تأکید بر ادامه و احیای رویکرد تفسیری امام خامنه‌ای در میان فرهیختگان قرآن پژوه به نوع نگاه قرآنی رهبر معظم انقلاب به موضوعات متعدد اجتماعی اشاره کرد و گفت: رویکرد قرآنی رهبر معظم انقلاب پیش از انقلاب و بعد از انقلاب متفاوت بوده، و تفسیر آیات الهی را مبتنی بر اقتضائات و شرایط روز مورد توجه قرار دادند.

آیت الله حسینی بوشهری تفسیر حضرت آیت الله خامنه ای از قرآن را تفسیر اجتهادی دانست و گفت: ایشان از رهگذر عقل و خرد ضمن تفسیر قرآن به قرآن، آیات الهی را مبتنی بر روایات اسلامی تفسیر کردند.

رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم تصریح کرد: رویکرد قرآنی رهبر معظم انقلاب از یک جهت اجتهادی و از جهتی متناظر با موضوعات زمان است.

وی بر اهمیت پایش همه جانبه اندیشه های قرآنی رهبر معظم انقلاب تاکید و بیان کرد: برخی از اساتید در بررسی کلمه به کلمه و جمله به جمله تفاسیر امام خامنه ای، نکات بدیعی را در رابطه با روش و گرایش تفسیری و قواعد آن ارائه کردند.

آیت الله حسینی بوشهری تدبر در قرآن را از مهمترین نکات پیش از تلاوت قرآن دانست و اظهار داشت: شأن پیامبر شأن تبیینی نسبت به آیات قرآن بود؛  لذا در تدبر به قرآن باید در عین توجه به محکمات، معنای متشابهات را در مسیر ارجاعات علمی قابل قبول استخراج کرد.

وی با بیان این که تفسیر قرآن باید به گونه ای باشد که خواص بپسنند و عوام بفهمند، خاطرنشان کرد: تفسیر قرآن به قرآن رهبر معظم انقلاب همچون سیاق علامه طباطبایی متاخذ از «القرآن یفسر بعضه بعضا» است؛ لذا کسی که می خواهد یک آیه تفسیر کند، باید به سایر آیات قرآن اشراف داشته باشد تا گمراه نشود و به بیراهه نرود.

رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در بخش دیگری از سخنان خود ضمن ارائه تشریحی از تفسیر قرآن به قرآن، به مصادیقی از آیات الهی که مکمل و مفسر دیگر آیات هستند، اشاره و به تبیین برخی از ملاک های زندگی مومنانه از نگاه قرآنی پرداخت.

آیت الله حسینی بوشهری با بیان این که باید به دغدغه های اجتماعی جامعه پرداخت و خود را محصور در احکام فردی ننماییم، تصریح کرد: باید با رویکرد هدایتی و تربیتی وارد میدان تجلی احکام اجتماعی  شده، راه حل ها را از بند بند آیات قرآنی اتخاذ کنیم.

وی قرآن را نسخه شفابخش، موعظه گر، هدایت آفرین و رحمت بخش برای مومنان دانست و افزود: کسی که تحت تاثیر موعظه قرآن قرار گیرد، زنگارها از دل زدوده شده، زمینه هدایت فراهم خواهد شد؛ و کسی که مشمول هدایت شود، مشمول رحمت الهی خواهد بود.

آیت الله حسینی بوشهری با تأکید بر این که نگاه قرآنی رهبر معظم انقلاب را نباید در چند جلد مکتوب خلاصه کرد، خاطرنشان کرد: بحث های تفسیری رهبر معظم انقلاب با راه و سخن ایشان عجین شده است؛ به گونه ای که هرجا سخنی می گویند، مبتنی بر نکته سنجی های دقیق و عمیق معارف قرآنی است.

رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ضمن اشاره به جایگاه سنت های اجتماعی جوامع در نگاه قرآنی، شبهه زدایی از معارف قرآنی در اذهان مخاطبان را یکی از سیره های تفسیری رهبر معظم انقلاب دانست.

وی به تبیین مصادیقی از نحوه پاسخگویی رهبر معظم انقلاب به شبهات مبتنی بر نگاه قرآنی پرداخت و با تاکید بر این که زندگی حقی همگانی است، گفت: اینگونه نیست که یک عده ای هر کاری دلشان خواست انجام دهند و از دیگران بخواهند که ساکت بمانند، نمی شود که رژیم صهیونیستی بزرگترین  جنایات را رقم بزند و در مقابل پاسخ حق دفاع فلسطینیان، رویه محکومیت را در پیش گیرند.

انتهای پیام/