زیست مردمی پیامبر اعظم(ص)

چه این که وی به عنوان فیلسوف ، فقیه، مفسر ، عارف و..در همه آثارشان بوضوح دغدغه نوآوری و ابداع را می‌بینیم حتی در آثاری که برای مبتدیان فلسفه نوشته‌اند چون بدایة‌الحکمة و یا برای عموم چون شیعه در اسلام و یا قرآن در اسلام مطالب تازه و فرم جدید کاملا دیده می‌شود.
کتاب سنن النبی گونه دیگری است. آن گونه که علامه طباطبایی در تقریظ بر چاپ اول کتاب نوشته‌اند این کتاب در حوالی ۱۳۵۰هجری قمری تدوین شده است، آن زمان در نجف بوده‌اند و در سنین حدود ۴۳ سالگی(ایشان متولد ۱۳۲۱ه.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

ق هستند) و چهار سال قبل از بازگشت به ایران و تبریز.
این کتاب از همان تاریخ در نوشته‌های خطی ایشان بود و در جلد ششم المیزان در بحث: ادب انبیا ۱۸۳ روایت نقل می‌کنند و به این رساله خطی ارجاع می‌دهند.
اما بالاخره  ایشان در سال  ۱۳۹۱ه.ق.  اجازه نشر آن  را به جناب آقای شیخ محمدهادی فقیهی می‌دهند و در سال ۱۳۵۴ه.ش  با تقریظ علامه طباطبایی در دارالکتب اسلامیه به چاپ می‌رسد.
کار ایشان علاوه بر ترجمه اثر ، افزودن روایاتی بود که ایشان در تحقیق و تتبع گردآوردند و  پس از رؤیت علامه و نظر ایشان به عنوان ملحقات بر اصل اثر افزودند. اصل کتاب ۲۱باب و ۴۱۱ حدیث و ملحقات ۲۳ باب و ۵۰۷ حدیث است که کلا ۹۱۸ حدیث در این کتاب آمده است .
به سخن نخست برگردیم که خواننده این اثر علامه طباطبایی را در مقام یک محقق نمی‌بیند بلکه ایشان در چهره یک محدث که به گردآوری و طبقه‌بندی روایات همت گمارده، مشاهده می‌کند، کاری که علامه دیگر تکرار نکرده است حتی اگر او به پاورقی مجلدات نخستین بحارالانوار می‌پردازد، باز در مقام تحقیق و درایة‌الحدیث است اما کتاب سنن النبی صرفا گردآوری محدثانه است.
در پاسخ این سوال مقدمه کتاب اشاره ای گویا دارد. ایشان روایتی از امام صادق(ع) نقل می‌کنند : 
إنی لاکره للرجل آن یموت و قد بقی خلة من خلال الرسول لم یٱت بها
ناگوار می‌دارم که کسی جان دهد و سنتی از سنت‌های پیامبر(ص)  را بجا نیاورده باشد.

این تکلیف و روایاتی مشابه، ایشان را برآن داشت که شآن یک محدث را برگزیند و با تتبع از ۶۰ منبع روایی و طبقه‌بندی روایات در ابواب و موضوعات  زیست پیامبرگونه را بیاموزد و بیاموزاند.
به مناسبت ایام میلاد نبوی به چند موضوع  به استناد روایات منقول در  این اثر می‌پردازم. و همانطور که گفته شد کتاب سنن النبی صرفا نقل و طبقه‌بندی روایات است و توضیحات از نویسنده این متن است.

زیست با مردم

پیامبر چه در مکه و چه در مدینه یک شخصیت ممتاز و متمایز بود. در مکه از قریش و نوه عبدالمطلب  و در مدینه شخص اول و این همه جدای از شأن رسالت او بود. اما روایات متعدد در این اثر تصویری از پیامبر ارایه می‌کنند که هیچگونه تمایزخواهی در او دیده نمی‌شد.
پیامبر فرمود:
خمس لاادعهن حتی الممات الاکل علی‌الارض مع‌العبید و رکوبی مؤکفا و حلبی العنز بیدی و لبس الصوف و التسلیم علی الصبیان  (سنن النبی، ح۵۴)
پنج خصلت را تا زمان وفات رها نمی‌کنم: در کنار بردگان روی زمین بنشینم و با آنان غذا بخورم، بر الاغ بی‌پالان سوار شوم( که اشراف ننگ می‌دانستند)به دست خودم شیر بز بدوشم و پشمینه بپوشم و به کودکان سلام کنم.
این بخشی از خصائل نبوی بود که به ایشان زیست عادی می‌داد. او هیچگاه نخواست در چهره یک شریف دنیوی و یا معنوی از مردم خویش دامن بگیرد، همان می‌کرد که عامه مردم چونان می‌کردند. هیچ امتیازی عرفی و دینی برای متفاوت زیستن برای خویش قائل نبود.
در روایت دیگر در همین اثر می‌خوانیم:
و لا یمنعه الحیاء آن یحمل حاجته من السوق الی اهله( سنن النبی،ح۵۲)
پیامبر(ص) نیازهای خویش را از بازار  می‌خرید و خودش آن را به خانه  می‌آورد و بهیچوجه از آن احساس خجالت و شرمندگی نداشت.
این که بزرگ قریش و فرمانروای مدینه و رسول خاتم چونان مردم کوچه و بازار زیست کند و  تسلیم توقعات تمایز طلبانه نشود و از مردم بودن و با مردم زیستن شرمندگی احساس نکند.
همه این رفتارها بود که ایشان را چنین ساخته بود:
خفیف المؤونه کریم الطبیعه جمیل المعاشره (همان)

 گره‌گشای مردم
برخی با  نه گفتن و حتی گره زدن زندگی می‌کنند و پیامبر نه گفتن را در برابر درخواست‌ها نمی‌شناخت
و ماسئل شیئا قط فقال لا (همان،ح۵۹)
از او هیچگاه درخواستی نشد که پاسخ منفی دهد.
در ادامه آمده است: اگر از او درخواستی می‌شد جواب رد نمی داد یا به آن چه میسور بود راضی‌اش می‌کرد.

 رفیق مردم
او  چه در دورانی که در مکه بود و یاران اندک داشت و چه آن گاه که هزاران صحابی در مدینه داشت، چنین بود:
اگر سه روز یکی از یاران را نمی‌دید از او می‌پرسید، اگر می‌گفتند که به سفر رفته برای او دعا می‌کرد و اگر می‌گفتند که در شهر است به دیدار او می‌رفت و اگر می‌گفتند مریض است از او عیادت می‌کرد. (همان،ح۷۱)

کرامت مردم
پیامبر(ص) دغدغه‌مند کرامت انسان بود، او جاهلیت روزگار خویش را تنها در بت‌های آویخته برکعبه نمی‌دید بلکه کار اصلی خویش را در مبارزه با بت‌های ذهنی می‌دید که جسم و جان انسان را تحت فشار خویش داشتند: بت‌های اشرافیت، قدرت، منصب، جنسیت، سن و.. او این بت‌ها را مانع درک و وصول به مقام خلافت و کرامت انسان می‌دانست و با تعالیم خویش و بیش از آن با رفتار سنت‌شکنانه خویش کوشید تا این بت‌های ذهنی را فروریزد.. از این رو آداب و رفتار او بر طبق عرف زمانه نبود، با آن که بزرگ‌زاده، نجیب مکه، رسول خدا و حاکم بود، در سلام پیشگام می‌شد، برای او مهم نبود که فرد مقابل ثروتمند است یا تهیدست ، پیرمرد و میانسال است یا جوان و خردسال، مرد است یا زن و.. 
ویسلم علی من استقبله من غنی و فقیر و کبیر و صغیر و.(سنن النبی، ح ۵۲)  
پیامبر (ص) چنان دامنه‌ای را در این مواجهه داشت که نه تنها در سلام که در دست دادن نیز چنین بود، مقید بود که در دست دادن نیز چنین کند و بین دست کارکرده و زجردیده فقیر و کارگر و دست ناز پرورده فرق نگذارد:
و یصافح الغنی و الفقیر (همان)
او تنها به این بسنده نداشت با هرکه مصافحه می‌کرد و دست می‌داد، دستش را رها نمی‌کرد تا طرف مقابل دست بر آرد. این رفتارهای  به ظاهر ساده ولی  مخالف پروتکل‌های زمانه برای أن بود که بت‌های ذهنی را بشکند و کرامت انسان را به یاد بیاورد.
او در زمانه‌ای که فرمانروای مدینه و سپس بخش‌هایی مهم از حجاز بود، به شیوه های گوناگون این مسیر را تداوم و تحکیم کرد. نوشته‌اند که مجلس او بالا و پایین نداشت و یاران گرداگرد می‌نشستند و اگر نا آشنایی می‌آمد و وارد مسجد نبوی می‌شد، در غیر حال خطابه و نماز نمی‌توانست حدس بزند که کدامین شخص پیامبر خداست. او در رعایت عدالت و کرامت انسانی به این گونه مراعات اکتفا نداشت: 
کان رسوال‌الله یقسم لحظاته بین اصحابه. فینظر الی ذا و ینظر الی ذا بالسویه (همان، ح۶۰)
پیامبر مواظب بود که نگاه‌هایش را بین یاران خود پخش کند، گاه به این و گاه به آن بنگرد و با مساوات کامل نگاه خود را توزیع کند.
این گونه تقیدات سخت‌گیرانه تنها در محیط بیرونی نبود در روابط فردی و محیط درونی هم چنین بود.رابطه ایشان با انس‌بن‌مالک که خدمت ایشان را داشت، شنیدنی است. او می‌گوید که ۹ سال در خدمت ایشان بودم و هرگز در این ایام به من نگفت که چرا فلان کار را نکردی وهرگز به کارهای من ایراد نگرفت (همان، ح۷۳)
شاید در نظاره اول ، این گزارش اغراق آمیز به نظر آید اما سلوک پیامبر آن بود تا قواره‌ها وکلیشه های بت‌های ذهنی را بشکند و هرگونه رابطه‌ای که مقام انسانیت را خدشه‌دار سازد، درهم بریزد. براین اساس مواظبت‌های ریز و درشتی داشت . از جمله این که سلوک نجیب‌زادگان آن بود که تنها در مسیر نباشند و خدم و حشم همراهی‌شان کند. این مرام نشان شکوه و شوکت ایشان بود و مایه خفت و تحقیر همراهان. پیامبر آن را برنتافت و مقید
 بود که اجازه ندهد که کسی در مسیر با ایشان و در کنار ایشان باشد
و کان لایدع احدا یمشی معه (سنن النبی،ح۶۸)
هم چنین رسم جاهلیت عربی آن بود که تنها بزرگان کنیه داشتند و دیگران یا فقط اسم و لقب داشتند و یا حداقل به کنیه خوانده نمی‌شدند، اما پیامبر اصرار داشت که همگان کنیه داشته باشند و در سیره ایشان می‌گویند:
وکان یدعو اصحابه بکناهم اکراما لهم(همان،ح۷۵)
شیوه پیامبر آن بود که برای رعایت کرامت انسانی اصحاب خویش، آنان را به کنیه بخواند.
این گونه ملاحظات  به ظاهر کوچک اما بزرگ شاکله بت‌های مرتفع و عمیق ذهنی را درهم می‌شکست. ایشان پیش‌درآمد و پیشانی عدالت را مسأله کرامت انسانی را می‌شناخت و به آن اهتمام می‌داشت. این نکات ظریف اما مهم تمام شدنی نیستند تنها به به یک نکته دیگر اشاره می‌کنم.
در کتاب سنن النبی می‌خوانیم که مکرراً نوزادان یا کودکان خردسال را پیش ایشان می‌آوردند تا آنان را به دعا و..متبرک کنند، پیامبر أنان را دربرمی‌گرفت و در دامن خویش می‌نشاند:تکرمة لاهله تا خانواده‌اش را مورد تکریم خویش قرار دهد. اما گاه در این احوال کودکان نمی‌توانستند خود را نگاه‌دارند و ادرار می‌کردند، ناظران برمی‌آشفتند و بانگ برمی‌آوردند ، اما پیامبر أنان را ساکت می‌کرد و می‌فرمود بگذارید کودک کار خود را به پایان ببرد. پس از آن با آرامش کامل دعا و یا نامگذاری خویش را انجام می‌داد . در ادامه روایت می‌خوانیم:
و یبلغ سرور اهله فیه
و شادمانی خانواده کودک به نهایت می‌رسید ، چه این که احساس نمی‌کردند اندک کدورتی از این اتفاق در او پدید آمده باشد.
این رفتارها و صدها رفتار مشابه  سیره مداوم و مستمر او بود که مباد فاصله‌های ذهنی به بت‌های ذهنی بینجامد و اگر تبر ابراهیم بردوش اوست، او چونان جد خویش بایست بت اکبر را واژگون کند. بت‌هایی که انسان‌ها را خوار و خفیف و بی هویت می‌خواستند و می‌ساختند.

و در پایان آن چه در این دو مکتوب گزارش شد تنها اشاراتی به  خوی و خصایل مردمی بود که او در سیره عملی ملتزم به آن بود. واگویه این تعالیم ممکن  است که فاصله‌های موجود با این تعالیم را به یاد أورد  و آزردگی و اعتراض و خشم را بهمراه داشته باشد، اما چه باک که بخشی مهم از ماندگاری  دینداری  به آن بود و هست که همین فاصله‌ها به یادمان بیاید تا شرمگین مسلمانی خویش باشیم.

کد خبر 1566574

منبع: خبرآنلاین

کلیدواژه: سیدعباس صالحی اخلاق دین کتاب سنن النبی کرامت انسان

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.khabaronline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «خبرآنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۳۴۷۷۷۸۰ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

کنگره جهانی امام رضا(ع) رسانه‌ای برای بیان ظرفیت جهانی شدن سیره و آموزه‌های رضوی

دکتر احد فرامرز قراملکی، مدیر عامل بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی:ائمه(ع) همانند وجود نازنین پیامبر گرامی اسلام(ص) واسطه‌ای میان وحی الهی و کلام خداوند با مردم هستند. این هویت واسطه‌ای پیامبر(ص) و انبیا(ع) در اساس با چیزی که آن را رسانه می‌دانیم، مشترک است.

رسانه؛ هویت واسطه‌ای دارد همان گونه که ائمه(ع) و پیامبر گرامی(ص) واسطه مقدسی میان امر قدسی و انسان‌ها هستند. ائمه(ع) و پیامبر گرامی(ص) با توجه به اینکه بخشی از وحی هستند به معنای اعم کلمه، چون وحی در مفهوم کلام اسلامی فقط قرآن نیست. قرآن وحی نازل است و ائمه(ع) و پیامبران الهی وحی ناطق هستند و وحی به معنای اعم، همه این موارد را شامل می‌شود. وحی در معنای اعم یعنی کلام الهی و سنت پیامبر(ص) و سنت ائمه(ع) نیازمند واسطه‌ای هستند که این واسطه بتواند پیام این وحی به معنای اعم را به مخاطبان امروزی برساند. علاوه بر آن ایجاد رغبت کرده و اقبال ایجاد کند و پذیرشی را بیافریند، این امر یعنی رسانه.

بنابراین می‌توان نتیجه گرفت امروز رسانه میان وحی به معنای عام بین ائمه(ع) و پیامبر(ص) با مردم همان هویت واسطه‌ای را ایفا می‌کند که در اصل ائمه(ع) میان خدا و مردم این واسطه بودن را ایفا می‌کردند. این نشان می‌دهد رسانه در ایجاد تعامل و ارتباط بین مردم در عرصه‌های مختلف و سنین گوناگون و ذائقه‌های مختلف و ارتباط با ائمه(ع) وظایف مهمی دارد و شاید کمتر چیزی به اندازه رسانه بتواند در ایجاد این ارتباط مؤثر سهیم باشد.

در بحارالانوار روایتی از پیامبر خدا(ص) در مورد یتیمان آل محمد(ع) آمده که حضرت فرموده است: «از یتیمی که پدرش را از دست داده سخت‌تر، یتیمی کسی است که از امام خود بریده شده و توان دسترسی به او را ندارد و حکم مسائل دینی مورد ابتلایش را نمی‌داند. بدانید هر کس از شیعیان ما به علوم ما آگاه باشد، این شخصی که به شریعت ما آگاه نیست و دسترسی به ما ندارد، همچون یتیمی است در دامان او. بدانید هر کس او را هدایت و ارشاد کند و شریعت و احکام ما را به او بیاموزد، در جمع بهشتیان برین با ما خواهد بود». در همین راستا بافضیلت‌ترین تکفل یتیم، آن سرپرستی‌ای است که از یتیم اهل بیت(ع) سرپرستی کند. رسانه می‌تواند به سرپرستی ایتام اهل بیت(ع) کمک کند به این معنا که ایتام اهل بیت(ع) را زیر حمایت خود آورده و آن‌ها را به اهل بیت(ع) برگرداند.

در همین راستا، کنگره جهانی امام رضا(ع) که رخدادی عظیم و جهانی است و مجموعه همایش‌هایی درباره امام رضا(ع) و اهل بیت(ع) را در برمی‌گیرد، با هدف حرکتی علمی، فرهنگی و تحقیقاتی در زمینه شناختن و شناساندن ائمه معصوم(ع) به ‌ویژه امام رضا(ع) به جهانیان بیشتر از چهار دهه است که شروع به فعالیت کرده است. البته نخستین کنگره جهانی سال 1363 برگزار و تا سال 1372 سه کنگره دیگر در سطح بسیار بالا و با حضور اندیشمندان، علما، فضلا و مراجع تقلید عظام از سراسر جهان برگزار شد. این کنگره پس از توقفی 30 ساله و با تأکید تولیت محترم آستان قدس رضوی آغاز به کار کرد و پس از پشت سر گذاشتن چندین پیش‌نشست در داخل و خارج از کشور، هفته آینده و همزمان با دهه مبارک کرامت پنجمین دوره آن برگزار می‌شود و امید آن داریم کنگره‌های بعدی هم هر دو سال یک بار برگزار شده و به رویکرد تمدنی امام رضا(ع) بیشتر از گذشته پرداخته شود.

برای کنگره جهانی امام رضا(ع) سعی شده مسئله‌ای کانونی که اکثریت بشر درگیر آن هستند، انتخاب شود. به همین دلیل موضوع کنگره پنجم که برای آن چندین پیش‌نشست هم برگزار شده، «عدالت برای همه، ظلم به هیچ کس» است؛ چرا که عدالت و تبعیض اساسی‌ترین موضوع جهان معاصر است و جهت‌گیری این کنگره دستیابی به عدالت جهانی و مبارزه با ظلم جهانی است. ظلمی که برخاسته از تبعیض نژادی یا قومی، یا ظلم اشراف بر فقرا و شکل‌های گوناگون ظلم باشد همگی موضوع این کنگره هستند. همزمانی این کنگره و موضوع آن با ظلم‌ستیزی بی‌امان جبهه مقاومت و مردم فلسطین هم سبب شده مورد اقبال جدی قرار بگیرد.

تلاش می‌کنیم کنگره جهانی حضرت رضا(ع) دانشی در گوشه‌ای و در داخل پوشه‌ای ایجاد نکند، بلکه با کمک این کنگره و جشنواره‌هایی از این دست، معارف رضوی را در زیست روزمره انسان‌ها در خانواده، تعاملات اجتماعی، تعاملات شغلی و... بکشانیم و نشان داده و بیان کنیم به سبک دیگری هم می‌توان زندگی کرد. این کنگره با کمک رسانه‌ها، خود رسانه‌ای اثرگذارتر بوده و پیامی عالم‌گیر خواهد داشت و نشان می‌دهد افراد به هر آنچه از فطرت برمی‌خیزد شیفتگی دارند و از آن مهم‌تر اینکه معارف رضوی پاسخگوی نیازهای فطری بشر است.

امام رضا(ع) در روایتی که در صفحه 180 معانی الاخبار آمده، فرموده‌اند: «إنّ النّاسَ لَو عَلِمُوا مَحاسِنَ کَلامِنا لَاتَّبَعُونا» یعنی اگر مردم زیبایی‌های سخنان ما را می‌شناختند، بی‌شک از ما پیروی می‌کردند. این روایت ثامن الحجج(ع) می‌تواند سرآغازی برای دوران جدید باشد که بتوانیم با امثال کنگره‌های امام رضا(ع) سخن نیکوی حضرت را به گوش جهانیان برسانیم. در تمام برنامه‌ها و کنگره‌های مختلف مانند گفت‌وگوی ادیان، الهیات زیارت، مکتب و هنر رضوی و... تمام تلاش این است که بتوانیم محاسن کلام ائمه(ع) را نشان دهیم تا در آن صورت خود به خود تبعیت از آنان در جای جای زندگی رخ بدهد. محاسن کلام آن حضرت(ع) را باید در جزئیات امور و از سخنانشان بیرون آورد و نشان داد.

این حدیث شریف و کلام ثامن الحجج(ع) را شاقولی برای آزمون و جهت‌گیری تمام فعالیت‌های علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی و حرکت در راستای رسانه‌ای کردن و بهره بردن از ظرفیت جهانی سیره و فرهنگ رضوی بر اساس فطرت انسانی می‌دانیم.

مریم احمدی شیروان