نگاهی به حِرَف گوناگون و قدیمی صنعتگران در موزه مردم‌شناسی گناباد
تاریخ انتشار: ۷ آذر ۱۴۰۰ | کد خبر: ۳۳۷۸۹۷۱۸
ایسنا/خراسان رضوی ارتباط فرهنگی میان موزه‌ها یکی از مهمترین راه‌هایی که می‌توان از رهگذر آن به بررسی و شناخت فرهنگ‌ها پرداخت و موزه‌ها را از سکون و رکود خارج کرده و آن را غنی ساخت. چه خوب است هر از گاهی آثار موزه‌های مختلف کشور نزد یکدیگر به امانت گذاشته شود. این مهم باید تا جایی که به صورت چرخه تبادلات فرهنگی موزه درآید، ادامه پیدا کند.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
موزه مردم‌شناسی گناباد در ساختمان مدرسه نجومیه گناباد راه‌اندازی شد. بنای این مدرسه در کوی شرقی شهر گناباد در مجاورت یکی از سردرهای ورودی مسجد جامعه واقع شده است. این مدرسه از یادگارهای معماری اسلامی در عصر صفویه است که ارج و مقام علم و دانش در آن روزگاران را نشان می‌دهد. به سبب تدریس هیات و نجوم در این مدرسه، به مدرسه نجومیه مشهور شده و معماری آن شامل هشتی ورودی دالان، صحن و حجره‌های پیرامون آن می‌شود.
این بنا در دوران قاجار مرمت شده و در ساختمان آن تغییراتی ایجاد شده است و در گذشته‌ای نه چندان دور از فضاهای موجود در مدرسه به عنوان اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گناباد و مجموعه هنرهای سنتی مورد استفاده قرار می‌گرفت اما در بهمن ماه ۱۳۸۵ کاربرد دیگری به آن افزوده و در این مکان نخستین موزه مردم‌شناسی شهرستان گناباد از محل اعتبارات سفر ریاست جمهوری افتتاح شد.
در این موزه گوشه‌ای از آداب و رسوم، نحوه زیست، مشاغل بومی و هنرهای سنتی مردم گناباد به نمایش گذاشته شده است.
نمدمالی
نمدمالی یکی از حرفه‌های بومی صنعتگران گناباد به شمار می‌رود که نحوه تولید آن در موزه به نمایش درآمده است. انواع فرآورده‌های نمدی از متراکم کردن توده‌های پشم و کرک در شرایط فنی مناسب با ورز دادن ساخته می‌شود. محصولاتی مانند کلاه نمدی، پالتو نمدی، نمد زیرانداز از این دسته محسوب می‌شود که میان عشایر خراسان کاربرد فراوان دارد. هنر نمدمالی در روستاهای گناباد از گذشته رواج داشته است.
عطاری و گیاهان دارویی
در گذشته عطاری بنیان طب سنتی این سرزمین را تشکیل می‌داده است. خراسان رضوی به دلیل داشتن پوشش گیاهی متنوع، کوه‌پایه‌ها و دشت‌های آکنده از انواع گیاهان دارویی یکی از غنی‌ترین سرزمین‌های کشور در زمینه طب گیاهی به شمار می‌رود. از مهمترین گونه‌های دارویی و ادویه می‌توان به گل گاوزبان، کاکوتی، فلفل، اسطوخودوس، سه‌پستان، گل زوفا، دارچین، زردچوبه، ترنجبین و آویشن اشاره کرد. عطاری‌ها علاوه بر تامین نیازهای دارویی مردم سایر خواسته‌های آنان را در زمینه انواع شربت‌ها، عرقیات، ادویه و... نیز مهیا می‌کرده‌اند.
پارچه‌بافی
یکی دیگر از غرفه‌های موزه پارچه‌بافی، دست‌بافی یا نساجی سنتی در گناباد را در معرض دید عموم قرار داده است. این پارچه‌های سنتی با کمک دستگاه‌های بافندگی ۲ وردی، چهار وردی و... تولید می‌شود. جاجیم، پارچه‌های دست‌باف پنبه‌ای، پشمی و ابریشمی نمونه‌ای از این تولیدات است که در مناطق شهری، روستایی و عشایری بافته می‌شود.
دست‌بافی از گذشته‌های دور یکی از حِرَف سنتی صنعتگران این خطه به حساب می‌آید و در اکثر روستاها به شکل خانگی یا کارگاهی تولید می‌شود. از سایر بافته‌های سنتی گناباد می‌توان از تولیدات برک‌بافان و فرت‌بافان یاد کرد که شامل انواع حوله، دستمال، لنگ، چادر و پارچه پیراهنی می‌شود.
قنات قصبه
قنات قصبه یکی از شگفت‌انگیزترین سازه‌های آبی جهان و قدیمی‌ترین قنات دنیا به شمار می‌رود که طول آن بیش از ۳۳ هزار متر بوده و بیش از ۴۷۰ حلقه چاه دارد. از این رو شغل و حرفه چاه‌کنی میرابی و لایروبی در گناباد از رونق ویژه‌ای برخوردار بوده است. این قنات در عهد هخامنشیان حفر شده ودر حفر آن از چرخ چوبی چاه استفاده شده است.
دنگ
در غرفه‌ای از موزه مردم‌شناسی گناباد دستگاهی به نام دنگ به نمایش گذاشته شده که از آن برای کوبیدن ارزن گاورس و سایر غلات به منظور جدا کردن پوسته آن استفاده می‌شده است. این دستگاه از قطعه چوبی پهن به طول ۳.۵ تا چهار متر که بخش فوقانی آن به شکل گرزی درآمده، ساخته شده است. در انتهای چوب سوراخی قرار گرفته که چوب دیگری به عنوان محور از آن می‌گذشته و ۲ پایه چوبی در ۲ سمت این محور نصب شده است و در کنار گودال محل نصب دنگ، سکویی از چوب یا گل به شکل منبری پلکانی می‌ساختند.
ابتدا غلات یا ارزن را داخل گودال ریخته، سپس ۲ نفر در انتهای چوب دنگ ایستاده پای خود را روی چوب اصلی گذاشته و فشار می‌آورند تا بخش سر دنگ به طرف بالا حرکت کند. پس از آن هنگام پایین آمدن محور اصلی روی آن بخشی از دستگاه که به قسمت گرزمانند نزدیک‌تر است، می‌پریدند و این عمل چندین مرتبه انجام می‌شد تا پوست غلات از آن جدا شود. پس از کوبیدن در روزی که باد می‌وزید، دانه‌ها را باد می‌داده تا پوست از دانه جدا شود.
خانه سنتی
یکی از غرفه‌های موزه به نمایش نمایی از یک خانه سنتی در گناباد اختصاص یافته است. خانه‌های سنتی در گناباد نزدیک به ۱۵۰ تا ۳۰۰ مترمربع وسعت دارد. حیاط در بخش مرکزی خانه قرار دارد که اتاق‌ها بر اساس نیاز خانواده در چهار طرف آن ساخته می‌شود. این منازل دارای فضایی سرپوشیده به نام دالان یا دلونه است که با پیچی ورودی را به حیاط متصل می‌کند.
از دیگر فضاهای خانه سنتی در گناباد می‌توان به کهدو یا کاه‌دان، طویله، اتاق نشیمن زمستانی که آفتاب‌گیر است، ایوان یا صفه که فضای سرپوشیده و یک متر از سطح حیاط بالاتر است، اتاق نشیمن تابستانی که بادگیری به آن متصل است، انباری و آشپزخانه یا مطبخ اشاره کرد.
آهنگری
آهنگری یکی از مشاغل تاریخی در تمام جوامع انسانی به شمار می‌رود. کشف فلز آهن و نحوه استفاده از آن انقلابی در سرنوشت زندگی انسان‌ها ایجاد کرد. آهنگرخانه‌ها مادر ساخت و تولید ابزار اولیه بشر محسوب می‌شد. در این اماکن آهنگر مصنوعات آهنی نظیر بیل، کلنگ، میخ، گاوآهن، زنجیر، چهارشاخ، انبر و قیچی‌های گوناگون را می‌سازد. ابزار و وسایلی که در آهنگرخانه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد شامل انبر زغال‌بردار، انبر کج، انبردست، پتک، قلم، سندان سوهان و کوره دم و بازدم می‌شود.
قالی‌بافی
در گناباد برای بافت قالی عمدتا از دارهای چوبی مستحکم و به شکل عمودی استفاده می‌شود. ابزار کار قالی‌بافان گناباد شامل دفتین یا شانه، کارد، قیچی و انواع الیاف پشمی رنگی است. در بافت این قالی‌ها از الیاف پشمی و به ندرت پنبه‌ای استفاده می‌شود. نقشه‌های به کار رفته بر پهنه قالی‌های این خطه همچون نقوش متداول در سایر مناطق خراسان جنوبی است. در بافت فرش‌های گناباد از گره‌های فارسی استفاده می‌شود که اصطلاحا به آن فارسی‌باف می‌گویند.
خراس
در یکی از غرفه‌های این موزه روند استخراج روغن از دانه‌های روغنی با استفاده از دستگاه‌های بومی روغن‌کشی به نمایش درآمده است. گنابادی‌ها به این دستگاه خراس یا دستگاه عصاری می‌گویند. قسمت اصلی خراس از تنه قطور درخت توت تهیه می‌شود و سنگ داخل آن را که به سنگ بچگی معروف است، از سنگ ترس یا سنگ گرانیت به شکل استوانه‌ای تو خالی و سطل‌وار می‌تراشند. بخش پایینی از ۲ چوب متصل به هم که یک سوی آن به کمر خراس بسته، تشکیل شده، به گونه‌ای که حول محور آن بچرخد.
سوی دیگر آن نیز به اسب، قاطر یا الاغ بسته می‌شود و چهارپا حول دستگاه می‌چرخد. هاون یا چوب بالایی به چوب پایینی که با استر بسته می‌شد، متصل می‌شود و داخل سنگ بچگی قرار می‌گیرد؛ به این ترتیب دانه‌های روغنی فشرده شده و روغن‌شان از سوراخ پایین خارج شده و به مصرف می‌رسد.
سفال مِند
این سفال در یکی از روستاهای گناباد موسوم به روستای مند تولید می‌شود. سفال‌گری در گناباد با پیشینه‌ای بالغ بر ۵۰۰۰ سال همچون تمدن‌های هم‌عصر خود از شیوه‌ای یکسان در ساخت پیروی می‌کند اما سفال مند با مصالح و تزئینات متفاوت به شکل پدیده‌ای نوظهور از اواخر قرن یازدهم هجری قمری در منطقه مند رایج شد و با سفال‌های میبد یزد، استهبان فارس و شهرضای اصفهان شباهت بسیار دارد.
سفال مند به لحاظ نوع ماده سازنده به ۲ گروه جسمی و چینی تقسیم می‌شود. ماده اولیه سفال جسمی خاک رس و سفال چینی ترکیبی از پودر سنگ و گل سرشور است. سفال مند معمولا لعاب‌دار است اما مهمترین مشخصه آن عناصر تزئینی برگرفته از طبیعت است.
این عناصر شامل چهار گروه انسانی، حیوانی، گیاهی و هندسی می‌شود که از جمله نقوش مشهور این سفال می‌توان نقش ماهی را نام برد که جایگاه والایی در روایات اسطوره‌ای دارد. نقوش خورشید، پرنده، پروانه، بته‌جقه، گل و مرغ، گل و پروانه، گل کدو، کتیبه، محرمات و انواع اسلیمی از دیگر نقوش به کار رفته بر بدنه سفال‌های مند محسوب می‌شود که انواع این ظروف، نحوه ساخت و پرداخت آنان در یکی از غرفه‌ها به نمایش گذاشته شده است.
منبع:
پهلوان، مهرآسا؛ ۱۳۹۸؛ کتاب موزه‌ها و مجموعه‌داران خراسان رضوی؛ انتشارات درج سخن
انتهای پیام
منبع: ایسنا
کلیدواژه: موزه موزه گردی مجازی فرهنگ موزه گردی موزه مردم شناسی گناباد صنعتگران گردشگري موزه مردم شناسی سنتی در گناباد شمار می رود غرفه ها موزه ها
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.isna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایسنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۳۷۸۹۷۱۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
تشکیل سالانه ۶۰ هزار پرونده قضایی در وزارت نیرو
به گزارش خبرگزاری مهر، احمد حیدری معاون حقوقی، مالی و امور مجلس وزیر نیرو، گفت: امروزه آب و برق، تنها عنصر آسایش نیست و برای رشد تولید، پیشرفت روز افزون صنعت و تجارت و فناوری، رشد اشتغال، رشد ۸ درصدی، جلوگیری از تورم و بیکاری، و نیز استفاده از ظرفیت‌های معادن و کشاورزی، کلیدی‌ترین عامل آب و برق است.
معاون حقوقی، مالی و امور مجلس وزیر نیرو با بیان اینکه کسری‌های تأمین برق در سال‌های (۱۳۹۹) و (۱۴۰۰) موجب تعطیلی بسیاری از مشاغل شد، تصریح کرد: برق به دلیل ارتباط مستقیم با اشتغال و سفره مردم، عامل اصلی رضایتمندی مردم بوده و به یک عنصر حیاتی در خصوص، سایش، اشتغال و امنیت تبدیل شده است.
وی با تاکید بر اینکه کارکنان صنعت آب و برق، حافظان آرامش و آسایش مردم هستند، گفت: علاوه بر این موارد، حیات مردم در بیمارستان‌ها و سایر مراکز خطیر، در گرو صنعت آب و برق کشور است. یکی از مهمترین پست‌های کلیدی در صنعت آب و برق، مدیران و کارکنان حقوقی هستند چون ارتباط مستقیم با خدمت‌رسانی به موقع به مردم دارد.
حیدری خاطرنشان کرد: اگر بیمارستانی حتی با سال‌ها تأخیر افتتاح شود، مشکلی برای حیات مردم ایجاد نمی‌کند، اما اگر برق فقط سه روز قطع شود، زندگی و امنیت و تغذیه مردم به واسطه فساد مواد غذایی، تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد.
این مسؤول همچنین با اشاره به تشکیل شورای حقوقی وزین وزارت نیرو متشکل از تمام حقوقدان‌های کشور از مجلس، دیوان عدالت اداری، دادستانی، شورای نگهبان و مجمع تشخیص مصلحت نظام و حقوقدان‌های شرکت‌ها مادر تخصصی، تصریح کرد: جلسات این شورا به صورت منظم برگزار و در آن تصمیمات و راهبردهای کلان وزارت نیرو با خرد جمعی اتخاذ می‌شود.
حیدری در عین حال به گستره خدمات وزارت نیرو نیز اشاره و تصریح کرد: از آنجایی که گستره خدمات وزارت نیرو بسیار وسیع است، ارتباطات زیادی با مردم داریم و همین موضوع موجب می‌شود، بعضاً سالانه تا حدود ۶۰ هزار پرونده تشکیل شود.
وی با بیان اینکه اگر نتوانیم اولویت‌بندی خوبی داشته باشیم، منافع مردم و دستگاه از بین می‌رود، اضافه کرد: اگر پرونده‌ای شرایط ویژه دارد یا ارزش مالی پرونده‌ای زیاد است، باید شرکت مادر تخصصی در جریان قرار گیرد چون در پرونده‌های سنگین نیاز به همفکری و ارتباطات بیشتری وجود دارد.
این مسؤول همچنین از راه‌اندازی سامانه‌ای در وزارت نیرو خبر داد که بلافاصله پس از تشکیل پرونده قضائی، در ستاد قابل مشاهده باشد.
معاون حقوقی، مالی و امور مجلس وزارت نیرو با تاکید بر اینکه کارکرد دفاتر حقوقی با اعتبارات شرکت در ارتباط است، اظهار داشت: مدیران حقوقی شرکت‌ها باید با مدیران قضائی، دادگستری، اطلاعاتی و انتظامی استان در ارتباط باشند و آنها را از وضعیت دستگاه آگاه کنند چرا که نباید برای اجرای حکم یک نفر، تمام خدمات یک دستگاه متوقف و حساب‌ها بسته شود.
حیدری در پایان تاکید کرد: رعایت عدالت به معنی رسیدن حق صرفاً به دستگاه نیست و باید مدیر حقوقی، مدیران دستگاه را از واقعیت پرونده‌ها آگاه کنند و اگر کسی شکایتی کرد و شکایتش به حق بود باید احقاق حق شود.
کد خبر 6096364
امام جمعه بلوک براثر سانحه تصادف درگذشت