اتحاد روسیه و ایران و پویایی‌های منطقه‌ای درخاورمیانه و قفقاز
تاریخ انتشار: ۲۸ دی ۱۴۰۰ | کد خبر: ۳۴۱۶۵۱۱۹
تعاملات پیچیده و اغلب متناقض میان ترکیه، روسیه و ایران در حال شکل دادن به پویایی‌های منطقه‌ای در خاورمیانه، قفقاز و آسیای مرکزی است.
روزنامه ایران:تعاملات پیچیده و اغلب متناقض میان ترکیه، روسیه و ایران در حال شکل دادن به پویایی‌های منطقه‌ای در خاورمیانه، قفقاز و آسیای مرکزی است. پیوند این سه کشور با یکدیگر در حال اثر‌گذاری بر روابط هرکدام از این کشورها بر دو کشور دیگر بوده و درعین‌حال روابط امریکا با هر سه آنها را تنظیم می‌کند.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
روابط ایران با روسیه
روابط ایران و روسیه یکی از روابط کمتر توسعه‌یافته مثلث تهران، مسکو و آنکارا است. طی دهه گذشته، کرملین ایران را به‌عنوان یک بازار روبه رشد (ازجمله برای تسلیحات متعارف) و یک شریک بالقوه در ایجاد تعادل میان نفوذ ایالات متحده و ترکیه در آسیای مرکزی و قفقاز می‌دانست. کرملین هرگز دیدگاه غرب در مورد ایران را به‌عنوان یک تهدید امنیتی فوری یا حتی در حال پیشروی مدنظر نداشته است. رهبران روسیه درعین‌حال ضدامریکایی بودن تهران را به‌عنوان راهی برای ایجاد توازن در نفوذ سیاسی ایالات متحده در منطقه مفید می‌دانستند. درهمین حال ایران نیز همکاری‌های خود را با روسیه با وجود سوءظن‌های تاریخی درمورد نیات و سیاست‌های مسکو در قبال جوامع مسلمان، توسعه داده است. این توسعه روابط در حمایت از هدف استراتژیک بزرگ‌تر تهران یعنی مقابله با سلطه ایالات‌متحده و ترویج جهان چندقطبی صورت گرفته است. روابط دوجانبه تهران و مسکو پس‌از سال 2010 به‌دلیل حمایت روسیه از تحریم‌های بیشتر سازمان ملل متحد علیه ایران، تأخیر «فنی» در پایان ساخت نیروگاه هسته‌ای بوشهر و لغو فروش سامانه موشکی دفاع هوایی اس ۳۰۰ تیره شد. روسیه نیز در همین دوران از اینکه نتوانسته بود نقش سازنده‌ای در گفت‌و‌گوهای هسته‌ای با ایران داشته باشد و پیشنهاد ارسال سوخت هسته‌ای مصرف‌شده ایران به مسکو پذیرفته نشده بود، ناراحت شده بود. رکود روابط با ایران در طول این سال‌ها باعث خشم لابی پرنفوذ طرفدار ایران در مسکو شد. این لابی یکی از پرقدرت‌ترین لابی‌های کرملین بود؛ یعنی لابی صنایع دفاعی روسیه. بااین حال اختلافات با واشنگتن در مورد کنترل تسلیحات، مسائل دفاع موشکی، سوریه و سایر تحولات در خاورمیانه در طول چند سال گذشته رشد کرده و زمینه جدیدی را برای همکاری مسکو با تهران ایجاد کرده است.
مجموعه تجارت دوجانبه سالانه بین ایران و روسیه در طول دهه گذشته سه‌برابر شده است اما همین حجم نیز در برابر ظرفیت‌های موجود پایین بوده و در حدود 3.5 میلیارد دلار در سال 2010 بوده است. روسیه در حدود 2.5 درصد از حجم تجارت خارجی ایران را تشکیل میدهد و ایران تنها ۶ درصد از حجم تجارت روسیه را. دو دولت ایران و روسیه تمایل خود را برای افزایش حجم مبادلات تجاری به ۱۰ میلیارد دلار در سال ابراز کرده‌اند. در طول سال‌های گذشته به‌نظر می‌رسید این مسأله اولویت هیچ کدام از طرفین نیست اما بعد از مدتی هر دو به این نتیجه رسیده‌اند که اقتصادها مکمل یکدیگر هستند و پتانسیل رشد چشمگیر تجارت بین دو کشور وجود دارد.
در بحث انرژی نیز، تجارت انرژی قابل سنجش کمی بین روسیه و ایران وجود دارد. هر دو با هم در بهره‌برداری از ذخایر گاز در دریای خزر همکاری کرده‌اند و در سال 2008 معاهده‌ای را امضا کرده‌اند که براساس آن برای توسعه ذخایر گاز و نفت ایران با یکدیگر توافق کردند. گزارش‌هایی مبنی‌بر فعالیت برخی از مدیران گازپروم در ایران در پروژه‌های این شرکت وجود دارد. درعین‌حال با وجود تأخیر در تکمیل نیروگاه بوشهر، ایران برای ساخت نیروگاه‌های دیگر به روس اتم که شرکتی دولتی در روسیه است، نزدیک شده است. این در شرایطی است که در زمان بستن قرارداد رآکتورهای هسته‌ای بوشهر، موافقتنامه‌ای بین‌دولتی بین تهران و مسکو در سال ۱۹۹۲ به امضا رسید که ساخت ۴ رآکتور هسته‌ای در ایران را پیش‌بینی کرده بود. مواضع دو دولت در خصوص تعیین مرزهای دریایی خزر نیز متفاوت است. باوجود این هر دو کشور، با توسعه خط لوله ترنس- کاسپین مخالف هستند.
درحالی‌که هر دو کشور در مخالفت با مسیرهای جایگزین برای انرژی دریای خزر متحد هستند، به‌نظر می‌رسد تهران و مسکو خود را رقیب بلندمدت در بازار اروپا می‌دانند. ایران و روسیه اعضای مؤسس مجمع کشورهای صادرکننده گاز هستند و با هم در حدود ۴۰ درصد از ذخایر گاز طبیعی جهان را در اختیار دارند. بااین‌حال میزان هماهنگی سیاست‌های دو کشور در این خصوص بسیار محدود به‌نظر می‌رسد.
در مسأله تقابل با غرب درحالی‌که هم روسیه و هم ایران منافعی دربه چالش کشیدن غرب دارند، برخی موضوعات سیاسی دو کشور را در این خصوص از هم جدا می‌کند. یکی از دلایل این مسأله ملاحظات روسیه در خصوص برنامه هسته‌ای ایران است. روسیه همچنین روابط سیاسی پیچیده‌ای را با غرب و همچنین با منطقه شرق آسیا دارد که خصومت ایران با این کشورها باعث ایجاد نگرش متفاوتی نسبت‌به دیپلماسی در این مناطق می‌شود.
یکی دیگر از مواردی که می‌تواند رابطه تهران و مسکو را بیش‌از پیش به یکدیگر نزدیک کند، عملیات‌های مبارزه با مواد مخدر ایران در داخل کشورش و همچنین در کشورهای حوزه آسیای مرکزی است که در برهم زدن تجارت مواد مخدر در آن منطقه کاملاً مؤثر بوده و می‌تواند تهدید جدی به‌وجودآمده این گروه‌ها علیه قانون، نظم و سلامت عمومی در منطقه را خنثی سازد.
پس‌از جنگ 2008 در گرجستان، ایران از نظر دیپلماتیک در قفقاز فعال‌تر شد تا از منافع خود در توسعه روابط اقتصادی و مسیرهای انرژی در آن منطقه محافظت کند. تهران تعدادی سرمایه‌گذاری جدی در پروژه‌های اقتصادی دوجانبه در منطقه را اعلام کرده است و اقداماتی را برای تسهیل این مسأله و سفر به ایران انجام داده است. پیشنهاد میانجیگری بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان در مورد مناقشه قره‌باغ نیز در همین راستا بوده‌است؛ درحالی‌که تنش‌ها با جمهوری آذربایجان عمیق‌تر شده است، بسیاری از تحلیلگران روس و بین‌الملل بر این باورند تهران تصمیمی آگاهانه گرفته تا از ایجاد مشکل برای مسکو در قفقاز اجتناب کند. این خویشتنداری نفع زیادی برای تهران داشته و مسکو را ترغیب کرده است که به مخالفت جدی‌تر با تحریم‌ها علیه ایران بپردازد.
شورشیان و جنگجویان خارجی که در قفقاز شمالی فعالیت می‌کنند، سلفی‌های افراطی هستند که با ایران همسو نبوده و از طرف تهران حمایت نمی‌شوند. همچنین شواهدی وجود دارد مبنی‌بر اینکه عناصر کلیدی نظام جمهوری اسلامی، قفقاز را یک نمایش فرعی می‌بینند و آن را تهدیدی برای مرزهای جمهوری اسلامی ندیده و بر مبارزه در حال گسترش خود در خاورمیانه و شمال آفریقا تمرکز کرده‌اند. بدین‌ترتیب به‌نظر می‌رسد روسیه و ایران ضمن توافق ضمنی در خصوص سوریه و همچنین عدم رویارویی در منطقه قفقاز، بنا دارند از اهداف مشترک در رابطه با مسیرهای انرژی خزر
حمایت کنند.
روابط تهران- آنکارا
روابط ترکیه با ایران نیز فرازونشیب‌های خاص خود را داشته است. بااین‌حال محدودیت‌های بنیادی از آنچه ترک‌ها در تحلیل خود از آن با عنوان «شراکت با ایران» یاد می‌کنند وجود دارد که می‌توان از آن جمله به رقابت‌های منطقه‌ای، تردید درمورد نیات بازیگر مقابل و همچنین برخی مشکلات ناشی از قومیت و تفاوت‌های فرهنگی در این خصوص اشاره کرد. با این حال هر دو دولت تلاش دارند استراتژی اقتصادی سود مشترک و همچنین پیوندهای انرژی را به‌عنوان راهی برای مقابله با رویارویی سیاسی با یکدیگر به کار ببرند. یکی از عناصر کلیدی استراتژی ترکیه در منطقه، افزایش میزان تجارت و همکاری‌های اقتصادی با تمام همسایگانش است. تهران نیز تلاش دارد از بازار انرژی خود برای تأثیرگذاری بر ترکیه و همچنین جلوگیری از رقابت‌های سیاسی بیشتر در منطقه با آنکارا استفاده کند و اجازه ندهد تهران در بین همسایگانش منزوی شود. با وجود اینکه تعدادی از قراردادهای تجاری مهم ترکیه در تهران به بن‌بست خورده و به‌عنوان مثال توسعه فرودگاه بین‌المللی تهران و همچنین شبکه تلفن همراه ایران از طرف ترکیه نتوانست به مرحله اجرا برسد، اما ایران همچنان پنجمین شریک تجاری ترکیه باقی مانده است. حجم تجارت کلی بین ۲ کشور از ۱٫۰۵ میلیارد دلار در سال 2011 به 16 میلیارد دلار رسید. صادرات ایران به ترکیه بخصوص در بخش انرژی نیز به ۱۲ میلیارد دلار در سال 2010رسیده بود در سال 2010، دو دولت همچنین تصمیم گرفتند برای افزایش میزان حجم تجارت خود به ۳۰ میلیارد دلار راه‌های ارتباطی بیشتری با یکدیگر باز کرده و از مرزها استفاده بهینه‌تری داشته باشند بااین‌حال برخی مسائل سیاسی و همچنین مسأله تحریم‌ها باعث شد ترکیه تنها ۶ درصد از تجارت ایران را تشکیل دهد. بااین‌حال تحریم‌های اقتصادی امریکا باعث شد ترجیح تجار و بازرگانان ایرانی تجارت با ترکیه به‌جای تجارت با کشورهای عرب حوزه خلیج‌فارس مانند دوبی باشد. تا پایان سال 2010 در حدود ۱۴۷۰ شرکت ایرانی در ترکیه فعال بودند این در شرایطی است که تعداد این شرکت‌ها در سال 2002 تنها ۳۱۹ شرکت بود. بانک‌های ترکیه نیز بالاترین میزان تلاش خود را برای باز گذاشتن مسیر تجارت بین تهران و آنکارا انجام دادند و حتی برخی تحریم‌های امریکا و جریمه‌های آن را نیز به جان خریدند. با وجود اینکه پس‌از مدتی این ارتباطات کمتر شد اما دولت امریکا همچنان نگرانی‌هایی را در خصوص استفاده از بانک‌های ترکیه برای دور زدن تحریم‌ها توسط ایران ابراز می‌دارد، با وجود اینکه مسأله سوریه روابط ایران و ترکیه را وارد فاز شکنندگی کرد اما دولت‌های دو کشور با وجود تمام اختلافات همچنان به‌دنبال ادامه دادن شراکت خود در منطقه هستند. مسأله سوریه به موضوع اصلی در روابط ترکیه، ایران و روسیه تبدیل شد و تلاش هر سه کشور برای نفوذ منطقه‌ای خود را افزایش داد.
نقش امریکا در توازن جدید قدرت در منطقه
فهم پویایی‌های منطقه‌ای در روابط ترکیه، روسیه و ایران برای توسعه و پیشبرد منافع ایالات‌متحده در منطقه خاورمیانه، قفقاز و آسیای مرکزی مهم بوده و می‌تواند توازن ارتباطات بین هرکدام از این سه کشور را دستخوش تغییر و تحول کند. سیاست‌هایی که هر کدام از این سه کشور در قبال دیگری دنبال می‌کند می‌تواند روابط آنها با ایالات‌متحده را تعیین کرده و بر سیاست‌های امریکا به‌صورت مثبت یا منفی تأثیرگذار باشد. با توجه به حمایت تهران و مسکو از نظام فعلی در سوریه و تلاش آنها برای حفظ اسد در قدرت به‌نظر می‌رسد این دو، در مقابل ترکیه و ایالات‌متحده قرار گرفته‌اند. منافع ترکیه، روسیه و ایران در منطقه قفقاز نیز در تقابل با یکدیگر قرار گرفته است. میراث اتحاد جماهیر شوروی همچنان استراتژی روسیه در خصوص قفقاز را شکل داده و نقشی غالب در این منطقه را برای روسیه در نظر گرفته است. آنکارا به‌دنبال تبلیغ وابستگی متقابل میان سه کشور حوزه جنوب قفقاز با آنکارا است تا از این طریق بتواند حاکمیت خود و حوزه نفوذش در منطقه را افزایش داده و ارتباط خود در خصوص مسائل تجاری و انرژی با این کشورها را افزایش دهد. با وجود این رد کردن تلاش‌ها در سال 2009 برای عادی‌سازی روابط میان ترکیه و ارمنستان باعث نزدیک‌تر شدن آنکارا به باکو شد. از سوی دیگر ارمنستان جزو شرکای اقتصادی قدیمی ایران بوده و تهران تلاش دارد ضمن کمترین دخالت در بحران قره‌باغ به سمت حفظ رابطه خود با هر دو کشور ارمنستان و جمهوری آذربایجان رفته و در عین حال مقابله خود با مسکو در منطقه قفقاز جنوبی را کاهش دهد. این در شرایطی است که منافع واشنگتن در منطقه قره‌باغ بشدت به دیدگاه ترکیه نزدیک است و به‌نظر می‌رسد در آینده نیز واشنگتن و آنکارا درهرصورت با مسکو و تهران دچار اختلاف و تنش‌های بیشتری در حوزه قفقاز جنوبی شوند.
خروج نیروهای ناتو از افغانستان در سال 2014 (و خروج نیروهای امریکایی از این کشور در سال 2021 که البته در این مقاله به آن اشاره‌ای نشده‌است) باعث ایجاد نگرانی‌هایی برای واشنگتن در منطقه شده است. منافع تجاری ترکیه و ضرورت ممانعت از حضور روسیه در افغانستان و به دست گرفتن کنترل انرژی در منطقه، باعث شده است واشنگتن در این خصوص با ترکیه همراه باشد. نگرانی اصلی ایران در این خصوص قاچاق مواد مخدر در منطقه و همچنین حفظ امنیت آسیای مرکزی برای عبور انرژی از طریق ایران است. حوادث بعدی در این زمینه می‌تواند بیشتر از پیش منافع سه کشور در منطقه را تعیین کند.
انتهای پیام/
منبع: ایران آنلاین
کلیدواژه: میلیارد دلار در سال روسیه و ایران ایران و روسیه ایالات متحده نظر می رسد تهران و مسکو آسیای مرکزی سه کشور بااین حال حجم تجارت پویایی ها تحریم ها دو دولت هسته ای سال 2010
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت ion.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایران آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۴۱۶۵۱۱۹ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
دیدار نخست وزیر بورکینافاسو و معاون اول رئیس جمهور
به گزارش تابناک، دکتر محمد مخبر عصر امروز(شنبه) در این دیدار که در محل اجلاس سران کشورهای اسلامی برگزار شد، با تاکید بر نگاه ویژه جمهوری اسلامی ایران به توسعه روابط با کشورهای آفریقایی، گفت: تهران در همین راستا علاقه مند است مناسبات خود را به صورت همه جانبه با کشورهای آفریقایی و بویژه بورکینافاسو گسترش دهد.
معاون اول رییس جمهور همچنین با ابراز خرسندی از بازگشایی سفارت بورکینافاسو در تهران در سال ۲۰۲۳ و استقرار سفرای دو کشور با بیان اینکه ظرفیت های خوبی برای ارتقاء مناسبات فی مابین وجود دارد افزود: امضای اسناد همکاری در نخستین اجلاس کمیسیون مشترک، مناسبات تهران – واگادوگو را وارد دوره جدیدی کرده که لازم است دو کشور روند اجرایی کردن این اسناد را تسریع کنند.
دکتر مخبر با تاکید بر اینکه قدرت جمهوری اسلامی ایران ناشی از پیشرفت در زمینه علم و تکنولوژی است تصریح کرد: ایران آمادگی دارد دستاوردها و پیشرفت های خود را در اختیار دیگر کشورها قرار دهد و در این تعامل بر خلاف غرب و آمریکا که فقط به منافع خود می اندیشند، ایران منافع متقابل دو طرف را به صورت برد- برد مدنظر قرار میدهد.
معاون اول رییس جمهور با بیان اینکه گسترش روابط و مناسبات اقتصادی دو کشور نیازمند توسعه مراودات میان بخش خصوصی دو کشور است اظهار داشت: باید بستر همکاری بخش خصوصی دو کشور را فراهم کنیم که لغو روادید و تسهیل همکاری های بانکی از مهمترین ملزومات در این زمینه است.
نخست وزیر بورکینافاسو نیز در این دیدار با قدردانی از برگزاری موفقیت آمیز اجلاس بین المللی ایران و آفریقا در تهران گفت: روابط دو کشور از سابقه خوبی برخوردار است و بورکینافاسو خواستار استفاده از توانمندیها و تجربیات ایران در عرصه های مختلف صنعتی، بهداشت و درمان و علم و فناوری است.
وی با ابراز خرسندی از پیشرفت ها و دستاوردهای ایران در زمینه های مختلف، بر اراده جدی کشورش برای گسترش روابط دوجانبه با جمهوری اسلامی ایران تاکید کرد.
به بهانه تقابل بایرن مونیخ و رئال مادرید؛ گل های کریستیانو رونالدو در آلیانز آرنا / فیلم