«زندگی حافظ شیرازی بر پایه اشعار نشانهدار تاریخی دیوان» نقدشد
تاریخ انتشار: ۱ اسفند ۱۴۰۰ | کد خبر: ۳۴۴۰۹۹۱۲
باشگاه خبرنگاران جوان شیراز - مرکز حافظشناسی-کرسی پژوهشی حافظ، سیصدوچهلوششمین نشست علمی حافظانهی خود را که به بررسی و نقد کتاب «زندگی حافظ شیرازی بر پایه اشعار نشانهدار تاریخی دیوان» اختصاص یافت باحضور مجازی جمعی از ادبدوستان برگزار کرد.
کتاب زندگی حافظ شیرازی بر پایه اشعار نشانهدار تاریخی دیوان، نوشته منصور پایمرد از مجموعه دوسده سخنوری است که ازسوی نشر خاموش در سال ۱۳۹۸ منتشر شد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
این کتاب که از محصولات پژوهشی مرکز حافظشناسی بهشمار میرود، ازسوی رضا رستگاری، حافظپژوه و مدرس مرکز حافظشناسی و دکتر علیرضا مظفری، استاد زبان وادبیات فارسی دانشگاه ارومیه بررسی و نقد شد.
منصور پایمرد، نویسنده کتاب، در ابتدای نشست ضمن سپاسگزاری از منتقدان، به بیان اهداف تألیف این کتاب و شیوه نگاش آن پرداخت.
بهگفته پایمرد، این کتاب برای بخش مطالعاتی ساخت سریال خورشیدهای سهگانه آماده شده است و ضرورت پژوهشی آن، به اطلاعاتی که از زندگی حافظ موجود است، مربوط میشود؛ زیرا اطلاعاتی که از زندگی حافظ داریم، تقریباً هیچ است و جز نامش، در تمام موارد درباره زندگی او اختلاف نظرهایی وجود دارد.
پایمرد درباره چگونگی تدوین کتاب نیز توضیح داد: شرط نوشته کتاب این بود که از تخیل و اعمال ذوق و سلیقه دوری کنم و داستانهای ساختگی دربارهی حافظ را که حتی به کتابهای معتبر نیز راه یافته است، کنار بگذارم. برای نوشتن چنین کتابی با توجه به سکوت تذکرهها، اشعار خود حافظ تنها مأخذ معتبر بود و از میان تمامی اشعار، آنها که اشعار نشانهدار تاریخی خوانده میشود، تنها مرجع معتبر است.
او گفت: در دیوان حافظ سه دسته غزل نشانهدار تاریخی داریم: اول، غزلی که با توجه به قرائن موجود در آن، میتوان به سال سرودن آن نزدیک شد؛ قرائنی مانند نام پادشاه، وزیر و حادثه تاریخی و… قرائنی که محدودهی سرایش شعر را به دست میدهد. دوم، اشعاری که گرچه صراحت دستهی اول را ندارد، اما با درصدی خطا میتوان دربارهی تاریخ سرایش آن نظر داد؛ مانند غزلهایی که در روزگار امیرمبارزالدین سروده شده است؛ همانند غزل «در میخانه خدایا ببستند خدایا مپسند…» که با توجه به فحوای کلام، اغلب حافظپژوهان دربارهی سال سرایش این غزل اتفاقنظر دارند و سوم، غزلهایی که در تعیین تاریخ سرایش آنها پای ذوق و سلیقه به میان میآید؛ زیرا قرینهی محکم و مؤکدی ندارد. در این غزلها هرکس ممارست طولانی با شعر حافظ داشته باشد، با توجه به سبک سخن حافظ میتواند اشارههای ظریفی بیابد، اما درنهایت پا از دایرهی احتمال و حدس بیرون نمیآید.
این حافظپژوه گفت: کتاب زندگی حافظ شیرازی بر پایه اشعار نشانهدار تاریخی دیوان، بیشتر براساس اشعار دستهی اول و در مرحلهی دوم، اشعار دستهی دوم نوشته شده و در آن، استناد به دستهی سوم کم بوده است.
پایمرد گفت: زندگی حافظ چنانکه شعرش گواهی میدهد با دربار در پیوند بوده است و در پارهای موارد در شکلگیری شعرش نقش داشته است. به همین دلیل برای فهم شعر او ناگزیریم به وقایع روزگار او رجوع کنیم و هدف از این رجوع، فهم بهتر شعر حافظ و تاریخ زندگی اوست و نه به دستدادن گزارش تاریخی.
نویسندهی کتاب زندگی حافظ شیرازی بر پایه اشعار نشانهدار تاریخی دیوان گفت: من در تدوین این کتاب کوشیدهام تمامی منابع را ببینم؛ بنابراین نظر پژوهشگران دیگر را سنجیدهام و با محکزدن و نقد، نظر نهایی که گاه تأیید حرف ایشان یا اصلاح آن بوده است را آوردهام.
او گفت: این کتاب در ۲۱ فصل فراهم آمده است؛ ابتدا به شناساندن شیراز و بعد زندگی شخصی حافظ پرداختیم و بعد به مسائل دیگر زندگی حافظ مانند شعرهایی که در زمان سلطنت شیخ ابواسحاق سروده شده و….
پایمرد با خوانش، چندسطری از سخن پایانی کتاب گفت: این کتاب دربارهی روابط اجتماعی حافظ و روزگار او موفق بوده و نمیتوان دربارهی این مطلب یا دربارهی زندگی شخصی حافظ و سیر اندیشگانی او چیز دیگری به آن افزود.
دکتر علیرضا مظفری، استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ارومیه که نامی آشنا در عرصهی حافظپژوهی دارد و در این زمینه دو کتاب به نامهای وصل خورشید و خیل خیال نگاشته است؛ نتایج خود را از بررسی کتاب ارائه داد و نقد خود را بیان کرد.
او گفتههای خود را با اشاره به بینش و توانایی پایمرد در زمینهی حافظپژوهی و نامبردن از پژوهشهای پیشین او آغاز کرد. به گفتهی دکتر مظفری، پایمرد کوشیده است با تکیه بر سه دسته شعر به ترسیم زندگی حافظ بپردازد. او با اولویتدادن به دودستهی اول کوشیده است، در دام ذوق و سلیقه نیفتند.
او گفت: پایمرد در این بررسی، حافظ را در عرصهی جغرافیایی فارس، شیراز و یزد و سپس در عرصهی زمانی و تاریخی سدهی هشتم جستوجو کرده است.
مظفری یکی از محسنات کتاب زندگی حافظ شیرازی بر پایه اشعار نشانهدار تاریخی دیوان را سبک نگارش شیوا و بدون تعقید آن دانست که مشتاقان حافظ را برای خوانش بیشتر کتاب ترغیب میکند.
او گفت: پایمرد برای نوشتن این کتاب ۹۰ منبع را بررسی کرده و فهرست اشعار حافظ را به انتهای کتاب افزوده است؛ اما اگر این اشعار براساس حروف الفبای آغاز یا پایان ابیات تنظیم میشد، کار را برای خواننده بسیار آسانتر میکرد.
استاد ادبیات فارسی دانشگاه ارومیه با طرح این مسأله که «اولین سؤالی که ذهن مخاطب را درگیر میکند این است که چرا چنین کوششی برای ترسیم زندگی حافظ صورت گرفته؟ و آیا بهدلیل عظمت حافظ است یا اینکه اطلاعات اندک، پژوهشگر را به این سمتوسو کشانده؟» توضیح داد: با توجه به اینکه کتابهایی، چون «تاریخ عصر حافظ» و بسیاری از پژوهشهای دیگر، به شأن و سال سرایش برخی از غزلهای حافظ پرداختهاند، قلت آگاهی از نوع تذکرهای انگیزهی اصلی بوده، هرچند شأن و عظمت حافظ در تشدید این انگیزه بیشتر بوده است.
او گفت: افسانهپردازی و غلو در سنت تذکرهنویسی ما و تلاش حافظ برای زدودن رنگ شخصی از اشعارش، سبب قلت دانستههای ما دربارهی او شده است.
مظفری در ادامه با طرح پرسشی دیگر مبنیبر اینکه آیا نگارش چنین کتابی برای حافظ موجه است و اگر هست این نوع نوشتن را تا کجا باید ادامه داد؟ گفت: بزرگترین مشکلی که چنین پژوهشهایی به وجود میآورد این است که ذهن خواننده را در جستوجوی معانی تازه متوقف میکند. یعنی وقتی پایمرد میگوید حافظ فلان غزل را در فلان تاریخ و مناسبت سروده است، آن غزل را به حادثهای خاص محدود میکند؛ درحالیکه تلاش خودِ حافظ پیوندزدن تجربهای جزئی و شخصی به تجربهای کلی است. اما مثلاً نحوهی تعامل حافظ با امیرمبارزالدین تعاملی شخصی و روزمره است. وقتی به سراغ دیوان حافظ میرویم، امیرمبارزالدین تبدیل به گزارهای عام شده که نظایر خود را میتواند در هر دورهای بازتولید کند.
او گفت: تمام شخصیتهای دیوان حافظ افزونبر شخصیت جزئی خود، آن نمونههای تکرارشونده هستند که در هر عصر و جامعه میتوان مصداقهایشان را یافت. غرض این است که خوانندهی دیوان حافظ نباید به دنبال اشارهی تاریخی در غزل باشد و گاهی اگر اشارهی صریح تاریخی به شخصیت یا واقعههای تاریخی شده است، یا خارج از بافت هنری شعر اوست یا مواردی است که براساس ذهنیت هنری او امکان انتقال به مفاهیم عام در آنها وجود دارد.
مظفری در ادامه قلم شیوا، استفاده از منابع، روشمندی و استدلالهای محکم را از نقاط قوت کتاب پایمرد برشمرد.
او گفت: اگر از برخی اشتباههای چاپی انگشتشمار یا بههم خوردن نظم کتابتی اشعار، بگذریم؛ عمدهی نقد در دو مورد کلی است: نخست آنکه نویسنده نظر خود را محدود به آن اشعاری از حافظ کرده است که پیش از او نویسندگانی، چون غنی، خرمشاهی، حمیدیان و… دربارهی آن اعلامِ نظر کردهاند. هرچند که نظر ایشان را نقد کرده است. از اینرو جود پژوهشهای پیشین در زمینهی گفتههای تازه، عرصه را برای نویسنده تنگ و محدود کرده است؛ دیگر آنکه، باوجود اینکه نویسنده وعدهی پرهیز از ذوق و سلیقه در استنباط از غزلها را داده است، سخت گرفتار ذوق و سلیقه شده است. او تابع ذوق استاد حمیدیان و همایون فرخ یا تابع ذوق خود شده است.
در ادامه این نشست، دکتر رضا رستگاری، حافظپژوه و مدرس مرکز حافظشناسی، بهعنوان دومین منتقد کتاب پایمرد، سخن خود را با مرور کارنامهی حافظپژوهی و معرفی کلی مجموعهی یازدهجلدی دو سده سخنوری آغاز کرد.
رستگاری با بیان اینکه هرکس با الفبای تحقیق آشنا باشد، میداند که پرداختن به موضوعهایی مانند موضوع این کتاب، چقدر دشوار است؛ توضیح داد: دشواری این موضوع به این دلیل است که تفکیککردن شعر از زندگی واقعی هر شاعر، کار بسیار دشواری است. از طرف دیگر زمانهی حافظ، زمانهی بسیار پرفرازونشیبی است و حافظ، هرگز به این وقایع بیتفاوت نبوده و آنها را در شعر خود بازتاب داده است؛ اما به شیوههای پوشیده و در نقاب ابهام و ایهام.
او گفت: در این کتاب، منصور پایمرد هوشمندانه، مهمترین آرا را مطرح، تحلیل و نقد کرده است. کتاب، نثر پخته و استواری دارد و اگر خواننده در خواندن این کتاب دچار مشکل بشود، بهدلیل پیچیدگی موضوع است، نه تقریر آن.
رستگاری سخنان خود را با ارائهی پیشنهادهایی برای اصلاح چاپهای بعدی کتاب پی گرفت. پیشنهادهای او در دو دستهی محتوایی و ساختاری خلاصه میشد؛ اول اینکه نویسنده در پایان هر فصل، کتابها و مقالههایی را برای مطالعهی بیشتر به خواننده معرفی کند؛ دوم اینکه مواردی در کتاب هست که بهتر است با احتیاط بیشتری نقل بشود. مثلاً در کتاب آمده قدیمیترین منبعی که لقب «خواجه» را برای حافظ به کار برده، مربوط به سال ۷۶۰ هجری است و این مطلب را دکتر فتوحی و دکتر افشین وفایی در سال ۱۳۸۷، در مجلهی نقد ادبی نقل کردهاند؛ اما به نظر میرسد این تحقیق کافی نیست؛ چون ما تمام منابع را بررسی نکردهایم. مثلاً در دیوان بسحاق اطعمه چندینبار به حافظ لقب خواجه داده شده است.
او همچنین در سخنان خود به برخی تاریخهای ذکر شده در کتاب اشاره کرد که با رجوع به گاهنامهی تطبیقی درست نمینماید و لازم است برای اصلاح با گاهنامه، تطبیق داده شود.
این حافظپژوه با بیان برخی ایرادهای چاپی کتاب، نقد خود را به پایان برد و گفت: کتاب پایمرد بهدلیل اینکه تفصیل دیگر کتابها را ندارد و در عین حال بسیارجدی به بحث پرداخته است، در صورت رفع برخی ایرادهای جزئی، میتواند به یکی از جدیترین کتابهایی که دربارهی حافظ نگاشته شده، بدل شود.
انتهای پیام/
منبع: باشگاه خبرنگاران
کلیدواژه: ذوق و سلیقه دیوان حافظ حافظ پژوه مرکز حافظ درباره ی ی تاریخ ی دیوان کتاب ها او گفت غزل ها ی کتاب دسته ی بیش تر
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.yjc.ir دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «باشگاه خبرنگاران» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۴۴۰۹۹۱۲ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
رسیدن به فلسفه زندگی از راه خودشناسی
به گزارش خبرنگار گروه فرهنگ و جامعه خبرگزاری علم و فناوری آنا، درگیری بیش از اندازه همه انسانها به فضای مجازی و کمرنگ شدن ارتباطات میان فردی در جوامع مختلف از آن دست مسائلی است که در سالیان اخیر توجه بسیاری از تحلیلگران و جامعهشناسان را به خود جلب کرده است. از طرفی بسیاری از هنرمندان و نویسندگان نیز از این شرایط استفاده کرده و سوژه اصلی آثار هنری و ادبیشان را به مواجهه با این فضای جدید اختصاص دادهاند.
در سینما و ادبیات کشورمان نیز هستند هنرمندانی که به این مسئله توجه نشان دادند و آثاری را مرتبط با این فضا تولید کردهاند. یکی از جدیدترین آثار این ژانر در زمینه داستاننویسی کتاب «چشمها تنها برای دیدن نیستند» است، اثری در ژانر اجتماعی و مفهومی که ۱۰۶ صفحه دارد و انتشارات سیب کال در خوزستان آن را منتشر کرده است.
این کتاب را مصطفی عظیمیفر به رشته تحریر درآورده است و داستان کلی آن در رابطه با یک نویسنده است که تصمیم میگیرد یک روز کامل از زندگی را بصورت تحلیلی و نگاه عمیق به محیط پیرامون و جامعه سپری کند. او از ابتدای صبح تا اواخر شب به این سبک از زندگی ادامه میدهد. عظیمی فر در این کتاب توانسته از دل کارهای روزمره زندگی مفهومات و پیامهای مفیدی را بیرون بکشد. به بهانه انتشار این کتاب گفتوگویی با نویسنده آن ترتیب دادهایم.
عظیمیفر در رابطه با ایده اصلی که باعث نگارش کتاب «چشمها تنها برای دیدن نیستند» شد، گفت: با توجه به فراگیر شدن دنیای مجازی و پیشرفت تکنولوژی احساس کردم آدمها کمتر از گذشته ( قبل از همهگیر شدن فضای مجازی) رای به با خود بودن و دوستی عمیق با خود میدهند. از این رو تصمیم گرفتم کتابی بنویسم که بتواند مخاطب را دعوت به با خود بودن و وقت گذاشتن بیشتر برای خود درونی دعوت کند.
وی در مورد چالشهای مربوط به نوشتن کتابی با این ایده خاص هم عنوان کرد: در طول یک سالی که برای نوشتن این کتاب وقت گذاشتم با توجه به سبک کتاب مجبور بودم ارتباط عمیقتری با خود برقرار کنم. از این رو مجبور بودم بیشتر در محیط پیرامون شنونده باشم. فرقی هم نمیکرد این شنیدن شامل شنیدن صحبتهای آدمها باشد یا حتی گوش دادن به صدای یک رودخانه، به هر حال برای بهتر شدن کار باید هر چه بیشتر شنونده باشم. این سبک زندگی در طول یک سال برای من سختیهای زیادی داشت اما خب نتیجه کار باعث شده تا خستگی از تن من تا حدودی خارج شود.
نویسنده این کتاب با اشاره به جزئیات این اثر درخصوص سختترین بخش نوشتن کتابش هم اظهار کرد: با توجه به اینکه کتاب در قالب یک داستان بلند یک پارچه طراحی شده، فکر میکنم مرتبط ساختن مفاهیم و موضوعات مختلف در قالب یک خط داستانی مستقیم سختترین کار هنگام نوشتن کتاب بوده است.
عظیمیفر در پایان سخنانش در خصوص حسی که کتاب «چشمها تنها برای دیدن نیستند» در مخاطب ایجاد میکند نیز گفت: فکر میکنم مخاطب پس از مطالعه کتاب به این موضوع فکر کند که چقدر در انجام کارهای معمول روزمره فلسفه و مفهوم نهفته است و شاید خود نیز تا حدودی به این سبک از زندگی روی بیاورد و برای او جذاب باشد.
در بخشهایی از این کتاب آمده است:
آنقدر غرق فکر کردن هستم که متوجه نمیشوم چه زمانی کنار اجاق گاز رسیدهام. آرام آن را خاموش میکنم و دوباره راهی نانوایی میشوم. در کودکی مسیر خانه تا نانوایی بسیار دور بود. اما در جوانی و میانسالی نزدیک است. ولی در دوران پیری دوباره دور خواهد شد.
این یعنی قبل از پیر شدن باید مسیرهای طولانیتری را طی کنم تا به مقصدهای تازهتر و زیباتری برسم. زیرا اگر چنین نکنم و به مسیرهای نزدیک اکتفا کنم، روزی همین مسیرها بر من چیره خواهند شد و طی کردنشان آرزویی غیر ممکن میشود.
بعد از چند دقیقه پیادهروی به نانوایی که مشتری همیشگی آن هستم میرسم. ولی در کمال تعجب با کرکرهای تا انتها پایین آمده مواجه میشوم! یعنی چه اتفاقی میتواند افتاده باشد؟ نکند امروز روز تعطیل نانوا است و من بیخبر هستم؟ صبر کنید صبر کنید یک پیرمرد در حال آمدن است...
کتاب «چشمها تنها برای دیدن نیستند» در قطع رقعی و با کاغذ بالک (نخودی رنگ) از طرف انتشارات سیب کال منتشر شده است. بهای کتاب نیز 250 هزار تومان است.
انتهای پیام/