در وین نیستیم تا متن جدیدی جدا از برجام توافق کنیم/ پیش نویسی از توافق آماده شده مورد بررسی دقیق قرار گرفت
تاریخ انتشار: ۹ اسفند ۱۴۰۰ | کد خبر: ۳۴۴۷۸۶۴۲
خبرگزاری آریا-سخنگوی وزارت امور خارجه اظهار داشت: در این چند روز در تمامی تماسها تلاش کردیم خطوط قرمز ایران و منطق ایران و دلیلش و چگونگی مرتفع کردن این موضوعات کاملا برای طرف غربی روشن شود.
به گزارش خبرگزاری آریا، سعید خطیبزاده سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان امروز (دوشنبه) در نشست هفتگی با خبرنگاران عید بزرگ مبعث را تبریک گفت.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
وی در ابتدا به تشریح آخرین تحولات در حوزه سیاست خارجی پرداخت.
سخنگوی دستگاه دیپلماسی به تماسهای امیرعبداللهیان با بورل و باقری با انریکه مورا در هفته گذشته اشاره کرد.
اقدامات انجام شده برای اتباع ایرانی مقیم اوکراین
این دیپلمات ارشد کشورمان درباره آخرین اقدامات وزارت خارجه در خصوص اتباع و دانشجویان ایرانی در اوکراین اظهار داشت: نگرانیهای ایرانیان مقیم کاملا قابل درک است به رغم تمامی تلاشها در سطح وزرات خارجه و سفارتخانهها در اوکراین و کشورهای همجوار مثل مجارستان، لهستان، رومانی و حتی اتریش انجام دادیم، اما حتی اگر چند ده ایرانی در جاهای مختلف به آنها دسترسی نباشد یا در صفهای طولانی انتظار برای ورود به برخی از این کشورها حضور داشته باشند ناراحت کننده است و باید در اسرع وقت تلاش کنیم که مشکلات آنها را حل کنیم.
وی افزود: در وزارت امور خارجه تمهیدات گستردهای اندیشیدیم از جمله بیانیههایی که صادر کردیم و اعلام وضعیت اضطراری مقدمهای بود که به ایرانیان و دانشجویان بگوییم آنهایی که کار اضطراری ندارند از اوکراین خارج شوند. تعداد اندکی در آن روزها خارج شدند. بعد از آغاز جنگ تلاش گستردهای توسط سفارت ما و برخی از تشکلها در داخل اوکراین انجام شد و تعداد قابل توجهی از ایرانیان را موفق شدیم از مناطق مختلف خارج کنیم. سه فاز را برای کمک به ایرانیان داشتیم فاز اول انتقال ایرانیان از مناطق جنگی به مناطق امنتر بود که از خارکف و مرز بلاروس تلاش کردیم آنها را خارج کنیم. تعداد 50 نفر در خارکف در روز آغاز جنگ باقی مانده بودند و تلاش کردیم آنها را پیدا کنیم تا جایی که میسر بوده تلاش شده که این افراد خارج شوند. سطوح مختلف درگیر ماجرا بودند و وزارت خارجه از وزیر تا پایینتر سطح پیگیر هستیم.
وی گفت: برخی از اینها از خارکف خارج شده و به سمت اسلواکی حرکت کردند و سفارت ما در اتریش مطلع شده و در تلاشیم آنها را پیدا کنیم و کارهایشان را انجام دهیم. صف طولانی برای ورود به لهستان است که بعضا دو روز است هنوز نتوانستند وارد شوند. دسترسیها محدود است ولی تلاش کردیم تسهیل کنیم.
اسکان تعداد قابل توجهی از ایرانیان در ورشو، بوداپست و بخارست
خطیبزاده خاطرنشان کرد: در داخل کشورهای همسایه سفارتخانههای ما اکیپهایی را مستقر کردند و در مرز لهستان با اوکراین ماشینهایی برای انتقال ایرانیان در نظر گرفته شده است و برخی پرچمهای ایران در ونها گذاشته شده که هموطنان با دیدن پرچم به سمت تجمع بروند. همه این کارها انجام میشود.
سخنگوی وزارت خارجه بیان کرد: تعداد زیاد قابل توجهی در ورشو اسکان داده شدهاند، تعدادی در بوداپست و همچنین در بخارست اسکان داده شدند و تلاش شده آنهایی که در مولداوی وارد شدهاند مرز را رد کنند و وارد رومانی شوند. یک همت بسیار زیادی انجام میشود. اما وضعیت جنگی در داخل اواکراین و عدم امکان دسترسیها، کار را سخت کرده است. تعدادی از ایرانیان یا اطلاعاتشان را ندادند و یا در دسترس ما نبودند و اینها طبیعی است. از اصحاب رسانه درخواست میکنم اگر اطلاعاتی داشتید در اختیار ما قرار بدهید تا با کمترین خسارت ایرانیان را از اوکراین خارج کنیم.
پیش نویسی از توافق آماده شده در وین مورد بررسی دقیق قرار گرفت
وی در پاسخ به سؤالی درباره موضع ایران در خصوص مسائل باقیمانده در وین و مسائل مربوط به آژانس بینالمللی انرژی اتمی بیان کرد: سفر آقای باقری به تهران همانند بسیاری از سفرهایی که ایشان داشت، برای انجام مشورتهای لازم با تهران بوده است. شورای عالی امنیت ملی راهبری مذاکرات را بر عهده دارد و ریاست شورا بر عهده رئیس جمهور است و سفر آقای باقری درباره موضوعات باقیمانده است.
خطیبزاده بیان کرد: پیش نویسی از توافق آماده شده و لازم بود این پیش نویس مورد بررسی دقیق قرار بگیرد. برخی موضوعات باقیمانده که دستور العملهای لازم را آقای باقری لازم داشت که با طرفهای مختلف صحبت کند. متاسفانه در سه یا چند موضوع اصلی همچنان طرفهای غربی و آمریکا تصمیم سیاسی خودشان را نگرفتند. آنچه ما در این چند روز انجام دادیم در تمامی تماسها تلاش کردیم خطوط قرمز ایران و منطق ایران و دلیلش و چگونگی مرتفع کردن این موضوعات کاملا برای طرف غربی روشن شود و هم اینکه مواضع ایران تبیین شود.
قطعا از خطوط قرمز خود عبور نمیکنیم
این دیپلمات ارشد ایرانی یادآور شد: الان در نقطهای قرار داریم که فکر میکنیم ابهامی برای واشنگتن و اروپا درباره خطوط قرمز وجود ندارد. قطعا از خطوط قرمز خود عبور نمیکنیم و انتظار قطعی داریم که طرفهای مقابل بیش از این کش ندهند. آقای باقری امروز صبح وارد وین شد. برمیگردد که مطمئن شود در آن موضوعات موضوعات مربوط به رفع تحریمها و ادعاهای سیاسی درباره برنامه هستهای بوده و طی روزهای آتی باید شاهد باشیم طرف مقابل تصمیم خود را گرفته یا نگرفته است.
سخنگوی وزارت خارجه گفت: پیش نویس به صورت مشترک آماده شده و بالای 98 درصد به صورت مشترک نگاشته شده و آنچه باقیمانده مواردی است که باید مرتفع شود. در خصوص موضوعاتی در حوزه رفع تحریمها، تضامین و برخی ادعاهای سیاسی در حوزه فعالیتّای صلح آمیز هستهای ایران باید در یک بستر مناسب آماده شود.در وین نیستیم که توافق جدید کنیم. توافق در 2015 انجام شده است.ما و 1+4 در وین حضور داریم که مطمئن شویم اگر آمریکا میخواهد به برجام برگردد که یک روزه نخواهد بود و مسیر پر راستی آزمایی برای آمریکاست.
وی در پاسخ به سؤالی گفت: سطح و کیفیت و میزان غنی سازی به سطح و میزانی که در برجام توسط ایران تعهد شده است. آنچه در وین در حال گفتوگو هستیم توافق احتمالی در حوزه رفع تحریمها و گستره رفع تحریمها خیلی وسیعتر از آن است که آمریکاییها ادعا میکردند. توافق قابل اتکاتر و پایدارتر در حال تدوین است و در موضع دستاوردهای هستهای حفظ، صیانت و توان بازگشت پذیری ایران به عنوان تضمین ذاتی و خط قرمز ما باشد.هر چقدر تضامین عینی توسط آمریکا دقیقتر داده شود در بندهای مقابل هم این نکته رعایت میشود.
خطیبزاده خاطرنشان کرد: اگر حقوق مشروع ایران رعایت شود در نقطه خوبی برای جمع بندی توافق قرار داریم.
سخنگوی وزارت خارجه درباره خبر منتشر شده مبنی بر گفتوگو بین روسیه و اوکراین گفت: این گفتوگو مورد توصیه و نظر ما بوده و مذاکره برای توقف درگیریها باید مورد توجه قرار میگرفته است. راهحل سیاسی راهحل پایدار برای مشکلاتی است که دهههاست در منطقه وجود دارد.
خطیبزاده در پاسخ به سؤالی درباره گفتوگوی تلفنی اخیر امیرعبداللهیان و همتای انگلیسی و اینکه آیا تحولی در بحث بدهی انگلیس رخ داده اظهار داشت: تحول در پرونده بدهی ایران باید در لندن انجام شود.توافقات چندین بار است انجام شده حکم دادگاه انگلیسی صادر شده و تعلل آنها نشان میدهد چقدر از اجرای قوانین خود به بهانههای مختلف فرار میکنند. تحول زمانی است که لندن به قانون گردن بگذارد.
وی در پاسخ به پرسش خبرنگاری در خصوص اظهارات وزیر خارجه عربستان مبنی بر اینکه مذاکره با ایران نتیجه نمیدهد مگر اینکه ما را هم مشارکت دهند، گفت: اعضای برجام در برجام نوشته شده و توصیه میکنیم یک بار وقت بگذارند بخوانند تا بعد از این اظهارات شاذ نکنند.
در وین نیستیم متن جدیدی جدا از برجام توافق کنیم
سخنگوی دستگاه دیپلماسی درباره نگرانی نمایندگان مجلس در خصوص توافق احتمالی بیان کرد: صدای ملت و نمایندگان ملت را در علنی و در جلسات بسته با نمایندگان شنیدیم و نکات آنها را یادداشت کرده و امیرعبداللهیان هم بارها در جلسات کمیسیون امنیت ملی و صحن با نمایندگان به صورت خصوصی گفتوگو کرده و تعامل بسیار خوبی در سطح وزارت خارجه و مجلس و همچنین دولت و مجلس انجام میشود. راهبری مذاکرات بر عهده شورای عالی امنیت ملی است. رئیس مجلس عضو شوراست. دغدغههای نمایندگان را میدانیم. در وین نیستیم متن جدیدی جدا از برجام توافق کنیم. در وین هستیم که توافق 2015 این بار به درستی توسط آمریکا و سه کشور اروپایی اجرا شود.
خطیبزاده عنوان کرد: آنچه در حال مذاکره در وین است تا چه میزان تلاش شده یک توافق پایدارتر و خوبتر براساس توافق 2015 در اجرا به دست بیاوریم. هیچ چیزی بیشتر از تعهدات برجامی نپذیرفته و نخواهیم پذیرفت و هیچ چیزی کمتر از منافع اقتصادی ملت ایران گفتوگو نکرده و نمیپذیریم و به خاطر بدعهدی و چندین سال خسارت به ملت ایران در مسائل رفع تحریمی پایدارتر مذاکرات را پیش میبریم. قانون مجلس الزام آور است و اگر توافق انجام شود و اگر به آن نقطه برسیم حتما نمایندگان مجلس هم متن را میبینند عین همه ملت ایران و در خصوص آن میتوانند نظر دهند و این حق نمایندگان ملت است از هر طیف و هر نگاهی که به مسائل دارند دغدغه واقعی آنها حفظ منافع مردم است آن نقطه همگرایی دولت و مجلس خواهد بود.
وی درباره بیانیه مشترک اتحادیه اروپا و شورای همکاری خلیج فارس درباره جزایر سه گانه ایرانی را دخالت آشکار در امور داخلی ایران و تعرض به حاکمیت و تمامیت ارضی ایران است و از اساس مردود است. این بیانیه غیر حرفهای و بی مبنا باید اصلاح شود. اتحادیه اروپا جایگاهی ندارد چنین بیانیههای غیرحرفهای بود. جزایر سه گانه جزو لاینفک ایران عزیز است و هیچ اختلافی در این زمینه نیست و هیچ جایگاهی اتحادیه اروپا ندارد که درباره وحدت سرزمینی ایران اظهار نظر کنند. هم از نظر حقوق بینالملل مردود است و هم از لحاظ افکار عمومی پذیرفتنی نیست.
سخنگوی وزارت خارجه درباره سفر امیرعبداللهیان به وین و اخبار منتشر شده در هفته گذشته نیز بیان کرد: هیچ برنامهای برای سفر به وین تا زمانی که در آن نقطه نگیریم قرار ندارد. الان کمیسیون مشترک ایران و 1+4 عضو آن هستند. برای اینکه آمریکا بتواند به کمیسیون برگردد نیاز به تصمیم سیاسی و راستی آزماییها و تضمینهایی دارد.
طرف کرهای به صورت لاکپشتی تلاش میکند کار را جلو ببرد
خطیبزاده درباره مذاکرات انجام شده بین ایران و کره جنوبی اظهار داشت: گفتوگوها در کره براساس خواست طرف کره در دیدار معاون وزیر خارجه کره با باقری صورت گرفت. تا الان که با شما صحبت میکنم نتیجهای حاصل نشده و طرف کرهای به صورت لاکپشتی تلاش میکند کار را جلو ببرد آن وقتی که طرف کرهای به تعهداتش عمل کند میتوانیم درباره مسائل دیگر صحبت کنیم. تا آن موقع موضوعی که با کره داریم بدهی قطعی آن به ایران است.
وی درباره افزایش مناسبات اقتصادی ایران با روسیه گفت: روابط ایران با روسیه چند لایه چند بعدی و طبیعی است و براساس و برخاسته از همسایگی و حسن همسایگی و نیازهای دو طرف و اراده سیاسی دو پایتخت برای ارتقای روابط به روابط ممتاز. در اوج تحریمهای فلج کننده تلاش کردیم روابط خود را مقاوم و علیرغم فشارهای ثالث ادامه دهیم.
خطیبزاده درباره زمان دور پنجم مذاکرات ایران و عربستان گفت: هنوز تاریخ قطعی نیست و به محض قطعی شدن اعلام میشود. زمانی ایران پاسخها به پیشنهادات دور چهارم را دریافت کند در خصوص جزییات و سطح آن میتوانیم اعلام نظر کنیم.
اگر فرانسه در مذاکرات کارشکنی نمی کرد زودتر به نتیجه می رسیدیم
خبرنگاری با اشاره به اظهارات مذاکره کننده فرانسه در وین از سخنگو پرسید که گفتوگوها در وین تا کجا ادامه خواهد یافت که وی پاسخ داد: اگر فرانسه سازندهتر از روز اول عمل کرده بود و تلاش نمیکرد مذاکرات را با سکته روبرو کند ماهها قبل در نقطهای قرار داشتیم که متن را داشته باشیم. مسؤولیت فرانسه در وضعیت فعلی برای همه روشن است. فرانسه همه تلاش خود را کند در روزهای آینده خواب نما نشود.
وی درباره بحث ضرب الأجل در خصوص مذاکرات نیز گفت: در چند ماه گذشته از این تاریخها شنیدیم و بازی زبان ملال آور شده است. آنچه روشن است طرف مقابل باید متعهدانه وارد گفتوگو شود و نشان دهد پایبند است. الان چند موضوع بسیار کلیدی برای انتفاع ایران باقی مانده است. اگر میخواهند توافقی داشته باشیم باید حسن نیت داشته باشند.
سخنگوی وزارت خارجه درباره مذاکرات با آژانس هم گفت: نکات فنی آژانس شنیده شده است. برداشت ما بارها قبل بود که اگر نگاه فنی به سؤالات آژانس باشد تمامی اینها قابل بسته شدن بود. متاسفانه برخی برداشتها وجود دارد که برخی در مذاکرات فنی آژانس دخالت میکنند. ایران روابط فنی بسیار خوبی را با حفظ بی طرفی آژانس همواره داشته است. این پرونده در خصوص برخی سؤالات ادعایی باید خیلی پیش تر بسته میشد.
سخنگوی وزارت خارجه به مذاکرات تلفنی امیرعبداللهیان با برخی همتایان در خصوص وضعیت ایرانیان مقیم اوکراین نیز اشاره کرد.
منبع: خبرگزاری آریا
کلیدواژه: سخنگوی وزارت خارجه نشست خبری خطیب زاده سخنگوی وزارت خارجه وزارت خارجه وین نیستیم تلاش کردیم آقای باقری خطیب زاده رفع تحریم انجام شده خطوط قرمز آماده شده تحریم ها انجام شد طرف کره گفت وگو
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.aryanews.com دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «خبرگزاری آریا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۴۴۷۸۶۴۲ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
مناقشه آبی ایران و افغانستان وارد فاز جدیدی شد
افغانستان در بالادست قرار دارد و دست بالای حقابهها در اختیار این کشور است. مناقشه ایران و افغانستان بر سر آبهای مرزی تنها مختص به امروز و زمان حکومت طالبان نبوده است. این اختلافات از زمان قاجار و بین ساکنان حوزه رودخانه هیرمند وجود داشته، بهطوری که در سال ۱۸۵۷ حکمیت تقسیم آبهای مرزی بین ایران و افغانستان به دولت انگلیس ارجاع شد.
به گزارش هممیهن، ژنرال گلد اسمیت، وزیر خارجه انگلیس در آن زمان رأیی صادر کرد که براساس آن هیچیک از طرفین نباید به عملیاتی مبادرت کند که باعث کسر آب لازم برای آبیاری سواحل هیرمند شود و دو کشور باید بهصورت مساوی از آب هیرمند برخوردار باشند، اما اختلافات همچنان ادامه یافت تا به سال ۱۲۸۱ و کلنل مکماهون رسید. مکماهون بالاخره در سال ۱۲۸۴ هجری شمسی رای داد که از آب هیرمند در بند کمالخان دوسوم به افغانستان و یکسوم به ایران برسد.
این رای و شروطی که بر ایران تحمیل میکرد اعتراض ایران را بهدنبال داشت و اختلافات ادامه یافت تا در زمان پهلوی اول، در سوم اسفند ۱۳۱۵ با امضای پروتکل موقتی قرار شد هر مقدار آبی که به بند کمالخان میرسد، بهصورت مساوی میان دو کشور تقسیم شود. برای محکمکاری در سال ۱۳۱۷ هم اعلامیهای از سوی وزارت خارجه ایران و افغانستان منتشر شد که مجلس شورای ملی در سال ۱۳۱۸ این اعلامیه را تصویب کرد، اما مجلس افغانستان حاضر به تصویب آن نشد و اختلافاتی که تصور میشد حلشده ادامه یافت.
افغانستان همچنان از تخصیص حقابه ایران خودداری میکرد تا در سال ۱۳۲۶ نبود آب در طرف ایران به مرگ بیش از ۲۴هزار رأس گاو و کوچ مردم در استان سیستانوبلوچستان منتهی شد. در این سال پای میانجیگری ایالات متحده هم بر این اختلاف باز شد و در سال ۱۳۲۷ موضوع به شورای امنیت سازمان ملل کشید.
در نهایت در سال ۱۳۵۱ معاهده حقابه میان افغانستان و ایران درباره هیرمند بین امیرعباس هویدا، نخستوزیر ایران و محمدموسی شفیق، نخستوزیر افغانستان امضا شد و مجالس هر دو کشور آن را تصویب کردند، اما موضوع هریرود همچنان بلاتکلیف ماند. تقریباً هیچ دولتی در افغانستان بهطور دائم حقابه ایران از هیرمند و هریرود را اجرا نکرده است.
قوانین آبهای مرزی چه میگویند؟طبق مفاد کنوانسیون ۱۹۹۷ سازمان ملل متحد، هر دولتی که در حوزه رودخانه مشترک قرار دارد، این حق را داراست که در قلمرو سرزمینی خود، بهرهبرداری منصفانه و معقول از جریان آب حوضه آبریز فرامرزی، با الزام به عدم آسیبرسانی جدی به سایر کشورهای مشترک، داشته باشد. براساس این کنوانسیون استفاده و توسعه رودخانههای فرامرزی باید با هدف دستیابی به استفاده بهینه و پایدار از آن و منافع حاصل از آن با در نظر گرفتن منافع سایر کشورهای ساحلی صورت گیرد و حق دولتها برای استفاده از رودخانه مشترک و همچنین وظیفه همکاری در حفاظت از آن به رسمیت شناخته شود.
اما مشکل این است که کنوانسیونها و قوانین بینالمللی از این دست در اکثر موارد با در نظر گرفتن شرایط و ویژگیهای کشورهایی، چون کشورهای اروپایی نوشته میشوند. مثلاً رودخانه دانوب را در نظر بگیرید که مرز بین ۱۰ کشور اروپایی است و در مسیر خود از آلمان، اتریش، اسلواکی، مجارستان، کرواسی، صربستان، بلغارستان، رومانی، مولداوی و اوکراین عبور میکند.
در خبرهای بینالمللی کمتر میخوانیم که اختلاف عمیقی بین این همه کشور بر سر آب این رودخانه وجود داشته باشد و تقریباً تمامی کشورهای مسیر چنین رودخانهای که دلتای آن دومین دلتای بزرگ جهان است، براساس قوانین حاکم بر حقابههای تعیینشده عمل میکنند و در صورت بروز اختلاف، به همین قوانین مراجعه میشود. درحالیکه واقعیت جغرافیایی ایران این است که ما در اروپا نیستیم و همسایگان ما آلمان و اتریش و بقیه کشورها نیستند.
ما در بهترین حالت همسایهای، چون ترکیه داریم که اگرچه کشوری اروپایی است، اما برنامه سدسازیهایش در زمان تکمیل، بلایی بدتر از مشکلی که افغانستان برای ما بهوجود آورده بر سر ایران خواهد آورد؛ و در شرق، با حکومت طالبان طرف هستیم، حکومتی که تمامی کشورها و نهادهای بینالمللی به دلیل قوانین ضدانسانی حاکم بر این حکومت، بهطور کلی قادر نیستند آن را به رسمیت بشناسند، پس آرزویی عبث و بیهود است اگر ایران انتظار داشته باشد طالبان مراودات سیاسی و اقتصادی بینالمللی را به رسمیت بشناسد؛ مراوداتی که طالبان تقریباً هیچ شناختی از آنها ندارد.
هرچند با تاریخچه مختصری که در اینجا ارائه شد هم مشخص است که همان زمانی که دولتی مورد تایید جوامع بینالمللی در افغانستان حضور داشت باز هم پایبندی به قوانین بینالمللی در حوزه آبهای مرزی، برای این دولت موضوعی کاملاً تعریفنشده بود.
افغانستان بر سر منابع آبی مشترک چه آورده؟جواب این سوال در «دکترین هارمون» نهفته است. «دکترین هارمون» نظریه «حاکمیت مطلق سرزمینی» است که حامی آزادی نامحدود یک کشور در بهرهبرداری از آبهای رودخانههای بینالمللی است که از قلمرو آن کشور عبور میکنند و مدعی است که کشورها در رابطه با چنین منابع آبیای بههیچوجه متعهد به تعهدات قانونی بینالمللی نیستند. این دکترین ابتدا در سال ۱۸۹۵ به درخواست وزارت امور خارجه آمریکا برای مشاوره در مورد اختلاف ایالاتمتحده با مکزیک درخصوص استفاده از آب رودخانه ریوگرانده شکل گرفت، اما بعدها توسط بسیاری از کنوانسیونها و نهادهای بینالمللی رد شد. حالا این دکترین در دستور کار امارت اسلامی برای مهار آبهای فرامرزی قرار گرفته است.
خردادماه سال گذشته احمد وحیدی، وزیر کشور، گفته بود که «پیشتر مسئولان مختلفی در زمینه حقابه هیرمند صحبت کردهاند. از این رو ما منتظر آن تیم مشترکی هستیم که به اتفاق طالبان و نیروهای ایرانی و متخصص تشکیل شود تا این تیم وضعیت آب را در سدهای منطقه بررسی کنند و ببینند در حال حاضر با توجه به حقابه ایران، وضعیت فعلی چگونه است».
وحیدی تاکید کرده بود: «اگر آب در سدها موجود بود، طرف طالبان باید سهم ایران را بدهد و اگر نبود این مسئله باید برای ما روشن شود؛ چراکه متخصصین ما معتقدند در این سدها آب موجود است، اما طرف طالبان میگوید که آب موجود نیست. با این حال تشکیل کمیته مشترک از سمت ما پیشبینی شده و این کمیته باید تشکیل و از محل مذکور بازدید کنند. به هر حال طالبان باید این موضوع را سامان دهد.»
پیش از آن ابراهیم رئیسی در سفر به استان سیستانوبلوچستان از طالبان خواسته بود «حق مردم سیستان و بلوچستان را سریعتر بدهند». این سخنان رئیسی با واکنش تمسخرآمیز طالبان مواجه شده بود. طالبان ایران را به بیاطلاعی از وضعیت آب هیرمند متهم کرده و از مقامات ایرانی خواسته بود «معلومات خود را در مورد هیرمند تکمیل کنند». همان موقع سخنگوی سازمان فضایی ایران گفته بود این سازمان با تصاویر ماهوارهای وضعیت آب در این رودخانه را بررسی کرده و «تصاویر ماهوارهای نشان میدهد که حکومت افغانستان در برخی نقاط با انحراف مسیر آب و ایجاد بندهای متعدد، مانع از رسیدن آب به ایران شده است.»
حالا در کنار تصاویری که حاکی از رهاسازی آب در افغانستان به سمت شورهزارها هستند، خبر رسیده فاز جدید سد پاشدان بر روی رودخانه هریرود در بالادست ایران (استان خراسان رضوی) و سد دوستی با حضور ملاعبدالغنی برادر، معاون اقتصادی نخستوزیر طالبان و عبدالطیف منصور، سرپرست وزارت آب و انرژی طالبان، افتتاح شده است. سد پاشدان یکی از پروژههای بزرگ سدسازی کشور افغانستان محسوب میشود که در ۲۰ کیلومتری شرق شهر هرات بر روی سرشاخههای هریرود واقع شده و ظرفیت ذخیره ۴۵ میلیون مترمکعب آب را دارد.
هریرود، دومین رود مهم افغانستان پس از هیرمند، از مناطق مرتفع ولسوالی لعل و سرجنگل سرچشمه میگیرد و با گذر از ولایتهای غور و هرات در افغانستان، از مرز مشترک افغانستان و ایران میگذرد و پس از پیوستن کشفرود به آن، با نام رود تجن وارد شنزارهای کشور ترکمنستان شده و به بیابان قرهقوم منتهی میشود. هریرود از منابع اصلی آب ورودی به بخشهایی از شمال شرق ایران، یکی از منابع تامین آب مشهد و نیز دشت سرخس است.
اگر بین ایران و افغانستان بر سر هیرمند توافقنامههایی، هرچند اجرانشده، وجود دارد، بر سر استفاده از هریرود همان توافقات نصفونیمه هم وجود ندارد. به این شکل دست ایران حتی از اعتراض هم کوتاه است؛ اعتراضهایی که تاکنون درباره هیرمند به جایی نرسیده است.
بهطور کلی در افغانستان چهار پروژه سد کجکی، سدکمالخان، سدبخشآباد و سد پاشدان وجود دارند که تقریباً بهطور کامل به بهرهبرداری رسیدهاند و همه این چهار پروژه بر روی منابع آبی مشترک با ایران اجرا شدهاند.
افغانستان از ایران چه میخواهد؟جواب این سوال به احتمال قوی همان «پول» است. به هر حال کشوری که حقابه دستش است میتواند با استفاده از آن، خواستههای خود را به کشور پاییندست تحمیل کند؛ کاری که ترکیه در مرزهای غربی میکند و هر روز بر پروژههای آبی خود میافزاید. فروردین ۱۴۰۰، قبل از تسلط دوباره طالبان بر همسایه شرقی ایران بود که محمداشرفغنی، رئیسجمهور وقت افغانستان، در مراسم افتتاح سد کمالخان در ولایت نیمروز به صراحت گفت، کشورش «از این پس در مقابل نفت به ایران آب میدهد». سدکمالخان بر روی رودخانه هیرمند در مرز ایران و افغانستان احداث شده است.
صراحتی که در این گفتار رئیسجمهور سابق افغانستان بود بهواقع همان نظمی است که بر قوانین کشورها در همه جای دنیا حاکم است. اگر شما کشوری با منابع غنی طبیعی - هر منبعی - هستید که کشورهای دیگری به آن نیاز دارند، پس میتوانید از آن منبع طبیعی درآمدزایی کنید. اگر از این منظر به خواسته افغانستان نگاه کنیم، احتمالاً باید منطقی بهنظر برسد، البته منطقی که بر روابط بین طالبان با سایر کشورها و در واقع، روابط بین یک حکومتی که کل دنیا به رسمیت نشناختهاند با بقیه دنیا، حاکم است.
درباره ایران و افغانستان بارها شاهد بودهایم که حکومت قبلی افغانستان و حالا طالبان مدعی رهاسازی حقابه ایران از هیرمند بودهاند، اما در عمل هیچ آبی به ایران نرسیده است. تفکر حاکم بر حکومتهای افغانستان و حتی مردم مناطق مرزی این کشور این است که همسایگان در قبال جریان آب به سمت مرزها باید پول پرداخت کنند و واقعیت حاکم بر روابط بین افغانستان با همسایگانش این است که با قوانین بینالمللی نمیتوان با این گروه به مذاکره نشست.
تشدید اقدامات افغانستان در حوزه آب در طی سالهای اخیر بهویژه باعث کاهش شدید ذخایر آبی «چاهنیمهها» بهعنوان اصلیترین منبع تامین آب در استان سیستان و بلوچستان شده است. مشکل خشکسالی هم وضعیت را از گذشته بدتر کرده است. واقعیت حاکم بر جغرافیای ایران در منطقه شرق وابستگی ایران به آبِ واردشده از افغانستان را نشان میدهد. اما دست ایران هم کاملاً خالی نیست. نباید از نظر دور داشت که افغانستان هم به ایران نیاز دارد و این نیاز افغانستان به ایران میتواند ابزار فشاری باشد بر حکومت طالبان تا ایران بتواند حقابه خود را بهدست بیاورد.
افغانستان به دلیل سالها جنگ در این کشور، از داشتن زیرساختهایی، چون نیروگاههای تولید برق به قدر کفایت محروم است. این میتواند ابزاری باشد برای ایران برای برقراری یک مبادله پایاپای برق برای افغانستان و آب برای سیستان و بلوچستان. ابزار دوم ایران هم در تجارت خارجی افغانستان نهفته است. این کشور به هیچ دریایی یا آبهای بینالمللی راه ندارد. ایران میتواند از طریق بندر چابهار تجارت خارجی افغانستان را تسهیل کند و در مقابل افغانستان را ملزم به تامین حقابه ایران کند. دسترسی به بنادر ایران برای حکومت طالبان حیاتی است و ایران میتواند از این نیاز به نفع خود بهره ببرد. از سویی صادرات نفت به افغانستان، همان که اشرفغنی زمانی خواهان آن بود، دیگر راهحلی است که ایران میتواند در پیش بگیرد.
مسائل محیط زیستی تمامی کشورها ارتباط تنگاتنگی با روابط سیاسی و بینالمللی این کشورها با دنیا دارد. استفاده بهینه از تمامی ابزارهای فوق که ایران به آن مجهز است، به این بستگی دارد که ایران بتواند سیاست خارجی خود را برای استفاده از این ابزارها تقویت کند.
طالبان حکومتی است که به یکباره از اعماق تاریخ به قرن بیستویکم پرتاب شده است، اما با همین حکومت هم میشود مذاکره کرد. بدون شک تمرین مذاکره و ارائه پیشنهادهایی که طالبان و مردم افغانستان نتوانند آن را رد کنند، به یک دیپلماسی قوی نیاز دارد؛ دیپلماسیای که بتواند منافع ایران را در نظر گرفته و براساس آن مذاکره کند. دیپلماسی ایران باید تبدیل به «هنر رزم» محیط زیستی شود هماهنگ با مقتضیات جغرافیایی.