به نقل از «همشهری آنلاین»

نوروز در تهران قدیم | شمرون و بوی خوش توتک آن سال‌ها

تاریخ انتشار: ۶ فروردین ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۴۶۵۳۷۹۹

همشهری آنلاین- راحله عبدالحسینی: در این گزارش برخی آداب و رسومی را که شمیرانی‌ها برای استقبال از سال نو داشتند مرور می‌کنیم.درست از آخر بهمن ماه که چله کوچک زمستان تمام می‌شد، شمیرانی‌ها برای نوروز آماده می‌شدند. طبیعت همراهی می‌کرد. برف‌های سنگین کم‌کم آب می‌شد و عطر و بوی بهار در کوچه باغ‌های شمیران می‌پیچید؛ کوچه باغ‌هایی که هرچند بی‌برگ و بار بودند اما با عطر شیرینی‌های عید، آوازهای محلی و شادی در آخرین روزهای زمستان پر می‌شدند.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

در این گزارش برخی آداب و رسومی را که شمیرانی‌ها برای استقبال از سال نو داشتند مرور می‌کنیم.
از آنجا که سمنو یکی از ۷ سینی است که سر سفره عید می‌نشیند، سمنوپزان برای نوروز در شمیران از دیرباز رسم بوده‌است. «حمید خان‌سفید» از اهالی قدیمی محله حصاربوعلی شمیران، سمنوپزان در منزل پدربزرگ و مادربزرگش، حاج حسن یزدانیان و حاج بانو یزدانیان را در خاطر دارد: «سمنوپزان کار بسیار پرزحمتی بود که با حضور همه اهالی برگزار می‌شد. سمنوپزان در شمیران علاوه بر شب‌عید و برای سفره هفت‌سین، در ایام شهادت حضرت زهرا(س) یا روزهای دیگر به‌عنوان نذری به نیت حضرت زهرا(س) پخته می‌شد. بانوان سمنو را بار می‌گذاشتند. اول سادات پای دیگ می‌رفتند و دست به کار می‌شدند. این کار به نوعی اظهار ادب به سادات بود.» سمنو را تقریباً ۱۰ روز مانده به عید نوروز می‌پختند. سمنو بین همسایه‌ها تقسیم می‌شد تا پای سفره هفت‌سین بگذارند و کام خود را شیرین‌کنند.

نوروزخوانی در کوچه‌باغ‌های شمیران

«نوروز نوسالی» را شمیرانی‌های قدیمی می‌شناسند. آن زمان که نوروز نوسالی در کوچه باغ‌های شمیران، پیام‌آور فصل و سال نو می‌شد؛ پیرمرد اسم خودش را گذاشته بود: نوروز نوسالی؛ و همه او را به این نام می‌شناختند. نوروز نوسالی از باغ‌ها می‌گذشت و به کوچه‌پسکوچه‌های شمیران می‌رفت و برای اهالی آوازی از عید و سال نو می‌خواند. نوروز نوسالی پیرمردی کوتاه قد و نابینا بود. در روزهای آخر اسفند ماه، نوروز نوسالی با صدای خوش به اهالی آمدن عید را نوید می‌داد. اهالی هر قریه دور او جمع می‌شدند و نوروز نوسالی برایشان می‌خواند: «نوروز نوسال مباره باشه، عید نوروز بر شما مباره باشه». علاوه بر نوروز نوسالی، افرادی که به آنها نوروزخوان گفته می‌شد به محله‌ها می‌آمدند. نوروزخوان‌ها قاصدان خوش خبری بودند که با خواندن اشعار، خبر عید و بهار را بشارت می‌دادند. نوروزخوانان معمولاً دم در خانه‌ها می‌ایستادند و اشعاری را می‌خواندند. نوروزخوان‌ها با پوشیدن لباس محلی و با خواندن آوازهای محلی از آمدن نوروز خبر می‌دادند.

مردم هم به آنها پول، قند و شکر یا نبات به‌عنوان عیدی می‌دادند. نوروزخوان‌ها علاوه بر خواندن اشعار بهاریه، در مدح و منقبت امامان شعرخوانی و دعا می‌کردند که صاحبخانه به زیارت برود و عروسی فرزندانش را جشن بگیرد: «نوروز سلطان آمده/ گل در گلستان آمده/ مژه هادین بر شاخ گل/ بلبل به بستان آمده/ صاحب خونه با ایمان/ دستو دکن جیفی میان/دروا بیا یک ۱۰تومان/هاده به این نوروزی خوان». ترجمه دقیق این شعر هم این‌گونه می‌شود: «همه جا گل و گلستان شده، مژده می‌دهم که بر شاخه، گل رویید و بلبل به بوستان آمده، دست در جیبت کن و ۱۰تومنی(به‌عنوان عیدی) از جیبت دربیار و به من نوروزی‌خوان بده.» شعر نوروز سلطان آمده در کتاب «حسین کریمان» از پژوهشگران شمیرانی نوشته شده است. اصل این نوروزی نامه ۵۵ بیت بود که توسط «محمدتقی آگاه» به دست استاد کریمان رسیده بود. نوروزی‌خوانی یا نوروزی نامه به زبان طبری و گاهی فارسی خوانده می‌شد.

خانه تکانی پر زحمت

خانه تکانی و سبزه سبز کردن جزو نخستین کارهایی بود که اسفند ماه رونق می‌گرفت. خانه‌تکانی هم مثل این روزها فقط به تمیز کردن دیوارهای اتاق و سر و سامان دادن به وسایل خانه خلاصه نمی‌شد. عوض کردن آب و تمیز کردن حوض برای خودش کار سختی بود. گاهی اعضای خانه آستین بالا می‌زدند و همت می‌کردند تا آب حوض را عوض کنند و لجن‌های مانده ته آن را بشویند. گاهی هم فردی که به او «آب حوضی» می‌گفتند برای انجام این کار به خانه‌ها می‌رفت و شب‌عید حسابی سرش شلوغ بود و کارش رونق می‌گرفت. آب حوضی آب حوض، حوضچه‌ها و آب‌انبار را عوض می‌کرد.
 

۷کپه آتش در هر محله

بته‌های خشک از گندمزارها و باغ‌های شمیران هم برای آتش شب چهارشنبه‌سوری جمع‌آوری می‌شد. «جواد انصافی» بازیگر که بزرگ شده محله رستم‌آباد شمیران است رسم و رسوم شب چهارشنبه‌سوری را این‌گونه روایت می‌کند: «بچه‌ها و بزرگ‌ترها اسفند ماه فقط به نظافت و تمیزی خانه و محله می‌پرداختند. از لایروبی جوی‌ها و قنات‌ها تا سفید کردن دیوار را با هم انجام می‌دادند. کنده و شاخ و برگ درخت را هم جمع می‌کردند تا شب چهارشنبه‌سوری بسوزانند. زباله‌هایی مثل حصیر و گونی و پارچه که از خانه‌تکانی جمع شده بود برای سوزاندن در جشن شب چهارشنبه‌سوری کنار گذاشته می‌شد.

در هر محله ۷ کپه آتش روشن می‌کردند. چون ۷ عدد مقدسی است. اول بزرگ‌ترها از روی آتش می‌پریدند. چون هم احترام داشتند و هم به دلیل سن و سالشان تا وقتی شعله آتش خیلی بالا نیامده بتوانند بپرند و احساس پیری نکنند. بعد هم نوبت به جوانان می‌رسید.» خواندن اشعاری مثل «زردی من از تو، سرخی تو از من» نه فقط در شمیران بلکه در تهران هم رسم بود.

پایان تعطیلات نوروزی، سیزده‌به‌در

شمیران بود و زمین‌های بزرگ کشاورزی، گندمزارها و باغ‌های پر‌دار و درخت. بهترین انتخاب برای رسم سیزده‌به‌در هم همین شمیران بود. در سیزدهمین روز فروردین، تهرانی‌ها هم ‌بند و بساط خود را جمع می‌کردند و راهی شمیران می‌شدند تا در گوشه خوش آب و هوایی، سیزده خود را به در کنند. شمیرانی‌ها به مهمانانی که در این روز به شمیران می‌آمدند «گشتی‌ها» می‌گفتند. چون فقط برای گشت‌وگذار یک روزه به شمیران آمده بودند. خانواده‌ها دور هم جمع می‌شدند و یک روز را به بازی و تفریح در طبیعت می‌گذراندند.

شیرینی و آجیل هم که پای ثابت خوراکی این روز بود. شمیرانی‌ها به رسم خود از بار و محصول زمین کشاورزی‌شان، تنقلات تهیه می‌کردند؛ مثل توت خشک، گردو، نخودچی، برگه هلو، بادام و تنقلاتی از این دست. شیرینی هم که همان شیرینی معروف توتک بود و نان برنجی و نان روغنی. سیزدهمین روز فروردین هم به این شکل سپری می‌شد.
 

پخت شیرینی عید در تنور

شمیرانی‌ها برای پخت شیرینی شب‌عید، هفته پایانی اسفند ماه دست به کار می‌شدند. هنوز هم برخی از شمیرانی‌ها اسم شیرینی «توتک» را به یاد دارند و نحوه پخت آن را از قدیمی‌ها یاد گرفته‌اند. این شیرینی خوشمزه و خاص شمیران تمام ایام عید مهمان خانه‌ها بود و برخی خانواده‌ها مقداری از آن را برای گردش روز سیزده‌به‌در کنار می‌گذاشتند تا در باغ و صحرا نوش جان کنند.

«بهزاد لیان» یکی از قدیمی‌های شمیران که در زمینه اسناد شمیران تحقیق و پژوهش زیادی دارد می‌گوید: «در اصل باید توتک را شیرینی محلی و سنتی روستای افجه در لواسان بدانیم. توتکی که با تنور پخته می‌شد عطر و طعم دلپذیری داشت. کار آسانی هم نبود و خانم‌ها با کمک همدیگر توتک می‌پختند.» برای پخت شیرینی توتک، آرد را خمیر می‌کنند و قالب می‌زنند. روی آن را با زعفران و تخم‌مرغ تزیین می‌کنند و بعد می‌پزند. این روزها نزدیک عید در نانوایی‌های لواسان هم توتک پخته می‌شود.

با تورق کتاب «میگون در آینه زمان» نوشته «داود کربلایی محمد میگونی» درباره نان یا شیرینی توتک می‌خوانیم: «با نزدیک شدن سال نو، نان‌های کوچکی می‌پختند که به آن توتک می‌گفتند. توتک نوعی نان شیرمال محلی بود که برای پخت آن از شیر، تخم‌مرغ و شکر استفاده می‌شد. توتک نقش شیرینی سر سفره هفت‌سین را ایفا می‌کرد.»

کد خبر 663774 برچسب‌ها منطقه ۱ همشهری محله چهارشنبه سوری نوروز شیرینی‌جات

منبع: همشهری آنلاین

کلیدواژه: منطقه ۱ همشهری محله چهارشنبه سوری نوروز شیرینی جات شب چهارشنبه سوری شمیرانی ها باغ های شمیران کوچه باغ خانه تکانی اسفند ماه سال نو

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.hamshahrionline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «همشهری آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۴۶۵۳۷۹۹ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

نگاهی به هیاهوی جدید درباره سریال «پایتخت»

پیگیری‌های رسانه‌ای درباره سرانجام «پایتخت۷» با دو اتفاق سرزبان‌ها افتاد؛ یکی خبر حذف از کنداکتور آی‌فیلم سرو صدایی به پا کرد و دیگری خبری از تولید فصل جدید که نه پایتختی‌ها و نه تلویزیونی‌ها آن را تأیید نکرده‌اند. - اخبار فرهنگی -

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، مهدی نقویان رئیس مرکز سیمافیلم پیش از آغاز سال 1403 به ساخت فصل‌های جدید سریال‌های «پایتخت» و «گاندو» اشاره کرد. 

او در گفت‌وگویی با خبرنگار تسنیم به این نکته اشاره کرد: فیلمنامه «گاندو» که فیلمنامه‌اش مراحل تأیید در داخل صداوسیما انجام می‌شود ان‌شاءالله در سال جدید وارد مراحل پیش‌تولید و تولید می‌شود. اگر مشکلی هم پیش نیاید حتماً سریال «پایتخت» جدید را در 1403 می‌بینیم.

اما در طول سال گذشته و سالِ جاری، حواشی دست از سرِ «پایتخت» برنداشت. به طوری‌که چندی پیش در دیدار هنرمندان با پیمان جبلی، سؤالی که از سیروس مقدم کارگردان این سریال هم پرسیده شد همین بود؛ «پایتخت» چه زمانی ساخته می‌شود؟ به نوروز 1404 می‌رسد؟ او هم همچون مدیرانِ‌تلویزیون خیلی صریح و قطعی درباره سرانجام تولید سریال صحبت نکرد و به عبارتِ «تولید سریال در حال پیگیری و مذاکره است» اشاره کرد. 

همان نکته‌ای که بارها مدیران سیمافیلم به آن اشاره کرده‌اند که روالِ معمول ساخت سریال‌ها خصوصاً مجموعه‌های چند فصله به همین صورت است. نکته‌ای که سیدسلیم غفوری قائم‌مقام معاونت سیما به آن اشاره کرد؛ "«پایتخت» در حال گفت‌وگو هستند طبعاً به طرح و فیلمنامه خوب و جذابی برسند حتماً امسال در دستور کار قرار می‌گیرد. این روزها دفتر فیلمنامه کارهای جدید در حوزه طنز طراحی می‌کند."

اما دو خبر بار دیگر «پایتخت» را به صدرِ اخبار آورد. ابتدا خبری بود که مثلِ همیشه از درونِ گمانه‌زنی‌ها بیرون آمد؛ «پایتخت7» وارد مرحله پیش‌تولید شده و بازیگران از مردادماه مقابل دوربین خواهند رفت. اول آنکه سارا و نیکا به عنوان دختران نقی معمولی در این سریال حضور نخواهند داشت و ثانیاً سریال برای نوروز 1404 آماده خواهد شد. این نکات هم در رایزنی‌های رسانه‌ای آمده است. 

اگرچه پیشتر گروه عوامل پایتخت برای پیدا کردن دو دختر دوقلو برای بازی در این سریال، فراخوان اعلام کرده بودند. شاید گمانه حضور نداشتن دختران نقی معمولی (سارا و نیکا) با این فراخوان جدّی‌تر شده باشد. 

البته خبر شروعِ پیش‌تولید سریال و تولید در مردادماه را نه مدیران تلویزیون و نه عوامل «پایتخت» تأیید نکرده‌اند. اما در عین حال پیگیری، مذاکره و رسیدن به یک طرح و فیلمنامه درست نکته‌ای بوده که مدیران سیما و سیمافیلم به آن اشاره داشته‌اند. 

«موسی» و «پایتخت» امسال ساخته می‌شوند؟

خبر دیگری که برای «پایتخت» در شبکه‌های اجتماعی، حواشی‌ای ایجاد کرد؛ حذف این سریال از کنداکتور شبکه آی‌فیلم است. خبری مبنی بر شروع پخش «پژمان» رسانه‌ای شد که بعد از «پایتخت5» این سریال روی آنتن خواهد رفت. پیگیری‌های خبرنگار تسنیم نشان می‌دهد تلویزیون به دنبال پخش فصل ششم «پایتخت» نیست؛ همان فصلی که آغازِ حواشیِ گروه پایتخت با تلویزیون بود و چند قسمت پایانی هم به سختی و با پیگیری‌های مداوم ساخته و روی آنتن رفت. اما به هر ترتیب تلویزیون تصمیمی برای پخش این فصل ندارد و بعد از پایان فصل پنجم، سریال «پژمان» را از شبکه آی‌فیلم پخش خواهد کرد. 

فصل ششم سریال پایتخت به جز پخش اولیه خود در نوروز 1399 هیچگاه به شکل کامل بازپخش نداشت و تنها تکرار آن همان خلاصه شش قسمتی بود که شبکه یک در شب نوروز سال 1400 روانه آنتن کرد.

باید دید بالأخره سرانجام ساخت فصل جدید «پایتخت» به دور از این گمانه‌زنی‌های گهگاه به کجا خواهد رسید؟ آیا بنابر پیگیری‌های متعدد اهالی رسانه و پاسخِ همیشگی مدیران تلویزیون به پیگیری برای ساخت سریال در 1403، این سریال امسال به تولید خواهد رسید؟ به نوروز 1404 می‌رسد و یا در زمانی دیگر تولید و پخش خواهد شد؟

انتهای پیام/