رَج به رَج تا ترنج /وقتی نغمه تار فرش ابریشمین خودرنگ مهدیشهر به جان مینشیند
تاریخ انتشار: ۱۵ خرداد ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۵۱۵۹۸۷۹
گروه استانها- برگزاری رویداد "فرش خودرنگ"مهدیشهری بهعنوان شاهکار هنری ایل سنگسری نشان میدهد که شاید بهروزهای خوب رونق این هنر اصیل نزدیک میشویم و بهزودی دوباره نغمه تار فرش "ابریشمین خودرنگ" مهدیشهر به جان خواهد نشست. - اخبار استانها -
به گزارش خبرگزاری تسنیم از سمنان ، شاید چند سال قبل که چند جوان علاقهمند و البته خوشفکر مهدیشهری موضوع احیای «فرش خودرنگ» ایل سنگسری بهعنوان میراثی کهن و باارزش و یادگاری از یکی از بزرگترین ایلات عشایری ایران سخن میگفتند، کمتر کسی گمان میکرد که کارها با این سرعت بهپیش برود و امروز یک رویداد هنری در این زمینه برگزار شود.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
بسیاری مهدیشهر را بهویژه آنهایی که به این شهرستان خوش آبوهوا سفر کردهاند با گوسفندهای اصیل سنگسری و محصولات لبنی خوشمزهاش مانند "چیکو" و "آروشه" میشناسند. شاید تا همین چند سال قبل کسی نمیدانست که مهدیشهر در قدیم مهد فرش با ارزش خودرنگ در ایران بوده و شاید تا همین 100 یا 50 سال قبل خانههای مردم عشایری این شهرستان پر از نغمه "دستین" یا " دستوک" بر "تاروپود" دارهای "بلندبالای" قالی خودرنگ سنگسری بود.
فرشهایی که بافندگان آنچنان از عمق و جان میبافتندش که به دلیل استحکام و بافت محکمی که داشت به "فرشهای آهنین" شهره بود. فرشهایی که بهواسطه سبک زندگی عشایر ایل سنگسری و رنگ رنگین نخهای پشمین ریسیده شده که در بافت آن به کار میرفت و چون "فرشهای ابریشمین" میدرخشید. فرشهایی که رنگرزی شامل مراحل بافت آن نمیشد و به قول امروزیها ارگانیکِ ارگانیک" بود.
اما امروز دیگر نه از آن قالیهای آهنین و ابریشمگون خبری هست و نه از صدای دستوک بر "تار" قالی، اکنون شاید بیش از نیمقرن است که زنان ایل سنگسری احتمالاً کارهای دیگر را به هنر "فرشبافی"و خلق شاهکارهایی مانند "فرش خودرنگ" مهدیشهری ترجیح میدهند و گویا "مرگ" سرنوشت نامیمون قالیچههای با ارزش خودرنگ ایل سنگسر در سال اخیر بوده است.
علت این روند "نامبارک" هرچه باشد نباید از بیتفاوتی مسئولان در این مدت نسبت به این میراث ملموس هنری و تاریخی دیار ایل سنگسری بهسادگی گذشت. البته شاید در این میان کمتوجهی مردم و سازمانهای مردمنهاد به این هنر اصیل نیز در خاموش شدن روشنای آتش عشق عشایر هنرمند ایل سنگسری به بافتن فرشهایی نه از جنس ابریشم اما به جلوهگری و ارزش آن بیتأثیر نبوده است.
کسی دیگر قالیبافی را "هنر" نمیداند
دبیر کارگروه فرش خودرنگ سنگسری با اشاره به علل کمرونق شدن بافت فرشهای اصیل خودرنگ ایل عشایر سنگسر در شهرستان مهدیشهر معتقد است که امروز قالیبافی آن شأن و جایگاه گذشته را بهعنوان یک عرصه هنری و زمینهساز خلق آثار فاخر صنایعدستی ازدستداده است و این مهم تنها مختص به "فرش خودرنگ" نیست.
پویا خادمیان درباره علل این مهم به خبرنگار تسنیم میگوید: شاید تأسیس "شرکت فرش" در ایران و دعوت از بافندگان برای بافتن فرشهای سفارشی با مواد "متریال" رنگشده و ناهمگون با روح حاکم بر بافت "فرش خودرنگ" بهعنوان یک هنر اصیل و فاخر یکی از مهمترین علل فراموششدن این هنر در کشور و بهویژه در شهرستان مهدیشهر بوده است.
وی میافزاید: با رویکرد جدید شرکت فرش بافندگان با متریالی که این شرکت از دیگر نقاط کشور در اختیار آنان قرار میداد؛ اقدام به بافت فرش در قبال دریافت حقالزحمه شاید بسیار بالاتر از گذشته- کردند؛ اما چه سود که گذشته از نوع مواد اولیه بافت فرش خودرنگ، دیگر از آن عشق و علاقه و دقت که برای بافت این آثار فاخر هنری به کار گرفته میشد در بافت فرشهای سفارشی خبری نبود و دریافت اجرت بیشتر جای خود را به عشق و علاقه برای خلق شاهکارهای فاخر هنری داد.
این فعال هنری اضافه میکند: با ورود فرشهای سفارشی و جایگزین شدن آن بر "دارهای قالی" مهدیشهری، گویا بافت فرش خودرنگ نیز "به دار زده شده" و دیگر اثری از آن شور و علاقه بافندگان، "ذهنی بافی" (بافت بداهه فرش بدون استفاده از نقشه) نبود و بهتدریج فرش دیگر شهرها با بافت سنگسری در این منطقه رواج پیدا کرد و نگاه صنعتی به هنر فرشبافی بهجای نگاه هنری به آن حاکم شد.
خادمیان با بیان اینکه بهمرورزمان دیگر حتی پشم و نخ لازم برای بافت فرشهای خودرنگ در مهدیشهر وجود نداشته و این به معنای بسته شدن پرونده بافت فرش خودرنگ سنگسری بود یادآور میشود: «با نوسان قیمت ارز و کاهش ارزش صادرات فرشهای ایرانی به خارج از کشور پرونده بافندگی فرشهای سفارشی در کشور همبسته شده و بافندگان هم به شغلهای دیگر روی آوردند.
وی با اشاره به تغییر نگاه به بافت فرش بهعنوان یک هنر اصیل و فاخر نسبت به سالهای گذشته تصریح میکند که کسی دیگر قالیبافی را "هنر" نمیداند و این یکی از مهمترین موانع بر سر راه احیای هنر بافت فرش خودرنگ مهدیشهری است.
دبیر کارگروه فرش خودرنگ سنگسری با اشاره به لزوم تغییر نگاه به هنر بافندگی فرش در شهرستان مهدیشهر و حتی کشور بهمنظور تسهیل در احیای این هنر فاخر عنوان تأکید میکند که «ابتدا باید نگاهها به هنر بافندگی تغییر یابد و درواقع شاید باید برای احیای این هنر اصیل باید فرهنگسازی هم رخ بدهد.
"فرش خودرنگ" نماد ریزبافی زنان عشایر سنگسری؛ تلألوء ابریشمگونه فرش پشمین ایل سنگسر
این فعال هنری با اشاره به مهمترین ویژگیهای فرش خودرنگ مهدیشهری نسبت به معدود فرشهای خودرنگ برجایمانده در دیگر نقاط کشور و دنیا خاطرنشان میکند که "فرش خودرنگ" نماد ریزبافی زنان عشایر سنگسری بوده و درواقع به دلیل چند ماه زندگی شهرنشینی ایل سنگسری در سال، فرشهای خودرنگ شهرستان مهدیشهر ریزنقشتر از دیگر فرشهای خودرنگ است.
خادمیان میافزاید: فرش سنگسر به دلیل اینکه با داشتن گره متقارن بافت بسیار قوی و محکمی داشته و در سال 1373 در نمایشگاه فرانسه به آن قالی آهنین نیز لقب دادهاند.
وی با بیان اینکه مواد اولیه بسیار مرغوب فرش خودرنگ سنگسری یکی دیگر از ویژگیهای این آثار فاخر هنری زنان ایل عشایر سنگسر نسبت به فرشهای خودرنگ در دیگر نقاط است بیان میکند: طول بلند الیاف پشمهای برههای شیرخوار با نژاد سنگسری که در ارتفاع 2000 متری از سطح دریا پرورش مییابند و البته زمان درست و شستوشوی برهها قبل از تراشیدن پشم آن سبب شده است تا فرش "پشمین" خودرنگ سنگسری تلالو ابریشم گونه داشته و مانند آن بدرخشد.
از سفید تا "کَهو پشو" و مشکی تیره؛ طیفهای 33 گانه پشم برههای سنگسری
دبیر کارگروه فرش خودرنگ سنگسری طیف رنگی متنوع را یکی دیگر از ویژگیهای فرش خودرنگ مهدیشهری نسبت به سایر فرشهای خودرنگ عنوان و تصریح میکند: فرش خودرنگ سنگسری حاصل قرار گرفتن 33 طیف رنگی از نخهای پشمین برههای ایل عشایر سنگسر در کنار هم از سفید تا "کَهو پشو" (طیفهای کبود رنگ) و مشکی تیرهاست؛ درحالیکه متنوعترین طیف رنگی در دیگر فرشهای خودرنگ به عدد 6 هم نمیرسد.
خادمیان در تشریح چگونگی این تنوع رنگ در نخهای مورداستفاده در فرش خودرنگ سنگسری میافزاید: دقت بالای کاربران در هنگام "سورت" پشمهای چیده شده از گوسفندان و البته نژاد متفاوت گوسفندهای سنگسری نسبت به سایر نقاط کشور از دلایل این مهم است.
وی اضافه میکند که گاهی طیف رنگی پشم چیده شده از قسمت گردن بره سنگسری با قسمت پشت آن متفاوت بوده و این مهم از چشمان دقیق و تیزبین کاربر "سورتینگ" پشمها دور نمیماند.
رَج به رَج" تا "ترنج"
با وجود همه ناملایماتی که هنر بافت فرش خودرنگ سنگسری به خود دیده و همینها هم سبب فراموششدن این هنر اصیل شده است؛ گویا امروز بارقههایی از امید برای تلألوء دوباره فرشهای فاخر خودرنگ ایل سنگسری نمایان است و آنگونه که دبیر کارگروه فرش خودرنگ سنگسری وعده میدهد.بهزودی زمان رونق بافندگی این نوع فرشهای اصیل در شهرستان مهدیشهر و شاید هم دیگر شهرهای استان سمنان فرا خواهد رسید.
خادمیان با اشاره به تلاش سهساله انجمن توسعه و آبادانی شهرستان مهدیشهر برای احیای فرش خودرنگ مهدیشهری بیان میکند: کارگروه فرش خودرنگ سنگسری انجمن توسعه و آبادانی شهرستان مهدیشهر سه سال است که تلاشهای خود را برای احیای این هنر فاخر ایل عشایر سنگسری آغاز کرده و این تلاشها امروز تا حدود زیادی به بار نشسته است.
وی با اشاره به حل ریشهای بسیاری از موانع پیش روی احیای فرش خودرنگ سنگسری در سه سال گذشته و با پیگیریهای متعدد صورت گرفته یادآور میشود که امروز با امضاءدار شدن فرشهای خودرنگ بافتهشده، دیگر فرشبافی بهویژه بافت فرش خودرنگ، نه بهعنوان یک "شغل کمارزش و دمدستی، که بهمثابه یک هنر با رتبههای فاخر و والا پنداشته شده و بافنده هر یک از این فرشها بهعنوان خالق یک اثر ارزشمند هنری شناخته میشوند.
دبیر کارگروه فرش خودرنگ سنگسری کشف استعدادهای هنری علاقهمند در زمینه بافت فرش خودرنگ و مهارتآموزی به این افراد را یکی دیگر از اقدامات در این زمینه عنوان و تصریح میکند: با گذشت یک سال از انعقاد تفاهمنامه میان انجمن توسعه و آبادانی شهرستان مهدیشهر با اداره کل فنیوحرفهای استان سمنان و برگزاری سه دوره آموزشی، امروز 20 بافنده آموزشدیده در شهرستان مهدیشهر پس از آموزشهای لازم، آماده بافت فرش خودرنگ مهدیشهری بوده و 20 متقاضی دیگر از این شهرستان و البته شهرستانهای اطراف نیز منتظرند تا دارهای قالی آنان بر اساس استانداردهای مطالعه شده "چلهکشی" شده و با دریافت نخهای ریسیده شده از پشم برههای سنگسری کار بافت فرش خودرنگ را آغاز کنند.»
خادمیان با اشاره به تکمیل مراحل مختلف تأمین مواد اولیه برای بافت فرش سنگسری عنوان میکند که «امروز نیروهای انسانی موردنیاز برای چیدن و سورت رنگی پشم برههای سنگسری با همه مراحل آن از حمام برهها گرفته تا چیدن و سورت رنگی و سایزبندی شده آن تأمینشده و تعداد متقاضیان آموزشدیده در این زمینه همچنان در حال افزایش است.»
وی با اشاره به انجام پژوهشهای متعدد برای اقدامات علمی در راستای احیای بافت فرش خودرنگ ایل سنگسری میافزاید: «در این راستا تا کنون 6 پژوهش از سوی مراکز دانشگاهی در شهرهای مختلف ایران انجام شده است.»
"بیمه" بافندگان "پاشنه آشیل" احیای هنر فراموششده؛ رویداد هنری"فرش خودرنگ" ایل سنگسری برگزار میشود
دبیر اجرایی رویداد هنری"فرش خودرنگ" ایل سنگسری با اشاره به تلاشهای صورت گرفته برای احیای این هنر فراموششده، رفع برخی موانع پیش رو در این عرصه را خواستار شده و معتقد است: «همراهی مسئولان در رفع این موانع بسیار ضروری و راهگشاست.»
علی صفایی "بیمه" بافندگان را "پاشنه آشیل" احیای هنر فراموششده بافت فرش خودرنگ ایل سنگسری دانسته و میافزاید: "امروز بافندگان دغدغه بیمه خود را دارند و این مهم میتواند بر فرایند احیای بافت فرش خودرنگ مهدیشهری اثر منفی بگذارد.
وی با اشاره به برگزاری نمایشگاه و رویداد هنری "فرش خودرنگ ایل سنگسری" در شهرستان مهدیشهر عنوان میکند که «برگزاری این رویداد هنری و نمایشگاه ملی یکی از زمینههای بسیار مطلوب برای آغاز فرایند احیای بافت فرش خودرنگ ایل سنگسری است.»
رویداد هنری"فرش خودرنگ" ایل سنگسری از فردا شانزدهم خردادماه سال 1401 آغاز شده و تا بیستم این ماه به مدت پنج روز در عمارت خیل خان شهر مهدیشهر برگزار میشود.
آنگونه که دبیر اجرایی رویداد هنری"فرش خودرنگ" ایل سنگسری میگوید؛ قرار است تا علاوه بر اختصاص زمانهایی برای بازدید عموم، تورهای گردشگری از جایجای کشور نیز با هدف حضور در این رویداد مهم و ملی هنری، در این ایام به شهر مهدیشهر سفر کرده و درواقع حضور گردشگران و هنرمندان در این رویداد نیز در برنامه تورهای گردشگری کشور قرار گیرد.
صفایی همچنین از دعوت 2 معاون وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی و رئیس مرکز ملی فرش ایران به رویداد هنری"فرش خودرنگ" ایل سنگسری خبر داده و مدعی است که «این برای نخستین بار است که در یک رویداد هنری در حوزه فرش، "کلکسیونی" (مجموعهای) نفیس از فرشهای خودرنگ مربوط به سراسر کشور بهویژه فرش خودرنگ ایل سنگسری در معرض دید عموم قرار میگیرد.
وی با دعوت از عموم مردم علاقهمند به عرصه هنر بهویژه هنر فرشبافی برای حضور در این رویداد ملی از اختصاص سه روز نخست این رویداد هنری برای حضور عمومی و بازدیدهای انفرادی رویداد هنری"فرش خودرنگ" ایل سنگسری خبر داده و میافزاید: به دلیل شرایط کرونایی و حفظ سلامت شهروندان، مدت بازدید از این رویداد هنری و نمایشگاه آن، یک ساعت بوده و ساعتهای 17، 18 و 19 برای بازدیدهای انفرادی از آن در نظر گرفتهشده و روزهای نوزدهم و بیستم خردادماه 1401 نیز برای بازدیدهای گروهی و حضور تورهای گردشگری در رویداد هنری"فرش خودرنگ" ایل سنگسری پیشبینیشده است.
قول مساعد فرماندار مهدیشهر برای حل مشکل بیمهای بافندگان فرش خودرنگ
فرماندار مهدیشهر نیز با ابراز خرسندی از تلاشهای صورت گرفته برای احیای فرش خودرنگ ایل سنگسری، برگزاری رویداد هنری ملی در این عرصه به میزبانی یک مکان تاریخی را گامی مهم در راستای توسعه صنعت توریسم این شهرستان هدف گردشگری میداند و با اشاره به ظرفیتهای مهم گردشگری شهرستان مهدیشهر اضافه میکند که «گردشگری باید بهصورت واقعی به یکی از محورهای توسعه شهرستان مهدیشهر تبدیل شود.
مهدی شیردل با اشاره به نقش مهم رسانهها در تحقق این هدف معتقد است که «رسانهها میتوانند با جریان سازی مناسب، افکار عمومی را در مسیر مطالبهگری درست در این زمینه هدایت کنند.
وی با تأکید بر لزوم حل مشکل بیمهای بافندگان فرش خودرنگ ایل سنگسری، از برگزاری جلسات متعدد برای حل این مشکل خبر داده و میافزاید: امیدواریم بهزودی خبرهای خوبی در این زمینه برای فعالان این عرصه در چارچوب قوانین موجود داشته باشیم.
نمایشگاه فرش دستبافت ایرانی در برزیل موزه فرش نفیس ایران در یزد ایجاد میشود تمجید رئیس مرکز ملی فرش ایران از رنگ زیبای فرش کلاردشت/ این فرش حاصل سرپنجههای هنرمندانه استباید اعتراف کرد که احیای پیکر نیمهجان هنر فرش خودرنگ ایل سنگسری کاری بسیار دشوار و البته در گرو حمایتهای جدی و مسئولانه مسئولان بوده و اقدام ارزشمند تعدادی از جوانان علاقهمند به این عرصه برای احیای این هنر اصیل فراموششده زمانی به نتیجه خواهد رسید که موانع پیش روی آن برداشته شود. آن زمان است که نغمه دلنشین زخمههای "دستوک" بر "تار" قالی در بیشتر خانهها و چادرهای ایل سنگسری به گوش میرسد.
گزارش از محمدرضا خزر
انتهای پیام/ن
منبع: تسنیم
کلیدواژه: شهرستان مهدی شهر ایل عشایر سنگسر فرش های خودرنگ فرش های سفارشی ایل سنگسری هنر اصیل رویداد هنری عنوان یک فراموش شده علاقه مند برای بافت فرش بافی فرش هایی طیف رنگی تلاش ها فرش ها بره ها
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.tasnimnews.com دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «تسنیم» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۵۱۵۹۸۷۹ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
ساخت 2هزار خانه در تهران توسط چین
معاون شهردار تهران، گفت: در محتوای قرارداد با چینیها دیده شده که آنها در مقیاسهای بزرگتر، یعنی ساخت ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ واحد مسکونی در قالب محله، ورود پیدا کنند و کار در بافت فرسوده با روش «کلید به کلید» و بر اساس ضریب ۱.۴ برابر مساحت بنا نسبت به هر نفر با مشارکت شهرداری انجام شود. ناطقان: معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران، جزئیات طرح شهرداری برای «ساخت مسکن چینی» و همچنین مذاکرات اولیه با چینیها را تشریح کرد.
به گزارش دنیای اقتصاد، حمیدرضا صارمی با تاکید براینکه فرآیند مذاکره با شرکتهای ساختمانی چینی، صرفا با سازندگان بخش خصوصی این کشور بوده و هنوز توافق یا قرارداد نهایی صورت نگرفته است، اصل برنامه شهرداری را «واگذاری زمینهای ذخیره» به چینیها برای اجرای طرح «کلید به کلید» در مناطق پایین شهر عنوان کرد.
یک وام حساب شده - فوری - تا ۷۵ میلیون تومان - بدون ضامن
بر اساس این طرح، اراضی قهوهای یا همان زمینهای ذخیره (قطعات بزرگ متراژ بالای یک هکتار) در بافت فرسوده تهران، برای «محله سازی» به روش کلید به کلید به چینیها واگذار میشود آن هم در چارچوب یوزانس به این معنا که همزمان با تامین منابع مالی ساخت، انتقال تکنولوژی نیز به تهران صورت خواهد گرفت.
معاون شهردار تهران از «معمای رشد ۲.۴ برابری درآمد عوارض ساختمانی در لایحه بودجه ۱۴۰۳ شهرداری تهران» و «ابهامی که بسازوبفروشها نسبت به آن دارند» نیز رمزگشایی کرد و در عین حال حدود میزان افزایش عوارض ساخت مسکن را اعلام کرد.
*در لایحه بودجه ۱۴۰۳ شهر تهران که از سوی شهرداری به شورای شهر ارائه شد، درآمد حاصل از انواع عوارض ساختمانی معادل ۱۴۴درصد افزایش یافته است؛ آیا این افزایش به معنای آن است که سال آینده مبلغ عوارض ساختمانی دو برابر میشود یا شهرداری با پیشبینی افزایش تیراژ ساختوساز، افزایش درآمد از این محل را تخمین زده است؟
در این زمینه لازم است نگاهی به روند رشد آمار صدور پروانه ساختوساز در تهران داشته باشیم. آمار صدور پروانه ساختمانی در سال ۱۴۰۰ معادل ۵هزار پروانه و به طور دقیق ۵۶۰۰ پروانه بود؛ سال گذشته، این میزان به حدود ۱۰هزار و ۱۰۰ پروانه رسید. برای امسال پیشبینی میشود تیراژ ساخت مسکن در پایتخت به حدود ۱۶هزار پروانه ساختمانی برسد.
توجه به این نکته نیز ضروری است که معمولا در ۱۰ ماه اول سال، تقریبا ۶۰درصد درآمد حوزه شهرسازی از محل عوارض ساخت محقق میشود و حدود ۴۰درصد باقیمانده در دو ماه پایانی سال تحقق یافته و وصول میشود. سال گذشته شورای شهر تهران حدود ۲۵ همت درآمد از محل انواع عوارض ساختمانی برای شهر تهران درنظر گرفته بود که وصولی شهرداری از این محل حدود ۴۱ همت بود. امسال شورای شهر درآمد حاصل از انواع عوارض ساختمانی را بر اساس پیشرفت حاصل شده به ۳۷ همت رسانده است که البته همین الان در وصول مبالغ فیشهای عوارض ساخت برای صدور پروانه ها، از این ۳۷ همت نیز عبور کرده ایم و درآمدی بیش از این میزان حاصل شده است.
اگر با در نظر گرفتن مجموع شرایط اقتصادی، اجتماعی و... وضعیت کشور شبیه سالهای گذشته باشد و اتفاق غیرمنتظرهای رخ ندهد، احتمالا تا پایان امسال درآمد حاصل از انواع عوارض ساختمانی برای شهر تهران رقمی بیش از ۶۵ همت خواهد بود. کف حداقلی مورد پیشبینی برای این نوع از درآمد نیز ۴۷ همت تخمین زده میشود. همچنین با در نظر گرفتن ۴۱ همت وصولی سال گذشته اگر ۳۰درصد برای امسال به این رقم اضافه شود، درآمد حاصل از عوارض ساختمانی، تقریبا به بیش از ۵۰ همت خواهد رسید.
اما برای سال آینده، پیشبینی ما درآمدزایی از محل «فراوانی» پروانه هاست و نه «افزایش هزینه» صدور پروانهها یا رشد محسوس در ارقام عوارض ساختمانی؛ از سوی دیگر، شورای شهر تهران به هیچ عنوان با افزایش عوارض ساختوساز موافق نیست و تحت هیچ شرایطی اجازه افزایش بیش از ۳۰ درصد نرخ عوارض ساختمانی را در سال آینده نخواهد داد. هر چند شورا نیز بر این امر واقف است که سهم عوارض ساختمانی در هزینه تمامشده و قیمت نهایی ساخت مسکن، چیزی حول و حوش یکدرصد است و عملا رقم ناچیزی از کل هزینه ساخت محسوب میشود. اما با توجه به شرایط کشور با افزایش بیش از ۳۰ درصد در نرخ عوارض ساختمانی موافقت نمیکند.
*امسال مبلغ عوارض ساختمانی به ازای ساخت هر مترمربع بنای مسکونی در مناطق مختلف تهران به چه میزان است؟ منظور کل رقمی است که یک سازنده به شهرداری پرداخت میکند.
در حال حاضر متوسط مبلغ عوارض ساختمانی، برای ساخت ساختمانهای تا پنجطبقه در کل تهران مترمربعی حدود ۳۳۰هزار تومان است. بر اساس فیشهای صادرشده برای سازندهها از بابت تعیین عوارض ساختمانی، این میزان از مترمربعی حداقل ۴۰ هزار تومان شروع میشود.
در سالجاری، تاکنون، شهرداری تهران ۸۷۰۰ فیش عوارض ساختمانی صادر کرده است. از این تعداد کمترین رقم فیش عوارض در منطقه یک شهر تهران معادل مترمربعی ۱۲۰هزار تومان بوده است. البته میانگین ارقام عوارض ساختوساز در این منطقه از این رقم بیشتر است؛ در منطقه ۲ کمترین رقم فیش عوارض ساخت مترمربعی ۴۳۰هزار تومان و در منطقه ۳ حدود یک میلیون تومان بوده است. اما میانگین مبلغ عوارض ساختمانی در این منطقه، سه میلیون تومان به ازای هر مترمربع بوده است.
کمترین میزان عوارض ساختوساز در سالجاری به ازای هر مترمربع در منطقه ۴، ۳۰۰هزار تومان، در منطقه ۵، ۳۷۰هزار تومان، منطقه ۶، ۴۷۰هزار تومان، منطقه ۷، ۲۸۰هزار تومان، منطقه ۸، ۲۹۰هزار تومان، منطقه ۹، ۱۶۹هزار تومان، منطقه ۱۰ معادل ۶۲هزار تومان، منطقه ۱۱، ۸۴هزار تومان، منطقه ۱۲، ۸۱هزار تومان، منطقه ۱۳، ۴۸هزار تومان، منطقه ۱۴، ۲۰ هزار تومان و منطقه ۱۶، ۴۶هزار تومان بوده است.
کمترین میزان عوارض ساختمانی مربوط به منطقه ۱۷ و معادل ۵۱ هزار تومان به ازای هر مترمربع بوده است. متوسط مبلغ عوارض ساختمانی در این منطقه نیز به ازای هر مترمربع ۴۰۰ هزار تومان و متوسط مبلغ عوارض ساختمانی در منطقه ۱۵ هم ۳۰۰هزار تومان بوده است. در منطقه ۱۵ شهر تهران، در سالجاری، تاکنون حدود ۲ هزار پروانه ساختمانی صادر شده است که رشد قابلتوجهی در آمار صدور پروانه ساختمانی در این منطقه محسوب میشود.
اما روندها نشان میدهد که در سالجاری در منطقه ۱، ۲ و ۳ آمار صدور پروانه ساخت کاهش پیدا میکند. به این علت که در شرایط حاضر، مسکن سرمایه ای، لوکس و گرانقیمت، متقاضی چندانی ندارد و سرمایهگذارها هم به خاطر رکود و شرایط فعلی تمایل چندانی به سرمایهگذاری و ساخت مسکن در مناطق شمالی تهران ندارند. آنچه هم اکنون در شهر تهران مشاهده میشود این است که بیشتر مسکن مصرفی ساخته میشود و این موضوعی مهم است.
در منطقه ۱۸ نیز کمترین میزان عوارض ساختمانی بر حسب هر مترمربع ۴۰هزار تومان و متوسط آن مترمربعی ۲۳۰هزار تومان است. در منطقه ۱۹، کمترین عوارض مترمربعی ۷۴هزار تومان و میانگین آن ۲۹۰ هزار تومان است. در منطقه ۲۰ کمترین عوارض ساختمانی مترمربعی ۷۱هزار تومان و میانگین آن ۲۶۰هزار تومان است. در منطقه ۲۱ کمترین مبلغ عوارض ساخت در فیشهای صادرشده در سالجاری، مترمربعی ۱۵۰هزار تومان و میانگین آن ۵۳۶هزار تومان بوده است. در منطقه ۲۲ کمترین مبلغ عوارض ساخت در فیشهای صادرشده مترمربعی ۱۹۹هزار تومان و متوسط آن هم ۹۲۰هزار تومان بوده است.
در مجموع متوسط مبلغ عوارض صدور پروانه ساخت، بدون احتساب مبالغ ناشی از تخلفات ساختمانی و بدون محاسبه هزینه نظارت فنی، در سال ۱۴۰۲ تقریبا مترمربعی ۳۳۰هزار تومان بوده است. بنا داریم برای سال آینده تغییراتی انجام دهیم تا فرمول محاسبه عوارض ساختمانی به واسطه این تغییرات سادهتر شود. هم اکنون فرآیند صدور پروانه ساختمانی سیستمی است و نظارت فنی نیز سیستمی میشود و تقریبا فساد در آن به نزدیک صفر میرسد. چرا که فرمول پیچیده، خود عامل فساد است. پارسال هم فرمول را کاملا ساده سازی کردیم.
در فرمول ۱۴۰۰ روش بیشتر به عدالت نزدیک بود، اما پیچیده بود. روش محاسبه برای ۱۴۰۳، اما بسیار شفاف و ساده است. پیشبینی میکنیم در لایحهای که به شورای شهر ارائه خواهد شد، پیشنهاد افزایش مبالغ عوارض ساختمانی بر مبنای تورم مطرح شود. هر چند تورم مسکن در سالجاری، رقمی بیش از تورم عمومی بوده است. پیشبینی من این است که شورا قطعا اجازه بیش از ۲۰ تا ۳۰درصد افزایش در این زمینه را به شهرداری نخواهد داد.
برای مبالغ عوارض ساختمانی ۱۴۰۲ نیز ۲۵ درصد افزایش مصوب شد. هر چند به اذعان خود سازنده ها، مشکل آنها، ارقام ناشی از عوارض ساخت نیست؛ آنها نسبت به طولانی بودن دوره و مدت زمان انتظار برای صدور پروانه ساخت گلایه دارند و درخواستشان این است که زمان صدور پروانه ساخت کاهش یابد.
جزئیات ساخت مسکن چینی ؛ کلید به کلید چینی در تهران
*برای کاهش مدت زمان صدور پروانه ساختمانی اقدام موفقیت آمیزی صورت گرفته است؟
در دوره فعلی، مدت زمان صدور پروانه شهرسازی که از سوی معاونت شهرسازی شهرداری تهران صادر میشود، تقریبا به طور متوسط به کمتر از یک ماه کاهش یافته است. اما صدور پروانه ساختمانی و مدیریت زمان آن در اختیار معاونت شهرسازی نیست. هر چند طول دوره صدور پروانه ساخت هم بسته به اینکه پروژه در کدام منطقه باشد، متفاوت است.
مثلا در مناطق پایین شهر که زمینها کوچکمقیاس هستند پروانه ساخت به طور متوسط در بازه زمانی کمتر از دو ماه صادر میشود. اما همین زمان در مناطق بالای شهر به حدود یکسال هم میرسد. بر اساس آمارها متوسط زمان صدور پروانه ساخت در مناطق بالای شهر تهران از ۷ ماه تا یکسال است. آنچه مسلم است اینکه در مناطق بالا به لحاظ طول دوره صدور پروانه ساختمانی، نمره قابل قبولی وجود ندارد.
*شهرداری تهران مذاکره با چین برای ورود شرکتهای ساختمانی این کشور به بازار مسکن شهر تهران را پیش میبرد؛ ورود چینیها به بازار مسکن و ساختوساز شهر تهران چقدر جدی است؟
یکی از برنامههای شهردار تهران سفر به کشور چین در این روزهاست. یکی از موضوعات این سفر، توافق با چینیها برای بحث یوزانس در مسکن است. این مذاکرات قرار است با شرکتهای بخش خصوصی چین انجام شود. موضوع این توافقها هم این است که چینیها با ورود به بازار مسکن پایتخت، با روشهای صنعتی سازی، مسکن بسازند؛ ورود همزمان تکنولوژی و سرمایه برای ساخت این مسکنها نیز از تعهدات آنها خواهد بود.
*سازوکار این ساختوسازها به چه صورتی خواهد بود؟ آیا قرار است شهرکسازی شود؟
در قالب این قراردادها، محلهسازی انجام میشود؛ بیشتر این ساختوسازها نیز قرار است در زمینهای ذخیره یا همان اراضی قهوهای انجام شود. بحثی هم در ارتباط با بافت فرسوده در این زمینه مطرح است. مطلبی که وجود دارد اینکه در حال حاضر، هزینه صدور پروانه ساختمانی در بافت فرسوده رایگان است، اما الان بخش خصوصی داخلی در این زمینه کاری با مقیاس بزرگ انجام نداده است. مثلا بالاترین تیراژ ساختمانی که بخش خصوصی برای ساختوساز در بافت فرسوده اقدام به دریافت پروانه کرده بود، برای ساخت ۹۰ واحد مسکونی بود که از طریق تملک و تجمیع زمین در بافت فرسوده این ساختوساز انجام شد.
هر چند این نمونه ۹۰ واحدی هم یک استثنا است؛ چون عمدتا سازندهها در بافت فرسوده بین ۴ تا ۱۰ واحد میسازند. در محتوای قرارداد با چینیها دیده شده که آنها در مقیاسهای بزرگتر، یعنی ساخت ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ واحد مسکونی در قالب محله، ورود پیدا کنند و کار در بافت فرسوده با روش «کلید به کلید» و بر اساس ضریب ۱.۴ برابر مساحت بنا نسبت به هر نفر (یعنی فرضا واگذاری ۱۴۰ مترمربع بنای نوساز در ازای ۱۰۰ مترمربع خانه فرسوده)، با مشارکت شهرداری انجام شود. البته این طرح هنوز خام است و باید کاملتر شود.
*آیا برای این موضوع مقیاس جغرافیایی خاصی هم در نظر گرفته شده است؟ از جمله اینکه این پروژهها قرار است در چه مناطقی احداث شوند؟
بخش عمدهای از مناطق مدنظر برای ورود چینی ها، محور جنوب خیابان انقلاب اعم از مناطق ۹ تا ۱۶، بافت فرسوده محسوب میشوند. به عنوان مثال ۸۰درصد منطقه ۱۶ زمین قهوهای است و کارکردی ندارد (جزو اراضی ذخیره شهری است)؛ در این زمینها سکونت نیست؛ یا انبار است یا کارخانه یا متروکه و خام است. در واقع brown field، یا اراضی قهوهای، آن ناحیه را به یک فضای مرده تبدیل کرده است؛ وقتی جایی brown field یا زمین قهوهای شکل میگیرد به یک نحوی شبها سوت و کور شده و زیست شبانه در آن شکل نمیگیرد. در شب این مناطق کاملا به فضاهای مرده تبدیل میشود.
یکی از موضوعات ما با چینیها همین منطقه ۱۶ و اراضی قهوهای این منطقه است. علاوه بر این هر سرمایهگذاری در بافت فرسوده کنار ما قرار بگیرد و برای مشارکت اعلام آمادگی کند، مورد حمایت خواهد بود. قبلا دفاتر توسعه محلهای داشتیم، اما امسال دو دفتر توسعه گری برای ورود توسعه دهندهها راه اندازی کردهایم. رسالت این دفاتر توضیح توجیه پذیری سرمایهگذاری در محدودههای هدف ساختوساز (عمدتا بافت فرسوده) است. ما این قول را میدهیم که سرمایهگذارانی که سرمایههای خود را به بافت فرسوده بیاورند در مقایسه با ساخت مسکن لوکس سود بیشتری کسب کنند. چون قیمت زمین در بافت فرسوده پایینتر است، هزینه صدور پروانه و عوارض ساخت رایگان است و ما هم کمک میکنیم زمان صدور پروانه را به کمتر از یک ماه برسانیم.
اگر توسعه گران به دفاتر توسعه گری مراجعه کرده و آماده مشارکت شوند مردم هم این آمادگی را دارند که وارد پروسه مشارکت و ساخت شوند. تجربه نشان داده است که به ندرت پروندههای توسعه گری مسکن در بافتهای فرسوده با مشکل مواجه میشود. چون خواسته مردم در این محلهها خواسته زیادی نیست؛ ساکنان بافت فرسوده تنها توقع دارند در ازای مسکن فرسودهای که دارند مسکن نوسازیشده به آنها واگذار شود.
*در اراضی ذخیره و آماده ساخت شاید سرمایهگذاران داخلی هم با مشاهده فراهم بودن مشوق ها، زمین و معافیتهای عوارض ساخت و حاشیه سود مناسب، برای همکاری اعلام آمادگی کنند؛ اما مساله بافت فرسوده تنها با ساخت مسکن در اراضی ذخیره یا زمینهای خالی شهری برطرف نمیشود؛ بخش مهم و اصلی نوسازی بافت فرسوده، اتفاقا نوسازی پلاکهای فرسوده بافتهای میانی شهر و در برخی موارد تکپلاکهای واقع در مناطق و محلههای فرسوده است؛ آیا قرار است چینیها در این بخش نیز ورود کنند؟
خیر؛ این تکپلاکها باید از طرف خود مالکان نوسازی شود. در مورد اینها تنها کاری که میتوانیم انجام دهیم در نظر گرفتن و اعطای مشوق ساخت است؛ یعنی با وجود اینکه نباید مشوق بدهیم باز هم مشوق میدهیم و اگر در دو سمت یک تکپلاک فرسوده، ساختمانی پنجطبقه ساخته شده باشد، به تک پلاکفرسوده نیز مجوز و تراکم پنجطبقه میدهیم. این یکی از موضوعاتی است که تاکنون هم انجام نمیشده، اما نظر شورای شهر و رئیس شورا این بود که این موضوع به کمیسیون ماده ۵ برود و دبیر شورایعالی شهرسازی و معماری هم اعلام کرد که با این موضوع موافقت میشود. یکی از دغدغههای ما همین است که تلاش کنیم تکپلاکهای باقیمانده هم با نهایت مشوقها نوسازی شود.
با وجود اینکه نقدی به مالکان این تکپلاکها وارد است و آن اینکه این افراد کسانی بوده اند که وقتی نوسازی بلوکی و تجمیعی انجام میشده بهرغم مراجعات و اصرارهای مکرر سایر مالکان و سازندهها حاضر به مشارکت و تجمیع نشده اند. در واقع اینها مستحق جایزه نیستند، اما چون هدف ما تسریع امر نوسازی است به این مالکان هم مشوق داده میشود تا نوسازی کنند. هر چند مشوق تکپلاکها همچنان به اندازه مشوق ساختوساز روی پلاکهای تجمیعی نیست. مثلا اگر کسی دو پلاک را تجمیع کند تخفیف ۸۰ درصدی و تجمیع سه پلاک تخفیف ۱۰۰ درصدی عوارض ساختوساز خواهد داشت. دلیلی که تیراژ ساخت مسکن در شهر تهران در سالجاری افزایش یافت نیز همین مشوقهایی بود که در بافت فرسوده داده شد.
یعنی ما مشوقها را به مناطق شمالی نیاوردیم؛ بلکه مشوقها را تماما در بند ۱۵ طرح تفصیلی به کمیسیون ماده ۵ و شورایعالی شهرسازی و معماری برده و آن را به تصویب رسانده و ابلاغ کردیم. در بافت فرسوده تهران هم اکنون تخفیف عوارض صدور پروانه ساختمانی ۱۰۰درصد است که دولت باید ۵۰درصد مبالغ تخفیف داده شده را به شهرداری برگرداند، اما در عمده موارد این پرداختها انجام نمیشود.
*امسال تیراژ صدور پروانه ساخت در بافت فرسوده حداقل سه برابر شد و در کل شهر حدود ۱۰۰درصد رشد داشته است؛ به این خاطر که مشوقها و یارانههایی که از بودجه شهر اختصاص مییابد، امسال بیشتر در بافت فرسوده هزینه شد. اما احتمالا در روزهای پایانی سال مانند سالهای قبل لایحهای برای اعطای تخفیف نقدی و بخشودگی عوارض به شورای شهر میبرید که از منابع بودجه کل شهر، به ساختوسازهای مناطق شمالی یارانه شهری بدهید. این یارانه، اما عملا انحراف منابع محسوب میشود، چون معلوم نیست خانههایی که با این تخفیفها ساخته میشود به دست خانه اولیها میرسد یا چندخانه ای ها؟
به هیچ عنوان امسال، سال آینده و سالهای بعد، شهرداری، طبق قانون اجازه اعطای هیچگونه بخشودگی، مشوق و معافیتی را ندارد. قانونگذار دیگر این اجازه را نمیدهد. قانونگذار در لایحه عوارض و درآمد قید میکند که شهرداری اجازه تخفیف ندارد. سازمان بازرسی کل کشور هم بابت همه تخفیفها پرونده تشکیل داده است. اما به هیچ عنوان و تحت هیچ شرایطی نه امسال، نه سال آینده و نه به هیچ مناسبتی تخفیفی داده نخواهد شد. پارسال هم که شهرداری تخفیف و بخشودگی در نظر گرفت، میانگین تخفیف اعمالشده ۵.۵درصد بود؛ ۴۰درصد ظاهر آن بود. چون گفته شده بود بدهیهای زیر یک میلیارد ۴۰ درصد تخفیف خواهد داشت؛ اما متوسط تخفیفی که برای کل شهر تهران اعمال شد ۵.۵درصد بود.
*تخفیف ۱۰۰ درصدی عوارض بافت فرسوده آیا مشمول تراکمهای تشویقی نیز میشود؛ سازندهها مدعی اند برای تراکم تشویقی تخفیف عوارض وجود ندارد.
عوارض ساخت مسکن در بافت فرسوده تا چهار طبقه، کاملا رایگان است و رقمی از بابت عوارض ساخت از سازنده دریافت نمیشود. یک مشوقی هم وجود دارد مبنی بر اینکه اگر سازنده تمایل به دریافت تراکم بیش از چهار طبقه دارد اگر دو پلاک فرسوده را با هم تجمیع کند ۸۰درصد تخفیف و برای تجمیع سه پلاک و بیشتر ۱۰۰درصد تخفیف داده میشود. اگر به همه، این مشوقها داده شود عملا تمایلی برای تجمیع باقی نمیماند. ضمن آنکه کوچههای ۶ متری در بافتهای فرسوده نیز اساسا ظرفیتی برای ساخت بیش از چهار طبقه ندارند و در این زمینه ممنوعیت وجود دارد. اما جایی که عرض معبر ۸ متر است اگر تجمیع صورت بگیرد به طور معمول عددی که بابت تخفیف داده میشود، عدد قابلتوجهی است و برای سازندهها توجیه اقتصادی بالایی دارد.